kinderen met koemelkallergie
bambino
Magazine voor ouders van
BAMBINO Team KinderCare Voorwoord Dit magazine Bambino wordt u aangeboden door Team KinderCare van Sorgente. Wij ondersteunen u graag bij de voedingszorg voor uw kindje. In dit magazine vindt u dan ook veel nuttige informatie over koemelkallergie. Daarnaast leest u meer over dieetzuigelingenvoeding. U krijgt tevens praktische handvaten en tips om uw kindje te laten wennen aan bijvoeding en deze uit te breiden naar een volledige dagvoeding. Wilt u na het lezen van dit magazine meer weten over de bijvoeding, gebruikstips en oplossingen bij voedingsproblemen? Achterin het magazine ziet u welk voorlichtingsmateriaal u gratis kunt bestellen bij Sorgente. Uiteraard vindt u alle informatie op onze website www.sorgente.nl. Via onze webwinkel kunt u dieetzuigelingenvoeding (bij) bestellen.
Voor vragen of meer informatie kunt u ons bereiken via e-mail
[email protected] of telefoonnummer 030 – 634 62 64. Voor spoedeisende vragen of problemen zijn wij 24/7 bereikbaar. De medewerkers en diëtisten van Team KinderCare
Heeft u opmerkingen over de inhoud van dit magazine? Of tips ter verbetering? Wij horen dit graag om u zo goed mogelijk van dienst te zijn.
Doe mee met de Sorgente fotowedstrijd! Heeft u een mooie foto van uw kindje? Mail deze naar ons toe en maak kans op een leuke verrassing! Elk kwartaal kiezen wij de leukste foto uit. Als uw foto gekozen wordt, kunt u deze ook een heel kwartaal bewonderen op de website en de Facebookpagina van Sorgente. Wie weet heeft u de mooiste foto.
Wij zien uw foto graag tegemoet! U kunt uw foto mailen naar:
[email protected]
NB: De foto kan voor commerciële doeleinden worden gebruikt.
1
BAMBINO Diagnose Koemelkallergie Wat is koemelkallergie? Het lichaam van een baby is volop in ontwikkeling. Doordat de darm van een baby nog niet helemaal is volgroeid, kunnen niet volledig verteerde eiwitten uit de voeding in het bloed komen. Bij koemelkallergie beschouwt het lichaam koemelkeiwit als indringer en treedt het afweersysteem in werking. De antistoffen die het lichaam maakt tegen deze eiwitten veroorzaken allergische klachten, zoals eczeem, diarree of juist verstopping, luchtwegklachten, krampjes en/of spugen. Als sprake is van een koemelkallergie bij een baby zijn meestal meerdere van deze klachten aanwezig. De genoemde klachten kunnen verschillende oorzaken hebben en hoeven dus niet het gevolg te zijn van een koemelkallergie. Diagnose Om vast te stellen of bij uw kindje sprake is van koemelkallergie, wordt een zogenaamde eliminatieprovocatie-eliminatie-test (EPE-test) uitgevoerd. Deze test gaat als volgt:
Stap 3 re-eliminatie: Tijdens de re-eliminatie wordt de koemelkvrije voeding opnieuw geïntroduceerd. Zorgt dit wederom voor het verdwijnen van de klachten, dan kan de diagnose koemelkallergie worden gesteld.
Stap 1 eliminatie: Bij verdenking van koemelkallergie schrijft uw arts of diëtist een koemelkvrije voeding voor gedurende vier weken. Dit kan bij borstvoeding door het volgen van een koemelkvrij dieet door de moeder. Krijgt uw baby flesvoeding dan wordt gekozen voor een hypoallergene voeding. Als de klachten bij het gebruik van deze voeding verdwijnen of duidelijk verminderen dan is het aannemelijk dat er sprake is van een koemelkallergie. Het is dan echter nog NIET bewezen!
N.B.: Een bloedtest en/of huidpriktest zijn onvoldoende om een koemelkallergie met zekerheid vast te stellen. Vergoeding Als de koemelkallergie is aangetoond met een EPE-test dan vergoedt uw zorgverzekeraar de hypoallergene zuigelingenvoedingen vanaf de datum van de provocatie. De diëtist of arts vraagt de vergoeding aan via de Verklaring Dieetpreparaten van de zorgverzekeraar waar uw kindje verzekerd is. Deze verklaring kunt u downloaden op www.sorgente.nl.
Stap 2 provocatie: Tijdens het provoceren krijgt uw kindje de oorspronkelijke voeding met koemelk. Als er daadwerkelijk sprake is van koemelkallergie, dan keren de oorspronkelijke klachten binnen twee weken terug. Deze stap gebeurt altijd onder toezicht van een arts. Deze beslist, afhankelijk van het risico, om te starten met een provocatie thuis, op het consultatiebureau of in het ziekenhuis.
2
BAMBINO Overzicht dieetzuigelingenvoeding bij koemelkallergie Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende soorten dieetzuigelingenvoeding die worden gebruikt bij koemelkallergie. Sorgente heeft alle merken uit voorraad leverbaar. Welk merk het meest geschikt is voor uw kindje wordt bepaald door uw diëtist of arts. Alle merken komen voor vergoeding in aanmerking mits er sprake is van een bewezen koemelkallergie. Leeftijd
Allergie
Allergie en verterings-/resorptiestoornissen
Ernstige Allergie
0-6 maanden
Nutrilon Pepti 1 (Nu) Hero Baby Pep 1 (HB) Nutramigen 1 (MJ) Hero Baby Allergy Care (HB)
Pregestimil (MJ); bevat 55% MCT-vet Nutrilon Pepti Junior (Nu); bevat 50% MCT-vet
Neocate LCP (Nu) Nutramigen Puramino (MJ)
Vanaf 6 Nutrilon Pepti 2 (Nu) Pregestimil (MJ); bevat 55% MCT-vet Neocate LCP (Nu) maanden Hero Baby Pep 2 (HB) Nutrilon Pepti Junior (Nu); bevat 50% MCT-vet Neocate Spoon (Nu) Nutramigen 2 (MJ) Nutramigen Puramino (MJ) Hero Baby Allergy Care (HB) Vanaf 12 Neocate Advance (Nu) maanden Neocate Active (Nu)
Nu = Nutricia, NN = Nestlé Nutrition, MJ = Mead Johnson, HB = Hero Baby
Speciale toevoegingen in dieetzuigelingenvoeding Soms zitten in dieetzuigelingenvoeding speciale toevoegingen. Hieronder leggen we uit om welke toevoegingen het gaat en wat voor functie dit in het lichaam heeft.
Prebiotische vezels (GOS en FOS)
Prebiotische vezels zitten van nature in moedermelk in de vorm van oligosachariden (oplosbare voedingsvezels). Prebiotische vezels helpen een gunstig milieu te creëren voor goede darmbacteriën. Dit heeft een positief effect op de darmpassage.
Tips voor het klaarmaken van dieetzuigelingenvoeding
Probiotica
Probiotica zijn levende micro-organismen die wanneer in voldoende hoeveelheden aanwezig, een gunstig effect hebben op de gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat probiotica in dieetzuigelingenvoeding een gunstige werking hebben op de darm, dit is echter nog onvoldoende bewezen.
• Volg zorgvuldig de gebruiksaanwijzing op de verpakking, tenzij uw arts of diëtist anders adviseert. • Gebruik het (afgestreken) maatschepje dat bij de verpakking zit voor de juiste dosering. • Werk met schone handen, een schoon werkoppervlak en schoon materiaal. • Maak maximaal 2 flessen van tevoren klaar. Dek vooraf klaargemaakte voeding goed af en bewaar deze maximaal acht uur (achterin) de koelkast bij 4 ºC. • Gooi restjes voeding altijd weg.
Omega-3 vetzuren en nucleotiden
EPA en DHA zijn Omega-3 vetzuren die van nature voorkomen in vis. Daarom worden ze ook wel visvetzuren genoemd. Vetzuren zijn de bouwstenen van vet. EPA en DHA spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het gezichtsvermogen en het zenuwstelsel. Er zijn aanwijzigen dat deze vetzuren een gunstig effect hebben op het leervermogen.
Meer informatie over het bereiden van de flesvoeding, vindt u op de verpakking of via de website www.voedingscentrum.nl (ga naar: 'Mijn kind en ik > 'Borstvoeding en flesvoeding > 'Lees meer over flesvoeding'.
Nucleotiden zijn bouwstenen voor DNA en RNA die van nature voorkomen in de moedermelk. Nucleotiden stimuleren de groei en rijping van het darmkanaal en gaan daardoor het binnendringen van micro-organismen tegen.
3
BAMBINO Starten met bijvoeding bij koemelkallergie Vanaf zes maanden verandert de ontwikkeling van uw kindje. Hij of zij beweegt meer, slaapt minder, eet meer, krijgt tandjes en leert kauwen. Bijvoeding voorziet in de nieuwe voedingsbehoefte van uw kindje. Uw diëtist is de aangewezen persoon om u te begeleiden bij het introduceren van de bijvoeding. Staat uw kindje niet (meer) onder begeleiding van een diëtist? Sorgente helpt u graag bij het vinden van een gespecialiseerde diëtist in de buurt! Leeftijd Mits uw kindje er aan toe is, kan er tussen de leeftijd van vier en zes maanden worden gestart met bijvoeding, tenzij uw arts/diëtist anders adviseert. Het zijn dan nog 'oefen' hapjes en deze komen nog niet in de plaats van borst- of flesvoeding. De hapjes tussen de vier en zes maanden zijn extra en komen niet in de plaats van borstvoeding of dieetzuigelingenvoeding. Vanaf ongeveer acht maanden worden de hapjes steeds meer echte maaltijden. De hoeveelheid dieetzuigelingenvoeding of borstvoeding wordt dan geleidelijk minder. Vitamine D Voor kinderen tot 4 jaar wordt 10 microgram extra vitamine D geadviseerd. Of flesvoeding voldoende vitamine D bevat, is afhankelijk van het merk en het gebruiksadvies per dag. Daarom adviseert het ministerie van Volksgezondheid om ook bij het gebruik van flesvoeding vitamine D druppels of tabletjes te gebruiken. Vitamine K Kinderen hebben tot en met de leeftijd van 12 weken, 150 microgram extra vitamine K nodig in de vorm van vitamine K druppels. Bij het gebruik van 500 ml dieetzuigelingenvoeding of meer, is de hoeveelheid vitamine K toereikend en is geen aanvulling nodig.
Het is handig om het voedingsmiddel dat u introduceert te noteren in een dagboek. Zo kunt u bijhouden hoe uw zoon of dochter reageert op dit voedingsmiddel. U kunt dan gemakkelijk nagaan welke producten goed gaan en welke niet. Vooral bij twijfel over een product is het goed om de reactie van uw kindje erbij te zetten. U kunt een dagboekschema downloaden op onze website www.sorgente.nl of opvragen bij Team KinderCare (030 - 634 62 64 of via e-mail
[email protected])
Mogelijke reacties Reacties die op kunnen treden bij de introductie van nieuwe voedingsmiddelen zijn: jeuk, uitslag, eczeem, astma, slijmvorming, buikpijn, diarree, obstipatie, braken en krampen. Niet iedere klacht wijst op een voedselovergevoeligheid. Een kindje moet ook wennen aan de nieuwe smaak en structuur. Verandering in de samenstelling van de voeding heeft vaak ook effect op de vastheid, geur en kleur van de ontlasting. 4
BAMBINO Voorbeeld dagmenu Hieronder volgt een voorbeeld van een dagmenu. De samenstelling van dit voorbeeld is afhankelijk van welke voedingsmiddelen al worden verdragen en/of zijn geïntroduceerd. Voorbeeld dagmenu vanaf 6 maanden *
Voorbeeld dagmenu van 9-12 maanden *
Voorbeeld dagmenu van 12-18 maanden
Ontbijt Borst-, fles- of papvoeding
Ontbijt Borst-, fles- of papvoeding
Ontbijt 150 ml borst- of flesvoeding 1 sneetje brood met een beetje margarine en beleg; zoals: appelstroop, pindakaas, jam, kaas of vleeswaar (ham, kipfilet) OF papvoeding
Tussendoortje Een groente- en/of fruithapje
Tussendoortje Een fruithapje
Tussendoortje 1 stuk fruit
1 flesje (100 ml) water of lauwe ongezoete thee
1 bekertje (100 ml) water, lauwe ongezoete thee of verdunde vruchtensap of groentesap
1 beker (150 ml) water, lauwe ongezoete thee of verdunde vruchtensap of groentesap
Middag maaltijd Borst- of flesvoeding
Middag maaltijd Borst- of flesvoeding
Middag maaltijd 150 ml borst- of flesvoeding
1 sneetje brood met een beetje margarine en beleg; zoals: appelstroop, jam of vleeswaar (ham, kipfilet)
1-2 sneetjes brood met een beetje margarine en beleg zoals: appelstroop, pindakaas, jam of vleeswaar (ham, kipfilet)
Tussendoortje Oefenen met een korstje brood of soepstengel
Tussendoortje 1 bekertje (100 ml) water, lauwe ongezoete thee of verdunde vruchtensap of groentesap
Tussendoortje 1 rijstwafel of soepstengel
Avondmaaltijd 1-2 eetlepels gepureerde aardappel, rijst of pasta
Avondmaaltijd 2-3 eetlepels fijngemaakte aardappel, rijst of pasta
Avondmaaltijd 1-2 opscheplepel (fijngemaakte) aardappel, rijst, pasta of peulvruchten
3 eetlepels gepureerde groente
3 eetlepels fijngesneden groente
1-2 opscheplepel groente
1 eetlepel gemalen vlees, kip
1 eetlepel fijngesneden vlees, kip of vis (zonder graatjes).
50 gram** vlees, kip, vis (zonder graatjes) of ei
Tussendoor (avond) Borst-, fles- of papvoeding
Tussendoor (avond) 1 beker (150 ml) water, lauwe ongezoete thee of verdunde vruchtensap of groentesap
Tussendoor (avond) Borst-, fles- of papvoeding
1 beker (150 ml) water, lauwe ongezoete thee of verdunde vruchtensap of groentesap
1 toetje op basis van fruit
** Inclusief vleeswaren
* De hoeveelheid borst-, fles- of papvoeding is afhankelijk van het gewicht van uw kindje en wordt geadviseerd door de arts of diëtist.
Let • • • • • •
op: Brood of andere tarweproducten kunt u geven vanaf zes maanden als daarvoor geen overgevoeligheid bestaat. Soms wordt soja in de vorm van een sojatoetje verdragen boven de 9 maanden. Overleg dit altijd eerst met de diëtist. De avondmaaltijd kunt u natuurlijk ook ’s middags geven. Kies een koemelkvrije margarine met zo min mogelijk verzadigd vet (knijpfles of kuipje). Geef uw kindje vóór zijn of haar eerste verjaardag géén honing op brood. Honing kan besmet zijn met bacteriën die een jong kindje ziek kunnen maken. Voeg geen zout toe aan het eten. In ieder geval niet tot uw kind één jaar is, maar het liefst zo lang mogelijk.
5
BAMBINO Andere uitgaven Sorgente Deze voorlichtingsmaterialen en nog meer nuttige informatie vindt u op onze website www.sorgente.nl. Ook kunt u dieetzuigelingenvoeding via de webwinkel (na)bestellen. Met een persoonlijk online ‘Mijn Sorgente’ account kunt u onder andere details van uw bestelling zien en de verzendstatus volgen.
NG MEDISCHE VOEDI
oggen op jn Sorgente)
, waarmee u
ngen
tiging(en) inzien: ede producten aadplegen bijhouden ia track & trace
n Klachten en retoure
over producten tevreden zijn u dan Mocht u niet ning neemt of de dienstverlemet Team KinderCare. op direct contact sturen naar een e-mail voorU kunt ook nte.nl. De afdelingkwaliteit@sorgesturen van producten het retour rs van waarden voor bij de medewerke kunt u opvragen Team KinderCare.
nl www.sorgente.
SO530 juli 2014
matie over kvoeding, eding, araten en
de vallen onder uw gegevens B.V. Dit Wijzigingen in n van Sorgente Algemene Voorwaarde betekent dat: binnen vijf bent Sorgente 1. U verplicht te stellen van ns; dagen in kennis in naam- of adresgegeve veranderingen binnen vijf bent Sorgente 2. U verplicht iedere te stellen van dagen in kennis zorgverzekeraar; verandering van ende daarmee samenhang 3. Schade en de van het niet tijdig kosten ten gevolge punten bovengenoemde doorgeven van zijn voor uw rekening.
p
op de website
wijzigingen Doorgeven van
stap voor sta
l
en veel informatie sen. Uw gegevens persoonlijke pagina h aan kunt melden.
n Mijn Sorgente? opnieuw) bestellen dere kinderen
Datum en tijd
ING MEDISCHE VOED NAAR HUIS MET
oek
s mailen naar uw nl (vermeld in ns). f adresgegeve
iddel
ziek zijn en medische • Informatie over voeding of bestellen van • Het downloaden voorlichtingsmaterialen elijkheden variatiemog • Recepten en ten • Eiwitarme dieetproduc bijvoeding • Informatie over voorkomende • Tips bij veel blemen voedingspro ouders van magazine voor • Bambino, een koemelkallergie kinderen met
Stap voor stapkaart Deze brochure geeft stap voor stap informatie over het bestellen van medische voeding voor uw kindje.
Dagboekschema
Tijdstip van reactie
Bijzonderheden
Naam van voedingsm dat wordt verdragen
bambino.indd
SO480 sep 2014
voorkomende Advies bij veellemen voedingsprob
drinken ken die het met ongemak kaart geeft of laat te makenweg kunnen zitten. Deze biedt krijgen vroeg problemen en oeding in de Veel baby’s dieetzuigelingenv veel voorkomende voedings van borst- of de oorzaak van informatie over klachten te verlichten. de handvaten om heeft uw terug. Meestal fles wat voeding je dat nog niet volledig drinken van een Spugen is het maagklep geven na het oorzaak baby’s e meeste De Een belangrijk zelf geen last. omhoog komt. kindje hiervan voeding makkelijk afsluit waardoor voldoende tijd. u letten? Neem hiervoor Waarop kunt kunt voeden. rustig u e dat zit. • Zorg ervoor uw kind voldoend een beetje rechtop let er wel op dat • Laat uw kind per keer, maar t diëtist/arts). hoeveelheden gat. • Geef kleine volgens voorschrif (hoeveelheid met een kleiner extra voeding krijgt dan een speen uw kind geen gulzig, gebruik met melk, zodat • Drinkt uw kind goed gevuld is de speen steeds k kan spugen • Let erop dat drinken. rookt. Tabaksroo jgt tijdens het lucht binnenkri van uw baby niemand dat er in de buurt • Zorg ervoor st, verdikken met stimuleren. end arts/diëti behandel uw in overleg met pjes per 100 ml). U kunt de voeding, el (een tot twee maatsche johannesbroodpitme tot vier vaak na drie geboorte en worden lucht binnen krijgen. weken na de veel Krampjes g. Als meestal twee kan uw kind te of gulzig drinken vervelend, maar meestal onschuldi Krampjes beginnen Door onrustig te nemen zijn om contact op maanden minder. zijn van krampjes. Krampjes dan is het raadzaam Dit kan een oorzaak huilt of minder goed drinkt uw kind veelvuldig diëtist. met uw arts of lijk zij kan dan gemakke voeden. Hij of rechtop bij het Enkele tips: terecht. zoveel mogelijk heeft. darmen de kindje dorst in en uw niet honger • Houd en de lucht komt hij of zij geen warm een boertje kwijt kind voldoende drinkt, zodat uw baby in een Het kan helpen dat uw te verlichten. • Zorg ervoor leggen. pijn van de krampjes tegen uw baby´s buikje te • Probeer de anwijzing op. een warme doek bad te doen of volgens de gebruiksa en. elingenvoeding poeder dan aangegev • Los dieetzuig meer of minder Gebruik nooit
INFOKAART
Informatiekaart: Introductie van bijvoeding.
1
nde Veel voorkome lemen voedingsprob
INFOKAART
introductie van bijvoeding
ook als uw kindje hapjes, dit geldt om te oefenen met de eerste maanden zijn kunt u al beginnen zeven à de vier en zes oeding. Vanaf Vanaf vier maanden heeft. De hapjes tussen of dieetzuigelingenv allergie flessen minder. borstvoeding een koemelk wordt het aantal in de plaats van meer nodig en en komen niet leert uw heeft uw kindje uw kindje. Ook acht maanden wennen voor geleidelijk zijn best even u tips voor het nde n en smaken deze infokaart u de verschille Nieuwe structure een lepel. Daarom geeft welke volgorde van Ook leest u op kindje happen hapjes. van de eerste ren. introduceren kunt introduce voedingsmiddelen n. met bijvoeding ZuidZorg in Veldhove over het starten Nicole Broeren thuiszorgorganisatie Thuiszorgdiëtist is sinds 1990 werkzaam bij bijvoeding. het starten met Mevrouw Broeren g ouders over Zij adviseert regelmati uw kindje aan m “vaste” voedsel pap van rijstebloe als eerste Rijstebloem m kunt u met één eetlepel de fles. Opbouwen is rijstebloe Start van op. met eid Pap de hoeveelh de melk daarna ng optreedt toch verstoppi aanbieden. Bouw voeding en geef de rest van krijgen. Als er rijstebloem gene met hypoaller verstopping kunnen heeft, kies dan voor volkoren eten. baby’s anders stoelgang zoals tarwe nodig, omdat altijd al een moeilijkeuw kindje ook andere granen mag óf als uw kindje Vanaf zes maanden (reformzaak). en fruit geven. m kunt u groenten peer, , rijstebloe fruit de courgette , bloemkool, Groenten en de structuur van zoals worteltjes gewend is aan smaak hebben Als uw kindje die een zachte Begin met soorten ar goed verteerba banaan en perzik. zijn. Fruit is minder eerst te laten k mag het steviger om uw kindje hapje fijn. Geleidelij kan het makkelijker zijn gemakkelijk voor uw baby Eerst prakt u het Daarom en kunt groenten zoete smaak. water aan toe smaak zijn. U en heeft een klein scheutje en die bitter van voeg hier een Laat het wat afkoelen wennen aan groenten kleine blokjes, de groenten in n of in een pannetje. Béaba of Phillips bereiden. Snijd van bijvoorbeeld zout in de magnetro achines zonder kook de groenten Er bestaan ook handige keukenm en daarna blenden. pureer het geheel. eerst stomen groenten de Avent die
Reactie huiduitslag) (bijv. diarree,
23-10-2008
- 634 62 64 Telefoon: 030 GB Houten • us 281 • 3990
g van bijvoedin De introductie
hoeveelheid Bereiding en iddel van het voedingsm
Voedingsmiddel
14:28:31
Dagboekschema Dit schema kunt u gebruiken als uw kindje voor het eerst bijvoeding krijgt. Hierop kunt u bijhouden welke voedingsmiddelen u aan uw kindje geeft en hoe het daarop reageert.
Informatiekaart: Advies bij veel voorkomende voedingsproblemen.
SO490 sep 2014
rlengen van
A DAGBOEKSCHEM
op de hoogte ng geven. U
Nuttige internetsites Vind een arts/ diëtist www.kinderdietisten.nl Op deze website van het netwerk kinderdiëtisten kunt u een diëtist in de eerstelijns gezondheidszorg zoeken met een specifieke deskundigheid met betrekking tot voedings- en dieetadvisering voor kinderen van 0-19 jaar.
www.voedselallergie.nl De Stichting Voedselallergie is een patiëntenorganisatie voor mensen met een voedselallergie en een nietallergische voedselovergevoeligheid. Op de website vindt u onder andere informatie over de diagnose, behandeling en preventie van koemelkallergie.
www.kiesbeter.nl Kiesbeter.nl is een openbaar zorgportaal waar u een consultatiebureau of diëtist bij u in de buurt kunt zoeken.
Fabrikanten Op de website van de fabrikanten van de dieetzuigelingenvoedingen vindt u informatie over de verschillende merken. Ook kunt u hier contact opnemen met een voedingskundige.
www.nvdietist.nl Op deze website van de Nederlandse Vereniging van Diëtisten kunt u een diëtist zoeken op postcode of aandachtsgebied. Stichtingen www.voedingscentrum.nl Het Voedingscentrum biedt wetenschappelijk onderbouwde en onafhankelijke informatie over een gezonde, veilige en meer duurzame voedselkeuze voor u en uw kindje.
www.hero.nl www.nutramigen.nl (Mead Johnson) www.nutriciavoorjou.nl (Nutricia) www.nestlebabyvoeding.nl
6
Geraadpleegde bronnen: • Richtlijn Diagnostiek van koemelkallergie bij kinderen in Nederland, Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK), september 2012, laatste revisie: 15 januari 2014, www.nvk.nl • JGZ-Richtlijn Voedselovergevoeligheid, Nederlands Centrum jeugdgezondheid (NCJ), Utrecht, 2013, www.ncj.nl • Brochure Koemelkallergie, Voedingscentrum, Den Haag, D752-12 • Brochure De eerste hapjes, Voedingscentrum, Den haag, D752-3 • Websites: - www.voedselallergie.nl - www.hero.nl - www.nutramigen.nl (Mead Johnson) - www.nutriciavoorjou.nl (Nutricia) - www.nestlebabyvoeding.nl - www.nvdietist.nl - www.kiesbeter.nl - www.who.int - www.rijksoverheid.nl: brief aan Tweede kamer over gebruik van vitamine K bij pasgeboren baby’s, Kamerstuk: Kamerbrief, 08-02-2011, VWS - www.kinderdietisten.nl
Colofon Bambino is een uitgave van Sorgente B.V. Houten Dit is de 8e herziene druk. Jaargang 16 - 2015 Postbus 281 3990 GB Houten Tel.: 030 634 62 64 Email:
[email protected] Website: www.sorgente.nl Redactie: Femke Belder Simone van Vegten Ontwerp: Edwin van de Bilt Druk: Revon Drukkerij B.V. te Leerdam
www.facebook.com/Sorgentebv
www.twitter.com/Sorgentebv
www.sorgente.nl
SO730 september 2015
©2015 Sorgente B.V. Sorgente kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de gevolgen van het (onjuist) opvolgen van de in deze uitgave gegeven adviezen.
