Mammoetproject Maasvlakte

Nu online www.vandaagindenhaag.nl

voor beslissers bij de overheid 20 november 2009 nr

19 vijfde jaargang |

www.pm.nl

Rotterdam verovert nieuwe haven op zee

Mammoetproject

Maasvlakte

WRR wil sturing zonder dwang pagina 10

2

BZ nam moeizaam afscheid van DDR

SG’s willen beste van de wereld zijn

pagina 18

pagina 28

Stef gaat van werk naar werk Ze zagen het aankomen, dat er ontslagen moesten vallen. Dus overlegde hij met zijn werkgever en maakten ze samen een Ł afspraak bij UWV WERKbedrijf. Het resultaat? Gisteren was zijn afscheidsborrel, maandag begint hij in zijn nieuwe baan. Om bedrijven en hun werknemers door de crisis heen te helpen, zorgt UWV voor de begeleiding van werk naar werk. Met speciale, op de mogelijkheden van de werkzoekende toegesneden dienstverlening. Maar ook met de inzet van speciale regelingen zoals een Scholingsbonus en een Ervaringscertificaat. Zo vonden dit jaar al 10.800 mensen die werkloos dreigden te worden op tijd nieuw werk. Wilt u daar meer van weten? Ga dan naar werk.nl.

uwv.nl

PM nummer 19 20 november 2009

Nieuws 8 t/m 11

8

Het vleselijke dilemma van Gerda Verburg



Eiwitconsumptie heet hangijzer in begroting LNV

9

Nieuwe stoelendans SG’s dient zich aan



10 11

18



Moeizaam afscheid van het arbeidersparadijs De BZ-kronieken over de Val van de Muur (slot)

Nu eindelijk meer vrouwen in ambtelijke top?

Burger rijp voor libertair paternalisme WRR zet in op gedragsbeïnvloeding zonder dwang

CNV: Handen af van functiegebouw Nieuwe rijkscao werpt schaduw vooruit

Coverstory

14

Het laatste mammoetproject van Rotterdam Milieuwetgeving overboord voor Tweede Maasvlakte

Inspiratie 26 t/m 27

27

David Fleming wil energie op rantsoen

Spelers 28 t/m 30

22

Effectieve allianties Special Openbaar bestuur

32

Leiderschap in crisistijd

Tjibbe Joustra ziet rouleren als braindrain

28 29 30

De beste overheid van de wereld Wim Kuijken loopt warm voor Deltaprogramma De overstap van Ric de Rooij naar SZW

Beau Monde

31

Beau Monde borrelt met Bhuro

Cover: Rob Jongbloed

Oningelichte mensen aan de orde. Volgens Erik Schreijen, die namens het programma Overheid voor de Toekomst de SG-bijeenkomst mede-organiseerde, vinden de topambtenaren dat het tempo op dit terrein wel omhoog kan. De overheid reageert veel te laks op ontwikkelingen in de samenleving, aldus de SG’s. We kunnen een voorbeeld nemen aan Australië, zo legt Schreijen uit (pag. 28). Niet voor niets is SG Roel Bekker er deze week op werkbezoek. In de volgende PM zal hij vertellen wat we nog kunnen opsteken van de Australiërs als het gaat om Government 2.0. In dit nummer houden we het dichter bij huis. Redacteur René Zwaap en fotograaf Rob Jongbloed gingen op reportage naar de Tweede Maasvlakte, die inmiddels vorm begint te krijgen. En vanaf pagina 18 leest u het slot van de reconstructie van de Val van de Muur in Haags perspectief. Cindy Castricum [email protected]

Foto: Rob Jongbloed

‘Er wordt tegenwoordig zwaar getild aan de mening van oningelichte mensen die deskundigheid claimen,’ meent gedragseconoom Henriëtte Prast (pag. 10). Minister Klink is er mooi klaar mee. Hij zag zich genoodzaakt een website in het leven te roepen om alle complottheorieën rond het vaccineren tegen de Mexicaanse griep te ontkrachten. Toch valt de overheid in deze kwestie wel iets te verwijten, vindt Prast. VWS had secuurder moeten omgaan met het naar buiten brengen van informatie over de griepprik. ‘Internet is een invloedrijk medium geworden en heeft bijgedragen aan de toegenomen twijfel.’ Dat de wijze waarop de overheid met ICT omgaat te verbeteren valt, vinden ook de SG’s, die vorige week bijeenkwamen voor hun jaarlijkse conferentie. Zij bogen zich over de vraag hoe de Nederlandse overheid de beste ter wereld kan worden. Natuurlijk kwam ook de ICT

20 november 2009 PM

3

binnenkort in Den Haag Bij het ter perse gaan van deze PM is nog niet duidelijk wie de eerste Europese president wordt. Mocht premier Balkenende toch voor deze nieuwe functie gevraagd worden, dan ziet zijn agenda er de komende weken heel anders uit.

Algemene Zaken

Ter Horst geeft op maandag 23 november op de Haagse Groenmarkt het startsein voor de campagne Veilige Publieke taak en jaarwisseling. Ze heeft van 30 november tot 1 december een bijeenkomst van de JBZ-raad in Brussel. De minster is voorts op 2 december op het congres Uitgaan onder invloed in Nieuwegein. Staatssecretaris Bijleveld legt ­donderdag 26 november op de Dag van de Dienstverlening een serie bezoeken af aan Harderwijk, Apeldoorn en Scheveningen, waar ze zal spreken over een klantvriendelijke overheid en e-goverment. Op vrijdag 27 november is ze aanwezig bij de conferentie Ketensamenwerking die in samenwerking met de Nationale ombudsman georganiseerd is. De bijeenkomst vindt plaats bij Het Expertise Centrum in Den Haag. Op maandag 30 november is ze in het Kurhaus in Scheveningen, waar een internationale conferentie van de Kiesraad is over procedurele zaken rond politieke

BZK

partijen. Ze gaat op 1 december naar een bijeenkomst over good governance in Almere. Verder is Bijleveld op donderdag 3 december nog aanwezig bij de uitreiking van de E-participatie Awards in Utrecht. Minister Verhagen houdt zondag 22 november een speech bij de European Round Table of Industrialists in de Hermitage te Amsterdam. Op dinsdag 1 december is Verhagen de gehele dag in Athene voor een bijeenkomst van Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en een dag later bevindt de minister zich in Brussel voor de Raad voor Algemene Zaken en Externe Betrekkingen (Razeb). Op 20 november heeft minister Koenders een werkontbijt in het stadhuis te Leiden, ter gelegenheid van de 20e verjaardag van het Kinderrechten­verdrag. In de namiddag bezoekt hij het kinderrechtencongres in de Hooglandse Kerk in Leiden. Op 21 november opent Koenders het Idfa-festival in Pathé ­Tuschinski te Amsterdam. De 25e bezoekt de minister een seminar over verkiezingen in Afrika in het African Studies Center te Leiden. Voorts houdt Koenders een toespraak tijdens de Third Conference on Adaptation to Climate Change, in het Museum voor Com-

Buitenlandse Zaken

De agenda van de Tweede Kamer staat de komende weken wederom in het teken van de begrotingsbehandelingen. In de week van 23 november verdedigt minister Eurlings de begroting van Verkeer en Waterstaat, wordt minister Van der Laan van WWI aan de tand gevoeld op het onderdeel Integratie en bespreekt minister Ter Horst de begroting van Binnenlandse Zaken. Ook de begrotingen van de Hoge Colleges van Staat en van de Kabinetten der Staten-Generaal staan die week op de plenaire agenda. In de eerste week van december komt het onderdeel Koninkrijksrelaties van de BZK-begroting aan de orde. Hierbij zal het voornamelijk gaan over het verdwijnen van de Nederlandse Antillen als staatkundige eenheid. Ook zullen minister Verburg van Landbouw (zie ook pag. 8) en minister Van Middelkoop van Defensie die week hun begrotingen verdedigen. Voorts staat de Staat van de Europese Unie nog op de agenda. De begroting van minister Ter Horst van BZK komt eveneens ter sprake tijdens een reeks wetgevingsoverleggen. Op 23 november staan er twee onderdelen gepland: het Gemeente- en Provinciefonds en een WGO over het binnenlands bestuur en overheidspersoneelsbeleid. Die dag heeft de Kamer ook een WGO met staatssecretaris De Vries over het personeelsbeleid van Defensie. De Kamercommissie van OCW heeft op 25 november een algemeen overleg over de Raad voor Onderwijs, Jeugd

municatie in Den Haag op 26 november. Staatssecretaris Timmermans is van 20 tot 22 november in New York voor een reeks activiteiten ter afsluiting van NY400. Op vrijdag 20 november houdt hij een speech tijdens het jaarlijkse Peter Stuyvesant Ball en de 21e gaat hij in discussie met de Pioneers, een groep vernieuwende denkers uit Nederland en New York. Op donderdag 26 november heeft de staatssecretaris een lunch met zijn Franse ambtsgenoot Pierre Lellouche in Voorburg, met wie hij vervolgens een bezoek brengt aan Instituut Clingendael. ’s Avonds neemt Timmermans het boek Europa dichter bij de burger in ontvangst in Ede en houdt hij de Vrede van Nijmegen-lezing. Op 27 november levert hij de openingstoespraak bij het congres Handelsrelaties en cultuurverschillen tussen Italië en Nederland in Amsterdam en een dag later opent hij de tentoonstelling Play Van Abbe in het Van Abbe Museum in Eindhoven. Op dinsdag 1 december geeft Timmermans het startschot voor de Ecoscootertour in het Mediapark te Hilversum. Minister Van Middelkoop heeft van 20 tot en met 26 november een reeks werkbezoeken in het buitenland. Zijn reis begint in Canada, waar hij de

Defensie

Tweede Kamer

4

PM 20 november 2009

en Cultuur en het Groenboek Jeugdmobiliteit. Hierbij komt ook een aantal fiches van de Europese Commissie ter sprake. Ook zijn er die dag AO’s over de Raad Werkgelegenheid en Sociaal Beleid (VWS), Maatschappelijk verantwoord ondernemen (Economische Zaken) en de nota Duurzaam voedsel (LNV). Het beloningsbeleid in de financiële sector (Financiën) is de 25e een ander belangrijk thema op de Kameragenda. Ook overlegt staatssecretaris Albayrak die dag met de Kamercommissie van Justitie over vreemdelingenbewaring en heeft de commissie van VWS een Europaoverleg. Dezelfde commissie heeft een dag later een AO over de Ketenzorg verloskunde en de tapstatistieken over 2007 en 2008 staan centraal in een AO van Justitie. De 26e vindt ook een besloten gesprek plaats met de Franse staats-

binnenkort in Den Haag Halifax International Security Forum bezoekt. Vervolgens bezoekt de minister de Nederlandse eenheden op Curaçao en sluit hij zijn reis af in Suriname, voor de onafhankelijkheidsviering van de voormalige kolonie op 25 november. Zaterdag 28 november staat in het teken van de Thuisfrontdag van omroep Max in de Jaarbeurs te Utrecht. Van Middelkoop en staatssecretaris De Vries zullen daar een toespraak houden. Op 30 november neemt de minister het boek Vliegvelden in oorlogstijd in ontvangst op vliegbasis Soesterberg, een uitgave van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Van Middelkoop houdt op 3 december de openingstoespraak van het symposium Women in war zones in het Vredespaleis. En een dag later reikt hij in de IJsselhallen te Zwolle de Herinneringsmedailles Vredesoperaties uit aan enkele Isaf-eenheden. Ook generaal-majoor Mart de Kruif wordt hierbij geëerd. Staatssecretaris De Vries houdt op 20 november de openingslezing op het congres Politicoloog in perspectief in Amsterdam, een jaarlijkse bijeenkomst voor politicologiestudenten. De 24e neemt hij bij uitgeverij Meulenhoff in ­Amsterdam het boek Taskforce Uruzgan in o ­ ntvangst. Het boek is een verzameling door ­Nederlandse militairen geschreven

secretaris voor Europese Zaken Pierre Lellouche. De begroting van Vrom komt ter sprake tijdens een wetgevingsoverleg, dat onder meer zal gaan over de subsidieregeling maatschappelijke organisaties en milieu (SMOM). Het onderdeel Media van de OCWbegroting is het thema van een WGO op maandag 30 november. De maand december begint met drie AO’s, over de Raad voor het conurrentievermogen, de VTE-raad (beide Economische Zaken) en de effecten van de Wet modernisering waterschapsbestel (Verkeer en Waterstaat). Verder staan er begin december AO’s op de agenda over Zeescheepvaart (VenW), Onderwijsachterstanden (OCW), Antilliaans-Nederlandse probleemjongeren (Wonen, Wijken en Integratie) en Financieel-economische criminaliteit (Justitie). De gebeurtenissen op Koninginnedag 2009 komen aan de orde in een AO van de commissie van Justitie op donderdag 3 december.

­ erhalen, samengesteld door Volkskrantv redacteur Noël van Bemmel. Op 30 november stelt De Vries een Mercedes-bus van Defensie ter beschikking aan 3FM ten behoeve van de jaarlijkse goede-doelenactie Het Glazen Huis. Minister Van der Hoeven maakt op 23 november op Schiphol een demonstratievlucht in een KLM-vliegtuig dat op een milieuvriendelijker type kerosine vliegt. Op woensdag 25 november reikt zij in de Pulchri Studio in Den Haag de Energieprijs uit. Daarna vertrekt ze naar Huis ter Duin in Noordwijk, waar zij een toespraak geeft tijdens een symposium van de Dutch Aviation Group. Op donderdag de 25e opent Van der Hoeven het Federatiecongres van de Technologiebranches in Sociëteit De Witte en aansluitend reikt zij in de Pulchri Studio de EXSER Award uit. Maandag de 30e brengt de minister een bezoek aan de

Economische Zaken

Remeha verwarmingsketelfabriek in Apeldoorn. Op 2 december neemt ze deel aan een vergadering van het Innovatieplatform en is de minister op 3 en 4 december in Brussel voor de Raad Concurrentievermogen. Staatssecretaris Heemskerk neemt op maandag 23 november een rapport in ­ontvangst van het organisatieadviesbureau McKinsey over microfinanciering. Een dag later is hij in Utrecht, waar hij op het Future Leaders Event spreekt over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Die week ontvangt Heemskerk ook twee buitenlandse gasten. Op 24 november spreekt hij met de Egyptische minister van Investeringen, Mahmoud Mohieldin, en de 26e ontvangt hij de Marokkaanse minister van Handel, Ahmed Chami. Tussen 30 november en 2 december is Heemskerk bij de Wereld­ handelsorganisatie WTO in Genève voor een ministeriële bijeenkomst. Minister Bos doet op maandag 23 november tijdens een besloten lunch de uitreiking van de Grote Financiënprijs, een scriptieprijs voor studenten. De minister heeft verder nog een bijeenkomst van de Eurogroep en een Ecofin in Brussel op 1 en 2 december.

Financiën

De Eerste Kamer debatteert dinsdag 24 november over het bevorderen van de participatie door jonggehandicapten, een toevoeging aan de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong). Ook staat op 24 november de plenaire behandeling van de differentiatie van de fosfaatgebruiksnorm op de agenda. Hiermee wordt de Meststoffenwet aangescherpt met de vierde Europese nitraatrichtlijn. Bedrijven die meer meststoffen mogen gebruiken dan die richtlijn toestaat, moeten de kosten van de daarmee verplichte monitoring zelf betalen. De commissie voor Buitenlandse Zaken, Defensie en ­Ontwikkelingssamenwerking (BDO) heeft die dag een gesprek met de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie over de effectiviteit van ontwikkelings­ samenwerking. Dit gesprek geldt als voorbereiding op een plenair debat dat begin 2010 gehouden wordt. Op 1 december staat op de Eerste Kameragenda de plenaire behandeling van de ­wijziging van de Wet inburgering inzake vrijwillige inburgering, persoonlijk inburgeringsbudget en harmonisatie handhavingstermijnen. Dit moet leiden tot een kwaliteits­ verbetering door het vereenvoudigen van de regels. Een tweede onderwerp van belang betreft de tijdelijke verlenging van de oormerking van educatie en de bestedingsverplichting bij regionale opleidingscentra in de Wet participatiebudget en de Wet educatie en beroepsonderwijs. In verband met de kredietcrisis wil het kabinet wachten met het invoeren van marktwerking totdat de druk op de MBO-instelling is afgenomen.

Eerste Kamer

www.vandaagindenhaag.nl 20 november 2009 PM

5

binnenkort in Den Haag Staatssecretaris De Jager is zaterdag 21 november hoofdspreker op het jaarcongres van Transport en Logistiek Nederland. Dinsdag 24 november houdt hij een speech bij de vereniging van ondernemingen in ­Alphen aan den Rijn. Op vrijdag 27 november spreekt hij in Noordwijk een aantal charitatieve instellingen toe. Later op de dag brengt hij een bezoek aan het Westland, dat geheel in het teken van duurzame energie zal staan. Op dinsdag 1 december is hij aanwezig op de themadag Wetten en regels in de Kuip. Donderdag 3 december bezoekt hij de algemene ledenvergadering van de Technische Groothandel in Vianen. Minister Hirsch Ballin is op vrijdag 20 november aanwezig op het congres Moving mediation dat in het teken staat van 10 jaar mediation naast rechtspraak in Nederland. Op 3 december 2009 geeft staats­ secretaris Albayrak een toespraak over de actualiteit van de regulering van arbeidsmigratie tijdens het minisymposium Privatisering in het vreemdelingenrecht?, georganiseerd door de Universiteit van Amsterdam. Zij zal daarna de Hanneke Steenbergen scriptieprijs uitreiken voor scripties op het gebied van vreemde­lingenrecht.

Minister Verburg woont op 25 november in Den Haag een internationale bijeenkomst bij over genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s). De week daarna staat grotendeels in het teken van de behandeling van de LNV-begroting in de Tweede Kamer (zie pag. 8).

LNV

OCW

Zaterdag 21

Justitie

november houdt minister Plasterk een inleiding bij het congres van de Algemene Onderwijsbond in Utrecht. Dinsdag de 24e is de minister in de Ridderzaal aanwezig bij de uitreiking van de­­Koningin Wilhelmina Onderzoeksprijs. Een dag later reikt hij zelf de Spinozapremies uit in de Nieuwe Kerk te Den Haag en een dag later neem Plasterk in Amsterdam het etymologisch woordenboek in ontvangst. Vrijdag 27 november viert het Genootschap van Hoofdredacteuren in het Circustheater in

Organiseert u ook een congres, ­seminar of symposium? Geef het aan ons door via [email protected].

Symposia 26 november

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Symposium Verschuivende machtsverhoudingen in de wereld Koninklijk Instituut voor de Tropen, ­ Amsterdam 14.30-18.00 uur (borrel vanaf 16.45 uur) Nout Wellink (directeur DNB), Bert Koenders (minister voor Ontwikkelingssamenwerking) en een paneldiscussie o.l.v. Roel Janssen (NRC Handelsblad) De Nederlandsche Bank

26 november

Wat

6

Het Digitaal Bestuur Congres 2009 geeft een overzicht-in-een-dag van de e-overheid. Het centrale thema is Lef in leiderschap – hoe zet ik verandering in gang?

PM 20 november 2009

Waar Tijd Sprekers Organisatie

Scheveningen zijn 50-jarig bestaan. De mediaminister ontbreekt hier niet. Op 2 december woont hij in Den Haag de vergadering van het Innovatieplatform bij. Vrijdag 20 november krijgt staats­ secretaris Van Bijsterveldt in Boxtel de MBO Studiegids uitgereikt. Dinsdag de 24e vindt in Doorn de Algemene Ledenvergadering plaats van de MBO-Raad waar Van Bijsterveldt aanwezig is. Donderdag 26 november opent ze in Den Haag een vakschool van Hans de Boer (voormalig voorzitter van de taskforce jeugdwerkloosheid). De eerste week van december staat voor de staatssecretaris in het teken van Krachtig Meesterschap. Van Bijsterveldt bezoekt lerarenopleidingen in onder meer Amsterdam, Hoorn, Zwolle, Nijmegen, Tilburg, Gouda, Leiden en Rotterdam om te kijken hoe het staat met het verbeteren van de kwaliteit van de deze opleidingen. Buiten een aantal AO’s heeft ­staatssecretaris Dijksma vooral veel interne afspraken op het departement. Maandag de 30e is ze in Arnhem waar ze de Gelderse top Gemengde scholen bijwoont. Staatssecretaris Klijnsma zit tot 29 november in New York, waar ze zich

SZW

Theater Orpheus, Apeldoorn 13.00-19.30 uur Staatssecretaris Ank Bijleveld (BZK), Maarten Hillenaar, directeur Informatiseringsbeleid (BZK), Theo Camps, hoogleraar e.a. organisatie- en bestuurskunde Ministerie van BZK

2 en 3 december

Wat Waar Tijd Met Organisatie

Het 14e Nationaal Energieforum gaat dit jaar over de toekomst van energie. Centraal staan thema’s als Europese samenwerking, een nieuwe overlevingsstrategie voor N ­ ederland en de kansen en bedreigingen van verduurzaming. Kurhaus, Scheveningen 13.00 tot laat (2 dec.) 9.30 -17.30 (3 dec.) Hans Alders, voorzitter EnergieNed, Mark Frequin, DG Energie en Telecom (EZ) e.a. De Energie Adviesraad

binnenkort in Den Haag integratiebegroting. Daarnaast reist hij de komende weken twee keer naar Rotterdam voor een wijkbezoek: maandag de 23e Rotterdam-Noord en de daaropvolgende maandag Oud-Zuid. Op 3 december opent Van der Laan in Eindhoven met Pieter Hilhorst de conferentie Verduurzamen van succesvolle projecten. Aanpak van de projectencarrousel van het Nicis.

met een delegatie van gemeentefunctionarissen zal buigen over het lokale beleid op het gebied van sociale zekerheid en arbeidsmarkt. Op 30 november is ze aanwezig op de jaarlijkse SVB-conferentie Zicht op zekerheid, waarin ontwikkelingen op het gebied van de sociale zekerheid en volksverzekeringen centraal staan. Minister Eurlings slaat de ministerraad van vrijdag 20 november over: hij reist naar New York, waar hij die avond het Peter Stuyvestant Ball bijwoont. Het weekeinde blijft de minister in de stad, om op maandag de 23e in Brooklyn 160 oranje fietsen te overhandigen aan Recycle a bicycle. Diezelfde dag spreekt Eurlings ook de CEO van de Port Authority, die verantwoordelijk is voor de zeeen luchthavens in New York en New Jersey, en bezoekt hij de New Yorkse haven zelf. ’s Avonds moet hij terug naar Nederland vanwege de behandeling van de de begroting voor 2010 in de Tweede Kamer. Staatssecretaris Huizinga is op 23 en 24 november in Londen voor de jaarvergadering van de International Maritime Organization (IMO). Het IMO is een agentschap van de VN en houdt zich bezig met allerlei aspecten van scheepvaart.

Verkeer en Waterstaat

De VN-­ klimaattop in Kopenhagen komt met rasse schreden dichterbij, en in de aanloop daarnaar toe vinden volgende week nog een aantal voorbereidende evenementen plaats: op maandag 23 november is er in Brussel een extra Europese Milieuraad waarbij minister Cramer aanwezig is, en een dag later praat Cramer met OS-collega Koenders de Nederlandse pers bij over de top. Op 25 en 26 november verzamelt een groot aantal milieuministers zich in het Kurhaus in Scheveningen voor een Ministerial Round Table. Een week later is de minister in Groningen vanwege haar Greenovator-tour (op maandag de 30e), op 1 december spreekt ze op de Houtdag van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen. Minister Van der Laan verdedigt volgende week in de Tweede Kamer de

Vrom

De opkomst van Geert Wilders en zijn PVV is eind november tot twee keer toe onderwerp van debat. Op 24 november staat in de debatreeks Groot Gelijk de vraag centraal of Wilders staatsgevaarlijk is. De wethouder van het Amsterdamse stadsdeel Bos en Lommer, Fouad Sidali, en politiek wetenschapper Herman van Gunsteren kruisen hierover de degens in het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit. Twee dagen later, op 26 november, analyseert hoogleraar communicatiewetenschappen Jan Kleinnijenhuis de populariteit van de PVV en de gevolgen voor de Nederlandse politiek. Dit doet Kleinnijenhuis tijdens een bijeenkomst, eveneens van de VU, in Roermond. Ook de rol van de media komt ter sprake. Op 26 november wordt de WRR-lecture 2009 gehouden in de Nieuwe Kerk in Den Haag. De jaarlijkse lezing van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid wordt uitgesproken door Richard Thaler, directeur van het Center for Decision Research van de universiteit van Chicago. In het kader van het thema ‘de overheid als keuze-architect’ (zie pag. 10) spreekt Thaler over de mogelijkheid van overheden om het gedrag van burgers te veranderen door middel van een slimme ‘keuze-architectuur’. Onder andere Ab Klink, minister van VWS, en Maarten

Minister Klink is op vrijdag 20 november aanwezig op een symposium van Stichting Kind en Groei in het Wereldmuseum te Rotterdam. De stichting bestaat 40 jaar en ter gelegenheid van dit jubileum is een speciaal boek samengesteld dat de minister in ontvangst neemt. De dag erna is de minister in de Tweede Kamer waar de jaarlijkse CDAledendag zal plaatshebben. Op dinsdag 24 november geeft de minister zijn visie op patiëntveiligheid in de Nederlandse ziekenhuizen in 2012 tijdens een afsluitende speech op het VMS-zorgcongres Expeditie Patiëntveiligheid te Rotterdam. Minister Rouvoet keert vrijdag 20 november in de loop van de dag terug uit Zweden, zodat hij nog op tijd is om de Kinderrechtentop in Leiden bij te wonen. Zaterdag opent hij in Nunspeet cultureel centrum Veluvine.

VWS

Overig

Hajer, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, geven een reactie op de lezing. Op zaterdag 28 november organiseert de VVD haar algemene ledenvergadering in Papendal, Arnhem. Het thema, ‘Nederland heeft de VVD nodig: zeker nu’, draait om de aanpak van de huidige crisis. Ook spreken de partijprominenten met de leden over de aankomende gemeenteraadsverkiezingen.

www.vandaagindenhaag.nl 20 november 2009 PM

7

nieuws Eiwitvraagstuk is heet hangijzer in begroting LNV

Gerda Verburg in spagaat door belangen vleesindustrie In de zoektocht naar de hete hangijzers in de departementale begrotingen van 2010 dit keer aandacht voor de kolossale dilemma’s waarmee LNV-minister Gerda Verburg te kampen heeft. Hoe de noodzaak van een ­verminderde vleesconsumptie te verenigen met de grote economische belangen van de Nederlandse veeteelt? LNV • De toenemende bevolking en welvaart doen de vraag naar vlees flink stijgen en leiden tot zorgen over de vraag of er in de toekomst voldoende voedsel en eiwitten zijn voor iedereen. Het eiwitvraagstuk brengt het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in een spagaat: behartigt zij de belangen van veehouders en andere vleesproducenten, of wint een duurzaam voedselbeleid het van de vraag naar biefstuk, zoals de milieuverenigingen het het liefst zien? Minister Verburg stelt in haar begroting een bijdrage te willen leveren aan een discussie over de consumptie van dierlijke eiwitten. De consument moet als sluitstuk van de voedselketen vooral goed geïnformeerd een keuze tussen wel of niet vlees kunnen maken, meent de minister. Met campagnes probeert Verburg de samenleving ertoe te bewegen bewustere voedselkeuzes te maken, ook stimuleert ze onderzoek naar vleesalternatieven. Een goede start, zegt Herman Peppelenbos van de Wageningen Universiteit, die zich afvraagt of de verduurzaming van de voedselproductie snel genoeg gaat. ‘Voor een goede eiwitvoorziening in de wereld zou iedereen veel minder vlees moeten eten,’ zegt hij. ‘Maar als je dat alleen aan de consument overlaat, gaat die omslag niet hard genoeg. Ik denk niet dat we als Nederlanders massaal stoppen met vlees eten, puur omdat het goed is voor latere generaties.’ Nederland is een grote vleesproducent en -exporteur, stelt Peppelenbos. Volgens het CBS werd vorig jaar alleen al voor ruim 2 miljard euro aan rundvlees uitgevoerd. Het brengt minister Verburg in een lastig parket: steunt ze de sector, die het al zo moeilijk heeft, of treedt ze vooral op als promotor van een duurzame voedselvoorziening? ‘LNV behartigt beider belangen en is daardoor in staat voedselproductie en -consumptie met elkaar te verbinden,’ zegt

8

PM 20 november 2009

Peppelenbos. ‘Het ministerie is nu vooral aan het verkennen hoe ze dat moet doen. Maar uiteindelijk zal het een politieke vraag worden.’

Fluwelen handschoen ‘De minister laat eigenlijk te veel over aan het bedrijfsleven,’ stelt René Houkema, woordvoerder landbouw en voedsel van Milieudefensie. ‘Ze heeft heel veel moeite bepaalde maatregelen door te voeren, ze doet dat toch een beetje met de fluwelen handschoen. Maar de noodzaak om over te stappen van dierlijke eiwitten op plantaardige is heel duidelijk.’ Houkema wijst op de Milieubalans 2009 van het Planbureau voor de Leefomgeving. Tot 2030 zal de mondiale consumptie dierlijke eiwitten

‘Als we het hier niet kunnen oplossen, waar dan wel?’ met 60 procent toenemen, aldus het PBL, en op dit moment is 80 procent van het mondiale landbouwareaal in gebruik voor de productie van vlees en zuivel. Houkema zegt dat ‘deze cijfers de noodzaak van een transitie van dierlijk naar plantaardig onderstrepen,’ maar stelt dat LNV aansluitend te weinig initiatieven heeft genomen. ‘Het Planbureau heeft de problematiek heel duidelijk neergezet, maar LNV heeft voor de periode tussen 2009 en 2012 maar 20 miljoen euro gereserveerd voor de uitvoering van de nota’s duurzaam voedsel en duurzame voedselsystemen.’ De overheid moet een duidelijk signaal afgeven dat ‘we echt een stapje terug moeten doen,’ zegt Houkema. ‘Het is al een paar keer naar voren gekomen, maar een heffing op vlees zou een goed instrument zijn.’ ‘Het is een interessant thema,’ zegt Han Swinkels, manager Dierlijke sectoren van LTO Nederland. ‘Je praat over de groei

van de wereldbevolking. We zien dat nu de welvaart toeneemt, de eiwitbehoefte ook toeneemt. Maar we zien ook dat bij een toenemende welvaart een deel van de populatie weer overstapt naar plantaardige eiwitten. Dat heeft te maken met maatschappelijk bewustzijn en is, zeker in het geval van biologisch voedsel, een kwestie van geld.’ Kiezen voor veeteelt en voor duurzaamheid kan allebei, zegt Swinkels: ‘Als je morgen volledig duurzaam wilt zijn, zie ik die spagaat ook. Maar als je bereid bent op lagere termijn te investeren in de land- en tuinbouw – en in dat traject zitten we al jaren – zal de landbouw verder verduurzamen.’ Investeren in duurzame landbouw kost tijd, maar levert op den duur mooie resultaten op, stelt Swinkels, die stelt dat LNV goed omgaat met het dilemma. ‘Nederland is een innovatieland, maar heeft een grote dierenpopulatie op een dichte mensenpopulatie. Tot op de dag van vandaag worden hier technieken ontwikkeld die wereldwijd ingezet worden. We zouden toch gek zijn als we die unieke positie verlaten omdat we het op onze kleine postzegel geregeld willen hebben? Als we het hier niet kunnen oplossen, waar dan wel?’ • Rutger van den Dikkenberg Advertentie

Loopbaaninterventies voor topkader t | (070) 363 54 11 w | www.movendus.nl

Maakt deel uit van

nieuws

Stoelendans SG’s biedt vrouwen kans ABD • Met het vertrek van Wim Kuijken als SG van Verkeer en Waterstaat is er werk aan de winkel voor de Algemene Bestuursdienst (ABD). Wie volgt hem op? Er zijn genoeg topambtenaren in de aanbieding, aangezien maar liefst vier SG’s uitkijken naar een nieuwe job nu ze al bijna zeven jaar op dezelfde stoel zitten. Zo is Joris Demmink deze maand precies zeven jaar SG van Justitie. De jurist is al sinds 1982 in dienst van dit ­departement. Een overstap naar een vakdepartement als Verkeer en Waterstaat ligt dan ook niet voor de hand. Bovendien, zo laat directeur Voorlichting Anne-Marie Stordiau van Justitie weten, is zijn contract net met een jaar verlengd. De ABD wil hier verder niet op ingaan, omdat het een ‘individuele arbeidsrechtelijke aangelegenheid’ betreft, zegt persvoorlichter Vincent van Steen. Hoewel ambtenaren uit de topmanagementgroep voor ­maximaal zeven jaar worden benoemd, zijn er

uitzonderingen mogelijk, benadrukt hij. ‘Daar neemt de minister dan een besluit over.’ Ook de termijnen van Ton Annink (Defensie), Ronald Gerritse (Financiën) en Koos van der Steenhoven (OCW) lopen komend jaar af. Ruim twee jaar geleden, bij de start van het kabinet-Balkenende IV, wisselde een aantal SG’s van stoel: Wim Kuijken, Roel Bekker en Geert van Maanen verruilden van functie. Bekker werd SG Vernieuwing Rijksdienst, Van Maanen volgde hem op bij VWS en Kuijken nam zijn plek weer in op VenW. Het was ­destijds het eerste wapenfeit van de nog maar net beëdigde minister Ter Horst van BZK. Of Ter Horst dit keer wederom de baantjes tussen de heren gaat verdelen, is maar zeer de vraag. De kabinetsdoelstelling dat in 2011 25 procent van de Algemene Bestuursdienst uit vrouwen moet bestaan, is nog niet in zicht. Met een benoeming van een of twee vrouwen als

Zet Wim Kuijken een carrousel in gang?

SG kan de minister historie schrijven. Nog nooit schoof bij het SG-Overleg meer dan één vrouw aan. • CC

Kroese enzo …

20 november 2009 PM

9

nieuws WRR ziet toekomst voor libertair paternalisme

Sturing zonder dwang

‘Libertair parternalisme’, zo noemt de Amerikaanse econoom Richard Thaler een nieuw sturingsmodel voor de overheid om de burger aan te zetten tot verantwoord gedrag. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) ziet er wel iets in en heeft Thaler uitgenodigd voor zijn jaarlijkse lezing. PM vroeg gedragseconoom Henriëtte Prast, voorzitter van het WRR-project Keuze, gedrag en beleid, om tekst en uitleg. Wat maakt libertair paternalisme zo’n bijzonder beleidsinstrument?

‘De overheid heeft traditioneel gezien drie manieren om het gedrag van burgers te beïnvloeden. Ten eerste het instrument van gebieden en verbieden, bijvoorbeeld door mensen te verplichten een helm te dragen op de motor of door de verkoop van alcohol aan mensen onder de 16 jaar te verbieden. Ten tweede werkt de overheid met financiële prikkels door te stimuleren met subsidies en te ontmoedigen met belastingen. Tot slot kan de overheid op een meer liberale wijze burgers waarschuwen door te informeren en mensen op te roepen tot maatschappelijk sociaal gedrag. Deze beleidsinstrumenten werken lang niet altijd en hebben soms zelfs een contraproductief effect. Wat libertair paternalisme bijzonder maakt, is dat men gedrag probeert te sturen door de manier waarop iets wordt aangeboden. Je kan het vergelijken met een rotonde versus een kruispunt. Op een rotonde ga je langzamer rijden, terwijl je bij een kruispunt moet stoppen. Libertair paternalisme is een vorm van sturing zonder dwang. Deze methode van gedragsturing kan veel meer worden gebruikt.’

10

PM 20 november 2009

Op welke beleidsterreinen kan deze methode een alternatief bieden voor bestaande beleidsinstrumenten?

‘Libertair paternalisme kan onder andere financieel verstandigere keuzes bevorderen, maar ook een milieubewuste en gezonde levensstijl. Een voorbeeld: ­overgewicht is een groeiend gezondheidsprobleem in onze samenleving. De overheid kan besluiten het aantal calorieën van een product duidelijk te vermelden op de verpakking, maar kan mensen ook psychologisch sturen om meer te bewegen. Zorg ervoor dat mensen vaker de trap nemen. Hoe? Stop bijvoorbeeld met het bouwen van roltrappen. Zelfs in de Tweede Kamer zie je tijdens interviews altijd de roltrappen op de achtergrond! Bouw in plaats hiervan een brede trap en een lift voor de mensen die het echt nodig hebben. Zo stuur je mensen om de juiste keuze te maken zonder dat je hun ­keuzemogelijkheden beperkt.’ We hebben het nu over volksgezondheid. Veel mensen twijfelen of ze zich moeten laten inenten tegen de Mexicaanse griep en het internet bulkt van de oproepen tegen vaccinatie. Waar komt deze twijfel vandaan?

‘Als burger moet je afgaan op de deskundigheid van de overheid. Onderzoek toont echter aan dat er een verschuiving plaatsvindt in wie de burger als deskundig ziet. Op de vraag “Wie beschouwt u als meest betrouwbaar en deskundig persoon in uw leven?” antwoordt 70 procent van de ­onderzochten: “Iemand zoals ik.” Acht jaar geleden koos slechts 20 procent dit antwoord. Het internet heeft in deze ­periode een grote opmars gemaakt. Het is een invloedrijk medium geworden en heeft bijgedragen aan de toegenomen twijfel. Dat bleek ook al uit de onwelwillendheid om te worden ingeënt tegen HPV (het virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt). Er wordt tegenwoordig zwaar getild aan de mening van oningelichte mensen die deskundigheid claimen. Het internet is bovendien nauwelijks onderworpen aan regelgeving. Zo is reclame in de gedrukte pers duidelijk te herkennen, maar op het internet kan iedereen zonder enige restricties zijn mening verkondigen. De gevestigde media hebben ook bijgedragen aan de trend van wantrouwen. Het Jeugdjournaal heeft bijvoorbeeld, met overheidssubsidie nota bene, een onderzoek gedaan onder tweeduizend kinderen naar de vraag of zij ingeënt willen worden. Dat is hetzelfde als vragen of kinderen graag naar de tandarts gaan! Het is een voorbeeld van niet integer gebruik van de media.’ Is er bij toekomstige inentingen een rol weggelegd voor libertair paternalisme, om mensen zo te helpen bij het nemen van de juiste beslissing?

‘Ik weet het eerlijk gezegd niet. Wij zijn bezig nog altijd bezig met het onderzoek naar waar, voor wie en onder welke omstandigheden libertair paternalisme kan dienen als alternatief voor bestaande beleidsinstrumenten. De overheid moet voortaan wel secuurder zijn met het naar buiten brengen van informatie. Als je de burger maar blijft bombarderen met informatie, dan zal die zich daar ook naar gaan gedragen.’ • Simon Blok De mogelijkheden van libertair paternalisme komen aan bod tijdens de lezing die de Amerikaanse econoom Richard Thaler donderdag 26 november houdt bij de WRR. ‘De overheid als keuze-architect’ is de titel van de lezing. Diverse sprekers, onder wie minister Ab Klink van het ministerie van VWS en Henriëtte Prast van de WRR, zullen reageren.

nieuws Vakbond niet blij met aangekondigde nullijn

Foto: Welmer Keesmaat

Nog veel losse eindjes huidige rijkscao

In de tweede helft van volgend jaar zullen onderhandelingen over een nieuwe rijkscao van start gaan. Veel zaken uit de huidige cao zijn e ­ chter nog lang niet geregeld, zegt Alfred Lohman van CNV Publieke Zaak. ‘Dit moet eerst worden afgerond, anders zitten we straks met een heel ­vervelende erfenis.’ BZK • De huidige cao van de rijksdienst loopt eind volgend jaar pas af, maar intern beraden de bonden zich alvast op nieuwe onderhandelingen. In de Trendnota Arbeidszaken Overheid 2010 kondigt het kabinet aan de nullijn te willen hanteren. ‘Dat strookt totaal niet met wat er eerder dit jaar in het Sociaal Akkoord is afgesproken,’ reageert bestuurder Alfred Lohman van CNV Publieke Zaak. Ruim twee jaar geleden was hij betrokken bij de onderhandelingen die na veel getouwtrek een vierjarige cao opleverden. Het was de eerste keer dat minister Ter Horst (BZK) met de bonden om tafel zat. Haar voorganger, VVD’er Johan Remkes, ging in zijn laatste dagen als minister niet in op de eisen, hetgeen in februari 2007 tot een grootscheepse protestdemonstratie in Den Haag leidde. Een paar maanden later, het kabinet-Balkenende IV was inmiddels aangetreden, lag er dan toch een akkoord. Tot grote tevredenheid van de bonden gingen rijksambtenaren er in salaris fors op vooruit en zou de eindejaarsuitkering geleidelijk worden omgevormd tot een volledige dertiende maand. In de rijkscao 2007-2010 zijn niet alleen afspraken vastgelegd over geld. Evenzo belangrijk voor de bonden was de overeenstemming met het ministerie van BZK over een aantal andere zaken, zoals

het opzetten van een eenvoudiger functiegebouw, een daarmee samenhangend loongebouw en het harmoniseren van de arbeidsvoorwaarden voor alle rijksambtenaren. ‘Veel van deze zaken zijn nog lang niet afgerond,’ zegt ­vakbondsbestuurder

Ter Horst: ‘Het is helder dat je de flexibiliteit ontzettend vergroot als je het aantal functies vermindert’ Lohman. ‘Dat moet eerst gebeuren, anders zitten we straks tijdens de nieuwe o ­ nderhandelingen met een heel ­vervelende erfenis.’

Functiegebouw Lohman maakt zich vooral druk over het feit dat het ministerie van BZK eenzijdig een plan voor een nieuw functiegebouw

heeft ontwikkeld. Hoogstwaarschijnlijk komt dit voorstel op 20 november in de ministerraad aan de orde. Vorige week lichtte minister Ter Horst tijdens het algemeen overleg over de Vernieuwing Rijksdienst alvast een tipje van de sluier. De ruim 5.000 verschillende functies die er momenteel op rijksniveau zijn, zullen worden teruggebracht tot maximaal 50. ‘Het is helder dat je de flexibiliteit ontzettend vergroot als je het aantal functies vermindert,’ zo zei Ter Horst ten overstaan van de Tweede Kamer. ‘Wij delen deze visie niet,’ benadrukt Lohman. ‘Er ontstaan nu heel brede functies waar geen enkele ambtenaar zich in zal herkennen. Daarmee kan iedereen op elke plek inzetbaar zijn en dat noemt BZK dan flexibel. Het moge duidelijk zijn dat wij het zo niet zien.’ Als het kabinet deze week met het voorstel van Ter Horst instemt, dan zal Lohman zeker nog van zich laten horen. ‘In de huidige cao staat klip en klaar dat zowel de werkgever als de bonden bij de ontwikkeling van een nieuw functie­ gebouw betrokken moeten worden.’ Een andere afspraak uit het a­ kkoord uit 2007 is het harmoniseren van de ­arbeidsvoorwaarden. ‘Dat gaat niet gebeuren, zoveel is zeker,’ zegt Lohman. ‘BZK heeft daar zelf de stekker uitgetrokken, omdat er zoveel weerstand kwam van de leiding op de departementen.’ Jammer vindt hij het wel. ‘We zullen er last van krijgen. Het is zoveel gemakkelijker als elk departement dezelfde voorwaarden hanteert. Maar de SG’s zijn blijkbaar bang een deel van hun bevoegdheden kwijt te raken.’ Of er binnen afzienbare tijd een nieuw loongebouw komt, daarover heeft Lohman ook zo zijn twijfels. ‘Dit zou eigenlijk volgend jaar ingevoerd moeten worden, maar we zijn er überhaupt nog niet aan begonnen,’ aldus de vakbondsman. ‘Sowieso vraag ik me af hoe dat moet gaan. De kosten hiervoor zijn gecalculeerd op 2 procent. Hoe gaan we daar in de voorbereiding naar de nieuwe cao mee om? Zeker in relatie tot de nullijn die het kabinet nu voorstelt. Ik kan nog niet inschatten hoe het precies gaat lopen.’ • Cindy Castricum

De Tweede Kamer spreekt maandag 23 november met minister Ter Horst over onder meer de Trendnota Arbeidszaken Overheid 2010 waarin het kabinet de n ­ ullijn proponeert. Tijdens dit wetgevingsoverleg komen meerdere zaken ter sprake die het o ­ verheidspersoneel betreffen, zoals het Sociaal Jaarverslag Rijk 2008 en de ­Nederlandse Code voor Goed Openbaar Bestuur.

20 november 2009 PM

11

opinie horen zien & schrijven

Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren.

Rosalie Koolhoven Gedwongen vertegenwoordiging

A

lan Tieger, aanklager van het International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) in de zaak tegen Radovan Karadzic, heeft geleerd van de processen tegen Slobodan Milosevic: de aanklacht tegen Karadzic is ditmaal kort en beperkt tot elf essentialia. Maar de problematiek van de gedwongen vertegenwoordiging door een advocaat speelt ook hier, ondanks een wijziging van de Rules of Procedure. Volgens artikel 21 lid 4 sub d van het Statuut van het Tribunaal mag een beschuldigde persoon zichzelf vertegenwoordigen en zijn eigen verdediging voeren. Toch krijgt Karadzic een advocaat toegevoegd. Hoe zit dat? Tijdens het proces tegen Milosevic was de gedwongen vertegenwoordiging nog niet geregeld. Het ICTY gaf echter de Britse advocaat Stephen Kay opdracht ­Milosevic te vertegenwoordigen, tegen diens wil in. Nico Steijnen, advocaat van Milosevic in Nederlandse zaken, diende zelfs een klacht in bij de Raad van Discipline van de Orde van Advocaten. Kay zou door Milosevic tegen diens wil te vertegenwoordigen de gedragsregels voor advocaten hebben geschonden. Maar Nederland heeft in een zetelovereenkomst met de VN afstand gedaan van zijn rechtsmacht en daardoor bestaat binnen het ICTY immuniteit. Naar aanleiding van dat geharrewar werd op 4 november 2008 Artikel 45ter van

de Rules of Procedure and Evidence of the ICTY aangenomen: ‘The Trial Chamber may, if it decides that it is in the interests of justice, instruct the Registrar to assign a counsel to represent the interests of the accused.’ Eerder deze maand oordeelde het Tribunaal dat Karadzic ‘substantially and persistently obstructed the proper and expeditious conduct of his trial’, waarmee de voorwaarde van Artikel 45ter werd vervuld. Karadzic wordt gedwongen zich door een advocaat te laten bijstaan, het is wettelijk, de jure. Daarmee is het probleem nog niet uit de wereld. Wordt Karadzic bijgestaan door een advocaat met wie hij niet wil samenwerken, met wie hij niet wil overleggen of praten, dan zal het er lelijk uitzien, net als bij Milosevic. Maar een veroordeling in absentia, in afwezigheid van verdachte of advocaat, is niet geregeld in de ICTY Rules of Procedure en dus geen alternatief. Een Tribunaal met zo’n grote taak, met ­betrekking tot zulke grote misdaden, moet toch ook een navenant pakket aan mogelijkheden hebben om serieus te ­worden genomen? •

Meer op www.pm.nl

12

PM 20 november 2009

Recht

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

Ruben Maes Tahiti

H

et is zover. De doorbraak van de vrouwen is begonnen. Ik heb me altijd ­afgevraagd of je fundamentele ­ver­anderingen in de samenleving alleen achteraf c­ onstateert of dat je ze ook ziet op het ­moment zelf. Ik ben daar nog niet ­definitief uit, maar van deze verandering ben ik me meer dan bewust. Overal om mij heen wordt gesproken over de positie van de vrouw en in het bijzonder het aantal uren dat vrouwen werken en de plek die zij ­innemen in het arbeidsleven. Natuurlijk is er veel voorwerk verricht door de damesbladen en het tijdschrift Opzij, maar het is nu niet meer te stoppen. Elke dag staat er wel een artikel over de positie van

opinie Jorrit de Jong Training of iets dergelijks

E

r wordt wat afgetraind in ­bestuurlijk Nederland. Wie niet regelmatig een workshop, ­seminar of leergang voor zichzelf regelt, heeft het niet goed voor elkaar. Want van training word je wijzer, kom je verder en je bent er even tussenuit. De m ­ otivaties om een training te volgen lopen sterk uiteen. Sommigen gaan ­alleen als het moet, anderen zodra het even kan. Sommigen doen het voor hun werk, ­anderen doen het voor zichzelf. Sommigen zien het als een investering, anderen als een consumptiegoed. Aangezien het overgrote deel van de trainingen van belastinggeld wordt betaald, mogen we de vraag stellen wat deze trainingen opleveren. Nu is dat met onderwijs natuurlijk lastig, want het rendeert lang niet altijd direct. Daarnaast zijn de prestatie-indicatoren voor de meeste ambtenaren buitengewoon vaag of ronduit controversieel. En mensen leren op verschillende manieren. Van een cursus ‘persoonlijke effectiviteit’ zal de een veel over zich zelf leren, terwijl de ander juist meer over anderen te weten komt. Een cursus over ‘ketens en netwerken’ zal voor het ene ministerie een stimulans zijn, terwijl het voor een ander ministerie een les in nederigheid is. De vraag naar training is zelden goed en meestal slecht gearticuleerd. Men weet niet wat men wil of moet weten, alleen dat het eigenlijk weer tijd is voor een training of iets dergelijks. Of men wil een management development traject, omdat

Bestuur

een andere organisatie dat immers ook heeft. Steeds vaker zie ik dat trainingen als cadeautjes worden uitgedeeld. Wegens goed gedrag of bewezen diensten krijgen medewerkers een studiereisje naar Engeland, Amerika of Australië. Tourists at the academy worden die bezoekers hier vaak geringschattend genoemd. Toch denk ik niet dat de grootste verantwoordelijkheid voor zinvolle training ligt aan de vraagkant. Aanbieders van trainingen voor ambtenaren vragen zich over het algemeen ook veel te weinig af of en hoe hun diensten bijdragen aan de kwaliteit van het openbaar bestuur – en uiteindelijk de samenleving. Of het nu gaat om persoonlijke effectiviteit, complexe beleidsanalyse of strategisch management, van aanbieders mag, nee moet verwacht worden dat ze kunnen aangeven hoe inhoud en vorm van hun training verband houdt met de maatschappelijke omgeving waar hun doelgroep in werkt. Als aanbieders zich puur door de vraag laten leiden heeft training niets meer met onderwijs te maken. Een ongearticuleerde vraag is helemaal geen ramp. Een ongearticuleerd aanbod is een schande. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie vrouwen in de krant, op televisie wordt er zelfs bij het masculiene Pauw & Witteman over gesproken, er is een Taskforce Deeltijdplus, Ad Scheepbouwer stelt een quotum in voor de top van KPN en ik kan niet bijhouden hoeveel boeken er over dit onderwerp verschijnen. Nieuwste aanwinst: Het onbehagen van de man van Dylan van Rijsbergen. Deze week verschenen bij uitgeverij ­Augustus. De auteur fileert met zijn scherpe pen het ongemak van ­mannen in de emancipatiediscussie. Mannen verwijten vrouwen dat ze in hun wens te emanciperen ons bier, porno en de jacht afpakken – en daarmee onze mannelijkheid. Er is echter niet zoiets als een afgebakende definitie van manne-

lijkheid en zeker geen natuurlijk gegeven van mannelijkheid. Dat mannen gedreven worden door hun jachtinstinct en van nature graag rood vlees eten, is onzin. Mannelijkheid is een cultureel gegeven en aan verandering onderhevig. Dit wordt mooi geïllustreerd met de symbiotische samenleving op Tahiti waarin man en vrouw volstrekt gelijk zijn. Beiden zorgen voor de kinderen, beiden werken en beiden beschermen huis en haard. Geen probleem – het is een kwestie van afspreken. Dat dit veel mannen beangstigt, blijkt uit de excuses die ze zoeken om de verhoudingen maar te houden zoals ze zijn en uit de cursussen die ons aangeboden worden onder welluidende namen als

remanciperen en masterflirt. Misschien moeten we niet te hard voor deze trage mannen zijn. Zo zijn ze nou eenmaal opgevoed. Maar als we over een paar jaar terugkijken, zullen we zien dat dit de laatste stuiptrekkingen van de vorige generatie waren. •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider 20 november 2009 PM

13

coverstory Milieuwetgeving op de schop voor Tweede Maasvlakte?

Het laatste mammoetproject Tekst René Zwaap Beeld Rob Jongbloed

Luidt de 3 miljard euro kostende aanleg van de Tweede Maasvlakte een nieuwe gouden eeuw in voor de Rotterdamse haven? Of gaat het hier om een tot mislukken gedoemd mammoetproject met hoge risico’s, nu het containervervoer over zee dramatisch aan het dalen is? In ieder geval kan de bestaande milieuwetgeving er heel anders uit gaan zien zodra de nieuwe haven in 2030 in zijn geheel in gebruik moet zijn .

14

PM 20 november 2009

coverstory

D

e Tweede Maasvlakte milieu­ onvriendelijk? Welnee, zegt Ronald Paul, directeur van de projectorganisatie Maasvlakte 2, terwijl hij wijst naar de grote foto die hangt aan de wand van het informatiecentrum FutureLand van het Rotterdams Havenbedrijf. ‘Kijk, de zeehonden hebben er juist lol in.’ Op de kingsize afgedrukte poster is inderdaad een roedel zeehonden nieuwsgierig aan het rondsnuffelen op de randen van een zojuist opgespoten eiland, aan de mond van wat ooit de Amaliahaven, de Alexiahaven, de Arianahaven en de Margriethaven zal gaan heten. ‘Zeehonden zijn, net als mensen, nieuwsgierig,’ legt Peter Klip uit. Hij is projectdirecteur van de ­Projectorganisatie Uitbreiding Maasvlakte (PUMA), een samenwerkingsverband van de twee Nederlandse baggerconcerns Boskalis en Van Noord, dat à raison van 1,1 miljard euro de opdracht van de eerste tranche van de Tweede Maasvlakte verwierf. ‘Ze komen zelfs in de buurt van onze werkschepen om te kijken wat er aan de hand is.’ Toen vijftien jaar geleden de eerste discussies over de wenselijkheid van de Tweede Maasvlakte begonnen, stuitte het project vooral op tegenstand van diverse organisaties voor natuurbescherming, zoals Milieudefensie. Het was het startsein voor een schier eindeloze estafette van bezwaarprocedures. De laatste procedures bij de Raad van State tegen het bestemmingsplan sneuvelden pas begin deze maand. Direct daarna slaagden de bouwers van de Tweede Maasvlakte erin de nieuwe zeewering van het gebied te verbinden met het eerste opgespoten eiland. Dat is reden voor het Rotterdamse Havenbedrijf en de PUMA het project met enige publicitaire paukenslagen onder de aandacht van de media te brengen. Daarbij is de ­centrale boodschap dat het nieuwe haventerrein juist zal bijdragen aan een beter milieu voor de qua leefomgeving weinig verwende bewoners van de Rijnmond-regio. In dit gebied ligt de gemiddelde levensverwachting volgens de officiële statistieken anderhalf jaar lager dan gemiddeld, onder meer vanwege de schadelijke stoffen die de industrie en de zeescheepvaart in en rond de havens met zich meebrengen. Paul onderstreept dat de aanleg van de Tweede Maasvlakte niet ten koste zal gaan van het milieu. Het land dat op de zee wordt ­gewonnen, wordt elders gecompenseerd door de instelling van een bodembeschermingsgebied in de Noordzee dat tien keer zo groot is als de Tweede Maasvlakte. Er worden 750 ha. nieuwe natuur- en recreatie­gebieden aangelegd rond Rotterdam. Het baggeren gebeurt zo voorzichtig mogelijk en zelfs met de resten van prehistorisch leven wordt behoedzaam omgesprongen. Ten bewijze daarvan prijkt er in het FutureLand een 1,3 meter grote mammoetheup die samen met tal van andere overblijfselen uit de oertijd tijdens de werkzaamheden van de zeebodem is gedregd. De zuidelijke Noordzee staat wel bekend als het grootste massagraf van mammoeten, die in dit gebied hun natuurlijke habitat hadden

toen er nog geen zee was tussen Nederland en Engeland. Tijdens de werkzaamheden komen overigens ook andere zaken naar boven. Zeventien Britse bommen uit de Tweede Wereldoorlog zijn er sinds de start van de aanleg van de Tweede Maasvlakte in het najaar van 2008 al geborgen. De grotere bommen wegen zo’n 125 kilo en konden tot nu toe allemaal veilig worden gedetoneerd door de Explosieven Opruimingsdienst (EOD). Het Havenbedrijf sloot convenanten af met organisaties als Milieudefensie en Faunabeheer waarin het plechtig belooft dat de aanleg van de nieuwe haven in goede harmonie met het milieu zal geschieden. Daarin zet het Havenbedrijf in op 10 procent extra reductie van de uitstoot van schadelijke stoffen door de scheepvaart en de transportsector zodra de haven eenmaal in gebruik is genomen. Die convenanten werden bereikt na zes weken onderhandelen, nadat Milieudefensie eerste jaren niet wilde praten over een akkoord en bleef dreigen met bezwaarprocedures. De overeenkomsten met de natuurorganisaties zijn wat Ronald Paul betreft niet de enige noviteit die de aanleg van de Tweede Maasvlakte met zich mee zal brengen. Hij vertelt dat het Havenbedrijf momenteel in gesprek is met het ministerie van Vrom over de mogelijkheid één centrale milieuvergunning aan te vragen voor alle bedrijven die op de Tweede Maasvlakte werkzaam zullen zijn. Hij wijst erop dat de Milieueffectrappor-

‘Door de schaal is dit een uniek gebied en dat vraagt om unieke maatregelen’ tage (MER) die het Havenbedrijf opstelde ten behoeve van de Tweede Maasvlakte maar liefst 6.000 pagina’s beslaat en dat daarmee in feite alle facetten van het project in kaart zijn gebracht. Paul: ‘Als ieder bedrijf straks individueel een milieuvergunning zou moeten aanvragen, kost dat weer veel tijd. Vandaar dat we het ministerie momenteel proberen te interesseren voor een nieuw model, waarbij met één vergunning voor het hele gebied wordt gewerkt. Op die manier zouden we kunnen komen tot een systeem waarbij bedrijven die binnen het gebied gaan opereren kunnen samenwerken op het gebied van bijvoorbeeld emissiebeheer. Als één bedrijf meer wil uitstoten dan door de vergunning eigenlijk is toegestaan, en een ander bedrijf juist aankan met minder, kan er een soort interne ruil tot stand komen waardoor het totaal aan uitstoot toch binnen de marges blijft. Dat scheelt veel tijd. Het ministerie vindt dat een interessante gedachte, maar daar is natuurlijk wel een wetswijziging voor nodig.’ Dat zo’n koerswijziging ook gevolgen zou hebben voor industriegebieden elders in het land, betwijfelt Paul. ‘Door de schaal is de Tweede Maasvlakte een uniek gebied, en dat vraagt om unieke maatregelen.’ Het FutureLand is een vooruitgeschoven post op de grens tussen de oude en de nieuwe Maasvlakte. Het is een informatiecentrum van het Havenbedrijf 20 november 2009 PM

15

Ronald Paul van het Rotterdamse Havenbedrijf

(dat sinds de privatisering als NV voor 70 procent in handen is van de gemeente Rotterdam en voor 30 procent van het rijk), met uitzicht op het winderige banaanvormige schiereiland dat inmiddels is gewonnen op de Noordzee. In totaal bedraagt de uitbreiding die gepaard gaat aan de Tweede Maasvlakte 2.000 hectare, waarvan 1.000 hectare aan bedrijfsterrein voor containeroverslag, (petro)chemische industrie en distributie. Het huidige Rotterdamse havengebied meet 10.500 hectare, waarvan 5.000 ha bedrijfsterrein. De uitbreiding met de Tweede Maasvlakte, die gepaard gaat met de aanleg van een nieuwe zeewering, betekent derhalve een uitbreiding van het totaal aan bruikbaar Rotterdams havenareaal met 20 procent. De kosten van de aanleg van de nieuwe haven, die in 2030 geheel in gebruik moet zijn, bedragen 3 miljard euro, waarvan 70 procent wordt opgebracht door het Rotterdamse Havenbedrijf en 30 procent door de rijksoverheid, die 724 miljoen euro heeft bijgedragen in de vorm van een achtergestelde lening. Wanneer Ronald Paul en Peter Klip de verzamelde pers voorgaan in een karavaan terreinwagens over het kersvers opgespoten land, is er van nieuws­gierige

‘Het gaat niet om werkgelegenheid, maar om het creëren van welvaart’ zeehonden geen spoor te zien. Wel schepen met grote slurven die met grof geweld tonnen zand op de bodem spuiten. Een deel van de zeerwering bestaat uit het opgespoten zand van kunstmatige duinen. Er komt ook vier kilometer harde zeewering, een geheel nieuw type dijk voor Nederlandse begrippen. die over tien jaar zal worden overgedragen aan het rijk.

voer. Nu worden er in Rotterdam jaarlijks zo’n 10 miljoen TEU-containers overgeslagen, in 2030 moet dat getal volgens de groeiscenario’s rond de 33 miljoen liggen. Die spectaculaire ramingen komen niet alleen op het conto van de Tweede Maasvlakte, maar die moet daar wel een significante bijdrage aan leveren. Qua werkgelegenheid levert de nieuwe haven weliswaar niet zo veel op (ongeveer 8.000 banen), maar dat komt vooral doordat de moderne containeroverslag voor een belangrijk deel geautomatiseerd is. Zoals voormalig minister van Financiën Gerrit Zalm de aanleg van de Tweede Maasvlakte ooit eens verdedigde in de Tweede Kamer: ‘Het gaat niet om werkgelegenheid, maar om het creëren van welvaart.’ De sterke neergang van het wereldhandelsverkeer die de economische crisis sinds vorig jaar met zich mee heeft gebracht, zette vooralsnog een domper op de euforische groeiprognoses van het Havenbedrijf. De Rotterdamse haven kampt met een sterke teruggang van aangeleverde vrachten. Directeur Jan Westerhout van de ECT, de grote containeroverslagbedrijf van Rotterdam, wijst in diverse publicaties op de forse overcapaciteit waarmee zijn branche momenteel kampt; in die zin lijkt de aanleg van de Tweede Maasvlakte momenteel in hoge mate prematuur. Het Havenbedrijf bevestigt dat er momenteel overcapaciteit is (ongeveer 10 procent), maar doet deze af als een tijdelijke neerwaartse curve, die tot het verleden behoort zodra de tweede Maasvlakte eenmaal is voltooid. Om de concurrentie met andere belangrijke West-Europese havens als Antwerpen en Hamburg vol te kunnen houden, moet Rotterdam investeren in uitbreiding, zo is de boodschap. De jaren dat Rotterdam zich de grootse haven van de wereld kon noemen liggen alweer vijf jaar achter ons (Sjanghai en Singapore zijn groter), maar de Europese koppositie moet toch zeker kunnen worden behouden.

Droge voeten

Peter Klip, directeur Projectorganisatie UItbreiding Maasvlakte (PUMA)

16

PM 20 november 2009

Als gevolg van de werkzaamheden is het nieuwe land zes meter boven Nieuw Amsterdams Peil getild. Paul: ‘Als de zeespiegel onverhoopt snel zal stijgen, houd je op de Veluwe en hier in ieder geval droge voeten.’ Tijdens de tocht over de slingerende sporen door het zand – het lijkt op een Parijs-Dakar-race, maar dan tegen de achtergrond van het uitgestrekte industriële landschap – wordt de omvang van dit laatste megaproject van de Rotterdamse haven al snel duidelijk. Volgens het navigatiesysteem in de auto bevinden we ons op volle zee, want het pas gewonnen land van de Tweede Maasvlakte is nog niet verwerkt door de cartografen. Zeeschepen die op de Europoort varen hebben inmiddels aangepaste kaarten gekregen om te voorkomen dat ze vastlopen op de nieuw gevormde zandbanken. Later zullen ook de atlassen moeten worden gecorrigeerd. De prognoses van het Havenbedrijf over het nut van de nieuwe Maasvlakte reiken tot in de hemel. De totale investering van 3 miljard euro in de schaalvergroting van de Rotterdamse haven moet uiteindelijk leiden tot een verdriedubbeling van het containerver-

Negatief signaal Het Rotterdamse SP-gemeenteraadslid Leo de Kleijn is minder overtuigd van de noodzaak van de groei van de Rotterdamse haven. Binnen de gemeenteraad hield alleen de bescheiden fractie van de SP voet bij stuk in het afwijzen van de Tweede Maasvlakte. Volgens De Kleijn geven de cijfers over de teruglopende containerinvoer zijn partij wat dat betreft alleen maar meer gelijk. De Kleijn: ‘Ik heb het altijd als een negatief signaal gezien dat de bedrijven die in de Rotterdamse haven actief zijn hebben geweigerd zelf te investeren in de Tweede Maasvlakte. Kennelijk waren ze niet erg overtuigd van de noodzaak, anders zouden ze er wel meer hun best voor hebben gedaan en niet, zoals nu, alles hebben overgelaten aan de overheid. Na anderhalf jaar recessie voel ik me gesterkt in het idee dat alle groeicijfers die werden genoemd in de containersector wel erg aan de rooskleurige kant waren. Als er nu al overcapaciteit is, wie garandeert ons dan dat die er over dertig jaar niet zal zijn? Je kunt je afvragen hoe lonend dat heen en weer geschuif met dozen zal zijn op de lange termijn. Werkgelegenheid levert het

coverstory

nauwelijks op en de verdiencapaciteit voor de staat is eigenlijk tamelijk gering. Je moet ook letten op de ontwikkelingen in de wereldeconomie. De lonen in een land als China zijn sterk aan het stijgen; het is de vraag hoe profijtelijk het over een paar decennia zal zijn om halffabricaten uit dat land te importeren en vervolgens weer te exporteren. Een land als Engeland ziet dat in en begint zelf alweer te industrialiseren. Misschien zou Nederland daar ook over moeten nadenken.’ Als bijkomend bezwaar tegen de aanleg van de Tweede Maasvlakte noemt De Kleijn dat er momenteel veel gebieden in de Rotterdamse haven zijn die ongebruikt blijven, bijvoorbeeld omdat ze ernstig vervuild zijn. Met de nodige investeringen in bodemsanering zou er in de haven nog volop ruimte beschikbaar zijn, zo betoogt hij. ‘Dat zou nog wel eens een duurdere operatie kunnen zijn dan het

aanleggen van nieuw land, maar uit oogpunt van ruimtelijke duurzaamheid zou het mijn voorkeur genieten.’ Volgens Ronald Paul van het Havenbedrijf staat of valt het lot van de Tweede Maasvlakte zeker niet alleen bij de gratie van de ontwikkelingen in de containeroverslag. De eerste drie huurders voor de eerste tranche van de nieuwe Maasvlakte opereren weliswaar allemaal in die branche, maar onder de andere gegadigden die zich als kandidaat-huurder hebben gemeld bevinden zich ook bedrijven op het gebied van olieopslag, de petrochemische industrie en de distributie. Paul: ‘De Tweede Maasvlakte is zodanig gepland dat er ruimte is om de inrichting van het terrein aan te passen aan de wensen van de markt, en dat alles kan binnen de marges die al zijn vastgesteld in het bestemmingsplan en de Milieueffectrapportage, die zijn vastgesteld met variabelen.’ •

Congestie A15 gevaar voor haven In de Rotterdamse haven is nog veel te doen als het gaat om het verbeteren van de bereikbaarheid. Het gebied is over weg geheel afhankelijk van de A15, en die prijkt momenteel op de zevende plaats in de ­landelijke top tien van meest dicht­geslibde wegen in Nederland. Het probleem zal de komende jaren alleen maar in ernst toenemen wanneer de werkzaamheden voor de voorgenomen verbreding van de A15 zijn begonnen. En dat terwijl uiteenlopende bouwprojecten in de Eerste en de Tweede Maasvlakte zo’n 9.000 bouwvakkers extra naar het ­gebied zullen trekken. Ook de modernisering van de ­nabijgelegen raffinaderijen van Shell en Esso vergt de komende jaren nog eens 2.000 werkkrachten extra. Een verkeerscongestie met fatale gevolgen dreigt zich aan te dienen. Laurens Schrijnen is als directeur van De Verkeersonderneming in Rotterdam belast met het verzinnen en regisseren van oplossingen voor dit dreigende verkeers-

infarct. De Verkeersonderneming is in het leven g ­ eroepen door het Havenbedrijf ­Rotterdam en het ministerie van Verkeer en Waterstaat en werkt nauw samen met de lokale overheden en het bedrijfsleven. Tot de reeds ­gelanceerde maatregelen behoort een ­bonus op spitsmijden voor automobilisten. Die bonus kan oplopen tot 1.200 euro per jaar en zorgt er nu voor dat de dagelijkse files in ieder geval 500 auto’s minder tellen. Andere maatregelen behelzen het aanpassen van kruispunten en van de belijning op de weg. Schrijnen: ‘Bij de Botlektunnel hebben we de belijning veranderd, dat scheelt 7 procent extra capaciteit, en dat terwijl de maatregel niet meer kostte dan 40.000 euro.’ Schrijnen streeft naar een reductie van het verkeer in de spits met 20 procent. Naast het personenvervoer zal er ook minder met vrachtwagens moeten worden gereden. Schrijnen zegt dat het streven in de Rotterdamse haven is om het aandeel

van de binnenvaart en het vervoer per spoor te verzesvoudigen. ‘Er zouden twee keer twintig treinen per uur kunnen rijden over de Betuwelijn. Nu is dat er nog maar één, omdat er een probleem is met het beveiligingssysteem.’ Voor de binnenvaart kan ook een veel grote rol weggelegd zijn, maar dan moet die sector wel veel minder versnipperd gaan opereren, aldus Schrijnen. ‘Een van de maatregelen is de bouw van een containertransferium in Alblasserdam, waarheen containers die in ­Rotterdam binnenkomen kunnen worden vervoerd met binnenschepen, om pas daar te worden overgeladen op vrachtwagens. Ook zo kunnen de files beter worden voorkomen.’ De zorgen om de A15 dringen tot in China door, zo verzekert Schrijnen. ‘We waren onlangs in Sjanghai op zakenreis en een van de grote jongens van de transportsector daar vroeg ons direct naar hoe het stond met de ombouwplannen voor de A15.’

20 november 2009 PM

17

achtergrond Den Haag en de Val van de muur (deel II)

‘Na de euforie kwam de kater’ De Duitse hereniging gold ook na de Val van de Muur nog enige tijd als een taboe bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. De angst de Russen tegen de haren in te strijken zat er diep in. Voor het tweede en laatste deel van een reconstructie van de wijze waarop de Val van de Muur doorklonk in ambtelijk Den Haag, dook redacteur Tristan van Rijn in tot voor kort geheime archieven van BZ en sprak hij met oud-diplomaten als Egbert Jacobs en Ben Bot. Tekst Tristan van Rijn

‘I

k lees ook in Nederlandse kranten ­beschouwingen van min of meer gezaghebbende opiniemakers die er allen axiomatisch van uitgaan dat aan het einde van de huidige turbulente ontwikkelingen alleen maar de Wiedervereinigung kan gloren,’ rapporteert de Nederlandse ambassadeur in Oost-Berlijn Egbert Jacobs op 4 november 1989, vijf dagen voor de Val van de Muur, aan het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. ‘Wat daarvan zij, aan de nu losgebarsten, geen taboe ontziende openbare discussie in de DDR kan in ieder geval tot nu toe geen grond voor dit axioma ontleend worden.’ Die dag vindt in Oost-Berlijn de grootste protestdemonstratie in de geschiedenis van de DDR plaats. Naar schatting een miljoen mensen komen bijeen om meer vrijheid en democratische hervormingen te eisen. In zijn bericht aan BZ benadrukt Jacobs ‘de totale – herhaal totale – afwezigheid van verwijzingen naar de Wiedervereinigung.’ Ook wanneer de Muur in brokken is gehakt blijft spreken over Wiedervereinigung taboe bij BZ. Vier dagen na de Val van de Muur stuurt de Nederlandse consul-generaal in West-Berlijn, Ton Speekenbrink, een bericht aan de ambassades in Bonn en OostBerlijn en aan BZ met de opmerking: ‘In beide delen van de stad is men er zich van bewust dat het thema Wiedervereinigung thans een storend en gevaarlijk element is. Hoewel zij hoog op de agenda staat, is het nu zaak om de levensvatbaarheid van de DDR als vrije staatkundige eenheid zeker te stellen. Andere zaken kunnen wachten.’ Voorlopig werd de kwestie

18

PM 20 november 2009

taboe verklaard. Ook premier Lubbers en minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek draaien aanvankelijk geraffineerd om de kwestie heen, zo blijkt uit interviews uit die tijd. ‘Ik heb lang gedacht dat het voor de stabiliteit in Europa veel beter was als de DDR bleef bestaan, omdat ik niet wist hoe Moskou zou reageren,’ zegt Jacobs anno 2009. Moskou laat in oktober 1989 al duidelijk weten zich niet te willen inmengen in de gebeurtenissen in haar satellietstaten, maar lang niet iedereen is daar gerust op. ‘Na de euforiestemming van 1989 kwam de kater,’ zegt Jacobs. ‘De Wessi’s kregen genoeg van die stinkende Trabantjes op de Kurfürstendamm en de Ossi’s vonden het veel te duur in het westen. Bovendien werd erop gewezen dat eenheid in de Duitse geschiedenis eerder uitzondering dan regel was, of dat het welvaartsverschil te groot was. En in Beieren zat men niet te wachten om weer met de Pruisen samen te werken. Eenheid was geen uitgemaakte zaak.’ De Nederlandse diplomaten hebben er in 1989 weinig vertrouwen in dat de opvolgers van de opzij­ geschoven Erich Honecker in staat zouden zijn de DDR zodanig te hervormen dat deze als ‘vrije staatkundige eenheid’ kan functioneren naast de Bondsrepubliek. Egon Krenz, sinds 18 oktober de nieuwe leider van staatspartij SED, is vanwege zijn hoofdrol in de manipulatie van de gemeenteraadsverkiezingen ronduit impopulair. Op 13 november 1989 rapporteert Speekenbrink: ‘Krenz wordt gezien als een zwakkeling wiens starre partijverleden hem als een molensteen om de nek hangt.’ De ambassadeur in Bonn, Jan van

af of Duitsland de Oder-Neissegrens zal blijven accepteren als oostgrens. ‘Ik ben daar nooit bang voor geweest,’ zegt Bot. ‘De Duitsers hadden ons in alle toonaarden verzekerd dat een Alleingang niet aan de orde was. Bovendien was dat in verdragen vastgelegd.’ Harm Hazewinkel, die in 1989 leiding geeft aan directie Europa Oost van BZ: ‘De Bondsrepubliek was te veel ingebed in het Europese integratieproces, daar waren wij heilig van overtuigd. Ik achtte het onwaarschijnlijk dat er radicale gedachten zouden ontstaan in Duitsland.’ BZ draagt de boodschap uit dat de Duitse kwestie een zaak van zelfbeschikking is, maar dat een eventuele eenwording moet plaatsvinden binnen een Europees kader. ‘Met alle aantrekkingskracht die het Europa van Twaalf thans voor Oost-Europa heeft zal de Europese integratie de hoogste voorrang moeten hebben,’ schrijft minister Hans van den Broek op 10 november 1989 in een circulaire aan de Europese posten. Hij voorziet geen nieuwe Duitse Sonderweg. ‘De Bondsrepubliek heeft in de 40 jaren van haar bestaan geen enkele aanleiding gegeven om ook maar een moment te twijfelen aan haar verbondenheid met de EG en de Navo,’ schrijft Van den Broek. Tijdens een ambassadeursconferentie in Wenen bepalen de OostEuropese ambassades eind 1989 de nieuwe strategie. Jacobs: ‘Een herenigd Duitsland, stevig ingebed in de Navo en de EG. Verder werden er allemaal zoethou-

Foto: Welmer Keesmaat

der Tas, vult hem aan met een citaat van de dissidente zanger Wolf Biermann: ‘Krenz is een ambitieuze, maar niet overmatig intelligente vleesgeworden uitnodiging tot Republikflucht’, met andere woorden: een van de belangrijkste oorzaken van de exodus van DDR-burgers naar het westen. Ook over SED-kroonprinsen Günther Schabowski en Hans Modrow zijn de BZ’ers niet te spreken. Modrow heeft volgens Jacobs, zo blijkt uit een codebericht van 8 november 1989, ‘veel weg van een wethouder uit Ootmarsum’ en Schabowski wordt ‘voortdurend weggefloten’. Modrow krijgt in december 1989, na het aftreden van Krenz, de leiding over de DDR en probeert met een ‘zand-in-de-motor-beleid’ de hereniging te frustreren, vertelt Jacobs. Maar de laatste dagen van de SED zijn dan al geteld. De ideologische basis is onder de partij weggeslagen en partijleden zeggen massaal hun lidmaatschap op. Onder druk van de Volkskammer schrijft Modrow democratische verkiezingen uit, te houden op 18 maart 1990. De hereniging, zo herinnert Jacobs zich, komt in de DDR voor het eerst openlijk aan de orde tijdens een demonstratie in Leipzig, eind november 1989. ‘Tijdens het socialisme werd altijd gezegd: “Wir sind das Volk.” Maar in Leipzig werd geroepen: “Wir sind ein Volk!” Het taboe was doorbroken.’ Wanneer de verkiezingen in de DDR eenmaal hebben plaatsgevonden, blijkt de PDS (de opvolger van de SED) van de kaart geveegd, evenals alle andere partijen van klassieke Oost-Duitse snit. De overwinning van de Oost-Duitse afdelingen van CDU en SPD bevestigen het failliet van de socialistische heilstaat.

Ben Bot, in 1989 SG van Buitenlandse Zaken

De Russen Tijdens de haastig belegde vergaderingen bij Buitenlandse Zaken, kort na de val, komt de reactie van de Russen aan de orde. Ben Bot, in 1989 secretaris-generaal van Buitenlandse Zaken: ‘In het begin vertrouwde men het niet. Zou de Sovjet-Unie het toelaten dat haar imperium met een dreun uit elkaar rolde of zou ze terugslaan? Dat dat laatste niet is gebeurd, daar mogen we Gorbatsjov en de interne zwakte van de Sovjet-Unie dankbaar voor zijn.’ Ondanks de precaire onzekerheid over de Russische reactie worden de Navo-troepen op 9 november 1989 bewust niet in een verhoogde staat van paraatheid gebracht, vertelt Bot. ‘Als het westen er militair op had gereageerd, dan zou dat een verkeerd signaal hebben afgegeven aan Moskou. We wilden het vreedzame karakter juist onderstrepen.’ Michiel Patijn, destijds secretaris-generaal van Defensie, beaamt dat. ‘De Duitsers zouden er niet mee ingestemd hebben. Maar omdat niet helemaal zeker was of de Russen zouden ingrijpen, was er wel een lagere vorm van alertheid.’ Anno 1989 staat premier Lubbers bekend om zijn angst voor een Alleingang van een herenigd Duitsland. Bot is een groot voorstander van de hereniging, maar anderen binnen BZ achten een tweestatenoplossing beter. En dan is er het probleem met Polen, dat een Duitse Drang nach Osten vreest. Warschau vraag zich

‘De eerste week keken we vooral de kat uit de boom: wat doen de Russen?’ dertjes bedacht voor de Russen. Van alles om Moskou te engageren en Gorbatsjov argumenten in handen te geven waarmee hij het verenigd Duitsland als onderdeel van de Navo kon verdedigen voor zijn nationalistische achterban.’

Bezuinigen De Val van de Muur biedt ook kansen voor Nederland. De KLM krijgt eindelijk toegang tot Berlijn, de uitwisselingsprogramma’s in het onderwijs, de wetenschap en de culturele sector worden geïntensiveerd. Het aantal vergunningen voor wegtransport tussen Nederland en de DDR verdubbelt. Oude verdragen worden opgebroken, nieuwe gesmeed. Jacobs: ‘Op de ambassade kreeg de economie ineens veel meer aandacht. Vooral de banken waren er als de kippen bij. Een investeringsbeschermingsovereenkomst lag van DDR-zijde binnen 24 uur klaar, en gesprekken over het vermijden van dubbele belastingen werden heropend.’ Maar bij het ministerie van Defensie is de stemming minder euforisch. Met het verdwijnen van 20 november 2009 PM

19

achtergrond het Russische vijandbeeld neemt de roep op bezuinigingen in de krijgsmacht navenant toe. ‘Vóór 9 november 1989 was alles gericht op het voorkomen van een gewapend conflict met de Sovjet-Unie,’ zo vertelt Michiel Patijn, toenmalig SG van het departement. ‘Het wegvallen van de Muur was het fysieke bewijs dat het grote nucleaire en conventionele conflict niet meer tot de mogelijkheden behoorde. De eerste week keken we vooral de kat uit de boom: wat doen de Russen? Toen duidelijk werd dat zij zich zouden terugtrekken, konden we gaan denken aan een radicaal andere opzet.’ Tijdens de Algemene Beschouwingen maant de Tweede Kamer het derde kabinet-Lubbers, dat op 7 november is aangetreden, het mes te zetten in de Defensiebegroting. Dreiging weg, krijgsmacht op de schop, is het adagium en daar kan noch minister Relus ter Beek, noch de secretaris-generaal iets tegenin brengen. Patijn: ‘Ter Beek zat op het ministerie dat het moeilijkst zijn bestaansrecht kon bewijzen. Alle bezuinigingen die het kabinet wilde doorvoeren, moesten de facto van Defensie komen. Dat was een buitenkans natuurlijk, gefundenes Fressen.’ Volgens Patijn daalt de Defensiebegroting na 1989 met een kwart per jaar. Ook de afschaffing van de dienstplicht komt direct ter sprake, maar die laat uiteindelijk op zich wachten tot 1992. Patijn: ‘Het bracht enorme onzekerheden met zich mee, vooral voor de militairen. Zeker van hun kant is er weinig initiatief geweest om een nieuwe planning te maken. Er was verdeeldheid. Een groep bleef volhouden dat de capability van Rusland nog bestond, weliswaar niet meer aan de Elbe, maar wel duizend kilometer verderop. De andere groep erkende dat een conflict uitgesloten was en pleitte voor vernieuwing. Na een jaar begon men echt een nieuwe toekomst te plannen: materieel werd afgestoten, de omvang van het mobilisabel bestand verkleind, driekwart van de tanks en het geschut was overbodig. We bleven zitten met een gigantisch personeelsoverschot. Achteraf kun je er makkelijk over praten, maar Defensie moest kleiner. Punt. Degenen die dat niet vonden, hadden geen gelijk.’ Op 3 oktober 1990 worden de beide Duitslanden herenigd. Dat dit mogelijk werd, wordt veelal toegeschreven aan bondskanselier Helmut Kohl, maar

‘De motor achter de hereniging was die gigantische exodus. Daar dreef alles op’

Jacobs en Hazewinkel denken daar anders over. ‘De motor achter de hereniging was die gigantische exodus. Daar dreef alles op,’ zegt Jacobs. ‘Het Westen heeft daar zeer competent op gereageerd, maar ik geloof niet dat Bonn de regie had.’ Ook Hazewinkel gelooft dat de uitstroom de hereniging onafwendbaar maakte. Al op 10 oktober 1989 schrijft hij in een notitie aan Van den Broek: ‘De huidige vluchtelingenproblematiek

20

PM 20 november 2009

dwingt het in splendid isolation levende, overwegend bejaarde Politbüro met de neus op de feiten. De DDRbevolking lijkt in groten getale te kiezen voor de zowel materiële als ideële verworvenheden van het westen.’ De SED stond voor een keuze, analyseert hij. De eerste keus, de vluchtmogelijkheden afsluiten, zou het land enkel in een dieper isolement brengen en is derhalve geen optie. De tweede mogelijkheid is een reeks hervormingen om de oorzaken van de exodus weg te nemen, met alle risico’s (‘volledige ineenstorting’) van dien. Maar de Republikflucht houdt aan – en daarmee is het lot van de DDR bezegeld. Hazewinkel: ‘De mensen stemden met hun voeten. De enige manier om ervoor te zorgen dat de Oost-Duitsers hun land niet verlieten, was een hereniging.’ • Het eerste deel van deze serie verscheen in PM 18 van 6 november 2009

achtergrond

11 en 12 december Amsterdam RAI Naast een gevarieerde beursvloer tevens een veelzijdig congresprogramma met thema’s als: • Werken bij het Rijk: werken aan de Nederlandse samenleving • Werken bij de provincie: hoe word je een trainee? • Wie is de beste debater? • Maak kennis met werken bij de Europese Unie! • Beleid… Hoe maak je dat nou?

Ontdek jouw mogelijkheden

bij de overheid Voor meer informatie en gratis entree ga je naar

www.carrierebeursoverheid.nl O.a. onderstaande organisaties, bekend op 2 november 2009, zijn aanwezig met een stand en/of workshop(spreker) tijdens de Carrièrebeurs Overheid. Voor het actueel overzicht ga je naar www.carrierebeursoverheid.nl.

PARTNERS IN PUBLIC FINANCE

Simon Groen

Lichaamstaaltrainer

G E M E E N T E N A L K M A A R , D E N H E L D E R , H O O R N , H E E R H U G O WA A R D

Opleiding, Coaching & Advies

detachering XCellent in dienstverlening w w w. x c e n t . n l

�

Contentpartners:

Mediapartners:

De Carrièrebeurs Overheid is een activiteit van

een onderdeel van de

Special Openbaar bestuur Symposium ‘Meer eenheid in het regeringsbeleid?’

‘Als minister bèn je van een ministerie’ Een collegiaal en samenhangend overheidsbestuur: onbereikbaar ideaal of haalbare kaart? De meningen zijn verdeeld op het symposium van de Raad voor het openbaar bestuur en het ­ministerie van BZK, 4 november jongstleden. Minister Ter Horst pleit voor ministeriële teams: ‘Een minister is niet op aarde gekomen om een departement te leiden, maar om problemen op te lossen.’

V

tekst rianne waterval Foto’s Rob Jongbloed

ormt de lokale bestuurspraktijk een wenkend perspectief voor het rijk? Met deze vraag heeft de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) op verzoek van minister Ter Horst bestuurders, ambtenaren, wetenschappers en politici benaderd. Alle ministers op één gang, het versterken van de positie van de premier, de SG van Algemene ­Zaken als secretaris van de ministerraad en de ­instelling van een kernkabinet. Zomaar een greep uit de ideeën. Tijdens het middagsymposium Meer eenheid in het regeringsbeleid? komen de voors en tegens van het collegiaal bestuur uitgebreid aan de orde. Van wethouder tot secretaris-generaal, alle bestuurslagen zijn vertegenwoordigd. Jacques Wallage, sinds 1 juli van dit jaar voorzitter van de Rob, verricht in de statige Oude Zaal van het voormalige Haagse gemeentehuis aan de Javastraat de aftrap. In zijn openingsspeech pleit hij voor een hernieuwd debat over een kernkabinet. Veranderende tijden vragen om een nieuw licht op oude ­gedachten, stelt Wallage. ‘De gegroeide werkwijze in Den Haag, het gebrek aan effectieve allianties tussen Den

‘Politieke partijen richten zich in toenemende mate op alle kiezers’ Haag en het lokale, maakt de overheid in tijden van afnemend vertrouwen van de burger extra kwetsbaar,’ waarschuwt hij. Het is volgens de oud-burgemeester deze kwetsbaarheid die een nieuwe impuls in een oud debat rechtvaardigt. Het openbaar bestuur wordt volgens Wallage op de proef gesteld omdat een aantal grote vraagstukken alleen maar opgelost kan worden over de ­sectorale, en daarmee departementale, grenzen heen. Als voorbeeld noemt hij de samenwerking tussen Justitie en BZK ­wanneer het gaat om het verbeteren van de

22

PM 20 november 2009

veiligheid: ‘Gevoelens van onveiligheid kunnen alleen maar ­bestreden worden door een samenhangende ­inspanning. Volkshuisvesting, het vormgeven van de openbare ruimte, werk en inkomen, de situatie in en rond scholen en de positie van ouderen vragen inzet over de breedte van een kabinet en lokaal van een heel college van B&W.’ Nog te vaak opereert de ministerraad als een vergadering van stadhouders en te weinig als een ­integraal bestuursorgaan, vindt Wallage. ‘De ­verantwoordelijkheid voor een departement brengt niet alleen de spreekwoordelijke volle tassen mee, maar ook een interne agenda. Die valt niet zomaar samen met wat er aan maatschappelijke dialoog en gedachtevorming nodig is.’ De minister komt ­volgens hem feitelijk klem te zitten tussen burger en bureaucratie. Daarnaast speelt ook de ‘uitholling overdwars’ van Den Haag een belangrijke rol. Burgers willen meer zeggenschap en ook van bovenaf, door ­Europa, de ­Wereldbank en het IMF, wordt steeds meer ­beslis­ruimte opgeëist. Dit vraagt volgens hem om een serieuze heroverweging van de wijze waarop nog wel bestuurd moet worden: ‘Voor veel beleidsvragen geldt: Den Haag gáát er niet over, of ze zou er niet over moeten willen gaan.’

Focus

‘Al meer dan veertig jaar wordt er gedacht en ­gesleuteld aan de inrichting van ons nationaal ­bestuur,’ stelt emeritus hoogleraar bestuurskunde Hans Bekke in een historisch betoog. ‘Commissies, onderzoeken, discussies en experimenten volgen elkaar al jaren frequent op.’ Bekke verwijst naar de commissie-Van Veen uit 1971 die vaak als het begin van een lange reeks adviescommissies wordt beschouwd. Toch is er volgens hem meer dan voldoende aanleiding om de organisatie van de rijksdienst nogmaals onder de loep te nemen. Waar de commissies-Vonhoff (1981), Wiegel (1993) en de rapporten van de SG’s

Special Openbaar bestuur

Vlnr Thom de Graaf (burgemeester Nijmegen), Joost Eerdmans (wethouder Capelle a/d IJssel), Margreeth Smilde (Tweede Kamerlid CDA), Guusje ter Horst (minister BZK) en Jacques Wallage (voorzitter Rob) (2002 en 2007) de interne opbouw en organisatie van de rijksdienst als primaire focus van hun analyses namen, ligt nu de nadruk op de samen­leving zelf. ‘Een ­beschouwingswijze vanuit de culturele en sociale morfologie van de samenleving werd niet indringend gehanteerd. In die zin waren die ­commissies kinderen van hun tijd,’ aldus Bekke. Wat is er dan veranderd in de afgelopen decennia? Bekke noemt de functies van de staat, het maatschappelijke en politieke spectrum, de taakverdeling tussen overheid en samenleving en de veranderingen in de relatie overheid-burger als de opmerkelijkste ­ontwikkelingen. Zo signaleert Bekke de komst van catch all-partijen.‘Politieke partijen, die voorheen waren verbonden met onderscheiden delen van de verzuilde samenleving, richten zich in toenemende mate op alle kiezers,’ aldus de emeritus hoogleraar. Ook stelt hij dat de afstand tussen burger en overheidpolitiek zo nauw is geworden dat er vaak vrijwel geen ruimte voor politieke besturing is. ‘Het primaat van de politiek wordt in toenemende mate betwist. Terwijl de private sfeer doordringt in de politiek, dringt de politiek door in het private leven.’ Besturingsvariëteit – ‘besturing moet steeds meer veelsoortig zijn, afwisselend en aansluitend op het object van sturing’ – is volgens Bekke noodzakelijk om te kunnen inspelen op de grillen van de maatschappij. Dat de overheid daar moeite mee heeft, is volgens hem duidelijk zichtbaar bij ‘de voortgang dan wel stagnatie’ van het integratiedebat. ‘Sturing geven aan het maatschappelijk debat over vrijheid van meningsuiting of integratie van allochtonen houdt voor de overheid een essentieel andere vorm van sturing in dan bij vraagstukken over verkeersmobiliteit of energievoorziening,’ constateert Bekke.

Ministeriële teams

Welke consequenties hebben deze veranderingen voor het bestuurlijk-politieke en ambtelijke domein? Uit

de essaybundel Naar een collegiaal en samenhangend overheidsbestuur die tijdens het symposium wordt ­gepresenteerd, blijkt dat een eenduidig antwoord op deze vraag niet gemakkelijk te geven is. Volgens ­minister Ter Horst kan er zeker wat opgestoken ­worden van het bestuur op lokaal niveau. Maar ook vice versa zou er volgens haar meer uitwisseling mogen zijn. De bewindsvrouw bekent dat ze tijdens haar Nijmeegse burgemeesterschap de omgekeerde vraag – wat kan de gemeente leren van het rijk? – nooit gehoord heeft. Als ervaringsdeskundige kost het haar weinig moeite een beeld te schetsen van de belangrijkste verschillen. ‘Als minister bén je van een ministerie, dat is je primaire taak. De wijze waarop in de ministerraad wordt gesproken over stukken verschilt essentieel van de manier waarop wethouders vergaderen. In collegevergaderingen wordt meer inhoudelijk over voorstellen gesproken. De stukken zijn op een andere manier tot stand gekomen. In de ministerraad krijgen alle ministers een advies van hun eigen departement mee,’ aldus de bewindsvrouw. Ze betreurt het dat de focus op departementale stukken menigmaal ten koste gaat van de inhoudelijke behandeling: ‘Ikzelf

‘Het gaat in de ministerraad vaak alleen maar over ambtelijke adviezen’ en mijn collega’s vergeten wel eens dat we daar zitten voor de politiek-bestuurlijke dimensie. Het gaat vaak alleen maar over die ambtelijke adviezen.’ Ter Horst is dan ook een groot voorstander van de inzet van ministeriële teams. ‘Een minister is niet op aarde gekomen om een departement te leiden, maar om problemen op te lossen,’ vertrouwt ze de ­aanwezigen toe. ‘In een volgend kabinet zou het goed zijn om specifieke problemen toe te wijzen aan een ­minister of een ministerieel team.’ Op die manier wordt eigenlijk iedere minister een programma­

20 november 2009 PM

23

Special Openbaar bestuur

minister, legt Ter Horst uit. De overheid van de toekomst heeft volgens haar behoefte aan meer bestuurlijke teamspirit, aan een ministerraad die als een team opereert of waaruit teams worden gevormd. ‘In de dagelijkse praktijk zijn de eerste aanzetten al zichtbaar,’ aldus de bewindsvrouw. ‘De gerichtheid van ambtenaren op de ministers kun je hun niet kwalijk nemen, die is het gevolg van de wijze waarop wij het openbaar bestuur hebben ingericht,’ stelt Ter Horst. En dat ziet de minister niet alleen terug als zij met haar collega’s om de tafel zit voor het wekelijkse overleg in de Trêveszaal: ‘In de onderraden, de voorportalen van de ministerraad, zijn de departementale scheidslijnen net zo aanwezig als in de ministerraad.’ Ook vindt ze het geen gek idee om in een toekomstig kabinet de partijpolitiek iets minder dominant te laten zijn. ‘Ik zie de rol van ministerpresident meer als die van een burgemeester dan als nummer één van een politieke partij.’

Collegiaal model

‘Coördinerende ministers blijven afhankelijk van collega’s en hebben geen doorzettingsmacht.’ CDAKamerlid Margreeth Smilde is niet zo te spreken over de huidige programmaministeries, zo blijkt tijdens de paneldiscussie. Ook wordt de rol van de volksvertegenwoordiging in het debat over ontkokering volgens haar te vaak uit het oog verloren. Zij vindt het lastig om een directe vergelijking te maken tussen de Tweede Kamer en de gemeenteraad: ‘Lokaal kies je vaak voor een pragmatische oplossing, het landelijk niveau vraagt toch om een andere soort sturing.’ Joost Eerdmans, wethouder in Capelle aan den IJssel, vindt het lokale niveau nauwelijks politiek te noemen. ‘We moeten gewoon zorgen dat er een zwembad gebouwd wordt als bewoners dat willen. De soep wordt hier niet zo heet gegeten. Er zijn geen

socialistische lantaarnpalen. Gelukkig niet zeg,’ grapt hij. Als LPF-Kamerlid hield hij het contact met PvdAKamerleden minimaal, nu gaat hij graag met zijn collega wethouder van PvdA-huize een hapje eten. ‘Dat is toch een wereld van verschil,’ stelt hij. Ook Wallage kan de vergelijking maken. Hij memoreert de tijd dat hij staatssecretaris van OCW was: ‘Alles was toen politiek, tot aan de procedure in de ministerraad aan toe.’ De Nijmeegse burgemeester Thom de Graaf, die in 2007 het burgemeestersambt van Ter Horst overnam, constateert eveneens duidelijke verschillen tussen rijk en gemeente. ‘Het debat wordt op lokaal niveau veel minder gestuurd door ambtenaren,’ aldus de ­voormalig minister voor Bestuurlijke Vernieuwing. De Graaf, altijd al een ­pleitbezorger van het wijzigen van de Haagse kabinetstructuur, ziet geen heil in het huidige systeem: ‘De programmaministeries zijn niet meer dan kunstmatige hulpconstructies. Dit komt omdat het basisstelsel niet deugt.’ Desalniettemin ziet hij, net als Wallage en Ter Horst, veel voordelen in het collegiale model. Eerdmans verwondert zich ­over het feit dat het kernkabinet niet van de grond komt: ‘Het is toch ongelooflijk hoe Huizinga van ­Verkeer en Waterstaat erbij wordt gefietst zodat de ChristenUnie er toch nog een staatssecretaris bij krijgt.’ Een andere steeds terug­ kerende kwestie in de discussie over het kernkabinet is de vraag hoe de ­ministeriële verantwoordelijkheid zich moet ­verhouden tot de bestuurlijke collegialiteit. ‘Het ­accent ­leggen op het collegiale deel betekent niet dat de ministeriële verantwoordelijkheid wordt ­opgeheven,’ stelt De Graaf. Hij is een groot voorstander van het ­loskoppelen van de departementale ­diensten en de ontwikkeling naar één concern rijk. Mocht het ervan komen, dan is het volgens Eerdmans zaak de inrichting van het kernkabinet niet een-op-een te kopiëren van het lokaal bestuur: ‘Alle ministers op één gang, daar moeten we niet aan beginnen. Dat wordt oorlog!’ •

Maakbaar, maar niet stuurbaar vanuit Den Haag Tijdens het congres is de essaybundel Naar een collegiaal en samenhangend overheidsbestuur. De l­ okale bestuurspraktijk als wenkend perspectief voor het rijk? gepresenteerd. Deze publicatie komt voort uit een samenwerking van de Raad voor het openbaar bestuur en het ministerie van ­Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Essays van bestuurders, (oud-)ambtenaren, ­wetenschappers, c­ onsultants en politici zijn door de redacteuren Hans Bekke, Kees Breed en Pieter de Jong ­gebundeld om de discussie over de een samenhangend en collegiaal bestuur naar een hoger niveau te brengen. Hierin onder meer interviews met minister André Rouvoet, oud-minister Ella Vogelaar, voormalig SG’s Marjanne Sint en Jan Willem Holtslag en de Tweede Kamerleden ­Willibrord van Beek, Paul Kalma en Jan Schinkelshoek. Deze parlementariërs stellen dat de samenleving wel maakbaar is, maar niet stuurbaar vanuit ‘cockpit Den Haag’.

24

PM 20 november 2009

Special Openbaar bestuur Interview Jacques Wallage

Behoefte aan een kleiner kabinet Wat is er nodig om het vertrouwen van de burger terug te winnen? Volgens Jacques Wallage, voorzitter van de Raad voor het openbaar bestuur, is daarvoor een herinrichting van Den Haag nodig. Een kernkabinet kan daarbij helpen. ‘Niet alleen de economische crisis vraagt om drastisch beleid. Ook de vertrouwenscrisis vereist een herziening van waarden.’ tekst rianne waterval Foto Rob Jongbloed

‘D

e dynamiek van buiten vraagt om dynamiek van binnen.’ Volgens Jacques Wallage is er sprake van een dubbele crisis. ‘Er wordt adequaat gereageerd op het disfunctioneren van het bankwezen, maar als het gaat om het democratisch herstel ben ik nog niet zo optimistisch. Als de bezuinigingen alleen maar als een financiële operatie worden gezien, is dat een gemiste kans. We zouden elke mogelijkheid moeten aangrijpen als aanleiding voor een nieuw debat over het openbaar bestuur. Wie van z’n problemen een deel van de oplossing weet te maken, krijgt daar soms zelfs de Nobelprijs voor.’ De Raad voor het openbaar bestuur wil met de bundel Naar een ­collegiaal en samenhangend overheidsbestuur de eerste bouwstenen voor deze ­discussie op tafel leggen. Daarnaast zal de raad ­begin 2010, op verzoek van minister Ter Horst, met een advies komen over vertrouwen tussen bestuur en burgers. De herinrichting van Den Haag zal daar een belangrijke rol in spelen. ‘Bij een ­volgende formatie zullen stevige beslissingen ­moeten worden genomen,’ stelt Wallage. De huidige structuur lokt volgens hem ­sectorale besluiten uit en die sluiten niet aan op de hedendaagse ­vraagstukken. ‘Er bestaat een behoefte aan een kleiner ­kabinet met meer ­input van de ­samenleving en een grotere ­maatschappelijke dialoog.’ Hoe ziet zo’n kernkabinet er volgens u uit?

‘De departementale indeling is goed voor de noodzakelijke specialisatie, maar belemmert geleidelijk het gezamenlijk optrekken op grote thema’s. We zouden het volgens mij ook afkunnen met zes à zeven kabinetsministers die de politieke ­verantwoordelijkheid nemen voor meer dan een ministerie. Justitie en BZK vormen steeds vaker twee zijden van dezelfde ­medaille. Dat geldt eveneens voor Defensie en BZ. Ook zorg, jeugd en onderwijs zijn nauw gerelateerd. Het terugbrengen van het aantal kabinetsministers staat tegenover een groei van de departementsministers oftewel de huidige staats­ secretarissen. Op elk ministerie zitten een, twee of drie departementsministers die als een team onder leiding van de kabinetsministers het eigenlijke politieke beheer voeren. Het besturen van een departement vraagt gewoon ontzettend veel tijd en energie. Door de kernminister deze taak voor een groot gedeelte uit handen te nemen, blijft er meer ruimte over voor een gezamenlijke koersbepaling en de directe dialoog met de bevolking.’ Wat betekent dit voor de rol van de premier? ‘De minister-president wordt meer een teamleider. Zijn rol gaat lijken op die van een burgemeester, die is in de gemeente primair de hoeder van het proces. In ­Nederland is de premier vaak vooral politiek leider van een partij en treden de ministers op als stadhouders. In een kernkabinet zal de minister-president niet

langer de positie van spits innemen die politiek wil scoren. Hij zal meer optreden als coach van het team.’ Wat vind u van de huidige programmaministeries? ‘Ik zie die als een positieve ontwikkeling. Er is een organisatie opgebouwd rondom een probleem. Als burgemeester heb ik vooral te maken gehad met het programmaministerie voor Wonen, Wijken en Integratie. Ella Vogelaar heeft een belangrijk voorbeeld gegeven hoe samen met gemeenten een plan kan worden opgezet voor een specifiek thema en heeft hier lokaal ook veel waardering voor gekregen. Haar opvolger heeft dit goed voortgezet. Het is echter jammer dat zo’n mooi project belast wordt met een pijnlijke zoektocht naar geld.’ Er zijn veel voorstanders van het kernkabinet. Waarom is het er nog nooit gekomen? ‘De coalitievorming is een belangrijk ­probleem. Er is simpelweg minder te ­verdelen als je uitgaat van een zestal ministers. Maar dit concept gaat over de grenzen van ministeriële verantwoordelijkheid heen. We moeten reageren op de veranderende samenleving, het is zaak om dit proces te versnellen. De noodzaak om meer samenhang in besluitvorming te krijgen is er, lokaal en nationaal. Juist omdat de wereld zo in beweging is, terwijl de mechanismes in het openbaar bestuur niet wezenlijk zijn veranderd.’ • 20 november 2009 PM

25

inspiratie

Net uit Na het tweede deel van de serie Design and politics – Ontwerpen aan Randstad 2040 – is nu volgens niet geheel chronologische planning (deel twee was domweg eerder af ) ook deel één uit de reeks verschenen. Ontwerp en politiek biedt, met de onlangs door Vrom en de TU Delft aangestelde hoogleraar Wouter Vanstiphout, een agenda voor het versterken van het samenspel ­tussen ontwerp en politiek voor de ruimtelijke ordening in Nederland.

Titel Nieuwe overheid, nieuwe arbeidsverhoudingen Publicatie Stichting Albeda Leerstoel Uitgeverij CAOP Prijs € 10,20

Auteur Taylor Branch Uitgeverij Balans Prijs € 24,95

26

PM 20 november 2009

Auteur Henk Ovink en Elien Wierenga Uitgeverij 010 Prijs € 29,50

Er zijn drie soorten professionals, schrijft Roel Bekker in de inleiding van de bundel Nieuwe overheid, nieuwe arbeidsverhoudingen van de Stichting Albeda Leerstoel. Een professional is het tegenovergestelde van een amateur, een vakman en iemand die zich houdt aan de normen van het vak­ gebied. De brede publieke sector kent alle drie, maar voor ambtenaren brengt het vak van professional dilemma’s met zich mee: voor een arts in publieke dienst geldt beroepsgeheimhouding, maar de overheid heeft belangstelling voor (statistische) gegevens. De bundel verkent de grenzen van de veranderende arbeidsverhoudingen bij de overheid en stelt een agenda voor de ontwikkeling ervan.

Waarom lukt het niet je collega’s, bazen en medewerkers te overtuigen van je goede plannen? De spoedcursus manipuleren van lichaamstaalexpert Frank van Marwijk geeft in zijn boekje Manipuleren op je werk een belangrijke tip: natuurlijk zijn feiten belangrijk, maar als niemand ze hoort, heb je er niets aan. ­Opvallen, aandacht trekken en een goede presentatie zijn in het huidige communicatietijdperk haast net zo belangrijk. Maak van jezelf een uniek merk, en een leugentje om bestwil kan daarbij soms best van pas komen…

Titel De Clinton tapes

Titel Design and politics #1

Titel Manipuleren op je werk. Hoe je collega’s, bazen en medewerkers naar je hand kunt zetten Auteur Frank van Marwijk Uitgeverij Haystack Prijs € 19,95

Zeven jaar lang voerde de toen zittende ­Amerikaanse president Bill Clinton v­ ertrouwe– lijke gesprekken met Pulitzer­prijswinnaar en vriend Taylor Branch over het vak van president. Nu, twee presidenten later, zijn ze gebundeld in De Clinton tapes. Het belooft een persoonlijk en openhartig verslag te worden over het leven als veelgeplaagde president. De affaire-Lewinsky en de daaropvolgende impeachment-procedure, de oorlog in Bosnië en de controverse rond Whitewater: alles komt aan bod.

inspiratie

Handel in energie

Recensie

S

Titel Energieslank leven met klimaatdukaten. Stapsgewijs minder energieverbruik voor allemaal Auteur David Fleming Uitgeverij Jan van Arkel Prijs € 5,-

gers helpen zich aan te passen aan de omstantelt u zich een land voor dat niet langer digheden. Er zal immers steeds minder energie afhankelijk is van fossiele brandstofbeschikbaar zijn, waardoor de samenleving gefen, leunt op duurzame energiebrondwongen wordt om te investeren in duurzame nen en waar men op lokaal niveau in energiesystemen. De structurele veranderingen elkaars behoeften voorziet. Dit zijn de beoogde vragen bovendien om een lokaal georiënteerde uitkomsten van een beleidsvoorstel geschreven economie; goederen en diensten moeten geprodoor David Fleming. Het systeem dat hij uiteenduceerd worden waar ze nodig zijn. De werking zet, is geënt op rantsoenering van energie om van het systeem leunt deels op het mechanisme de uitstoot van broeikasgassen gefaseerd te vervan sociale controle: als iemand veel dukaten minderen, maar ook om in geval van schaarste gebruikt, blijven er minder over voor anderen in de energievoorziening een eerlijke verdeling en zullen de prijzen stijgen. Men zal daarom van olie, gas en elektriciteit te handhaven. proberen om elkaars gedrag te beïnvloeden. Het werkt als volgt. Alle brandstof en Energieslank leven met klimaatdukaten is elektriciteit worden gewaardeerd in Tradable aangevuld met achtergrondinformatie van Energy Quotas (TEQs), ook wel ‘klimaatdukaten’ onder meer uitgever Jan van Arkel en klimaatgenoemd. Een dukaat staat voor 1 kilogramgoeroe Al Gore. In de inleiding houdt Van Arkel kooldioxide of het equivalent daarvan in andere een pleidooi voor de invoering van het perbroeikasgassen. Zo heeft 2,5 liter diesel een soonlijk koolstofbudget. Hij presenteert aan de waarde van 1 klimaatdukaat. Als men energie hand van verscheidene inkoopt, wordt naast bronnen de ernst van de betaling in geld ook de klimaat- en (toekomhet aantal klimaatduGoederen en diensten moeten stige) oliecrisis, maar katen afgeschreven geproduceerd worden verzandt algauw in een die correspondeert waar ze nodig zijn overheidskritische en met de hoeveelheid belerende stijl, wat de aangekochte energie. objectiviteit niet ten Deze transacties vergoede komt. Het masterplan van Fleming daarlopen automatisch en maken gebruik van reeds entegen is origineel, intrigerend en spreekt tot bestaande pinpas- of creditcardtechnologie. de verbeelding. Toch bekruipt je als lezer al snel Volwassenen krijgen een gelijke ‘toekenning een gevoel van moedeloosheid. Enerzijds beklimaatdukaten’ en als men zuinig leeft, houdt staat de prangende behoefte aan verandering, men dukaten over. Dit overschot kan men veranderzijds lijkt het daadwerkelijk invoeren van kopen, maar er kan zo nodig ook worden bijgeeen dergelijk omvangrijk en ingrijpend systeem kocht. De overheid en het bedrijfsleven krijgen op een wekelijkse veiling de mogelijkheid om op politiek gezien schier onmogelijk. In de hoop dat Flemings plan in de juiste handen terechtklimaatdukaten te bieden. Het aantal dukaten komt, is Energieslank leven met klimaatdukaten dat op de markt verkrijgbaar is, wordt vastbetiteld als ‘kettingboek’: onder het motto gesteld in een budget dat twintig jaar vooruit ‘koop er twee en geef ze door’ wil men zo veel kijkt. De omvang van dit budget gaat jaarlijks mogelijk mensen bereiken. De Engelse versie trapsgewijs omlaag en wordt vastgesteld door leest overigens een stuk prettiger dan de vertaeen onafhankelijke Energie Beleidscommissie. ling en is te vinden op www.teqs.net. De overheid is zelf ook gebonden aan het systeem en heeft een dienende rol. Zij moet bur- • Simon Blok

20 november 2009 PM

27

spelers

28 Hoe wordt Nederland de beste overheid ter wereld? 29 Wim Kuijken gaat regering adviseren over ­Deltaprogramma 29 Vacaturespot 30 De overstap van Ric de Rooij naar SZW Meer spelers op www.pm.nl

SGO-conferentie legt basis voor toekomstoffensief

Beste overheid van de wereld

VRD • ‘Building the best public service of the world’, zo luidde het ambitieuze thema van de SGO-conferentie. De ochtend erna zit mede-organisator Erik Schreijen met een grote stapel papieren voor zijn neus. Het zijn de aantekeningen die de secretarissen-generaal en de aanwezige ambtenaren hebben gemaakt tijdens de bijeenkomst. ‘Ik heb nog geen tijd gehad het allemaal door te nemen,’ zegt Schreij­ en lachend. De komende weken gaat hij eens goed kijken welke oplossingen er zijn verzonnen voor de dertien uitdagingen die Schreijen en zijn team van het programma Overheid voor de Toekomst de SG’s tijdens de conferentie hebben voorgelegd (zie kader). Met deze informatie worden de discussies gevoed die tot mei 2010 door het programma worden geëntameerd. Hoe denken de SG’s de beste overheid ter wereld te worden?

‘Dat zal nog moeten blijken natuurlijk. We hebben hen tijdens de conferentie gevraagd voor elk van de dertien uit­ dagingen drie oplossingen te bedenken, plus een vervolgstap.’ Een tipje van de sluier?

‘Er zit een enorme asymmetrie tussen de wijze waarop de overheid communiceert en de manier waarop burgers met elkaar communiceren. Kijk naar wat er nu gebeurt met de griepprik. In de samen-

leving heerst een heel andere dynamiek. De overheid heeft moeite daarop in te spelen. Dat zit hem vooral in de snelheid waarop gereageerd kan worden. Een van de thema’s waar de SG’s zich gisteren over gebogen hebben is ICT. Daar zie je dat ook. De overheid is geneigd nieuwe ICT-instrumenten te bedenken om de burger beter te bedienen, maar de implementatie duurt zo lang dat we tegen die tijd alweer een aantal ontwikkelingen hebben gemist. We moeten ons aanpassen aan de snelheid van de samenleving, dat is een van de dingen die ik gisteren heb gehoord.’ Maar dat is toch niet nieuw?

‘Nee, dat klopt. Ik heb al veel discussies meegemaakt en een aantal punten keert vaak terug. Maar het is goed het nog eens te benoemen en vooral dat wordt gezegd dat er ook iets mee gedaan moet worden.’ Het thema van de ­conferentie is bewust in het Engels geformuleerd. Waarom?

‘Omdat we de strijd met Australië willen aangaan. Premier Rudd heeft onlangs uitgesproken de beste overheid ter wereld te willen worden. Daarbij willen wij niet achterblijven.’ In welk opzicht is Australië een voorbeeld voor Nederland?

‘Ze zijn daar veel verder met Government 2.0. Hier hebben we wel het programma

Dertien uitdagingen voor de toekomst • Hoe goed is de Nederlandse overheid? • Van welke landen kunnen we wat leren? • Welk personeelsbeleid moeten we voeren? • De ambtenaar permanent in opleiding? • De arbeidsvoorwaarden van de ­ambtenaar • Organisatie van de rijksoverheid • Sociale innovatie

28

PM 20 november 2009

• Hoe kunnen we onze internationale oriëntatie versterken? • Kennis voor beleid • Politiek-ambtelijke verhoudingen • Nieuwe werkwijzen • Communicatie • ICT in de samenleving Voor meer info: www.overheidvoordetoekomst.nl

Foto: Arenda Oomen

In het kader van het programma Overheid voor de Toekomst vinden de komende maanden talloze discussies plaats. De aftrap werd vorige week gegeven tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de secretarissen-generaal, de SGO-conferentie.

Erik Schreijen is vanaf het begin bij de Vernieuwing Rijksdienst betrokken. Op dit ­moment trekt hij het programma Overheid voor de Toekomst. Eerder werkte hij bij ­Buitenlandse Zaken en was hij beleids­ medewerker van Joost Eerdmans in de Tweede Kamer.

Ambtenaar 2.0, maar echt op een innovatieve manier burgers betrekken bij beleidsontwikkeling, daar zijn zij een stap verder mee.’ In de slotspeech hield André van der Zande van LNV een pleidooi voor een nieuwe contractvorm. Hij vindt dat moet worden nagedacht over de mogelijkheid ambtenaren af te rekenen op prestatie. Wat vindt u?

‘De SG zei allereerst dat ambtenaren meer ruimte moeten krijgen. De inhoud moet weer voorop staan. Daar ben ik natuurlijk een groot voorstander van. Je moet wel oog houden voor de politiek-bestuurlijke omgeving waarin we ons bewegen. Uiteindelijk werken we voor een bewindspersoon, we zijn geen ondernemers.’ In mei 2010 wilt u klaar zijn. Wat ligt er dan?

‘We hebben net onze website gelanceerd en daar zullen we zoveel mogelijk uitkomsten van de discussies publiceren. Maar daar wil ik het niet bij laten. Ik wil graag een document maken waarin alle ideeën zijn vastgelegd over de vraag hoe we de beste overheid ter wereld kunnen worden. Wat er daarna mee gebeurt, daar heb ik geen invloed op, dat is onmogelijk. Dat zie je ook aan de vernieuwingsoperaties uit het verleden. Die kunnen zomaar tien jaar slapen totdat iemand met een taak als Roel Bekker zo’n rapport weer eens tevoorschijn haalt. Niet dat ik de ambitie heb dat mijn rapport in een la verdwijnt, zeker niet. Ik zie het meer als een catalogus van vernieuwing en daar hoort dit dan ook in.’

• Cindy Castricum

spelers

SG Kuijken wordt Deltacommissaris Na afloop van zijn allereerste werkbezoek als Deltacommissaris in spe spreekt PM kort met Wim Kuijken, nu nog SG van Verkeer en Waterstaat.

ook voor mijn functioneren. Ik heb toegang tot alle ministers en ook tot de ministeriële stuurgroep die onder leiding van de minister-president staat. Daar kan ik ook zaken agenderen.’

U bent net met staatssecretaris Huizinga naar de Delflandse kust geweest. Hoe was dat?

Hoe groot wordt het team dat u gaat samenstellen?

‘Het is geweldig om in het veld waarin ik straks ga werken te zijn. Ter Heijde is een van de zwakke schakels van onze kustlijn die worden hersteld. Dat is Nederland op zijn best. Al dat zand, die grijpers.’ Hoe is het eigenlijk zo gekomen dat u bent uitverkozen om de nieuwe Deltacommissaris te worden?

‘De staatssecretaris is snel naar iemand op zoek gegaan omdat zowel Kamer als kabinet wilde dat er iemand benoemd zou worden voordat de nieuwe Deltawet in werking zou treden. Zij heeft een profiel opgesteld en zich breed georiënteerd. En ja, ze zit in een kamer tegenover mij, dus op een gegeven moment kwam ik in beeld, haha.’ Hoe past uw nieuwe baan eigenlijk in de bestuurlijke organisatie?

‘Tineke Huizinga is de coördinerend staatssecretaris voor het Deltaprogramma. Bij haar ligt de politieke verantwoordelijkheid,

‘Ik wil vooral gebruik maken van alle bestaande organisaties en expertise. Er zullen zo’n tien tot vijftien personen worden gezocht. Daar wil ik zo snel mogelijk mee beginnen. Zodra mijn opvolger bij VenW bekend is, wil ik mijn werkzaamheden overdragen om me vervolgens op mijn nieuwe functie te gaan voorbereiden. Dan moeten we nog op zoek naar huisvesting en briefpapier laten maken enzo.’ Gelukkig is er tegenwoordig een rijkslogo, dus daar bent u snel uit.

‘Er moet natuurlijk nog wel een naam naast.’ Is de ABD al bezig met uw opvolging?

‘Ja, daar zijn ze direct mee gestart. Bert Keijts [DG RWS, CC] gaat natuurlijk ook weg, dat is wel een toevallige samenloop van ­omstandigheden. Ik ben niet direct betrokken bij mijn ­opvolging, maar de minister vraagt wel mijn mening.’ • CC

VacatureSpot ZH

Architect Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Dienst Regelingen

www.minlnv.nl

ZH

IT-Auditor Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

ZH

Senior Adviseur (SAP) Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

ZH

Strategisch Adviseur Rijkswaterstaat, Data-ICT-Dienst

www.rijkswaterstaat.nl

NA

Adviseur/Plv. Directeur Kabinet van de Gouverneur van Aruba Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

NH

Afdelingshoofd Informatiedienst Water Rijkswaterstaat, Noord-Holland

www.rijkswaterstaat.nl

NH

Afdelingshoofd Techniek Rijkswaterstaat, Noord-Holland

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Hoofd Externe Betrekkingen en Kabinet (EBK) Gemeente Rotterdam

www.rotterdam.nl

(Senior) Auditmedewerker Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

www.szw.nl

ZH

Controller (Senior Beleidsmedewerker) Milieudienst Rijnmond

www.milieuadviesdienst.nl

UT

Forensisch Accountant (strafrechtelijk onderzoek) Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Inlichtingen- en Opsporingsdienst

www.vrom.nl

Hoofd Planning en Control Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

Senior Adviseur Audit & Toezicht Rijkswaterstaat, Ruimte voor de Rivier

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

UT

UT

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

ZH

Senior Financial Controller (BMO) Openbaar Ministerie

www.openbaarministerie.nl

ZH

Senior Financial Controller Openbaar Ministerie

www.openbaarministerie.nl

ZH

Sectorcoördinator Handelssector Gerechtshof ’s-Gravenhage

www.werkenbijderechtspraak.nl

ZH

Senior Adviseur SenterNovem

www.senternovem.nl

GE

Lector Crisisbeheersing Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra

www.nifv.nl

NH

Afdelingshoofd Contractmanagement Rijkswaterstaat, Noord-Holland

www.rijkswaterstaat.nl

NH

Coördinator HRM (met management­ development als expertise) Provincie Noord-Holland

www.noord-holland.nl

ZH

Senior Beleidsmedewerker Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

NB

Hoofd Afdeling Vergunningen en Handhaving Gemeente Waalwijk

www.waalwijk.nl

ZH

Hoofd Sector Ruimtelijke Ordening en Leefomgevingskwaliteit Planbureau voor de Leefomgeving

www.vrom.nl

ZH

Manager Realisatie en Beheer Gemeente Reeuwijk-Bodegraven i.o.

www.bodegraven.nl

UT

Senior Inkoopadviseur Rijkswaterstaat, Ruimte voor de Rivier

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Hoofd Concerncommunicatie Gemeente Rotterdam

www.rotterdam.nl

ZH

Senior Adviseur (Woordvoerder/ Persvoorlichter) Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

www.minvws.nl

20 november 2009 PM

29

spelers De overstap van …

Ric de Rooij naar SZW Zo tegen het eind van het jaar wisselen veel topambtenaren van baan. Over de nieuwe functie valt meestal nog niet zo veel te zeggen, dus gaat PM in deze rubriek op zoek naar de mens achter de ambtenaar. Wie is Ric de Rooij, de nieuwe pSG van SZW? Tekst Rutger van den Dikkenberg

BZK / SZW • De vuurwerkramp in ­Enschede en meer recentelijk de poldercrash en ‘Apeldoorn’: Ric de Rooij was als onderzoeker en hoofd van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (IOOV) betrokken bij het onderzoek naar een groot aantal veiligheidsincidenten. Maar na 1 december is die tijd voorbij, De Rooij wordt plaatsvervangend SG van SZW. ‘Een kleine overstap,’ grapt hij: zijn huidige kantoor aan de Juliana van Stolberglaan en dat van Sociale Zaken liggen nog geen vijfhonderd meter van elkaar. De Rooij (52) studeerde rechten in zijn geboortestad Utrecht. Daarna werd hij ­gerechtsauditeur bij de Hoge Raad, waar hij mee schreef aan uitspraken. Later

stapte hij over naar de Nationale ombudsman, waar hij directeur Onderzoek werd onder ombudsman Marten Oosting. Diezelfde Oosting benaderde De Rooij in mei 2000 – hij was net begonnen aan een nieuwe baan bij Vrom – of hij leiding wilde geven aan het onderzoek naar de Enschedese vuurwerkramp. De Rooij is trots op het werk en de dikke rapporten liggen nog steeds prominent in zijn kantoor. In 2004, na een tijdje bij Vrom en de provincie Zuid-Holland gewerkt te hebben, ging de Rooij aan de slag bij de IOOV. Het was zijn taak om de inspectie eens ‘flink op te schudden’, zegt hij. ‘We houden toezicht op politie, brandweer en GHOR, maar de aandacht ging vooral uit naar de brandweer. De politie moest meer betrokken worden bij de inspecties.’ Daarna liet de IOOV van zich horen in het dossier rond communicatienetwerk C2000, waarin ze gebreken constateerden. ‘BZK en het Veiligheidsberaad werken nu hard aan een oplossing, mede door onze signalering,’ constateert De Rooij tevreden. Binnenkort laat De Rooij de veiligheidswereld achter zich, ‘met een beetje buikpijn, want het is mooi werk’. Als

Meest geleerd van ‘Marten Oosting. Het is een man die weet wat hij wil. Hij heeft een brede kennis en is buitengewoon kritisch. Hij laat je spitsroeden lopen. Ik heb van hem geleerd dat je moet letten op kwaliteit en toegevoegde waarde. De IOOV staat op dit moment goed op de kaart, maar dat zijn dagkoersen. Eén blunder en je goede imago is verspeeld.’ Hoofdpijndossier ‘Het meest weerbarstige dossier was het onderzoek naar de vuurwerkramp in Enschede door de commissie-Oosting. Ik hielp die zaterdag mijn zus verhuizen. Pas toen we om tien uur ’s avonds de televisie aansloten, kreeg ik mee wat er gebeurd was. Maandagochtend SZW belde Marten of ik het onderzoek wilde leiden. We moesten echt alles organiseren, hadden niks: geen kantoor, geen commissieleden, geen informatie. Het was een heel divers gezelschap met veel ambitie. De leden wilden alles wel onderzoeken, dus we moesten eerst afbakenen wat we niet wilden doen. De commissie zelf was je beste vijand.’ Politiek actief? ‘Nee, dat laat ik aan mijn oudste dochter over,

30

PM 20 november 2009

Foto: Rob Jongbloed

‘De commissie zelf was je beste vijand’

pSG gaat hij zich bezighouden met het bedrijfsvoering en interdepartementale projecten op het gebied van huisvesting en ICT. De Rooij: ‘SZW kent een aantal zware dossiers, en ontvangt een kwart van de rijksbegroting. Het is leuk om iedere keer wat anders te doen en voor mij is het nieuw terrein.’

haha. Ze is nu een half jaar bestuurslid van de Jonge Socialisten van de PvdA. Ik vind het heel leuk dat ze dat doet. Ze is nu 19 – de jongste van het bestuur – en de enige vrouw.’

Boek ‘Ik houd van biografieën en ben nu bezig met Abraham Kuyper van ­Jeroen Koch. Ik ben lid van een historisch ­genootschap, dan kun je dat soort boeken goedkoper op de kop tikken. Het mooiste boek dat ik gelezen heb, is De trotse toren van Barbara Tuchman. Het is een historische beschrijving van de periode van 1890 totdat in 1914 de kanonnen losgingen, populairwetenschappelijk.’

Vrije tijd ‘Afgelopen weekeinde hebben we met het gezin een natuurwandeling gemaakt langs de Dubbele Wiericke, in de polder bij Bodegraven. Ik vind het leuk dat we nog steeds in staat zijn met z’n vieren op te trekken. Die wandelingen zijn heel ontspannend. En koken is ­belangrijk thuis. We vinden het leuk familie of vrienden uit te ­nodigen voor het eten. Onlangs hebben we een nieuwe tafel ­gekocht van drie meter lang, met tien stoelen.’ •

beau monde Volgens pSG van Justitie ­Anneke van Zanen-Nieberg (l) is de hamvraag bij de toekomstige inrichting van overheidsgebouwen: ‘Waarom ben ik op kantoor en wat heb ik nodig?’ Carolien van der Rest, manager van Bhuro, valt haar collega bij: ‘De attitude van de werk­nemers bepaalt in de toekomst het gebouw, en niet andersom.’

Matthias Brouwer van de Werkmaatschappij (l), de moederorganisatie van Bhuro, vindt dat de flexibele werkplek de toekomst heeft. Zelf is hij al heel modern. ‘Ik ben al vijftien jaar heel flexibel, een soort scharrelambtenaar.’ Willem Peijnenburg van Het Expertise ­Centrum: ‘Ik ben een groot voorstander van flexibiliteit.’

Bhuro viert jubileum Het adviesbureau voor huisvestingsvraagstukken Bhuro bestaat vijf jaar. Reden voor de organisatie een jubileumevent te wijden aan de ‘huisvesting van de toekomst’. PM is erbij en vraagt de aanwezigen naar de toekomstbestendigheid van de rijkswerkplek. Huisvestingsadviseur Fred de Gier van BOAG vindt dat meer ambtenaren moeten doen aan werkplekdeling. ‘Nu zitten er te veel op hun eigen eiland,’ zegt hij. Facilitair adviseur Miranda van Roon legt op z’n Cruijffiaans uit dat mensen dan wel anders moeten gaan denken, en dat is niet eenvoudig: ‘Ze moeten het eerst ervaren, dan pas zien ze het.’

Wat Waar Wanneer

Jubileumevent Bhuro vijf jaar Het Buitenhuis, Den Haag 5 november 2009

Tekst Tristan van Rijn Beeld Rob Jongbloed

Volgens Jochem Frehe, die als projectdirecteur van de Rijks­ gebouwendienst belast is met de ‘vernieuwing’ van Vrom, is het gebouw in deze staat niet toekomstbestendig. ‘Een iPhone wordt na een jaar afgedankt, terwijl het gebouw van Vrom twintig jaar oud is!’ zegt hij. Naast hem Ingeborg Klunne, portefeuillemanager bij de RGD. Elly Romanesco werkt sinds twee dagen flexibel, via de ABD, en merkt dat de ICT ‘niet geavanceerd genoeg’ is voor flexibele ambtenaren. ‘Ik onderhoud mijn netwerk via mijn privémail, want het Rijksportaal is nogal onhandig als je steeds op een andere plek werkt.’

‘We kunnen met veel minder overheidsgebouwen toe,’ weet ­Bhuro-adviseur André Westerhuis. ‘Er staat nu al 50 procent leeg, dat kost geld.’ Ook gelooft hij in meer openheid in de rijksgebouwen: ‘Dat dat gevoelig ligt, zit tussen de oren. Je moet dan alleen je USB-stick niet vergeten.’

Ooit was Bhuro een OCW-clubje, tegenwoordig is het een lichtend voorbeeld van interdepartementale samenwerking, zo beweert men zelf. Daarmee heeft Bhuro een streepje voor met het oog op de toekomst. De afsluiting van de dag door futuroloog Marcel Bullinga met een razendsnelle presentatie over ‘de 0-factor in gebouwen’ (geen afvoer, geen afval, geen emissie) en de ‘ hypercompetitieve toekomst’, doet menigeen steil achterover slaan. Er is nog werk aan de winkel, kunnen we wel constateren.

Leelee Woo (r) vindt het gebouw van Vrom, waar ze als RGD-account­ manager werkt, ‘helemaal niks’. ‘Ik heb in gevangenissen gewerkt en Vrom komt heel dicht in de buurt: smalle gangetjes, kleine kamers. Je raakt er gedesoriënteerd.’ Naast haar Juliette Vegter van de Belastingdienst.

De RGD’ ers Jeroen van Anholt (r), Marije den Hollander (l) en Bhuro-medewerker AnneMarie Buis zijn het eens: het Vrom-gebouw is in deplorabele staat. ‘Het is de slechtste werkplek met de meeste toekomst,’ grapt Buis. RGD’er Paul Aversteeg (tweede van rechts) is de dissident van het stel. ‘Ik ben het niet eens. BZ, dát is de ergste werkplek, daar kom je niet eens door de beveiliging. En wat denk je van het Torentje? Totaal niet transparant.’ 20 november 2009 PM

31

Leiderschap in tijden van crisis Van technocraat naar holist

Foto: Rob Jongbloed

De moed om zelf te denken Hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen

VVD-vicefractievoorzitter Edith ­Schippers hoopt dat de crisis meer focus oplevert. Haar collega ­Liesbeth Spies van het CDA ziet k­ ansen om ­ambtenaren los te weken van ­sectorale belangen. ‘Samenwerking met de ­samenleving zou een k­ erncompetentie van de overheid moeten zijn.’ Tekst: Chris van de Wetering

E

VVD-Kamerlid Edith Schippers

Directeur RDW Johan Hakkenberg

rik Heijdelberg, algemeen directeur van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychogologie (NIFP) werd deze week uitgeroepen tot Overheidsmanager van het Jaar. Hij zal ongetwijfeld over managementkwaliteiten beschikken, maar gezien de omvang die de financiële crisis inmiddels heeft aangenomen, is het op zijn minst wat onbevredigend dat de jury geen kandidaat heeft kunnen aanwijzen die zich heeft onderscheiden in het managen van deze crisis of een overheidsmanager die als rolmodel zou kunnen fungeren voor de ambtelijk manager van na de crisis. Die crisis zal immers ongetwijfeld ook voor de ambtenarij veel betekenen. De prijsuitreiking is voor de overheid een moment waarin getoond wordt wat er zoal in huis is aan leiderschap, maar ook om intern duidelijk te maken welke rol in dit tijdsgewricht wordt verlangd van overheidsmanagers. Heeft de overheid in deze crisis ­dossiertijgers nodig die op basis van oude wensenlijstjes van bovenaf bepalen welke maatregelen nodig zijn of veeleer procesmanagers met een ­faciliterende rol, die de samenleving inschakelen om tot oplossingen te komen? Die vraag zou meer centraal mogenstaan. In politiek-bestuurlijke kringen worden de crisis en het gat dat deze in de rijksbegroting heeft geslagen wel beleefd als een kans om voor eens en voor altijd een einde te maken aan bestuurlijke drukte en verkokering. Thom de Graaf schreef vorige week in NRC Handelsblad een vlammend betoog om ‘de leidingen van het openbaar bestuur’ eens flink ‘door te blazen’. Wouter Bos die de waterschappen wil afschaffen. Prima! Maar dan ook snijden in het aantal provincies en gemeenten! En waarom niet meteen ook maar alle ministeries afschaffen? Als we toch de rijksoverheid – die volgens De Graaf ‘volstrekt archaïsch is georganiseerd volgens negentiende-eeuwse principes, vermengd met hedendaagse politieke afgunst’ – willen heroverwegen, moet het rijk ‘een flexibele doos met gereedschap’ worden dat per maatschappelijk probleem wordt toebedeeld aan ministers, vindt De Graaf. Iets minder rigoureus zijn de ideeën van de VVD en het CDA. De VVD wil het aantal departementen door samenvoeging terugbrengen naar acht, waarmee behalve een veel functionelere indeling ook het ambtenarenapparaat met ruim 35.000 mensen inkrimpt. ‘Het wegsaneren van overlap zal leiden tot een betere sturing op hoofdlijnen en ook meer focus,’ zegt vicefractie-

32

PM Perspectief

PM Perspectief voorzitter van de VVD Edith Schippers. ‘We hebben in Nederland de neiging om keer op keer de rijksdienst te willen vernieuwen, maar we verzuimen steeds te bepalen welke taken we willen laten. Die keuzes moeten nu eens gemaakt worden,’ vindt ze. Ook het CDA is van mening dat de overheidsbureaucratie niet ongemoeid kan blijven en dat er moet worden gesneden in het aantal departementen, Kamerleden en bestuurslagen. ‘De heroverwegingen zijn dé kans om de schotten en de verticale kolom eens flink op te schonen,’ zegt CDA-vicefractievoorzitter Liesbeth Spies. Want als de crisis één ding duidelijk maakt, is het dat de overheid nu moet doen waar ze voor is bestemd – en dat is: leveren, aldus Spies. ‘In de heroverwegingen zouden betere prestaties van de overheid de rode draad moeten zijn,’ zegt ze.

Centraliseren Hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen signaleert dat in tijden van crisis al snel de neiging ontstaat de span of control van de overheid juist te vergroten en zaken te centraliseren. Dat zag je, bespeurde hij, gelijk al in de eerste reacties op de crisis. ‘In de officiële reactie werd de ernst van de situatie natuurlijk benadrukt, maar nauwelijks onderdrukt zag je toch ook triomf. We zijn terug, de overheid mag weer, zag je denken,’ beschrijft Frissen. Begrijpelijk, vindt hij. ‘Na het neoliberale tijdperk en de terechte kritiek op de ideologie van de markt is het logisch dat de overheid opveert, maar het rijk moet nu niet doorschieten in de ideologie van de overheid.’ Volgens Frissen is het zaak de sturingsdrift van de overheid te beteugelen. Wat de financiële crisis volgens Frissen vooral ook laat zien is dat ‘geklets over sterke leiders en opgepoetste ego’s’ niet tot resultaten leidt. ‘De complexe vraagstukken waar we voor staan, vragen meer dan krachtdadig leiderschap en simpele oplossingen.’ Voor zover we de financiële crisis begrijpen, was er in de financiële sector sprake van ‘ingewikkelde financiële producten die als het Droste-effect een keten van reactieve gedragingen in gang zetten’, zegt hij. ‘Vreemde ogen van het toezicht zijn nodig,’ stelt Frissen, ‘maar ‘je zult moeten nadenken over hoe je de zelfsturende en zelfregulerende mechanismen in de samenleving kunt versterken.’ Ook Schippers en Spies zitten op die koers. ‘We moeten toe naar minder beleid. Het wordt tijd dat we meer verantwoordelijkheden teruggeven aan de samenleving,’ zegt Spies. Volgens Schippers moet de overheid niet alles willen invullen en voorkauwen. ‘We moeten minder proberen alles dicht te regelen en ons meer houden aan het stellen van kaders, waarmee de samenleving vervolgens zelf uitmaakt hoe ze het wil invullen. Nu proberen we bijvoorbeeld het gedrag van artsen en verpleegkundigen in ziekenhuizen gedetailleerd voor te schrijven, terwijl die zelf waarschijnlijk veel beter weten hoe het moet dan wij vanuit onze bureaustoel kunnen bedenken. Ik zou de samenleving ook willen oproepen meer zelf te bedenken, dat scheelt een hoop betutteling.’ Wat zou de rol van overheidsmanagers in dit geheel moeten zijn? Volgens Schippers functioneert de ambtelijke top heel behoorlijk, maar ontbreekt het volkomen aan politieke sturing. ‘Dit kabinet mijdt elke keuze. Het is een vechtkabinet, een bijeengeraapt zooitje individuen zonder visie en leiderschap.’ Vooral de ambtenaren in de heroverwegingswerkgroepen vindt ze beklagenswaardig. ‘Ze hebben geen politieke opdracht meegekregen. Heel frustrerend om met zo’n onmogelijke opdracht in de maag te zitten en nu met wensenlijstjes in de weer te moeten, terwijl het uiteindelijke resultaat moeilijk iets anders kan zijn dan een schot hagel. De politiek moet immers de weging doen.’ Wat het kabinet volgens Schippers in elk geval had moeten doen is een toekomstvisie neerleggen. Spies is positiever. ‘De ambtelijke werkgroepen hoeven zich

voor het eerst niets aan te trekken van de departementale grenzen, ze kunnen van voren af aan beginnen. Ik zie het als de kans om los te komen van sectorale belangen.’ Volgens Tom Rodrigues, lid van de raad van bestuur van Ordina, is het tijd zaken anders aan te pakken. ‘Zoals bankiers zich niet kunnen verschuilen achter de dossierbureaucratie, zo ­moeten ook ambtenaren anders gaan werken,’ zegt hij. Nu nog zoeken ­ambtenaren hun zekerheid vaak in hun eigen departement, koker of in de politieke agenda, maar het ambtelijke werk voltrekt zich, weet hij, veel meer in netwerken, coalities en bondgenootschappen, waar het vooral gaat om balans in de verhoudingen. ‘De enige zekerheid die ambtenaren tegenwoordig hebben, zit in hun eigen netwerk,’ zegt Rodrigues. In de uitvoering, die natuurlijk ook dichter bij de burger staat, is soms het begin van die oriëntatie op burger en netwerk wel al te bespeuren. Bij de RDW bijvoorbeeld wordt de voertuiginformatie al enige tijd via het web bijgewerkt. Burgers kunnen zelf mutaties doorvoeren en doen dat ook massaal, vertelt directeur Johan Hakkenberg. ‘Door de ICT-revolutie zijn burgers veel meer in het centrum komen te staan,’ legt hij uit. ‘Burgers worden meer zelfsturend. Ze hebben dankzij het web ook toegang tot veel meer informatie, die ze zelf beheren.’ De overheid is volgens Hakkenberg echter nog steeds heel verticaal bezig. ‘De commandostructuur, zoals je dat kunt ­noemen, zouden we moeten loslaten,’ aldus Hakkenberg. ‘We zouden vraagstukken minder moeten centraliseren, daarvoor is er vaak ook te veel informatie, het is te moeilijk en te lastig beleidsopgaven centraal op te lossen.’ De overheid zou zich meer moeten richten op het delen van informatie en het binden van partijen die de oplossingen zelf kunnen aandragen,’ zegt Hakkenberg. Samenwerking met de samenleving zou volgens hem dan ook een kerncompetentie van de overheid moeten worden. In een beleidsproces waar samenwerking meer centraal staat is de ambtenaar niet meer leading actor maar een facilitator, die processen organiseert en de burger een grotere rol geeft, vindt Hakkenberg.

Verantwoordelijkheid

Deze rolinvulling moet volgens Hakkenberg wel consequenties ­hebben voor de ministeriële verantwoordelijkheid. ‘Die moet natuurlijk blijven, maar de Kamer zou de minister niet meer voor elk detail naar de Kamer moeten verordonneren.’ Frissen pleit voor meer eigen verantwoordelijkheid van de ambtenaar. Topambtenaren en leidinggevende functionarissen in publieke diensten zouden volgens hem juist meer verantwoording af moeten leggen aan het parlement. De laatste jaren door de roulatie aan de top een type topambtenaren boven komen drijven dat sterk georiënteerd is op de processen tussen minister en Kamer, betoogt de hoogleraar. ‘De countervailing power van de ambtenarij ten opzichte van de politiek is verzwakt. Het type ambtenaar dat meer werkt vanuit de relatie van departement en maatschappij zou in de selectieprocedures meer boven moeten komen drijven.’ Frissen wil de topambtenaar van morgen niet karakteriseren als een procesmanager. ‘Dat woord is in een kwade reuk komen te staan vanwege de discussie over het gebrek aan inhoudelijke kennis dat de ambtenarij door deze rolopvatting zou aankleven. Je moet natuurlijk inhoudelijke, procesmatige, strategische en juridische vaardigheden in huis hebben, vaardigheden die je niet vaak in één ­persoon terugvindt. Tom Rodrigues van Ordina: ‘De ambtenaar moet van ­technocraat een holist worden. Hij moet leiding geven op dossiers vanuit een brede verantwoordelijkheid: met inzicht in de macro-bestuurlijke verhoudingen en oog voor het totale netwerk achter het dossier. Dat ­betekent vooral sturen op persoonlijk leiderschap en het veronderstelt autonomie in denken, maar ook de moed om zelf te denken.’

33

PM Perspectief

Leiderschap in tijden van crisis

PM Perspectief

Tjibbe Joustra hekelt incidentalisme

‘Het grootste gevaar is bewegingloosheid’

H

oe vindt u dat de financiële crisis gemanaged wordt? ‘In een crisis zie je versneld ongewone dingen gebeuren. Je hebt een handleiding, ervaring, maar een goede voorbereiding is vaak niet genoeg. Dat in één weekend drie banken genationaliseerd worden, kun je niet bedenken. Ik kon het zelfs niet geloven. Gezien die omstandigheden is op adequate manier gehandeld, hoewel achteraf wel een en ander aan te merken zal zijn. In korte tijd zijn veel ­beslissingen genomen. Het grootste gevaar in een crisis is bewegingloosheid: mensen drommen samen, maar komen niet tot besluiten.’ Zijn de heroverwegingswerkgroepen de juiste weg? ‘In beginsel wel. Zelf heb ik als voorzitter van crisisteams bij veterinaire noodsituaties meegemaakt dat je zo in beslag wordt genomen door de crisisbestrijding dat je niet toekomt aan gestructureerd nadenken over de consequenties van je beslissingen. Goed dus om die twee elementen te scheiden. Of dat moet met heroverwegingswerkgroepen betwijfel ik. Ik heb er inmiddels veel voorbij zien komen – de eerste was in 1981, toen ik in de werkgroep privatisering zat. De naam vind ik al niet zo wervend, maar ik zou ook graag een iets andere invulling zien. Veel meer betrokkenheid van buitenstaanders bijvoorbeeld. Nu bestaan de commissies uit ambtenaren of oud-ambtenaren; er is vooral gezocht in eigen bestand. Ambtenaren zullen de belangen van hun departement wel loslaten, maar ze vergéten ze niet. De ­ambtenarij heeft goede ideeën, dat wordt weleens onderschat, maar buitenstaanders kijken anders, vooral naar dingen die al tien keer aan de orde zijn geweest. Soms is het zinvol om nog een elfde keer te kijken.’ Bespeurt u na de crisis een herbezinning in overheidskringen? ‘Eigenlijk niet. Wat mij opvalt is dat men de ogen gesloten had voor zaken waarvan iedereen met gezond verstand vindt dat ze niet door de beugel kunnen, zoals provisies op leningen van 80 procent. Dat duidt op inertie. De overheid wordt in beslag genomen door incidenten en hypes, voor structurele zaken is geen aandacht. Je bent allang blij als je de zaken van de week hebt opgelost. Over die inertie en de vraag of we met het goede bezig zijn zouden we ons moeten bezinnen.’ Wat betekent dat voor het ambtelijk ­leiderschap? ‘Topambtenaren zijn nu bezig met ­damage control.

Er is een ­incident, de minister moet naar de Kamer, waar de ambtelijke top dan een paar dagen mee bezig is. Dit incidentalisme gaat ten koste van langetermijnzaken. Top­ ambtenaren zouden visie moeten hebben, agendabepalend moeten zijn, niet -volgend. Dat is lastig, de incidenten blijven. Toch moeten ambtenaren weten waar ze het over hebben. De buitenwereld zit niet te wachten op een procesmanager die niet kan meepraten. Door roulatie aan de top is deskundigheid nu een ondergeschoven kind. Natuurlijk je hoeft niet alle kennis zelf te hebben, maar wel eigen inbreng en voldoende knowhow om de inbreng van buiten te beoordelen. Ander punt is het contact met de maatschappij. Nu is het beeld en de werkelijkheid dat ambtenaren alleen met elkaar bezig zijn. Ze moeten veel meer de dialoog zoeken, waarvoor ze ook ruimte moeten krijgen. Onder Paars werd het leerstuk van het politieke primaat plotseling actueel: ambtenaren moesten hun mond houden, zo luidde kort gezegd de boodschap van de oekaze-Kok. De vrees dat ambtenaren zich op ­­politiek terrein begeven, is verkrampt. Ambtenaren zullen altijd binnen de loyaliteit aan de bewindspersoon opereren.’ Moet het rijk daarvoor anders ingericht worden? ‘Ik verwacht wel wat wijzigingen. De Vernieuwing Rijksdienst heeft daar feitelijk niet toe geleid, nu speelt de discussie dat we misschien toe moeten met een kleiner aantal departementen. Het is eigenlijk heel verrassend dat de huidige departementale structuur niet erg afwijkt van die uit de jaren vijftig, terwijl de maatschappij wel veranderd is. Dat duidt erop dat nagelaten is beslissingen te nemen die wel hadden moeten worden genomen om tot vernieuwing en modernisering van het apparaat te komen. Ook om meer toegesneden te zijn op de maatschappij. De angst voor cliëntelisme is onzin. Maatschappelijke partijen, bedrijfsleven en burgers moeten gewoon weten bij wie ze terechtkunnen binnen de ambtenarij.’

34

PM Perspectief

Foto: Rob Jongbloed

Voormalig Nationaal Coördinator ­Terrorismebestrijding Tjibbe Joustra vindt dat topambtenaren in deze crisistijd veel meer invloed moeten krijgen op de ­politieke agenda. ‘Door roulatie aan de top is deskundigheid nu een ondersgeschoven kind,’ meent hij.

over twee weken:

Talentmanagement Thema Do’s and don’ts Stelling: De overheid kan geen talent behouden Masterclass: Binden en boeien van talent  ‘De Kamer krijgt alleen de informatie die de minister kwijt wil’ Interactief proefschrift 





Rector Geert van Lonkhuyzen wordt directeur van het nieuwe Bureau College voor Examens (OCW) De overstap PM 20 verschijnt 4 december

Kijk ondertussen voor politiek-ambtelijke actualiteiten op www.pm.nl

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Cindy Castricum Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval, Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie), Simon Blok (stagiair) Medewerkers aan dit nummer ­Meindert Burger (correctie) ,Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese en Ruben Maes Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 10.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected]

Unieke Haagse agenda Op www.vandaagindenhaag.nl houdt PM voor u de Haagse agenda bij. Elke ochtend ziet u in één oogopslag wat er die dag in het politieke centrum van Nederland te beleven is. Kabinetsvergaderingen, werkbezoeken van bewindslieden, rapporten die gepresenteerd worden, de agenda’s van Eerste en Tweede Kamer en persconferenties, brengen wij samen.

Vandaag in Den Haag is toegankelijk voor ­abonnees van PM. Elke maandag de gratis enieuwsbrief ontvangen met de highlights van de komende week? Meld u aan via de website.

Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen via www.sdu.nl/service. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

www.vandaagindenhaag.nl 25 september 2009 PM

35

Fysieke opslag bij Karmac I&I in goede handen Op het gebied van archiefopslag zijn vertrouwen, veiligheid en toegankelijkheid enkele trefwoorden. Op de meest efficiënte wijze dient uw archief toegankelijk en

beschikbaar te zijn. Het archiefsysteem van Karmac I&I garandeert u een uiterst snelle manier om uw archief op te vragen en beschikbaar te stellen. Uw archief, onze ervaring! • Archiefopslag • Archiefruimte • Archiefinventarisatie • Archiefschoning • Archiefvernietiging • Internet opvraagservice • Flexibele transportdienst • Scannen-on-demand Wist u dat: • Karmac I&I ruim 200 strekkende kilometer opslagcapaciteit voor uw archieven bezit. • Karmac I&I in het bezit is van de grootste archiefruimte in Nederland. • Karmac I&I ook uw partner is op het gebied van digitalisering, outsourcing en microverfilming.

karmac Karmac Informatie & Innovatie B.V., Postbus 375, 8200 AJ Lelystad, Pascallaan 72, 8218 NJ Lelystad, 0320-286959, [email protected], www.karmac.nl