Maagklachten Algemeen onderzoek naar de maagklachten, de gevolgen daarvan en medicatiegebruik.
Periode:
21 januari t/m 14 februari 2013
Inhoudsopgave 1. Aanleiding en opzet Aanleiding en doel Aanpak Respons Representativiteit
P. 3 3 3 3 4
2. Resultaten
5
3. Conclusies en aanbevelingen
10
Disclaimer: Van de informatie in dit onderzoeksrapport mag zonder schriftelijke toestemming van de Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging Nederland (CCUVN) geen gebruik worden gemaakt. U kunt contact opnemen met Daniëlle van der Horst:
[email protected]
Onderzoek maagklachten 2013
2
1. Aanleiding en opzet Aanleiding en doel Mensen met maagklachten voelen zich geen patiënt en hebben over het algemeen geen behoefte aan het delen van ervaringen met anderen. Mensen met maagklachten, maagzuur, reflux e.d. hebben wel veel behoefte aan informatie en de website maagzuur.nl wordt goed bezocht (ruim 100.000 bezoekers in 2012). Mede hierdoor heeft de CCUVN besloten om meer aandacht te besteden aan de website, meer aanvullingen en onderzoek te doen onder de bezoekers en het maagzuurpanel. Via de bezoekers van de website kan de CCUVN meer informatie over de doelgroep achterhalen. Met deze informatie kan de vereniging de site verder aanvullen, inspelen op behoefte en de ervaringskennis vergroten.
Aanpak Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een online vragenlijst. De vragenlijst is uitgezet onder het maagzuurpanel. Daarnaast is het onderzoek geplaatst op de website maagzuur.nl. Digitaal onderzoek heeft als voordeel dat deelnemers zelf kunnen bepalen wanneer ze aan het onderzoek willen deelnemen. Bovendien is digitaal onderzoek laagdrempelig, waardoor de respons vaak hoger is. De afname van het onderzoek heeft plaatsgevonden van 21 januari 2013 tot en met 14 februari 2013. Hieronder ziet u een weergave van het onderzoeksproces. Stap 1 Ontwikkeling De CCUVN heeft de vragenlijst ontwikkeld, geredigeerd en gebruiksklaar gemaakt. Aan een arts onderzoeker van de UMCU is input voor de vragenlijst gevraagd. Naar aanleiding hiervan zijn er nog aanpassingen gedaan. De vragenlijst is in de digitale onderzoekstool Spidox geprogrammeerd en gereedgemaakt voor afname. Stap 2 Dataverzameling De data zijn verzameld door online onderzoek. Op 21 januari is de link van de vragenlijst verstuurd naar het maagzuurpanel. Dit zijn 1228 personen. Het voordeel van een mailing naar een panel is dat er bijgehouden wordt wie er wel dan wel niet de vragenlijst heeft ingevuld. Dit vergemakkelijkt het sturen van een eventuele herinnering. Op de website maagzuur.nl is een link naar de vragenlijst geplaatst. Stap 3 Analyse en rapportage Op 14 februari 2013 is het onderzoek gesloten en zijn de gegevens geëxporteerd naar Excel. De analyse heeft in Excel plaatsgevonden en is vertaald in dit rapport.
Respons Een mailing met daarin de oproep om deel te nemen aan dit onderzoek is naar 1228 panelleden verstuurd. Het aantal teruggestuurde vragenlijsten betrof op 14 februari 2013 Onderzoek maagklachten 2013
3
372. Dit betekent een respons van 30,3%. 36 mensen hebben aangegeven geen maagklachten te hebben. Zij zijn naar het einde van de vragenlijst geleid. Het aantal bruikbare vragenlijsten is dan 336 (netto respons 27,4%). Hieronder staan de responskenmerken: Tabel 1 - responskenmerken Geslacht Man Vrouw
perc. 45% 55%
Leeftijd Jonger dan 18 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75 of ouder
perc. 0% 1% 6% 12% 29% 30% 19% 4%
Representativiteit Om te bepalen of de onderzoeksresultaten van het onderzoek kunnen worden verbreed naar de totale doelgroep van het onderzoek, wordt bekeken of aan de onderstaande criteria is voldaan. - De respons in aantallen is voldoende groot; - De respons in procenten is voldoende hoog; - De opbouw van de steekproef komt overeen met de opbouw van de totale populatie. De netto respons van 336 is in absolute zin voldoende groot om uitspraken te kunnen doen voor de totale populatie. Voor de steekproef geldt dat de kans op steekproeffouten klein is vanwege een voldoende groot responsaantal. De foutmarge bij een 95% betrouwbaarheidsinterval is maximaal 5%. Met andere woorden: de resultaten van de steekproef wijken maximaal 5% af van de daadwerkelijke scores in de populatie. Het responspercentage is 27,4%. Dit is een prima respons. De respons kunnen we voor dit onderzoek als voldoende benoemen. Naar schatting heeft een kwart van de Nederlandse bevolking wel eens last van maagklachten. Dit is echter niet met zekerheid te zeggen. Niet iedereen gaat immers met maagklachten naar de huisarts. Bij de responskenmerken valt op er een lichte oververtegenwoordiging van vrouwen is. Dit is iets dat in de meeste vragenlijsten terug komt. Vrouwen zijn eerder geneigd om een vragenlijst in te vullen dan mannen. Er zijn in dit onderzoek echter geen verschillen gevonden in de onderzoeksresultaten tussen mannen en vrouwen. Verder valt op dat meer dan de helft van de respondenten zich in de leeftijdsgroep 45 tot 64 jaar bevinden. Hieruit zou je kunnen afleiden dat deze oudere doelgroep meer last heeft van maagklachten. Dit is opmerkelijk omdat de maagklachten meestal afnemen naarmate men ouder wordt. De aard van de maagklachten wordt dan anders en andere klachten overschaduwen vaak de maagklachten. Dit betekent dat we deze resultaten met enige voorzichtigheid moeten interpreteren en geen uitspraken kunnen doen die voor de hele populatie gelden. De resultaten geven echter wel richting en gezien de hoge respons een hoge mate van betrouwbaarheid. Om de leesbaarheid van dit rapport te vergroten worden alleen de belangrijkste resultaten besproken en/of samengevat.
Onderzoek maagklachten 2013
4
2. Resultaten In het navolgende hoofdstuk wordt ingegaan op de onderwerpen: soorten maagklachten, medicatie en operatie
Soorten maagklachten Ruim de helft van de respondenten (51%) heeft last van maagklachten en 39% heeft dit soms. 10% geeft aan geen maagklachten te hebben. Zij zijn van verdere deelname aan het onderzoek uitgesloten. Een grote meerderheid van de respondenten (65%) heeft chronisch last van maagklachten. Een kwart (26%) heeft dit af en toe. Er zijn verschillende soorten maagklachten te onderscheiden De meeste respondenten hebben een combinatie van klachten. Het vaakst wordt de klacht zuurbranden genoemd (74%), gevolgd door last van boeren/oprispingen, pijn in de borst en reflux (resp. 37%, 35% en 32%). Tabel 2 – Wat zijn de meest voorkomende maagklachten? Antwoord Reflux Zuurbranden Opgeblazen gevoel/misselijkheid Maagpijn Last van boeren/oprispingen Pijn voor in de borst Anders, namelijk Aantal keer beantwoord:
Aantal keer 107 248 109 79 124 117 14 333
Percentage 32% 74% 33% 24% 37% 35% 4%
Aan de deelnemers is gevraagd hoe vaak en hoeveel last ze hadden van bepaalde klachten gedurende de afgelopen vier weken. Het onaangenaam terugkomen van de maaginhoud wordt het vaakst genoemd (77,5%). Bijna de helft van hen (41,7%) heeft hier 1x per week of minder last van. Bijna een vierde (21,3%) van hen heeft hier in de afgelopen vier weken behoorlijk of erg veel last van gehad. Opboeren komt ook vaak voor. Maar liefst 76% heeft dit. Een groot deel van hen geeft aan hier behoorlijk of zelfs heel erg veel last van te hebben (25,7%). 16,2% van de respondenten die last hebben van het opboeren hebben dit dagelijks. Driekwart van de respondenten (75,1%) geeft aan last te hebben van een brandend gevoel achter het borstbeen. Sommige hebben dit dagelijks en anderen minder vaak dan één keer in de week. Ruim een derde (24,6%) van hen ervaart behoorlijk tot erg veel last van dit brandende gevoel. Braken komt het minst vaak voor, maar toch nog 32,1% van de respondenten heeft dit wel eens. In de volgende tabel (tabel 3) staat beschreven hoe vaak de respondenten de genoemde klachten hebben en in tabel 4 staat hoe veel last men daar van ondervindt.
Onderzoek maagklachten 2013
5
Tabel 3 – Denkend aan de klachten van de laatste vier weken, HOE Beantwoord elke vraag door één vakje per rij aan te kruisen. Minder vaak Heb ik Eens per Stelling dan eens per niet gehad week week Een brandend gevoel achter 83 51 74 (22.2%) het borstbeen (24.9%) (15.3%) 132 37 Pijn achter het borstbeen 68 (20.4%) (39.6%) (11.1%) Een brandend gevoel in het 110 36 “maagkuiltje” (helemaal 60 (18%) (33%) (10.8%) bovenin de buik) 28 136 Pijn in het “maagkuiltje” 57 (17.1%) (40.8%) (8.4%) 37 109 Een zure smaak in de mond 79 (23.7%) (32.7%) (11.1%) Onaangenaam terugkomen 75 45 of oprispen van 94 (28.2%) (22.5%) (13.5%) maaginhoud 35 Opboeren 80 (24%) 65 (19.5%) (10.5%) Een gevoel dat het eten niet 131 35 goed zakt of achter het 62 (18.6%) (39.3%) (10.5%) borstbeen blijft steken 19 Pijn bij de passage van 207 40 (12%) voedsel (62.2%) (5.7%) 171 26 64 (19.2%) Misselijkheid (51.4%) (7.8%) 226 Braken 45 (13.5%) 9 (2.7%) (67.9%)
VAAK had u dan het volgende? 2-3 dagen per week
4-6 dagen Dagelijks per week
47 (14.1%)
22 (6.6%) 17 (5.1%)
35 (10.5%) 23 (6.9%)
55 (16.5%)
19 (5.7%)
28 (8.4%)
33 (9.9%)
21 (6.3%)
42 (12.6%)
20 (6%)
15 (4.5%) 21 (6.3%)
42 (12.6%)
19 (5.7%)
30 (9%)
42 (12.6%)
25 (7.5%)
54 (16.2%)
36 (10.8%)
14 (4.2%)
24 (7.2%)
7 (2.1%)
14 (4.2%)
6 (1.8%)
20 (6%)
7 (2.1%)
13 (3.9%)
8 (2.4%)
6 (1.8%)
1 (0.3%)
25 (7.5%)
Tabel 4 – Denkend aan de klachten van de laatste vier weken, HOE VEEL LAST had u dan volgende? Beantwoord elke vraag door één vakje per rij aan de kruisen. Heb ik Bijna geen Weinig Wel wat behoorlijk Stelling niet last van last van last van wat last van gehad gehad gehad gehad gehad Een brandend gevoel 34 85 92 (28%) 24 (7.3%) 51 (15.5%) achter het borstbeen (10.3%) (25.8%) Pijn achter het 127 55 32 (9.7%) 29 (8.8%) 43 (13.1%) borstbeen (38.6%) (16.7%) Een brandend gevoel in het “maagkuiltje” 107 76 30 (9.1%) 31 (9.4%) 47 (14.3%) (helemaal bovenin de (32.5%) (23.1%) buik) 131 55 Pijn in het “maagkuiltje” 29 (8.8%) 32 (9.7%) 39 (11.9%) (16.7%) (39.8%) Een zure smaak in de 115 39 35 60 38 (11.6%) mond (35%) (11.9%) (10.6%) (18.2%) Onaangenaam 87 43 34 75 43 (13.1%) terugkomen of oprispen (26.4%) (13.1%) (10.3%) (22.8%) van maaginhoud 87 34 62 Opboeren 30 (9.1%) 51 (15.5%) (26.4%) (10.3%) (18.8%) Een gevoel dat het eten niet goed zakt of achter 133 35 41 46 (14%) 35 (10.6%) het borstbeen blijft (40.4%) (10.6%) (12.5%) steken Pijn bij de passage van 192 28 (8.5%) 29 (8.8%) 26 (7.9%) 12 (3.6%) voedsel (58.4%) 164 34 43 Misselijkheid 25 (7.6%) 27 (8.2%) (49.8%) (10.3%) (13.1%) 220 34 Braken 10 (3%) 19 (5.8%) 9 (2.7%) (66.9%) (10.3%)
Onderzoek maagklachten 2013
het Erg veel last van gehad 30 (9.1%) 24 (7.3%)
17 (5.2%)
15 (4.6%) 20 (6.1%) 27 (8.2%) 34 (10.3%) 16 (4.9%)
7 (2.1%) 10 (3%) 2 (0.6%)
6
Concluderend kunnen we stellen dat de klachten gevarieerd zijn en dat het per persoon nogal verschilt hoe vaak men hier last van heeft en hoeveel last men hiervan ondervindt. Ook hebben de meeste personen een mix aan klachten. Klachten zoals opboeren en oprispen komen vrij vaak voor en ervaart dit als onaangenaam. Dit heeft ook gevolgen voor de ervaren kwaliteit van leven. Op een aantal aspecten is gevraagd om de kwaliteit van leven te beoordelen. In de onderstaande tabel staan de antwoorden per aspect genoemd. Tabel 5 - In hoeverre hebben uw maagklachten invloed op de volgende aspecten van uw leven? Beantwoord elke vraag door één vakje per rij aan te kruisen.
Algemeen welbevinden
Geen invloed 54 (16.4%)
Energieniveau
79 (24%)
Sportieve activiteiten Sociale activiteiten
81 (24.6%) 85 (25.8%) 104 (31.6%) 45 (13.7%)
Stelling
Werk Nachtrust
Bijna geen invloed 31 (9.4%) 30 (9.1%) 29 (8.8%) 46 (14%) 36 (10.9%) 31 (9.4%)
Weinig invloed 41 (12.5%) 64 (19.5%) 69 (21%) 77 (23.4%) 80 (24.3%) 41 (12.5%)
Wel wat invloed 107 (32.5%)
Behoorlijk wat Erg veel invloed invloed 63 (19.1%)
27 (8.2%)
63 (19.1%) 56 (17%)
22 (6.7%)
73 (22.2%) 42 (12.8%)
23 (7%)
60 (18.2%) 37 (11.2%)
13 (4%)
49 (14.9%) 26 (7.9%)
16 (4.9%)
92 (28%)
53 (16.1%)
59 (17.9%)
Maagklachten hebben veel invloed op alle genoemde aspecten en vooral op de nachtrust en het algemeen welbevinden. Maar liefst 86,3% ervaart in meer of mindere mate invloed van de maagklachten op de nachtrust en 83,6% op het algemeen welbevinden. Bij 35% van de respondenten hebben de maagklachten zelfs behoorlijk of erg veel invloed op hun nachtrust. Bij 27,3% van de respondenten is de invloed op het algemeen welbevinden behoorlijk tot erg groot. Concluderend kunnen we stellen dat de maagklachten bij ongeveer driekwart van de respondenten invloed heeft op één van de genoemde aspecten en dat maagklachten dus wel degelijk nadelige invloed heeft op de kwaliteit van leven.
Medicatie Een ruime meerderheid gebruikt wel eens zelfzorgmiddelen tegen hun maagklachten (72%). Het meest gebruikte middel is Rennies (39%), gevolgd door Gaviscon (19%). Naast de gangbare zelfzorgmiddelen wordt omeprazol (23 keer) genoemd. Dit middel wordt meestal voorgeschreven door de arts, maar is in lage doseringen ook direct verkrijgbaar bij de apotheek. Verder worden de maagtabletten van het merk Kruitvat, elf keer genoemd. Er is ook gevraagd naar het innemen van zelfzorgmiddelen gedurende de afgelopen vier weken. 58% heeft in de afgelopen vier weken wel eens een zelfzorgmiddel gebruikt. Bijna een kwart (21%) heeft dit kort gebruikt (1 tot 3 dagen), maar toch nog 13% heeft de afgelopen vier weken iedere dag een zelfzorgmiddel tegen maagklachten ingenomen.
Onderzoek maagklachten 2013
7
Tabel 6 – Hoe vaak had u middelen ingenomen tegen zuurbranden en/of oprispingen die niet zijn voorgeschreven door uw arts? Uitgaande van de afgelopen vier weken. Percentage Antwoord Aantal keer vraag Nooit 138 42% 1-3 dagen 68 21% 4-7 dagen 42 13% 8-14 dagen 25 8% 15-21 dagen 13 4% 22-28 dagen 42 13% Aantal keer beantwoord: 328
Niet alleen zelfzorgmiddelen, maar ook receptmedicatie wordt door deze groep respondenten veelvuldig gebruikt. De meeste mensen (57%) gebruikte Protonpompremmers, waar de al eerder genoemde omeprasol onder valt (zie tabel 7). Tabel 7 – Welke receptmedicatie (voorgeschreven door arts) tegen zuurbranden en/of oprispingen gebruikt u? Antwoord H2-blokkers, zoals cimetidine, famotidine, nizatidine en rantidine Prontonpompremmers, zoals esomeprazol (nexium), lansoprazol (Prezal), omeprazol (Losec), pantoprazol en rabeprazol (Pariet) Maagwandbeschermers, zoals misoprostol en sucralfaat Anticacida (maagzuurbinder), zoals algeldraat Maagstimulerende medicatie, zoals metoclopramide, erythromycine, domperidon en cisapride Aantal keer beantwoord: Aantal keer overgeslagen:
Aantal keer
Percentage totaal
24
6%
212
57%
20
5%
8
2%
12
2%
246 126
66% 34%
De respondenten die aangeven Protonpomremmers te nemen gebruiken gemiddeld zo’n 35 mg per dag. Sommige van hen gebruiken dit echter alleen als zij erg veel last hebben van maagklachten. Effectiviteit medicatie Bij meer dan de helft (57%) van de respondenten zijn de maagklachten door het gebruik van de medicatie verbeterd. Bij 22% zijn de klachten hetzelfde gebleven. Slechts vier mensen geven aan dat de klachten verslechterd zijn. Een deel van de respondenten geeft aan dat de medicatie tijdelijk helpt en een deel geeft aan dat het erg te maken heeft met het soort en de hoeveelheid voedsel dat men eet. Voeding is in ieder geval een belangrijk onderwerp bij de respondenten. Maar liefst 85% houdt rekening met hun voeding en 43% houdt hier zelfs erg veel rekening mee. Als we kijken naar het effect van de zelfzorgmiddelen en het effect van de medicatie op recept zien we dat de protonpomremmers bij 65% van de respondenten een positief effect heeft. Bij de andere medicijnen en zelfzorgmiddelen ligt dit rond de 50%. Onderzoek maagklachten 2013
8
Operatie Slechts 10 mensen hebben een operatie ondergaan als gevolg van hun maagklachten. De genoemde operaties zijn: Tabel 8 – Heeft u een operatie ten gevolge van maagklachten ondergaan en hoe tevreden bent u over de operatie? soort operatie tevredenheid Deels, mijn maagklachten zijn wel verdwenen, maar ik heb veel last van de Fundoplicatie volgens Nissen bijwerkingen (passageklachten, diarree, overmatig winden) Deels, mijn maagklachten zijn Fundoplicatie volgens Nissen verminderd Nee, want maagklachten kwamen terug een deel maag verwijderd door de bacterie maagverkleining na een maagband die de Nee, want het is erger geworden maagingang kapot heeft gemaakt Nee, want na 4x heeft het nog niets Fundoplicatie volgens Nissen opgeleverd. Deels, mijn maagklachten zijn wel verdwenen, maar ik heb veel last van de voor vernauwing in de slokdarm [achalasie] bijwerkingen (passageklachten, diarree, overmatig winden) Nee, want ik heb nog steeds last van Maag/galblaas mijn maag Deels, mijn maagklachten zijn Gastric Bypass verminderd Nee, want de klachten zijn hetzelfde Esophyx gebleven Galblaasoperatie ja, mijn maagklachten zijn verdwenen
Slechts één van hen is geheel tevreden met het verloop van de operatie. Bij drie van hen zijn er tijdens de operatie complicaties opgetreden. Twee personen hebben een heroperatie ondergaan en bij een persoon was oprekking de complicatie.
3. Conclusies Maagklachten hebben veel invloed op de kwaliteit van leven. Vooral zuurbranden, opboeren en pijn in de borst zijn veelgenoemde klachten. Zo heeft bijvoorbeeld bijna de helft van de respondenten minimaal een keer in de week last van opboeren of een brandend gevoel achter het borstbeen en zij ervaren hier behoorlijk wat last van. Ook de nachtrust en het algemeen welbevinden hebben nadelig te lijden onder de maagklachten. Om de maagklachten tegen te gaan gebuikt bijna driekwart van hen wel eens zelfzorgmiddelen, zoals rennies en twee derde van hen gebruikt medicijnen op recept. De protonpompremmers, zoals omeprazol, zijn daarbij het meest gebruikt en blijken ook de meest effectieve werking te hebben. In 65% van de gevallen is de werking van protonpompremmers effectief. Bij de overige medicatie en zelfzorgmedicijnen ligt dit rond de 50%.
Onderzoek maagklachten 2013
9
De respondenten houden veel rekening met hun voeding. In dit onderzoek is hier niet uitgebreid naar gevraagd en het verdient aanbeveling om hier nader onderzoek naar te doen. Maagklachten leiden zelden tot een operatie. En een operatie ten gevolge van maagklachten verloopt zelden naar tevredenheid. Ook dit zou onder een specifieke doelgroep nader onderzocht kunnen worden. Het wordt aanbevolen om de informatieverstrekking over maagzuur onder de loep te nemen. Maagklachten blijken een zeer frequent en ernstig probleem. Met name informatie over de kwaliteit van leven en informatie over voeding strekt tot aanbeveling. Ook de ernst van de maagklachten verdient meer aandacht. Maagklachten is iets wat bij veel mensen een vervelend gegeven is, terwijl er wel degelijk adviezen en/of medicatie voorhanden zijn voor een betere omgang met de maagklachten.
Onderzoek maagklachten 2013
10
