Mandela in zijn eigen woorden
BBNC uitgevers Amersfoort, 2013
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 3
06-12-13 14:12
Inhoud
Inleiding 7 Mandela over Mandela De strijd tegen apartheid
9 27
Jeugd50 Activist60 Familie70 Robbeneiland82 Politiek102 President en wereldleider
117
Inzichten130 De laatste jaren
146
Anderen over Mandela
157
Mijlpalen 164
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 5
06-12-13 14:12
Inleiding Mijn hele leven heb ik mij gewijd aan de strijd van het Afrikaanse volk. Ik heb tegen blanke dominantie gevochten en ik heb tegen zwarte dominantie gevochten … Ik heb het ideaal gekoesterd van een vrije en democratische samenleving, waarin alle mensen in harmonie en met gelijke kansen samenleven. Het is een ideaal waar ik voor leef en dat ik hoop te bereiken. Maar als het moet … is het een ideaal waarvoor ik bereid ben te sterven.
– Nelson Mandela, bij het Rivonia-proces, 20 april 1964 Hij is met afstand de beroemdste Zuid-Afrikaan ter wereld: Nelson Rolihlahla Mandela. Mandela, geboren op 18 juli 1918, werd het symbool van de anti-apartheidsbeweging in Zuid-Afrika. Hij zat ruim 27 jaar gevangen vanwege zijn strijd tegen de apartheid en werd na zijn vrijlating in 1990 de eerste democratische, door blank en zwart gekozen president van Zuid-Afrika (1994-1999). In 1993 ontving hij samen met de toenmalige Zuid-Afrikaanse president Frederik Willem de Klerk de Nobelprijs voor de Vrede, vanwege hun rol in de totstandkoming van een vrij land voor blank én zwart. Mandela, Madiba voor de Afrikanen, werd beschouwd als de ‘Vader van het vaderland’. Tijdens zijn detentie op Robbeneiland begon Mandela aan het schrijven van een autobiografie. Daaruit, en uit de vele honderden interviews en toespraken die hij na zijn vrijlating hield, selecteerden we de belangrijkste en mooiste uitspraken van de man die het symbool werd van strijdlust, beschaving en
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 7
7
06-12-13 14:12
i-
de
vergevingsgezindheid. Hij kreeg, naast de Nobelprijs voor de Vrede, nog zo’n 250 onderscheidingen, waaronder in Nederland de Orde van de Gouden Leeuw van Nassau.
sau’
Mandela trouwde in zijn leven drie keer. Hij is vader van zes kinderen, van wie vier met zijn eerste vrouw Evelyn Ntoko Mase en twee met zijn tweede vrouw, Winnie Madikezela. Met zijn derde echtgenote, Graça Machal, trouwde hij toen hij 80 was. Zijn lichamelijke conditie had de laatste jaren ernstig te lijden onder de longschade die hij opliep op Robbeneiland. Hij vertrok in 2012 naar zijn geboortedorp Qunu om daar in alle rust de tijd die hem nog was gegeven, door te brengen. In juni 2013 werd hij – voor de laatste keer – opgenomen in het ziekenhuis in Pretoria. Terwijl hij in kritieke toestand in het ziekenhuis lag, vocht zijn familie voor de rechtbank een pijnlijke strijd uit om de plek waar Mandela begraven zou worden. Over hoe hij herinnerd wilde worden, zei Mandela: ‘Het zou zeer egoïstisch van me zijn als ik zou zeggen hoe ik herinnerd wil worden. Ik laat dat helemaal aan de Zuid-Afrikanen over.’ In dit boek zijn een kleine vierhonderd citaten samengebracht van Nelson Rolihlahla Mandela, het symbool van de strijd tegen de apartheid. Eesterga, 5 december 2013 Jan Dijkgraaf
8
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 8
Mandela in zijn eigen woorden
06-12-13 14:12
De strijd tegen apartheid ‘We vechten voor een samenleving waarin mensen niet langer denken in termen van kleur. Het is geen kwestie van ras, het is een kwestie van ideeën.’ ‘Apartheid’, wellicht het bekendste Nederlandse woord, werd geboren in Zuid-Afrika. Het was een systeem waarin blanken, zwarten en kleurlingen gescheiden optrokken, woonden en werkten. Het systeem waarbij de blanken, circa 14% van de bevolking, zo’n 86% van al het land bezaten – en dan ook nog het vruchtbaarste gedeelte. Oorzaak, voor zover die er kan zijn, was de kolonisatie door een kleine groep blanken van een zwart land. Om zichzelf te kunnen handhaven, waren die boeren van mening dat ze de zwarten wel moesten onderdrukken. Het woord apartheid werd voor het eerst gebruikt door generaal Jan Smuts, een van de blanke helden van de Tweede Boerenoorlog. Maar in de jaren vijftig en zestig werd het systeem verder verfijnd, vooral onder premier Hendrik Verwoerd (1958-1966). Er bestond al een ‘kleine’ apartheid, zoals het niet vrij mogen reizen van zwarten en kleurlingen, de bordjes Slegs vir blankes op openbare plaatsen, de pasjeswetten waardoor het de niet-blanken verboden was om vrij te reizen en het verbod op onderwijs voor veel zwarten. Bijzonder eng waren de rassenwetten, waarbij net
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 27
27
06-12-13 14:12
zoals in nazistisch Duitsland (waar Verwoerd een groot aanhanger van was geweest) de verschillende niet-blanke groepen werden onderverdeeld in subgroepen. Huwelijk en zelfs geslachtsgemeenschap tussen twee mensen van een verschillend ras waren bij de wet verboden. Kortom, Verwoerd was een groot voorstander van het blanke baasskap. Hij kwam vervolgens met de ‘grote’ apartheid, waarbij de zwarten zich slechts in een tiental gebiedsdelen mochten vestigen, de zogeheten thuislanden. Het kwam er in de praktijk op neer dat veel zwarte vrouwen daar werden weggestopt, terwijl de mannen zich ophielden in ‘townships’, afgerasterde gebieden in de buurt van steden, om toch nog iets van werk te kunnen verrichten. Daarnaast ontnam Verwoerd het stemrecht van kleurlingen en wist hij van Zuid-Afrika een republiek te maken – daarvóór was het nog een ‘dominion’ van Groot-Brittannië. Ook stapte hij met Zuid-Afrika uit het Gemenebest, wat ZuidAfrika nog verder afzonderde van de wereld. In 1966 werd Verwoerd vermoord door de Mozambikaan met Griekse wortels, Dimitri Tsafendas. Opvolgers van Verwoerd, zoals Vorster, Botha en De Klerk, zetten diens apartheidspolitiek voort – in meer of mindere mate van gestrengheid. In de jaren van Verwoerd werd Nelson Mandela actief in de politiek.
28
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 28
Mandela in zijn eigen woorden
06-12-13 14:12
De strijd tegen apartheid Aangeboren Niemand is geboren met haat jegens een ander vanwege de kleur van diens huid, zijn achtergrond of zijn godsdienst.
Aanpassing Maar het menselijk lichaam en de menselijke ziel hebben een oneindig vermogen tot aanpassing en het is verbazingwekkend hoe gevoelloos men kan worden, en hoe concepten die we ooit als relatief onbelangrijk beschouwden, ineens betekenisvol en cruciaal worden. – uit een brief aan politica en anti-apartheidsactiviste Adelaide Tambo, vrouw van Oliver Tambo, 31 januari 1970
Achteraf Een mens heeft achteraf als hij over een actie in de krant leest, natuurlijk altijd gelijk, maar als je midden in een hevige politieke strijd verwikkeld bent, heb je weinig tijd om goed na te denken. – uit zijn autobiografie uit 1994
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 29
29
06-12-13 14:12
Vrijheid en brood We willen geen vrijheid zonder brood, noch willen we brood zonder vrijheid.
Waarnemers Als de Verenigde Staten van Amerika of Groot-Brittannië verkiezingen houden, vragen ze niet om waarnemers uit Afrika of Azië. Maar als wij verkiezingen houden, willen ze waarnemers sturen.
116
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 116
Mandela in zijn eigen woorden
06-12-13 14:12
President en wereldleider ‘In persoon bleek de heer Bush al net zo hartelijk en attent te zijn als aan de telefoon, hoewel we duidelijk van mening verschilden over gewapend verzet en sancties. Hij was een man met wie ik het oneens kon zijn en die ik daarna toch de hand kon schudden.’ Nelson Mandela volgde F.W. de Klerk op als president, De Klerk zelf werd vice-president. Want hoewel het ANC de absolute meerderheid had in het Zuid-Afrikaanse parlement, wenste Mandela een regering op brede basis. Zijn hele ambtstermijn stond in het teken van verzoening. De instelling van de Waarheids- en Verzoeningscommissie onder leiding van bisschop Desmond Tutu was daar een voorbeeld van. Voor deze commissie konden de mensen, zowel blanken als zwarten, hun misdaden gepleegd tussen 1960 en 1994 opbiechten en amnestie aanvragen. Hoewel alle pijn van de jaren tijdens het apartheidsregime natuurlijk nooit weggenomen kon worden, werd het aangedane leed bij de diverse slachtoffers wel verzacht. Nelson Mandela zelf deed misschien wel de ultieme verzoeningspoging door tijdens de finale van het Wereldkampioenschap rugby in 1995 in het gehate shirt van de Springboks (de bijnaam van het Zuid-Afrikaanse team) te verschijnen. Rugby was de blankste aller sporten, het
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 117
117
06-12-13 14:12
toonbeeld van onbehouwen blanke krachtpatsers die overal overheen denderden. En daar verscheen ineens Mandela – alsof een bekende jood in de dagen van Hitler in een bruin hemd vrolijk naar de menigte kwam zwaaien tijdens de partijdagen in Neurenberg. Toen Zuid-Afrika verrassend genoeg ook nog eens won van het favoriete Nieuw-Zeeland, reikte Mandela de Web Ellis-cup uit aan aanvoerder François Pienaar. Beide droegen hetzelfde shirt, met hetzelfde rugnummer. De eerdere verbijstering van het blanke publiek sloeg om in totale bewondering, en zelfs zwarten dansten in de straten na de overwinning van de Springboks. De ‘regenboognatie’ was geboren.
118
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 118
Mandela in zijn eigen woorden
06-12-13 14:12
President en wereldleider Afrika We staan aan het begin van een Afrikaanse eeuw, een eeuw waarin Afrika haar rechtmatige plek in zal nemen naast de andere naties van de wereld.
Afrikanen (1) Leer kinderen dat Afrikanen in geen enkel opzicht minder zijn dan Europeanen. – 21 augustus 1953
Afrikanen (2) Volgens mijn vrouw was Harlem het Soweto van Amerika. Ik sprak een grote menigte mensen toe in het Yankee Stadium en vertelde hun dat een onverbrekelijke navelstreng de zwarte Zuid-Afrikanen en de zwarte Amerikanen met elkaar verbond, omdat we allemaal kinderen zijn van Afrika. – uit zijn autobiografie uit 1994
14558 Mandela in zijn eigen woorden BW.indd 119
119
06-12-13 14:12
