Maakindustrie in Noord-Brabant. Willem van der Velden, 4 maart 2009

Maakindustrie in Noord-Brabant Cijfers & Trends Willem van der Velden, 4 maart 2009

Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon

Vraagstelling g g en uitwerking g • Wat is de stand van zaken in de Brabantse maakindustrie?

– Cijfers & Trends – Actualiteiten ctua te te

• Beantwoording op basis van een snelle scan van beschikbaar materiaal

– Waar mogelijk specifiek voor de Brabantse regio’s – Waar mogelijk toegespitst op metaal/electro, machines en apparaten en transportmiddelen – Geen aanvullend onderzoek of interviews

• Uitvoering door regionaal-economisch team Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland, in samenwerking met Bureon

– afgesloten 26 februari 2009

• Leeswijzer

– Per item samenvattende tekstsheet tekstsheet, gevolgd door relevante cijfers – Afronding met globale conclusies en stellingen/discussiepunten

2


Onderwerpen • • • • • •

Actualiteit Omzet/werkgelegenheid Concurrentie (kosten en productiviteit) Kennis/innovatie Netwerkvorming/samenwerking/uitbesteden g/ g/ Export/buitenlandse investeringen

• Afbakening ‘maakindustrie’

– – – – –

3

Rubber- en kunststofverwerkende industrie Automotive/transportmiddelenindustrie Metaalproductenindustrie Machine- en apparatenindustrie (mechatronica) Machine Optische, medische en computerindustrie


Actualiteit •

‘OPNIEUW

WERKTIJDVERKORTING

VDL’

Omroep Brabant, 17-02-’09

•

‘INKOMEN PHILIPS-TOPMAN 30

PROCENT GEDAALD’

BNR, 23-02-’09

•

‘ASML

VRAAGT PERSONEEL LOONOFFER’

NRC, 07-02-’09

•

‘BESI

SCHRAPT

200

BANEN DOOR ZWAKKE CHIPMARKT’

FD 05-12-’09 FD, 05 12 ’09

•

‘GEEN

ONTSLAGEN BIJ

THETFORD’

BN DeStem, 06-02-’09

•

‘NEWAYS

NEEMT DEEL ACTIVITEITEN

BOSCH SECURITY SYSTEMS

OVER’

De Telegraaf, 11-11-’08

•

‘ASML ASML

ZIET OMZET KELDEREN’

FD, 04-12-’08

4


Omzet/banen

• Stagnatie werkgelegenheid Brabantse maakindustrie 1996-2007 • Maakindustrie bijna helft industriële werkgelegenheid N-Brabant (30

duizend banen); even groot als procesindustrie Toegevoegde waarde 1995-2005 wel fors (60-70%) toegenomen Belang Brabant voor Nederlandse maakindustrie blijft ongeveer even groot (25% toegevoegde waarde) B t marge (t.v.w. Bruto (t als l % van prod.waarde) d d ) tussen t 1995 en 2005 in i NN Brabant sterker gedaald dan in Nederland

• • •

• R Recentt ((situatie it ti oktober/november kt b / b 2008) • Terugval productie maakindustrie 4de t.o.v. 3de kwartaal N-Brabant • • • 5

forser dan Nederland Zeer forse terugval in productie transportmiddelentransportmiddelen en machinemachine industrie Investeringsverwachtingen voor 2009 zeer negatief in ttransportmiddelenindustrie a spo t dde e dust e Omzetverwachting 4e kw 2008 fors lager in Brabantse apparaten- en metaalproductenindustrie Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon

Ontwikkeling direct belang maakindustrie Economisch belang maakindustrie in economie g

% aandeel in totale eeconomie %

18% 16% 14%

productiewaarde N‐ Brabant

12% 10%

productiewaarde Nederland

8%

toegevoegde waarde N‐Brabant

6% 4%

toegevoegde waarde toegevoegde waarde Nederland

2%

2005

2004

2002 2003

2000 2001

1999

1997 1998

1995 1996

0%

Bron: CBS

31% 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% 22% 21% 20%

toegevoegde waarde

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

Bron: CBS

1996

6

productiewaarde

1995

% aandeel Brabant in Nedeerland

Economisch belang Brabant i hb l b in Nederlandse maakindustrie


Ontwikkeling omzet en ‘bruto marge’ bruto marge (toegev.waarde als % productiewaarde) 35%

30%

25%

N‐Brabant Nederland

20%

omzetontwikkeling maakindustrie Nederland omzetontwikkeling maakindustrie Nederland

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

15%

Bron: CBS

180 rubber‐ en kunststof

140

metaal(‐producten)

120 100

machines en apparaten

80

elektrische apparaten

60 40

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007* 2008*

index: 20000=100

160

7

transportmiddelen

Geen cijfers elektrotechnische en machine-industrie voor 2007

Bron: CBS


Bedrijfseconomische realisaties gehele industrie bedrijfseconomische indicatoren industrie, 2007 60%

52,6%

50%

43,5%

41,6%

40%

33,4%

30%

22,6% 17,0%

20% 10%

N‐Brabant 4,8% 5,2%

Nederland

0%

Bron: Rabobank (2008), RET

loonkosten en productiviteit industrie, 2007 160 140

x € 1.000

120 100 80

N‐Brabant

60

Nederland

40 20 0 loonkosten per fte

8

arbeidsproductiviteit

Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon Bron: Rabobank (2008), RET

Geografische spreiding banen Banen in maakindustrie (2007), Brabantse regio's Onderwerpen Metaal Machines en apparaten 5.796,, 10.209,, 1.395

Transportmiddelen 20.000 15.000

3.714, 5.315, 1.852 5.347, 8.732, 2.650

10.000 5.000 11.090, 20.135, 7.111

0 banen

Bron: LISA Vestigingenregister

9


Verwachtingen omzet en investeringen

saldo bedrijven met toe‐ minuus afname

verwachtingen investeringen '09 en h i i i ' productie 4e kw. 2008

saldo % bedrijven toe‐‐ minus afname

verwachtingen omzetontwikkeling

5 0 ‐5 ‐10 1 ‐15 ‐20 ‐25 ‐30 ‐35 ‐40 N‐Brabant

Nederland

verwachte investeringen 2009

N‐Brabant

productie 4e kw t.o.v. 3e kw '08

metaalproducten


transportmiddelen

totaal bedrijfsleven

20

Nederland

elektrotechnische

Bron: CBS/KvK

10 0 ‐10 ‐20 ‐30 ‐40 N‐Brabant

Nederland

komend kwartaal totaal bedrijfsleven

10 machines en apparaten

N‐Brabant

Nederland 2009

industrie

metaalproducten

elektrotechniek

transportmiddelen

Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon Bron: CBS/KvK

Concurrentie: kosten en productiviteit

• In 3e kwartaal van 2008 is concurrentiepositie Brabantse maakindustrie volgens bedrijven zelf nog verbeterd

• Productiviteit • Arbeidsproductiviteit afgelopen jaren sterk gestegen • Productiviteitsstijging wint in Brabant sterker op l loonkostenstijging k d dan in Nederland d l d

• Vestigingsklimaat • 25% toele toeleveranciers e ancie s en 36% uitbesteders itbestede s in Brabant B abant overwoog o e oog • •

11

in 2004 productie te verplaatsen (China, Oostblok) Okt/nov ‘08: krapteproblemen in Brabantse maakindustrie kleiner dan in Nederlandse en in rest Brabantse economie Okt/nov ‘08: vooral arbeidskrapte in machine- en apparatenindustrie


Concurrentie: kosten en productiviteit productiviteit (toegev.waarde/loonkosten) 1,5 1,4 13 1,3 1,2 N‐Brabant

1,1

Nederland

1,0 0,9

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

0,8

Bron: CBS

productiviteit (per arbeidsjaar) productiviteit (per arbeidsjaar) 70 65

x € 1.0000

60 55

N‐Brabant

50

Nederland

45

12

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

40

Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon Bron: CBS

Concurrentie: kosten en productiviteit

ontwikkeling concurrentiepositie 3e t.o.v. 2e kw '08 saldo % beddrijven

saldo % bedrijven met verbeterde minus verslechterde positie 20 15 10 5 0 ‐5 5 N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland Nederlandse markt

13

EU‐markt

metaalproducten


transportmiddelen Bron: CBS/KvK


buiten EU‐markt elektrotechnische


Concurrentie: kosten en productiviteit % bedrijven met tekort aan productiefactoren 4e kwartaal 2008 4e kwartaal 2008 30

% bedrijve n

25 20 15 10 5 0 N‐Brabant

Nederland

personeel

N‐Brabant

Nederland

productiemiddelen


industrie

metaalproducten


elektrotechniek

transportmiddelen

Bron: CBS/KvK

14


Kennis en innovatie

15

•

Tussen 2004 en 2007 is innovatiesituatie Brabantse (maak)industrie over gehele linie verbeterd

•

Het innovatief vermogen is het hoogst in niet-maakindustrie

•

Dominantie organisatorische innovaties in innovatiemeting boven productinnovaties is mogelijke verklaring

•

Tijdgebrek/drukte in 2007 veruit meest genoemde belemmerende factor voor innovatie Toch lijkt dat niet het gevolg van krapte r&d-personeelaanbod

•

Kennis en technologie veel minder als belemmerende factor aangegeven, relatief wat vaker door metaalsector

•

Financiële dienstverleners minder vaak vaak, brancheverenigingen en collegabedrijven vaker partner bij innovaties

•

Belang van subsidieverstrekkers groeit licht. Brabantse bedrijven verwerven relatief groot deel innovatievouchers Nederlands grootbedrijf. grootbedrijf Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon

Kennis en innovatie

% van de beedrijven

% bedrijven met typen innovatie, 2007 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 industrie

totaal

M‐Brabant

totaal

industrie

ZO‐Brabant

totaal

NO‐Brabant

organisatie

product‐/dienstontwikkeling

product‐/dienstverbetering

nieuwe markten

samenwerkingsverbanden

productieproces

Bron: KvK Brabant (2007)

16

industrie


Kennis en innovatie

Bron: SenterNovem (2008)

17


Samenwerking en ketenvorming • Hoogwaardig-innovatief toeleveren zit in de lift, waarbij Brabant do domineert ee t in mechatronica ec at o ca e en gieten g ete en e achterblijft ac te b j t in kunststofproductie en verspanen

• 85% T&U bedrijven Brabant was in 2004 actief met nieuwe PMTcombinaties (Product-Markt-Technologie) ( g )

• 64% toeleveranciers en 66% uitbesteders Brabant gebruikte in 2004 ‘embedded technology’, veelal zelf ontwikkeld (productintern door software g gestuurde elektronica))

• 25% Brabantse T&U-bedrijven was in 2004 ontevreden over ketensamenwerking, ruim 20% ontevreden over hun T&U-relaties

• 80% Brabantse T&U-bedrijven werkte in 2004 bij R&D samen met derden. Dat lijkt veel hoger dan in andere industriële branches

• 33% Brabantse toeleveranciers en 17% uitbesteders had in 2004 geen eigen R&D-afdeling 18


Export en buitenlandse investeringen (DFI) • Nederlandse maakindustrie heeft negatieve handelsbalans weten om te buigen naar positieve handelsbalans

• Aandeel maakindustrie in buitenlandse handel neemt wel licht af • Eind 2008 bedrijven negatiever over exportontwikkeling op dat moment dan over de vooruitzichten voor 2009

• Voor 2009 vooral verslechtering buitenlandse afzet in Brabantse elektrotechnische industrie verwacht

• 40% omzet West-Brabantse maakindustrie in 2007 via export • Sterke groei DFI Nederlandse maakindustrie tot 2001, daarna terugval g gevolgd g g door enig g herstel

• Aandeel maakindustrie in DFI Nederlands bedrijfsleven laatste jaren rond 5%

19


Export en DFI: Nederland ontwikkeling DFI maakindustrie en totaal Nederlands bedrijfsleven (index: 1994=100) 600 500 400 300

maakindustrie

200


100

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

0

Bron: DNB (2009)

aandeel maakindustrie in DFI Nederlands bedrijfsleven 12% 10% 8% 6% 4%

EU totaal

2% 0%

20

Bron: DNB (2009)


Export en DFI: Nederland handelssaldo (x € mld.)

handelssaldo Nederlandse maakindustrie 12 10 8 6 4 4 2 ‐ ‐2 ‐4 ‐6 ‐8 ‐10 10

Bron: CBS

aandeel maakindustie in buitenlandse handel Nederland 50%

% aandeeel

45% 40% 35% 30% 25% 2002

2003

2004

% invoer

21

Bron: CBS

2005 % uitvoer

2006

2007


Export en DFI: Brabant

s saldo % bedri ijven toe‐ minnus afname

verwachtingen buitenlandse afzet saldo % bedrijven met toename minus afname afzet 20 10 0 ‐10 ‐20 ‐30 ‐40 N‐Brabant

Nederland

1e kw 2009

Nederland

heel 2009

totaal bedrijfsleven totaal bedrijfsleven

industrie

metaalproducten


elektrotechniek

transportmiddelen

Bron: CBS

22

N‐Brabant


Conclusies/synthese

• • • • • • • • •

23

De toegevoegde en exportwaarde afgelopen jaren flink hersteld, banengroei daarbij achtergebleven M ki d t i B Maakindustrie Brabant b t eind i d 2008 negatiever ti over afzetverwachtingen f t hti 2009 dan landelijk Conjunctuurgevoeligheid lijkt onverminderd sterk Nederlandse maakindustrie scoort gemiddeld op productiviteit t.o.v. buurlanden, Brabant scoort binnen Nederland gunstig Productiviteit Brabantse sector afgelopen jaren sterk gestegen Brabantse maakindustrie schat concurrentiepositie relatief gunstig in Innovatiegehalte Brabantse maakindustrie is laatste jaren gegroeid, via samenwerking onderling, instituten en subsidiekanalen K Krapte t arbeidsmarkt b id kt structureel t t l probleem, bl maar lijkt iin B Brabant b t iiets t beperkter en lijkt minder te gelden voor r&d-activiteiten Niettemin tijdgebrek/interne organisatie grote drempel voor innovatie, vooral in tijden j van hoogconjunctuur g j


Stellingen/discussiepunten • Hoezo Brabantse maakindustrie?? Wéreld maakindustrie!! • Uitbesteding naar lage-lonenlanden heeft z’n langste tijd gehad. • Zonder Top-kwaliteit en Top-innovatie heeft onze maakindustrie geen t k toekomst. t • De Brabantse maakindustrie leunt te sterk op enkele grote bedrijven. • Brabant realiseert zich te weinig wat de bijdrage van de maakindustrie (inclusief toe- en afleveranciers) aan de regionale economie is. • We moeten meer naar productie/toegevoegde waarde kijken en minder naar werkgelegenheid. • De maakindustrie komt extra sterk uit de huidige crisis. 24


Bronnen • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 25

ABF (2008), Rabomonitor - LISA Berenschot (2003), Strategie Maakindustrie Zuid-Nederland BOM/LIOF (2004), Profiel en diagnose maakindustrie Zuid-Nederland BOM/LIOF (2004), Make It – Business opportunities in Brabant en Limburg Brainport Eindhoven (2004), Crossing boarders, moving frontiers CBS/Statline - website Crossworks (2008), R&D investment, capacity and cooperation DNB statistiek – website ELAt (2008), Factbook 2008 Federatie Holland Automotive (2006), Vision for the Dutch automotive sector KvK Brabant (2008), COEN 4e kwartaal 2008 KvK Brabant (2007), Innovatie in Midden- en Oost-Brabant 2004-2007 KvK Zuidwest-Nederland (2008), COEN 4e kwartaal 2008 KvK Zuidwest-Nederland (2007), Industrie: belangrijke peiler onder de West-Brabantse economie! Metaalunie (diverse kwartaaluitgaven 2008-2009), Economische Barometer M h Mechatronica i Magazine, M i di diverse uitgaven/artikelen i / ik l Provincie Brabant (2007), SEV Brabant 2007 Provincie Brabant (2008), Statistisch Zakboek N-Brabant 2008 Rabobank Nederland (2008), Economische Thermometer SenterNovem (2008), (2008) Jaarverslag 2007 SEO (2008), Concurrentiepositie Nederlandse maakindustrie Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon

Bijlage 1: Concurrentiepositie Nederlandse maakindustrie

26

Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon Bron: SEO (2008)

Bijlage 2: Kansen/bedreigingen voor toeleveranciers in de MKB-metaal

Bron: Metaalunie ((okt. 2007), ), Industrie Uitgelicht

27


Maakindustrie in Noord-Brabant. Willem van der Velden, 4 maart 2009

Recommend Documents