Bijlagenummer 01/10/15/7.1
CONCEPT beleidsnotitie
MANTELZORG WAARDERING- EN ONDERSTEUNING in Noardwest–Fryslân d.d. 16 september 2015
BCT Werkgroep Mantelzorg, September 2015 Bouwina Meijer, gemeente Harlingen Cor de Val, gemeente Leeuwarderadeel Renée Popma, Dienst Sozawe Noardwest Fryslân
Mantelzorg, je kiest er niet voor maar rolt er in, uit liefde voor je partner, ouder, kind, familielid, vriend of buur die hulpbehoevend is, al dan niet tijdelijk..
- It lûd fan Fryslân, De Friese mantelzorger, Het Fries Sociaal Planbureau, GGD Fyslân, juni 2015 -
2
Samenvatting Vanaf 2015 is de landelijke regeling van het mantelzorgcompliment vervallen en zijn gemeenten verantwoordelijk voor de waardering en ondersteuning van mantelzorgers. Hiervoor is voor 2015 een bedrag van € 405.865,- beschikbaar voor de 7 Noordwestgemeenten (Harlingen, Franekeradeel, Menameradiel, Leeuwarderadeel, Vlieland, Terschelling en het Bildt) om extra in te zetten op de waardering en ondersteuning van mantelzorgers. Gemeenten zijn vrij in de manier waarop zij dit vormgeven. In het beleidsplan ‘Sociaal domein in de praktijk’ voor Noordwest-Friesland, oktober 2014, onderdeel Wmo 2015, is de beleidskeuze gemaakt voor mantelzorgwaardering in natura. De Stuurgroep Sociaal Domein heeft op 19 november 2014 ingestemd met het plan van aanpak mantelzorgwaardering en ondersteuning mantelzorgers in Noordwest Fryslân. Kwetsbare doelgroep Door de stelselherziening van zorg en ondersteuning en de nieuwe Wmo wordt er een steeds groter beroep gedaan op mantelzorgers, omdat als eerste gekeken wordt wat een zorgbehoevende met behulp van het eigen netwerk kan oplossen. Daar komt bij dat mantelzorgers een kwetsbare doelgroep vormen, omdat mantelzorgers er niet bewust voor kiezen om mantelzorg te verlenen, maar hier in rollen door betrokkenheid bij de zorgbehoevende. Hoe meer uren mantelzorg verleend worden, hoe groter de kans dat mantelzorgers zwaar belast of overbelast raken. Mantelzorg wordt vanaf 8 uur per week als intensief gekenmerkt wordt. Op basis van onderzoek van de GGD (gezondheidsmonitor 2012) blijkt dat in Noordwest-Friesland een grote groep mantelzorgers een grote kans heeft op het ontstaan van overbelasting (2.697 van het totaal van 8.700 mantelzorgers van 19 jaar en ouder). Voorstel ondersteuning van mantelzorgers In navolging van de Wmo 2015 wordt voorgesteld om mantelzorgers die zich overbelast voelen te versterken, te verlichten in hun mantelzorgtaak en hen te verbinden. Nog beter is het om door hulp en ondersteuning op maat overbelasting te voorkomen. Voorstel is om de ondersteuning van zwaarbelaste en overbelaste mantelzorgers vorm te geven door middel van het ontwikkelen van algemene ondersteuningsmogelijkheden en het bieden van individuele ondersteuning in de vorm van maatwerk. Doel is het voorkomen van overbelasting bij mantelzorgers. Algemene ondersteuningsmogelijkheden Hierbij worden de volgende algemene ondersteuningsmogelijkheden verder onderzocht en ontwikkeld : De inzet van netwerkcoaches voor mantelzorgers door Steunpunten Mantelzorg; het regionaal organiseren van respijtweekenden door Steunpunten Mantelzorg; het ontwikkelen van een regionale website voor mantelzorger en. Maatwerkbudget Daarnaast wordt voorgesteld om de gebiedsteams de beschikking te geven over een maatwerkbudget mantelzorg. De gebiedsteammedewerker kijkt samen met de mantelzorger welke ondersteuning er nodig is. Indien de huidige mogelijkheden via een algemene voorziening of maatwerkvoorziening niet voldoende zijn, is het mogelijk om regelarm een oplossing op maat te bieden vanuit het maatwerkbudget mantelzorg. Waardering mantelzorgers Er is grote waardering voor de inzet van alle mantelzorgers. Deze inzet is onmisbaar. Rond de landelijke dag van de mantelzorg, op 10 november, ontvangen mantelzorgers een uitnodiging om mee te doen aan een activiteit. Hier zijn geen voorwaarden aan verbonden.
3
Kosten Voorlopig ingeschatte kosten voor het ontwikkelen van algemene 1 ondersteuningsmogelijkheden bedragen maximaal € 85.000,- . Het resterende budget van € 320.865,- wordt verdeeld over de gebiedsteams als maatwerk budget mantelzorg. Kanttekening daarbij is dat overschrijdingen die plaatsvinden op het begrootte budget respijtzorg (zie paragraaf 3.3.), bijvoorbeeld indien een gemeente hier geen budget voor begroot heeft, betaald moeten worden uit het maatwerkbudget mantelzorg. Voorwaarden Voorwaarden zijn dat: de gemeenten de Steunpunten Mantelzorg vanuit het huidige budget mantelzorg blijven subsidiëren en ondersteunen. Voor 2016 kan gekeken worden of er extra ingezet kan worden op de ondersteuning van de steunpunten, zodat in de hele regio Noordwest-Friesland Steunpunten Mantelzorg aanwezig zijn met voldoende capaciteit voor de extra ondersteuningstaken en samenwerking met de gebiedsteams; er bij de gebiedsteams deskundigheidsbevordering plaatsvindt om (dreigende) overbelasting bij mantelzorgers te signaleren. Dit is opgenomen in het opleidingsplan van de gebiedsteams; de gemeenten wordt geadviseerd om het restant van het mantelzorgbudget uit 2015 ook in 2016 in te zetten voor mantelzorgondersteuning.
4
Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel 1.2 Leeswijzer 1.3 Context 1.4 Wettelijk kader 1.5 Verantwoordelijkheid gemeenten 1.6 Speerpunten in Noordwest-Friesland
…………………………6 …………………………6 …………………………6 …………………………7 …………………………7 …………………………8
2. Mantelzorgers in Noordwest-Friesland in beeld 2.1 Aantal mantelzorgers …………………………8 2.2 Risico op overbelasting …………………………9 2.3 Conclusie ………………………..10 3. Inventarisatie huidige mantelzorgwaardering en ondersteuning in Noordwest-Friesland 3.1 Steunpunten Mantelzorg ………………………..10 3.1.1. Waardering ………………………..11 3.1.2. Algemene ondersteuning ………………………..11 3.2 Voorliggende voorziening ………………………..11 3.3 Maatwerkvoorzieningen Wmo 2015 ………………………..11 3.4 Huidig budget ………………………..12 3.5 Conclusie ………………………..13 4. Voorstel Mantelzorgondersteuning in Noordwest-Friesland 4.1 Voorstel ………………………..14 4.2 Algemene ondersteuningsmogelijkheden ……….……………….14 4.3 Maatwerk ondersteuningsmogelijkheden ………………. ………15 4.4 Randvoorwaarden ………………………..16 4.5 Kosten ………………………..16 4.5.1 Kosten algemene ondersteuning ……….……………….17 4.5.2 Budget maatwerkondersteuning ………………………..18 4.6 Registratie, monitoring en evaluatie ………………………..18 4.7 Risico’s ………………………..19
Bijlage I: Bijlage 2:
Cijfers en aantallen Actieplan
5
1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel In de Wmo 2015 is vastgelegd dat gemeenten vanaf 2015 verantwoordelijk zijn voor een jaarlijkse blijk van waardering voor en ondersteuning van de mantelzorgers, door middel van algemene voorzieningen en maatwerkvoorzieningen. Door de inwerkingtreding van de Wmo 2015 vervalt de landelijke regeling voor het mantelzorgcompliment van € 200,- per jaar. Aanleiding voor het beleggen van deze taak bij gemeenten is dat als gevolg van de hervorming van de langdurige zorg, de grondslag van de landelijke regeling voor het mantelzorgcompliment (de langdurige extramurale indicatie van het CIZ) is komen te vervallen. Het kabinet vindt voor de toekomst een periodieke waardering op zijn plaats, vanwege het belang dat mantelzorg heeft voor de samenleving. De middelen voor het mantelzorgcompliment zijn naar het sociaal deelfonds overgebracht. In totaal is er voor 2015 een bedrag van € 405.865,- extra voor de 7 Noordwest-gemeenten (Harlingen, Franekeradeel, Menameradiel, Leeuwarderadeel, Vlieland, Terschelling en het Bildt) beschikbaar gesteld. Het doel van deze beleidsnotitie is te komen tot een voorstel voor de waardering en ondersteuning van de mantelzorg voor de gemeenten in Noordwest- Friesland. De voorbereiding van deze notitie heeft in nauw overleg plaatsgevonden met het Steunpunt Mantelzorg Het Bildt, Menameradiel en Leeuwarderadeel, het Steunpunt Mantelzorg Franekeradeel en het Steunpunt Mantelzorg dat in Harlingen in oprichting is. Dit concept is daarnaast besproken met De Koepel Wmo en de gebiedsteams in Noordwest-Friesland.
1.2 Leeswijzer Om te komen tot een voorstel voor de waardering én ondersteuning van de mantelzorg voor de gemeenten in Noordwest-Friesland wordt vastgesteld voor welke doelgroep (hoofdstuk 2: Mantelzorgers in beeld in Noordwest-Friesland) en op welke manier de waardering en ondersteuning (hoofdstuk 3: Inventarisatie huidige mantelzorgondersteuning/ bijlage en hoofdstuk 4: Inventarisatie wensen en ideeën Steunpunten Mantelzorg) moet worden ingezet. De gemeenten dienen te bepalen op welke wijze het beschikbare budget moet worden aangewend (hoofdstuk 5). Op basis van de voorgaande analyses wordt er een voorstel gedaan (hoofdstuk 6).
1.3 Context De meeste zorgbehoevende inwoners willen zo lang mogelijk thuis wonen met zoveel mogelijk eigen regie.2 Zij hebben behoefte aan integrale ondersteuning en zorg dichtbij door een beperkt aantal bekende mensen. Dit gegeven ligt ten grondslag aan de stelselherziening van zorg en ondersteuning, waar de Wmo 2015 onderdeel van is. Vanuit de Kantelingsgedachte wordt gewerkt met een trapsgewijze vraagstelling: Wat kan iemand zelf doen, en wat kan zijn of haar omgeving bijdragen? Wat kunnen vrijwilligers aanvullen? Wat is er mogelijk vanuit algemene voorzieningen? En wat is er vervolgens nodig aan professionele ondersteuning, in de vorm van maatwerkvoorzieningen? Mantelzorgers hebben in die zorg en ondersteuning een steeds centralere rol gekregen. Zij kennen degenen voor wie ze zorgen en bieden die zorg vanuit de relatie die ze met de ander hebben. Daardoor wordt er een steeds groter beroep gedaan op mantelzorgers. Daar komt bij dat mantelzorgers er vaak niet voor kiezen 2
Transitiebureau Wmo, Mantelzorgondersteuning is de basis, november 2014
6
om mantelzorg te verlenen, maar er in rollen, uit liefde en betrokkenheid voor de zorgbehoevende (een partner, ouder, kind, familielid, vriend of buur). Doordat er extra druk komt te liggen op een doelgroep die er niet expliciet voor kiest om voor anderen te zorgen, lopen mantelzorgers het risico overbelast te raken.
1.4 Wettelijk kader In de nieuwe Wmo 2015 wordt een groot belang gehecht aan een goede ondersteuning van mantelzorgers. Zo zijn gemeenten verplicht om in het beleidsplan aan te geven welke maatregelen ze nemen voor het ondersteunen van mantelzorgers (artikel 2.1.2 Wmo 2015) en in de verordening op te nemen op welke manier het college zorg draagt voor een jaarlijkse blijk van waardering voor mantelzorgers van zorgvragers in de gemeente (artikel 2.1.6). Daarnaast is in artikel 2.2.2 opgenomen dat de gemeente in ieder geval algemene voorzieningen moet treffen om mantelzorgers te ondersteunen. De verplichting tot het bieden van cliëntondersteuning geldt voor zowel zorgvragers als voor mantelzorgers (artikel 2.2.3). Indien een hulpvrager behoefte heeft aan ondersteuning op het gebied van zelfredzaamheid of participatie, dan dient de mantelzorger betrokken te worden bij het onderzoek (artikel 2.3.2. Wmo 2015). Wat zijn de mogelijkheden, belastbaarheid en ondersteuningsbehoeften van de mantelzorger? De nieuwe Wmo benoemt niet alleen nadrukkelijk het belang van mantelzorgondersteuning, maar geeft daarvoor ook handvatten: Vinden, Versterken, Verlichten en Verbinden. Het mantelzorgbeleid zou zich moeten richten op het versterken van de positie en regie van mantelzorgers en vrijwilligers, het verlichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk en het beter verbinden van informele en formele zorg.
1.5 Verantwoordelijkheid gemeenten De gemeenten hebben een regiefunctie in de waardering en ondersteuning van mantelzorgers. Dat betekent dat de gemeenten/ gebiedsteams de behoeften en het aanbod kennen, de kwaliteit bewaken en zo nodig bijsturen. De verantwoordelijkheid van gemeenten heeft betrekking op de mantelzorg die wordt verleend aan zorgvragers die woonachtig zijn in de betreffende gemeente. Dit betekent dat de mantelzorger die ondersteuning nodig heeft in een andere gemeente buiten Noordwest-Friesland kan wonen. Indien een mantelzorger hulp verleent aan een persoon die op basis van de Wlz hulp ontvangt, is het uitgangspunt dat de ondersteuning van de mantelzorger op basis van de Wlz plaatsvindt. Inwoners met een Wlz indicatie kunnen wel gebruik maken van algemene voorzieningen. Gemeenten kunnen invulling geven aan de regierol met behulp van smal beleid (bijzondere aandacht voor bepaalde soorten mantelzorgondersteuning of bepaalde doelgroepen) of breed beleid (alle vormen van mantelzorgondersteuning worden gestimuleerd). De ontwikkelingen binnen mantelzorgondersteuning dienen te worden afgestemd met andere beleidsterreinen, o.a. vrijwilligersbeleid en participatiebeleid. Het is belangrijk dat inwoners een goede balans kunnen vinden tussen betaalde arbeid en zorgtaken. Daarnaast vraagt een mantelzorgvriendelijk woonbeleid om een versterking van de afstemming tussen de beleidsterreinen zorg en wonen bij de gemeenten.
7
1.6 Speerpunten in Noordwest-Friesland In het beleidsplan ‘Sociaal domein in de praktijk’ voor Noordwest-Friesland, oktober 2014, onderdeel Wmo 2015, is de beleidskeuze gemaakt voor mantelzorgwaardering in natura. De Stuurgroep Sociaal Domein heeft op 19 november 2014 ingestemd met het plan van aanpak mantelzorgwaardering en ondersteuning mantelzorgers in Noordwest Fryslân. In het ‘Plan van aanpak Mantelzorgwaardering en ondersteuning mantelzorgers in Noardwest Fryslan’ zijn vervolgens de volgende vier speerpunten voor 2015 benoemd: 1. 2. 3. 4.
Inzetten op verschillende vormen van respijtzorg Het werken met netwerkcoaches in alle 7 gemeenten Ondersteuning door de gebiedsteams Uitwerken van een voorstel m.b.t. de mantelzorgwaardering in natura
2. Mantelzorgers in Noordwest- Friesland in beeld De definitie van mantelzorg in de Wmo 2015 luidt: ‘Hulp ten behoeve van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen, opvang, jeugdhulp, het opvoeden en opgroeien van jeugdigen en zorg die rechtstreeks voortvloeit uit een tussen personen bestaande sociale relatie en die niet wordt verleend in het kader van een hulpverlenend beroep.’ Dat de hulp voortvloeit uit de bestaande sociale relatie onderscheidt mantelzorg van vrijwilligerswerk.3
2.1 Aantal mantelzorgers Door de aandacht die de professionals van de Steunpunten Mantelzorg en de gebiedsteams in Noordwest-Friesland hebben voor mantelzorgers, kunnen we ervan uitgaan dat zij op individueel niveau de mantelzorgers goed in beeld hebben. Het exacte aantal mantelzorgers is op dit moment echter niet bekend. In Noordwest-Friesland kwamen er in 2014 slechts 2.261 mantelzorgers in aanmerking voor het landelijke mantelzorgcompliment dat verstrekt werd door de SVB (Sociale Verzekeringsbank).4 Dit aantal is echter niet representatief, omdat alleen mantelzorgers van een hulpbehoevende met een extramurale AWBZ indicatie in aanmerking kwamen voor het mantelzorgcompliment. Het daadwerkelijke aantal mantelzorgers in Noordwest-Friesland ligt dus hoger. Om die reden wordt in deze notitie uitgegaan van de gegevens van de gezondheidsmonitor GGD (2012)5. Op basis van die monitor waren er in NoordwestFriesland bijna 8.700 mantelzorgers van 19 jaar en ouder.6 Op een totaal van ongeveer 60.000 inwoners is zo’n 15% mantelzorger. Van de mantelzorgers is 6.700 (77%) 19 tot 65 jaar en 2.000 (23%) ouder dan 65 jaar. Meestal zijn het namelijk de partner en/of kinderen die de mantelzorg verlenen, voornamelijk op het gebied van
3
Transitiebureau Wmo, Mantelzorgondersteuning is de basis, november 2014 SVB, Overzicht aantallen ontvangers per gemeente, januari 2015 5 Partoer, Feiten en cijfers mantelzorg in NWF, 2015 6 De gezondheidsmonitor GGD 2012 gaat uit van de definitie voor mantelzorgers van minstens 8 uur per week en/of zorg die langer dan drie maanden gegeven wordt. 4
8
huishoudelijke taken. De verwachting is dat het aantal mantelzorgers in Nederland tot 2025 met 5% zal stijgen.7 Uit het BMC Klantonderzoek Wmo (2014) blijkt daarnaast dat 48% van de respondenten (inwoners met een Wmo voorziening) ondersteuning van een mantelzorger heeft.
2.2 Risico op overbelasting Er wordt in de regel pas van formele mantelzorg gesproken als er langer dan drie maanden minstens 8 uur per week zorg wordt verleend. Als er korter dan 3 maanden of minder dan 8 uur per week zorg wordt verleend, is er nog sprake van zogenaamde gebruikelijke zorg. Hoe meer uren mantelzorg wordt verleend, hoe groter de kans is op overbelasting. Bij overbelasting raakt de draagkracht en draaglast uit balans. Mantelzorgers ervaren dat de zorg te veel op hun schouders komt te rusten, dat hun zelfstandigheid in de knel raakt en dat de zorgverlening ten koste gaat van hun gezondheid en conflicten oplevert op het werk of in de thuissituatie. In de volgende grafiek is op basis van de gegevens van de gezondheidsmonitor GGD (2012) opgenomen hoeveel uur mantelzorg per week door mantelzorgers in Noordwest-Friesland geleverd wordt. Tabel 1: Aantal uren mantelzorg per week in Noordwest-Friesland (GGD, 2012)
uren mantelzorg 14%
18%
incidenteel 1-2 uur
6%
3-5 uur 11%
11%
6-10 uur 11-15 uur 16-20 uur
18%
22%
meer dan 20 uur
Uit bovenstaande grafiek blijkt dat 11% van de mantelzorgers 11-15 uur mantelzorg per week levert, 6% levert 16-20 uur en 14% levert meer dan 20 uur. In totaal levert 31% van de mantelzorgers meer dan 11 uur mantelzorg per week. Dit betekent dat 2.697 (31% van het totaal van 8.700) mantelzorgers in Noordwest-Friesland een grote kans hebben om overbelast te raken. Naast het aantal uren dat mantelzorg wordt geleverd als risicofactor hebben bepaalde groepen mantelzorgers meer kans om overbelast te raken, zoals jonge mantelzorgers, werkende mantelzorgers met een gezin en allochtone mantelzorgers. Daarnaast zijn de volgende factoren mede bepalend voor de gradatie van belastbaarheid en het daadwerkelijk ontstaan van overbelasting: Boer, A. d., & Klerk, M. d. (2013). Informele zorg in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. 7
9
De aard van de relatie tussen de mantelzorger en de zorgvrager. Is het familie, een partner of gaat het om een ouder-kind relatie? Of is er iets meer afstand, bijvoorbeeld tussen vrienden, buren of collega’s? De aard van de aandoening. Met name de zorg voor mensen met nietaangeboren hersenletsel (NAH), dementie, een psychiatrische ziekte of een verstandelijke beperking kan zwaar zijn. De context van de mantelzorger, bijvoorbeeld de leeftijd en levensfase (jonge mantelzorger), of iemand een gezin met jonge kinderen heeft, betaald werk heeft (de werkende mantelzorger), samenwoont met de hulpvrager, en welke culturele overtuigingen over zorg de persoon heeft.
Mantelzorgers vinden de zorg voor een naaste vaak vanzelfsprekend en zien het als een morele plicht. Dit betekent dat mantelzorgers bij (dreigende) overbelasting niet snel met een hulpvraag komen. Hierbij kan ook vraagverlegenheid en onbekendheid met het mogelijke hulpaanbod meespelen.
2.3 Conclusie De waardering en ondersteuning van mantelzorg kan gericht worden op de brede doelgroep mantelzorgers of op een specifieke categorie mantelzorgers. Gezien het relatief grote aantal mantelzorgers dat in Noordwest-Friesland zwaar belast is en risico loopt om overbelast te raken, ligt het voor de hand om het extra budget voor ondersteuning met name op deze risicogroep te richten. Daarbij is doorslaggevend dat in deze participatiemaatschappij gezien de veranderingen en bezuinigingen in de zorg het beroep op mantelzorg verder zal toenemen.
3. Inventarisatie huidige mantelzorgwaardering en ondersteuning in Noordwest-Friesland Er zijn vele mogelijkheden om mantelzorgers te ondersteunen, zoals het geven van informatie, advies en begeleiding, het bieden van respijtzorg voor de zorgvrager, het organiseren van respijtweekenden ter ontspanning voor de mantelzorgers zelf, het bieden van een Pgb voor mantelzorg, het organiseren van cursussen en lotgenotencontacten en het verlenen van hand- en spandiensten. Deze mogelijkheden worden - ook in samenwerking - geboden door de Gebiedsteams/ gemeenten, de Steunpunten Mantelzorg via welzijnsinstellingen, wijkverpleging zoals Palet en Buurtzorg, huisartsen, GGZ, Stichting MEE, en diverse vrijwilligersorganisaties. In de praktijk blijkt dat de Gebiedsteammedewerkers, die alle behoeften in de keukentafelgesprekken dienen te signaleren, de mantelzorgers kunnen doorverwijzen naar de Steunpunten Mantelzorg voor een compleet aanbod van informatie, persoonlijk advies en begeleiding op maat en diverse activiteiten ter ontspanning en ontlasting.
3.1 Steunpunten Mantelzorg In februari 2015 is bij de volgende Steunpunten Mantelzorg: Franeker, vanuit De Skûle Welzijn, Menameradiel, Het Bildt en Leeuwarderadeel vanuit Stichting Welzijn Middelsee en Harlingen (in oprichting) vanuit Clientondersteuning 55+, geïnventariseerd wat zij in samenwerking en/ of in opdracht van de gemeenten momenteel organiseren met betrekking tot de waardering en ondersteuning van mantelzorgers.
10
3.1.1 Waardering Alle Steunpunten Mantelzorg organiseren activiteiten rondom de jaarlijkse ‘Dag van de Mantelzorg’. Doordat de mantelzorger op deze dag in het jaar, 10 november, centraal staat, kan hij/ zij deelnemen aan ontspannende en informatieve workshops. Op deze dag wordt in een aantal gemeenten aan niet-deelnemende mantelzorgers mantelzorggeschenken thuisbezorgd. Deze activiteiten van de Steunpunten kunnen gezien worden als een sterk waarderende vorm van mantelzorg in natura.
3.1.2 Algemene ondersteuning De Steunpunten Mantelzorg in Noordwest-Friesland kennen een groot aanbod om mantelzorgers te ondersteunen. Hun aanbod is gericht op het vergroten van de draagkracht (belastbaarheid) van de mantelzorger en het verminderen van de draaglast (belasting) van de mantelzorger. Het aanbod bestaat in het algemeen uit ondersteuning door het geven van informatie en advies, bemiddeling, doorverwijzing, buurthulp, het verspreiden van nieuwsbrieven en het organiseren van bijeenkomsten van mantelzorgers. Daarnaast worden er projecten georganiseerd met als doel mantelzorgers tijdelijk te ontlasten. Zo wordt er in een aantal gemeenten een maatjesproject georganiseerd, waarbij een maatje kortdurende respijtzorg verleent. In een aantal gemeenten wordt er een Mantelzorgcafé georganiseerd, zodat mantelzorgers van alle leeftijden elkaar kunnen ontmoeten. Ook wordt er een Fundag georganiseerd met activiteiten speciaal voor jonge mantelzorgers. Respijtzorg is een verzamelbegrip voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en volledig overnemen, zodat de mantelzorger de zorg uit handen kan geven om eigen activiteiten te ontplooien (werk, opleiding, ontspanning). Het doel is een adempauze of even vrijaf voor mantelzorgers. De expertise en de inzet van de Steunpunten hebben met name een preventieve werking op het risico van het ontstaan van overbelasting.
3.2 Voorliggende voorzieningen In de Zorgverzekeringswet is in het basispakket geen voorziening voor mantelzorgondersteuning opgenomen. Sommige verzekeraars hebben in hun aanvullende polis ‘mantelzorgvervanging’ opgenomen. Dan gaat het bijvoorbeeld over het inschakelen van een vrijwilliger via Stichting Handen in Huis die mantelzorgers vervangt tijdens zijn of haar vakantie. Het verschilt sterk per zorgverzekeraar en per aanvullend pakket op hoeveel dagen vervangende mantelzorg iemand recht heeft. Pakketten met een uitgebreide vergoeding, vergoeden bijvoorbeeld 21 dagen per jaar. Daarnaast bestaan er ook andere voorzieningen die voorliggend kunnen zijn, zoals buurthulp en dagbestedingsactiviteiten in de directe leefomgeving. Buurthulp is een kleinschalig(e) voorziening of initiatief voor onderlinge hulp- en dienstverlening door en voor bewoners in buurt, wijk of dorp. Dagbestedingsactiviteiten in de directe leefomgeving, zoals een wekelijks eetcafé of muziekactiviteiten kunnen ook voorliggend zijn met betrekking tot het participeren in de samenleving. Hieraan kan de cliënt met of zonder mantelzorger deelnemen. In dit laatste geval zorgt dit voor ontlasting van de mantelzorger.
3.3 Maatwerkvoorzieningen Wmo 2015 Pgb voor respijtzorg Voor veel mantelzorgers hoeft geen frequente ondersteuning te worden ingezet, maar volstaat respijtzorg. Soms is hiervoor een maatwerkvoorziening nodig in de
11
vorm van een Pgb voor respijtzorg. Bij deze vorm van respijtzorg wordt de hulpvrager tijdelijk elders verzorgd (bouwsteen zelfredzaamheid respijtzorg) of krijgt de hulpvrager een zinvolle dagbesteding (bouwsteen participatie) om de mantelzorger te ontlasten. Tijdens het keukentafelgesprek met het gebiedsteam kan deze vorm van zorg ter sprake worden gebracht. De kosten komen voor rekening van de gemeente waar de hulpvrager woont. Hieronder zijn de verschillende mogelijke maatwerkvoorzieningen voor respijtzorg uitgewerkt. Bouwsteen zelfredzaamheid respijtzorg Respijtzorg is voor nieuwe indicaties ingekocht onder de bouwsteen Zelfredzaamheid respijtzorg in combinatie met een bouwsteen begeleiding. Binnen de bouwsteen zelfredzaamheid respijtzorg kan het voorkomen dat er kortdurend verblijf in een instelling van een inwoner met een beperking noodzakelijk is, zodat de mantelzorg wordt ontlast. Deze tijdelijke opvang in bijvoorbeeld een gehandicapteninstelling, verpleeghuis of verzorgingshuis kan als een maatwerkvoorziening worden verstrekt. Dit alleen in die gevallen waarbij deze ontlasting daadwerkelijk nodig is, dagelijks intensieve mantelzorg wordt verleend en permanent toezicht is vereist en waarbij geen andere oplossing kan worden gevonden. Het gaat hier om een vorm van begeleiding die beschikbaar is voor iemand die zelf niet in staat is om hulp in te roepen of bij een groot risico op valgevaar, escalatie van gedragsproblemen of complicaties van een ziekte. Uitgangspunt is dat de respijtzorg wordt afgestemd op de situatie. Het maximum aan respijtzorg wordt gesteld op 60 uur (2,5 etmaal) per week. Voor het tarief wordt uitgegaan van een jaarbedrag op basis van het aantal uren respijtzorg dat nodig is. Bouwsteen Participatie De ondersteuning op deze bouwsteen heeft tot doel dat een inwoner met een beperking kan participeren en daarmee een goede en zinvolle invulling van de dag heeft. Bij hulpvragers die (nog) bij hun ouder(s)/verzorger(s)/partner wonen is er daarnaast nog het doel dat de mantelzorger wordt ontlast. Participatie aan de maatschappij kan door middel van (vrijwilligers)werk of dagbesteding, maar ook door deelname aan een club of vereniging of georganiseerde activiteiten. Er wordt voor de tarieven onderscheid gemaakt in participatie regulier of participatie zwaar. Het vervoer – indien dit nodig is – maakt onderdeel uit van de tarieven voor een maatwerkvoorziening en wordt niet apart vergoed. Mantelzorg met Pgb Een Pgb kan in Noordwest-Friesland worden verstrekt aan een cliënt voor zorg die verleend wordt door een mantelzorger (geïndiceerde zorg). Dit staat echter op gespannen voet met een uitgangspunt van de Wmo dat maatschappelijke ondersteuning alleen mogelijk is voor zover de cliënt dit niet met behulp van onder andere zijn eigen netwerk kan organiseren. De mogelijkheid van een Pgb voor mantelzorg bestaat alleen voor mantelzorg die we kwalificeren als 'intensief' en die zonder verdere financiële ondersteuning niet is vol te houden. Dit is pas aan de orde als de draaglast zodanig is dat de mantelzorger overweegt om te stoppen en vervangen zou moeten worden door professionele inzet, terwijl dit niet wenselijk is.
3.4 Huidig budget De genoemde huidige vormen van waardering in natura, algemene ondersteuning en maatwerkvoorzieningen worden gefinancierd uit het huidige budget van de gemeenten in Noordwest-Friesland en de Dienst Sociale zaken en Werkgelegenheid. Voor subsidies aan welzijnsinstellingen, zoals voor de Steunpunten Mantelzorg om
12
bijvoorbeeld de Dag v.d. Mantelzorg te organiseren, hebben de meeste gemeenten een budget gereserveerd (zie bijlage).8 De maatwerkvoorzieningen worden bekostigd uit het budget van de Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dat hiervoor ter beschikking is gesteld door de gemeenten in Noordwest-Friesland.
3.5 Conclusie Het blijkt dat er in de gemeenten al veel wordt georganiseerd op het gebied van de waardering en algemene ondersteuning van mantelzorgers Er zijn echter ook verschillen per gemeente: in de activiteiten, in de manier waarop deze activiteiten georganiseerd worden, vanuit het samenwerkingsverband waarin deze georganiseerd worden en de beschikbaar gestelde bedragen aan subsidie. In het algemeen kan worden geconcludeerd dat de informatie over de mogelijke ondersteuningsmogelijkheden voor mantelzorgers nog te versnipperd is. Informatievoorziening is daarom een belangrijk aandachtspunt voor de Steunpunten Mantelzorg en de gebiedsteams.
4. Voorstel Mantelzorgondersteuning in Noordwest-Friesland In dit hoofdstuk wordt een voorstel geformuleerd voor de mantelzorgondersteuning in de regio Noordwest Friesland. Hiervoor kunnen als leidraad op basis van voorgaande conclusies en de gesprekken met de Steunpunten Mantelzorg de volgende uitgangspunten geformuleerd worden: Vinden, Versterken, Verlichten en Verbinden Het mantelzorgbeleid zou zich moeten richten op het vinden van mantelzorgers, versterken van de positie en regie van mantelzorgers en vrijwilligers, het verlichten van mantelzorg en vrijwilligerswerk en het beter verbinden van informele en formele zorg. Verbinding met de dorpen is hier ook belangrijk wat is er en waar kunnen we gebruik van maken. Aansluiten bij wat er al is en zo nodig versterken. Samenwerken met het platform van vrijwilligersorganisaties, hier zitten vrijwilligersorganisaties met professionele krachten rond de tafel. Preventie overbelaste mantelzorgers De ondersteuning van mantelzorgers moet gericht zijn op preventie en het verminderen van de overbelasting van mantelzorgers. Door de nieuwe Wmo en de Kanteling wordt de druk op mantelzorgers steeds groter, waardoor overbelasting een duidelijk risico is. Maatwerk Elke mantelzorger en mantelzorgsituatie is uniek. Uit de inventarisatie onder de Steunpunten Mantelzorg blijkt dat hun ervaring is dat mantelzorgers verschillende behoeften hebben. Hieruit spreekt het belang om niet één generieke regeling voor de ondersteuning van mantelzorgers te ontwikkelen, maar de mogelijkheid tot maatwerk te bieden. Maatwerk die toegespitst is op de individuele mantelzorger en diens specifieke situatie om overbelasting te voorkomen en te verminderen.
8
Leeuwarderadeel en Vlieland hebben hiervoor geen budget gereserveerd.
13
Vraaggericht en regelarm De ondersteuning moet vraaggericht en zo regelarm mogelijk worden vorm gegeven qua voorwaarden, toekenning en uitvoering. Dit biedt mogelijkheden om snel en effectief maatwerk te bieden. Huidige aanbod Steunpunten Mantelzorg behouden Omdat persoonlijke aandacht en begeleiding een belangrijk onderdeel in de ondersteuning van mantelzorgers blijft, wensen de steunpunten door te gaan met hun activiteiten voor mantelzorgers en het ontwikkelen van nieuwe ondersteuningsmogelijkheden om de verschillende (groeiende) mantelzorggroepen te bereiken: ouderen, werkenden en jongeren. Integrale aanpak De ondersteuning moet in samenwerking tussen de Gebiedsteams, de Steunpunten Mantelzorg en de Dienst SoZaWe vorm gegeven worden. De Gebiedsteams zijn de regiehouder, de spil rondom de mantelzorger en hebben vooral een signalerende, adviserende en registrerende functie. De Steunpunten zijn daarbij een belangrijke sparringpartner en hebben een preventieve taak en eveneens een registrerende functie. De Dienst SoZaWe is verantwoordelijk voor de financieel-administratieve planning, controle en uitvoering en heeft een adviserende taak m.b.t. de financiële en materiele maatwerkvoorzieningen.
4.1 Voorstel Op basis van bovenstaande uitgangspunten wordt voorgesteld om de extra middelen voor mantelzorg in te zetten voor mantelzorgers (van hulpvragers in Noordwest-Friesland) die overbelast zijn of overbelast dreigen te raken. Om overbelasting van mantelzorgers te voorkomen en te verminderen, is het belangrijker om in te zetten op de ondersteuning van mantelzorgers dan op waarderingsactiviteiten. Uit de inventarisatie is gebleken dat er reeds voldoende waardering geboden wordt door de organisatie van activiteiten rondom de ‘Dag van de Mantelzorg’ door de Steunpunten Mantelzorg. Voorstel is om de ondersteuning aan zwaarbelaste en overbelaste mantelzorgers vorm te geven door middel van het ontwikkelen van algemene ondersteuningsmogelijkheden en het bieden van individuele ondersteuning in de vorm van maatwerk. Doel is het voorkomen van overbelasting bij mantelzorgers.
4.2 Algemene ondersteuningsmogelijkheden Onder algemene ondersteuning verstaan we die activiteiten die gericht zijn op preventie bij alle mantelzorgers om het ontstaan van overbelasting te voorkomen. Deze ondersteuningsmogelijkheden worden in de loop van 2015 en begin 2016 verder ontwikkeld door de Werkgroep Mantelzorg in samenwerking met de Steunpunten Mantelzorg. Voorgesteld wordt om in ieder geval de volgende algemene ondersteuningsmogelijkheden verder te onderzoeken en ontwikkelen: De inzet van netwerkcoaches voor mantelzorgers door Steunpunten Mantelzorg; het regionaal organiseren van respijtweekenden door Steunpunten Mantelzorg en; het ontwikkelen van een regionale website voor mantelzorgers. Netwerkcoaches Voorstel is om de cursus ‘Natuurlijk, een netwerkcoach!’ van Mezzo uit te rollen over alle gemeenten in Noordwest-Friesland. Dit is eens wens van de Steunpunten
14
Mantelzorg. ‘Natuurlijk, een netwerkcoach!’ is een methode om het netwerk van kwetsbare burgers (zoals mantelzorgers) te versterken, waardoor ze beter kunnen participeren in de samenleving. Vrijwilligers worden opgeleid tot netwerkcoach om mantelzorgers die daar behoefte aan hebben vanuit dreigende overbelasting te ondersteunen bij het aanboren van hun sociaal netwerk om overbelasting te voorkomen en te verminderen. Regionaal organiseren respijtweekend Een aantal gemeenten doen mee aan een provinciaal georganiseerd respijtweekend. Volgens een aantal Steunpunten Mantelzorg is het belangrijk dat er in plaats daarvan een regionaal respijtweekend wordt georganiseerd, zodat mantelzorgers uit de regio elkaar kunnen ontmoeten. Dit respijtweekend is, anders dan bijvoorbeeld de maatwerkvoorziening respijtzorg, gericht op de mantelzorger zelf in plaats van de hulpvrager. De hulpvrager krijgt vervangende zorg, zodat de mantelzorger een weekend weg kan. Ontwikkelen regionale website mantelzorgers Voorgesteld wordt om naar idee van de Steunpunten Mantelzorg een regionale website voor mantelzorgers te ontwikkelen. Deze site heeft naast een informatieve ook een chatfunctie. Met name jonge mantelzorgers hebben de behoefte om ervaringen te delen. Er zijn landelijke sites die beide functies ook hebben. Door een regionale site te ontwikkelen is naast het chatten elkaar bezoeken eerder een optie door een kortere reisafstand.
4.3 Maatwerk ondersteuningsmogelijkheden Bij maatwerkondersteuning bepaalt de gebiedsteammedewerker samen met de mantelzorger welke ondersteuning nodig is. Om maatwerk te kunnen bieden aan zwaarbelaste en overbelaste mantelzorgers en het voorkomen van overbelasting bij mantelzorgers, wordt geadviseerd de gebiedsteams in Noordwest-Friesland de beschikking te geven over een maatwerkbudget mantelzorg. Indien het eigen netwerk, voorliggende voorziening, algemene voorzieningen of geïndiceerde maatwerkvoorziening niet voldoen aan de behoeften van zwaarbelaste mantelzorger biedt het maatwerkbudget de mogelijkheid om snel, regelarm en effectief individuele oplossingsmogelijkheden in te zetten om de mantelzorger te versterken en te verlichten. Het maatwerkbudget mantelzorg kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor ontspanningsactiviteiten, een cursus over het omgaan met de zorgvrager (en diens ziektebeelden), een training voor de mantelzorger zelf (grenzen stellen en empowerment), extra uren respijtzorg of tijdelijke materiële hulp. Dit zijn slechts voorbeelden van het bieden van ondersteuning op maat. Om dreigende overbelasting te signaleren en te voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken is het belangrijk dat de gebiedsteams na het voeren van een keukentafelgesprek ook apart gesprek de mantelzorger in gesprek gaan. Doel is de behoeften van de mantelzorger in beeld te krijgen en na te gaan of er (dreigende) overbelasting speelt. Dit wordt ook wel een ‘Achterdeurgesprek’ of POM- gesprek (preventieve ondersteuning mantelzorgers) genoemd. Om te komen tot een individueel ondersteuningsaanbod op maat is een nauwe samenwerking tussen de gebiedsteams en Steunpunten Mantelzorg erg belangrijk. Hierbij is het gebiedsteam regiehouder voor het vormgeven van de individuele maatwerkondersteuning en de Steunpunten Mantelzorg zijn daarbij belangrijke sparringpartners.
15
Voorstel is om slechts een minimaal aantal voorwaarden te verbinden aan het inzetten van het maatwerkbudget mantelzorg. Hierbij is het uitgangspunt dat de medewerkers van de gebiedsteams voldoende professioneel zijn om, samen met de Steunpunten Mantelzorg in te schatten of er sprake van (dreigende) overbelasting. Enige voorwaarde is dat goed wordt onderzocht of er in een specifieke situatie al een andere oplossing voorhanden is via het eigen netwerk, voorliggende voorziening, algemene voorziening, aanbod van de Steunpunten Mantelzorg of een geïndiceerde maatwerkvoorziening. Indien dat niet het geval is en de specifieke situatie om een oplossing op maat vraagt, kan het maatwerkbudget mantelzorg worden ingezet. Het maatwerkbudget is geen maatwerkvoorzienig, maar een budget om laagdrempelig, zonder indicatie een oplossing op maat te kunnen bieden. Het is niet zo dat een maatwerkvoorziening in alle gevallen voorliggend is. In bepaalde gevallen kan het namelijk zo zijn dat het preventief werkt om eerst een tijdelijke, laagdrempelige oplossing te vinden door middel van het maatwerkbudget alvorens een zwaardere en duurdere maatwerkvoorziening in te zetten. Om te borgen dat het beschikbare maatwerkbudget voor de doelgroep mantelzorgers wordt ingezet, is op 19 augustus door het Bestuur besloten door middel van tijdelijke extra personele capaciteit de mantelzorgers die zwaar en overbelast zijn te vinden en te bereiken. De invulling wordt in samenwerking tussen de gebiedsteams en de Steunpunten Mantelzorg bepaald en kan per gemeente verschillen. De ondersteuningsbehoefte van de mantelzorger kan vervolgens beeld gebracht worden en indien nodig leiden tot een maatwerkvoorziening of oplossing op maat vanuit het maatwerkbudget mantelzorg.
4.4 Randvoorwaarden Randvoorwaarde voor de gebiedsteams voor het werken met het maatwerkbudget mantelzorg betreffen: Deskundigheidsbevordering Het is belangrijk dat er extra wordt ingezet op deskundigheidsbevordering op het gebied van mantelzorg bij de gebiedsteammedewerkers zodat zij voldoende expertise hebben om (dreigende) overbelasting bij mantelzorgers te kunnen signaleren. Dit is opgenomen in het scholingsplan van de gebiedsteams. Bij deze deskundigheidsbevordering kunnen ook de Steunpunten Mantelzorg betrokken worden. Formatie gebiedsteams De formatie van de gebiedsteams moet toereikend zijn om deze extra taken te kunnen uitvoeren. Het is echter al een wettelijke taak dat mantelzorgers bij het keukentafelgesprek betrokken worden en hun ondersteuningsbehoeften in kaart worden gebracht. Aanspreekpunt Het is belangrijk dat elk gebiedsteam één medewerker als aanspreekpunt Mantelzorg aanwijst.
4.5 Kosten Gemeenten krijgen vanuit het Rijk een extra budget ter beschikking voor de ondersteuning en waardering van mantelzorgers i.v.m. het wegvallen van het landelijke mantelzorgcompliment. Het totaal nieuw budget Wmo 2015 voor de
16
mantelzorg is 70 miljoen) bedoeld voor de ondersteuning en waardering.9 De Dienst Sozawe heeft dit extra budget voor de mantelzorg omgerekend naar de gemeenten in Noordwest-Friesland en opgenomen in de begroting van de Dienst om het te reserveren voor de mantelzorg10. In totaal is er € 405.865,- extra voor de gemeenten beschikbaar voor de waardering en ondersteuning van mantelzorgers. In onderstaande tabel is dit totaalbedrag per gemeente uitgesplitst. Tabel 2: Schatting extra budget mantelzorg 2015 per gemeente
Gemeente ’t Bildt Franekeradeel Harlingen Leeuwarderadeel Menaldumadeel Terschelling Vlieland Totaal
11
Mantelzorg € 44.880 € 143.556 € 87.546 € 52.876 € 61.499 € 12.314 € 3.194 € 405.865,-
Het voorstel richt zich alleen op het formuleren van een voorstel voor de waardering en ondersteuning van mantelzorgers vanuit het extra beschikbaar gestelde budget voor mantelzorg. De kosten vanuit het huidige budget mantelzorg van de gemeenten voor subsidies welzijnsprogramma t.b.v. mantelzorg en de Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid (zie bijlage) voor geïndiceerde respijtzorg worden in deze notitie buiten beschouwing gelaten. Uitgangspunt daarbij is dat de huidige activiteiten en subsidies voor mantelzorg uit de huidige budgetten betaald blijven worden. De gemeenten wordt geadviseerd om het restant van het mantelzorgbudget uit 2015 in 2016 in te zetten. Met P&C zal worden afgestemd hoe dit verloopt. 4.5.1 Kosten algemene ondersteuning Ingeschat wordt dat er voor 2015 vooralsnog een totaal bedrag nodig is van maximaal € 85.000,- voor het ontwikkelen van algemene ondersteuningsmogelijkheden. Dit bedrag is gebaseerd op een inschatting van de Skûle van de geschatte kosten voor het ontwikkelen van regionale website, netwerkcoach en het regionale respijtweekend. Er wordt voorgesteld om de bekostiging voor de algemene ondersteuning niet uit te splitsen per gemeente, maar middels de verdeelsleutel over de zeven gemeenten te verdelen. In onderstaande zijn de kosten voor 2015 en 2016 per gemeente in beeld gebracht.
9
Bijlage bij de meicirculaire 2014: http://www.invoeringwmo.nl/sites/default/files/Bijlage%201%20internetbericht%20verdeling%20budget%20Wmo% 202015%20mei%20-%20technische%20toelichting.pdf 10 Berekeningswijze: Het landelijk budget voor de mantelzorg van 70 miljoen betreft 3,26% van het landelijke macrobudget Wmo. Voor de gemeenten in Noordwest-Friesland betreft 3,26% van het totale Wmo budget in NWF € 403.116,-. In de begroting van de Dienst is een hoger bedrag van € 405.865,-voor de mantelzorg opgenomen.
Overschrijdingen op de gereserveerde budgetten voor respijtzorg worden mogelijk betaald uit het extra mantelzorgbudget. Er wordt nog uitgezocht wat het hoog het huidige budget 2015 momenteel 11
is en hoe hoog het beschikbare budget voor 2016 is.
17
Tabel 3: Kosten algemene ondersteuning
Gemeente Franekeradeel Harlingen Menameradiel ’t Bildt Leeuwarderadeel Terschelling Vlieland Totaal
Kosten 2015 € 23.732,€ 19.499,€ 14.076,€ 11.960,€ 11.475,€ 3.026,€ 1.232,€ 85.000,-
Kosten 2016 € 23.732,€19.499,€ 14.076,€ 11.960,€ 11.475,€ 3.026,€ 1.232,€ 85.000,-
De kosten voor het ontwikkelen van algemene ondersteuningsmogelijkheden zijn in 2016 gelijk aan de kosten in 2015. Voor 2016 bestaat dit bedrag uit enerzijds uit doorlopende kosten voor het ontwikkelen van de netwerkcoach, de regionale website, het regionale respijtweekend en een reserve voor onvoorziene kosten. Hieronder vallen bijvoorbeeld structurele kosten voor het onderhouden van de regionale website. Het overblijvende budget kan in 2016 besteed worden aan het ontwikkelen van nieuwe algemene ondersteuningsmogelijkheden die uit de samenwerking tussen de gebiedsteams en de Steunpunten Mantelzorg en de contacten met mantelzorgers naar voren kunnen komen. 4.5.2 Budget maatwerkondersteuning Het ligt voor de hand om de maatwerkondersteuning, net als de overige vormen van individuele zorg en ondersteuning wel per gemeente te bekostigen. Overschrijding op dit budget is voor rekening van de betreffende gemeente. Tabel 4: Budget maatwerkondersteuning 2015 en 2016
Gemeente Franekeradeel
Jaarlijks Budget maatwerkondersteuning € 119.824,-
Harlingen
€ 68.047,-
Menameradiel
€ 47.423,-
’t Bildt
€ 32.920,-
Leeuwarderadeel
€ 41.401,-
Terschelling
€ 9.288,-
Vlieland
€ 1.962,-
Totaal
€ 320.865
De beschikbare tijdelijke extra capaciteit voor het vinden en bereiken van mantelzorgers wordt ook uit het budget maatwerkondersteuning betaald. Deze invulling van deze inzet wordt verder besproken en uitgewerkt door de gebiedsteams samen met de mantelzorgsteunpunten. De daadwerkelijke kosten zullen in augustus/ september duidelijk worden, maar insteek is dat dit binnen het maatwerkbudget mantelzorg blijft.
4.6 Registratie, monitoring en evaluatie Om de resultaten van de mantelzorgondersteuning in kaart te kunnen brengen, is registratie, monitoring en evaluatie een vereiste. De besteding hoeft niet verantwoord
18
te worden aan het Rijk, maar het is wel belangrijk om inzicht te hebben in de besteding. Met de afdeling P&C is afgesproken dat de uitnutting van het maatwerkbudget mantelzorg van de gebiedsteams opgenomen wordt in de maandelijkse rapportages van P&C. Dit wordt maandelijks besproken met het team beleid en met gebiedsteams. Voor de registratie en monitoring wordt daarnaast onderzocht in hoeverre aangesloten kan worden bij bestaande registratiesystemen en monitoringsonderzoeken. De voortgang van de mantelzorgondersteuning wordt in 2016 en daarna tweejaarlijks geëvalueerd om te bepalen of bijstelling nodig is. Door middel van deze onderzoeken kan gekeken worden welke resultaten er zijn gerealiseerd en welke veranderingen er zijn opgetreden ten opzichte van 2016 ten behoeve van een eventuele bijstelling van het beleid. Het monitoren kan indien mogelijk worden afgestemd met de monitor die vanuit de 3D’s wordt gedaan.
4.7 Risico’s Dit voorstel brengt een verschillende risico’s met zich mee: Financieel risico Indien er op de budgetten die op de begroting van de Dienst Sozawe voor respijtzorg gereserveerd staan overschrijdingen plaatsvinden, wordt dit betaald uit het extra budget mantelzorg. Bij de gemeenten die geen budget begroot hebben voor respijtzorg, zoals Vlieland (zie bijlage), is deze kans op overschrijding ten koste van het extra budget mantelzorg groter. Indien er op het extra budget mantelzorg overschrijdingen plaatsvinden, doordat er bijvoorbeeld voor meer mantelzorgers een beroep gedaan moet worden op een oplossing op maat uit het maatwerkbudget mantelzorg, zal dit binnen het totale Wmo budget opgevangen moeten worden. Overschrijdingen op de budgetten voor respijtzorg en het extra budget mantelzorg die de Dienst Sozawe begroot heeft, zijn van te voren niet in te schatten. Dit zal gemonitord worden door de afdeling P&C zodat indien nodig bijgestuurd kan worden. Het mantelzorgbudget is onderdeel van het decentralisatiebudget en behoort tot de algemene middelen (het is geen doeluitkering). Dit betekent dat aan het eind van het jaar het restant van het huidige budget teruggaat naar de gemeenten. De gemeenten wordt geadviseerd het eventuele restant van het mantelzorgbudget uit 2015 ook in 2016 in te zetten voor het maatwerkbudget mantelzorg gebiedsteams en het ontwikkelen van algemene ondersteuningsmogelijkheden mantelzorg. Juridische haalbaarheid maatwerkbudget Aan de juridisch beleidsmedewerker van de Dienst is de vraag voorgelegd in hoeverre het juridisch mogelijk is om op een laagdrempelige manier (zonder voorwaarden en beschikking) tot oplossingen op maat te komen voor (bijna) overbelaste mantelzorgers vanuit het maatwerkbudget mantelzorg van de gebiedsteams. De Wmo 2015 en de memorie van toelichting geven daarop geen sluitend antwoord, maar gaven wel de volgende indruk. In principe kan mantelzorgondersteuning bestaan uit maatwerkvoorzieningen, algemene voorzieningen en algemene maatregelen. Indien tijdens het onderzoek blijkt dat een algemene voorziening of algemene maatregel niet compenserend is, dan zal het college een maatwerkvoorziening moeten verstrekken. Het is dus niet zo dat het college per definitie kan volstaan met algemene voorzieningen / maatregelen.
19
Omgedraaid hoeft het college zich niet te beperken tot enkel het verstrekken van maatwerkvoorzieningen. Sterker nog: de Wmo 2015 draagt juist op om zoveel mogelijk algemene voorzieningen te treffen. In geval van maatwerkvoorzieningen moet (natuurlijk) ook aan de basisvoorwaarden die daarbij horen worden voldaan. Eén van die basisvoorwaarden is het verstrekken van een beschikking. Als de mantelzorger het (dus) niet met de maatwerkvoorziening eens is (wat best voorstelbaar is), is bezwaar en beroep mogelijk. Er staat dus niet letterlijk in de Wmo 2015 of het wel of niet mogelijk is om zonder beschikking en buiten algemene en maatwerkvoorzieningen om tot een oplossing op maat te komen. Dit betekent dat het werken met een maatwerkbudget mantelzorg een kwestie van ‘avonturen’ is. Risico daarbij is dat mantelzorgers niet tegen een oplossing op maat vanuit het maatwerkbudget in bezwaar kunnen gaan. Uitvoerbaarheid maatwerkbudget Met de afdeling P&C van de Dienst is besproken op welke manier het regelarme (zonder voorwaarden en indicatie) maatwerkbudget het beste ingeregeld kan worden. Aangezien de gebiedsteams geen rekeningnummer ter beschikking hebben is het technisch niet mogelijk om een maatwerkbudget mantelzorg aan de gebiedsteams over te maken. Beste optie is dan om de maatwerkbudgetten mantelzorg bij de Dienst (Backoffice) voor de gebiedsteams te reserveren. De verdere uitvoeringsdetails (wijze waarop betalingen worden doorgegeven, manier van registreren e.d.) worden besproken met de Wmo-administratie van de Dienst en de gebiedsteams. Daarnaast zal een implementatieplan opgesteld worden m.b.t. maatwerkbudget mantelzorg in samenwerking met de gebiedsteams. Er zal actief gemonitord worden hoe de administratieve afhandeling verloopt. Na een maand wordt dit met de Wmo-administratie en P&C besproken, zodat de administratieve afhandeling indien nodig aangepast en verder ingeregeld kan worden. Indien de Wmo-administratie bijvoorbeeld te veel belast wordt, kan gekeken worden naar een oplossing om dit technisch beter in te regelen.
Capaciteit Steunpunten Mantelzorg Het is de vraag of de Steunpunten Mantelzorg voldoende toegerust zijn om de extra taken voor algemene ondersteuning en expertisevragen vanuit de gebiedsteams i.v.m. maatwerk op te vangen. De steunpunten zijn namelijk in de gemeenten verschillend georganiseerd en worden ook verschillend gesubsidieerd. Zo wordt er in Franekeradeel goed geïnvesteerd in het Steunpunten Mantelzorg, maar op dit moment zijn er op Terschelling en Vlieland nog geen mantelzorgsteunpunten. Dit kan opgevangen worden door voor 2016 door de Werkgroep Mantelzorg vanuit het BCT te laten onderzoeken in hoeverre het wenselijk en mogelijk is om te komen tot een eenduidig mantelzorgbeleid, en de bijbehorende subsidies aan welzijnsinstellingen voor mantelzorg in (een deel van) de regio Noordwest-Friesland te harmoniseren. Rekening houdend met de gemeentelijke herindelingen.
20
Bijlage I: Cijfers en aantallen Hieronder is in een tabel opgenomen welk budget de gemeenten in Noordwest Friesland opgenomen hebben in hun gemeentebegroting 2015 voor de mantelzorg. Tabel 5:Huidig budget Mantelzorg 2015 per gemeente Gemeente Begroting Activiteiten 2015 Het Bildt € 1.900,Subsidie Stichting Welzijn Middelsee voor organisatie van de Dag v.d. Mantelzorg Menameradiel € < 1.900,Totale subsidie Stichting Welzijn Middelsee, o.a. voor de Dag v.d. Mantelzorg Leeuwarderadeel Geen budget Franekeradeel > € 28.936,Subsidie voor de Skûle t.b.v. het Mantelzorgsteunpunt. Harlingen € 7.500,Voor de dag van de mantelzorg. Daarnaast hebben we ook € 7.500 in de begroting opgenomen voor vergoeding vrijwilligers. Terschelling € 3.300,Subsidies t.b.v. o.a. de Dag v.d. Mantelzorg en het respijtzorgweekend. Vlieland Geen budget De steunpunten Mantelzorg in Leeuwarderadeel , Het Bildt en Menameradiel zijn onderdeel van de vrijwilligers centrale van Stichting Welzijn Middelsee. De uitvoerende kosten van deze steunpunten, inclusief de uren voor deze steunpunten, komen uit het budget van de vrijwilligerscentrale uit de desbetreffende gemeentes. Hieronder is opgenomen welk budget de Dienst Sozawe voor de gemeenten heeft opgenomen in de begroting voor maatwerkvoorzieningen respijtzorg. Tabel 6: Huidig budget Respijtzorg 2015 per gemeente12 Gemeente Respijtzorg ZIN Respijtzorg PGB etmalen ’t Bildt € 1.431 10 (€250,-) Franekeradeel 133 (€3.325,-) Harlingen € 487 45 (€1.125,-) Leeuwarderadeel € 73 91 (€2.275,-) Menaldumadeel 91 (€2.275,-) Terschelling 14 (€350,-) Vlieland Totaal € 1.991 384 etmalen
12
Concept Herziene Begroting 2015 Dienst Sozawe NW Fryslân,
21
Bijlage II: Actieplan De notitie Mantelzorg waardering en ondersteuning in Noardwest- Fryslân benoemt de kaders waarbinnen het Mantelzorgbeleid gestalte moet krijgen. Dit actieplan geeft de te nemen stappen op een aantal onderdelen voor 2015 weer. Onderdeel
Activiteit
Algemene mantelzorgondersteuning Bespreken inzet extra tijdelijke (capaciteit) om (bijna) overbelaste mantelzorgers in beeld te krijgen Gesprek over offerte van de Skûle m.b.t. ontwikkelen algemene ondersteuningsmogelijkhed en Cursus Natuurlijk, een netwerkcoach Ontwikkelen Regionaal respijtweekend Ontwikkelen regionale website Maatwerkbudget mantelzorg Opstellen van een implementatieplan maatwerkbudget mantelzorg Opnemen van een plan m.b.t. de inzet van de beschikbare extra capaciteit in het implementatieplan voor het vinden van mantelzorgers Maatwerk ondersteuning door gebiedsteams Overige actiepunten uit notitie AchterdeurBespreken mogelijkheden of POMAchterdeur- of POMgesprek gesprek mantelzorgers Deskundighe ids bevordering gebiedsteam s Informatie voorziening Registratie, monitoring en evaluatie
Start
Gereed
Door
September
Oktober/ Novembe r2015
Gebiedsteams met Steunpunten
Oktober 2015
Novembe r 2015
Nov. en dec. 2015 e 3 kw. 2015
1ste kw 2016
Werkgroep mantelzorg, de Skûle en andere Steunpunten Steunpunten Steunpunten
4 kw 2015
1ste kw 2016 1 ste kw 2016
Oktober 2015
Novembe r 2015
Werkgroep, Dienst en gebiedsteams
Oktober 2015
Novembe r 2015
gebiedsteams
Oktober 2015
continue
gebiedsteams
3de kw. 2015
4 kw 2015
de
de
Steunpunten
Werkgroep mantelzorg met teamleiders gebiedsteams Gebiedsteams
Trainen, scholing Gebiedsteammedew.
Continue
Voorlichting aan burgers over mogelijke ondersteuningvormen mantelzorgers Onderzoeken in hoeverre kan worden aangesloten bij dereguliere registratie en de 3d monitoring
Continue
voorlichter Dienst i.s.m. gebiedsteams
3e kw. 2015
Werkgroep, Dienst en gebiedsteams
22
Risico’s
Het in beeld brengen van de resulaten van de mantelzorgondersteuning. Monitoring uitnutting, financieel risico en overschrijdingen op de budgetten voor respijtzorg en het extra budget mantelzorg. Procesafspraken Uitvoering maatwerkbudget door gebiedsteams
Periodiek
Periodiek
Dienst i.s.m. gebiedsteams
Maandelijks
Maandelij ks
Afdeling P&C Dienst
de
1ste kw. 2016
Gebiedsteams en Dienst
Indien het Bestuur dat wenst de mogelijkheid onderzoeken om eenduidigheid te creëren in het mantelzorgbeleid en bijbehorende subsidies in NW Fryslân Indien het Bestuur ermee akkoord gaat het eventuele restant van het mantelzorgbudget uit 2015 ook in 2016 in te zetten voor de mantelzorgondersteuning, zullen beleidsmedewerkers uit de gemeenten hierover de gemeenteraden moeten adviseren. Bespreken voortgang bovenstaand actiepunt met de afdeling P&C van de Dienst.
1 kw 2016
ste
3de kw 2016
Werkgroep mantelzorg
4 kw 2016
Beleidsmedewerkers gemeenten
3de kw. 2016
de
3 kw. 2016
BCT Werkgroep Mantelzorg
23
