M200718 Overnemen vaak beter dan 'vers' starten
dr. J. Meijaard Zoetermeer, november 2007
Overnemen vaak beter dan 'vers' starten Er lijkt veel te winnen met een betere match tussen potentiële kopers en verkopers van een bedrijf. Er zijn veel bedrijven met een ondernemer boven de 55: bijna een kwart van alle bedrijven (184.000, excl. zakelijk beheer). Er zijn tegelijkertijd veel ondernemers die serieus starten met een bedrijf: 60.000 startende bedrijven in 2006 (waar de ondernemer meer dan 15 uur ondernemer is). Maar er is meer. Ondernemers die een bedrijf overnemen in plaats van vers starten doen het beter qua overlevingskansen en vooral ook qua banengroei dan andere typen starters. Toch denkt nog maar een beperkt deel van de aspirant-ondernemers aan een overname om zijn start te maken, en heeft een aanzienlijk deel van de op het oog gezonde bedrijven problemen met het vinden van een geschikte opvolger. Een betere match tussen potentiële kopers en verkopers van een bedrijf zou dus lonen. Detailhandel, groothandel en industrie zijn de belangrijkste sectoren waar momenteel meer oudere ondernemers zijn dan starters. Dat biedt mogelijkheden voor succesvolle bedrijfsoverdrachten .
1
Veel 'oudere' ondernemers
In Nederland zijn er veel bedrijven met een ondernemer boven de 55 jaar. Ruim 184.000 bedrijven in Nederland hebben een ondernemer boven de 55 (exclusief het zakelijk beheer, vooral holdings van bedrijven). De sectorale verdeling van deze bedrijven is te zien in Tabel 1. Tabel 1
Aantal bedrijven met ondernemer ouder dan 55 jaar, ultimo 2005 Aantal bedrijven
Industrie
14.410
Bouw
16.389
Groothandel
23.688
Detailhandel
36.059
Horeca
10.231
Vervoer
9.453
Financiën
5.849
Adviesdiensten
31.586
Facilitaire diensten
11.959
Persoonlijke diensten
17.214
Algemene diensten Totaal Bron: EIM, op basis van KvK Nederland (excl. zakelijk beheer).
2
7.865 184.703
2
Veel starters
Er zijn momenteel veel ondernemers die serieus starten met een bedrijf: 60.000 nieuwe bedrijven in 2006 waarbij de ondernemer meer dan 15 uur ondernemer is. De cijfers over 2006 zijn een raming en dus nog niet definitief. Hieronder gaan wij daarom nader in op de cijfers over 2005, die wel definitief zijn. Vergelijken we de sectorale verdeling van starters en van bedrijven met een ondernemer van 55 jaar of ouder in 2005, dan valt op dat vooral de industrie, de detailhandel en de groothandel sectoren zijn waar het aandeel bedrijven met een ondernemer ouder dan 55 jaar groter is dan het aandeel nieuwe bedrijven; zie Tabel 2. Dit betekent dat er in deze sectoren voor starters een extra kans ligt in het overnemen van een bestaand bedrijf en/of het overnemen van klanten en eventuele middelen. Tabel 2
Sectorale verdeling bedrijven met ondernemer ouder dan 55 jaar vs. sectorale verdeling nieuwe bedrijven, 2005 Bedrijven met ondernemer 55+
Nieuwe bedrijven in 2005
Industrie
8%
5%
Bouw
9%
13%
Groothandel
13%
4%
Detailhandel
20%
16%
Horeca
6%
4%
Vervoer
5%
4%
Financiën
3%
3%
17%
17%
Facilitaire diensten
6%
15%
Persoonlijke diensten
9%
13%
Algemene diensten
4%
6%
100%
100%
Adviesdiensten
Totaal
Bron: EIM, op basis van KvK Nederland (excl. zakelijk beheer).
3
Een collectieve uitdaging
Financiering lijkt voor een nieuwe starter vaak een belemmering om via een bedrijfsovername te starten. Toch zou dat niet zo moeten zijn. Juist omdat er al een basis is bij het over te nemen bedrijf, zouden financiers eerder bereid moeten zijn om mee te financieren, zeker als de nieuwe ondernemer relevante ervaring in de branche kan aantonen. De overlevings- en groeikansen zijn immers beter (zie onder).
3
Meer aspirant-starters zouden als startpunt eerst serieus de overname van een bestaand bedrijf moeten overwegen. Om hierbij te helpen, spelen de volgende partijen een logische rol: − Kamers van Koophandel, om aspirant-ondernemers actief naar het alternatief van een bedrijfsovername te leiden. − Terugtredende ondernemers, om betaalbare financieringsconstructies voor de opvolger mogelijk te maken. − Brancheorganisaties, om terugtredende ondernemers te koppelen aan starters en andere geïnteresseerden. − Banken en informele investeerders, om de financieringsmogelijkheden (met name ook via participaties) duidelijk en aantrekkelijk te maken. − Startende ondernemers, om vol vertrouwen in eigen kunnen te beginnen bovenop de fundering van een bestaand bedrijf.
4
Overnemers doen het beter
Ondernemers (specifiek zelfstandigen!) die een bedrijf overnemen in plaats van vers starten doen het aanzienlijk beter qua overlevingskansen en banengroei dan andere typen starters. Dit geldt zowel op de korte als de meer lange termijn. Een en ander blijkt uit langjarig onderzoek van EIM onder bedrijven die in de periode 1998-2000 zijn gestart (Meijaard en Snel, 2006). In Tabel 3 is te zien dat aanzienlijk meer overnemers een werkgelegenheidsgroei laten zien en dat ook de omzetgroei en winstgevendheid vaker positief zijn. Wat kort door de bocht is het duidelijk dat overnemers het beter doen dan andere typen starters. Tabel 3
Vergelijking prestaties verschillende typen nieuwe bedrijven
starter,
overnemer
starter,
zonder
ander
alle
ervaring
erva-
bedrijf
star-
(zelfstandige)
herstarter
branche
ring
erbij
ters
Werkgelegenheidsgroei
23%
7%
11%
6%
11%
11%
Omzetgroei
47%
28%
37%
43%
41%
38%
Omzetdaling
14%
18%
18%
20%
22%
19%
Winst in startjaar
56%
55%
57%
38%
48%
53%
Winst na 3 - 5 jaar
67%
57%
66%
62%
75%
65%
Bron: EIM, starterspanels 1998-2000, metingen 1998-2000 en 2003.
4
5
Weinig aspirant-ondernemers denken aan overname
Toch denkt nog maar een beperkt deel van de starters in Nederland echt serieus aan een bedrijfsovername om zijn start te maken. Ongeveer één op de vier heeft deze optie echt serieus overwogen. De meeste bedrijfsovernames zijn overnames van binnenuit het bedrijf, vanuit de familie of door mensen die al ondernemer zijn in een ander bedrijf. De meeste starters zijn mensen met ervaring in de branche, die vervolgens een nieuw bedrijf voor zichzelf beginnen. Er wordt zowel door de terugtredende ondernemers als door de potentiële opvolgers niet veel verder gekeken dan de meest voor de hand liggende mogelijkheden, waardoor kansen blijven liggen. Zelfs als er weinig materiële activa zijn, is er veelal toch een klantenbestand dat voor een startende ondernemer heel waardevol is. Ook al zijn er met de verkoop hiervan wellicht geen grote geldsommen gemoeid, het is toch zonde als de nieuwe ondernemer helemaal van nul af begint terwijl hij/zij een vliegende start had kunnen maken. Juist in het financieel mogelijk maken van deze kleine bedrijfsoverdrachten ligt een extra uitdaging (bijvoorbeeld via kleine kredieten waarvan de aflossing 'goedkoop' kan worden uitgesmeerd over een aantal jaren (via voorwaarden vergelijkbaar met die voor de studiefinanciering)).
6
Opvolger vinden lastig
Negen procent van de bedrijven in Nederland is een bedrijf dat in de afgelopen 5 jaar succesvol is overgedragen. Zes procent van de Nederlandse ondernemers is bezig met de overdracht van zijn bedrijf. Van deze ondernemers heeft ruim 35% op dit moment nog geen opvolger gekozen. Drie procent verwacht binnen 1 à 2 jaar met een bedrijfsoverdracht te beginnen. De vergelijking tussen het aantal bedrijven dat per jaar wordt overgedragen en het aantal bedrijven dat nu bezig is met een bedrijfsoverdracht, geeft aan dat een flink percentage van de bedrijven (1) er lang over doet, (2) er weer van afziet, (3) meteen of binnen enkele jaren opgaat in een ander bedrijf en/of (4) helemaal ophoudt te bestaan omdat bijvoorbeeld de overdracht mislukt. Een aanzienlijk deel van de op het oog gezonde bedrijven heeft problemen rond het vinden van een geschikte opvolger. Vijftien procent van de bedrijven is langer dan vijf jaar bezig met het vinden van een geschikte opvolger. Vaak blijft de ondernemer heel lang hangen bij de poging om de opvolging binnen de familie te regelen. Vervolgens is de tijd daarna te kort om de bedrijfsoverdracht nog helemaal goed te regelen. Het is waarschijnlijk dat een flink deel van de opheffingen van bedrijven plaatsvindt vanwege het niet kunnen vinden van een geschikte opvolger (Meijaard en Diephuis, 2004).
5
7
In een aantal branches is de situatie het meest acuut
Het aantal bedrijfsoverdrachten door ondernemers van 55 jaar en ouder is in het afgelopen decennium toegenomen. Zoals in Figuur 1 valt te zien1, zijn de overdrachten van ondernemers in de leeftijd 55 t/m 59 eind jaren negentig flink toegenomen en hebben zij zich op dat hogere niveau gestabiliseerd. De overdrachten van ondernemers in de leeftijd 60 t/m 64 zijn in het afgelopen decennium nagenoeg verdubbeld. Het aantal overdrachten door ondernemers die de 65 al zijn gepasseerd stijgt minder sterk. Figuur 1
Bedrijfsoverdrachten (BV's) 55+-ondernemers
1400 1200 1000
55 t/m 59
800
60 t/m 64 600
65 en ouder
400 200 0 1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Bron: EIM, op basis van KvK Nederland.
In een aantal sectoren/branches is de kwestie van de bedrijfsoverdrachten het meest acuut. Nadere uitsplitsing van de dertien sectoren op brancheniveau levert de volgende lijst branches op, gerangschikt naar aandeel ondernemers boven de 55 (Figuur 2). De cijfers hebben betrekking op ultimo 2005 (soortgelijke cijfers over 2003 geven overigens nagenoeg hetzelfde beeld). Opvallend in het lijstje 'oude' branches zijn de branches onroerend goed, ingenieursbureaus en campings. Het valt verder op dat een sector als de horeca uiteenvalt in 'oude' en 'jonge' branches, waarbij hotels 'oud' zijn en restaurants en cafetaria's 'jong', in de zin dat er slechts 13% van de ondernemers 55+ is. Branches waar veel ondernemers ouder dan 55 jaar zijn, zullen de komende jaren meer te maken krijgen met bedrijfsoverdrachten. De vergrijzing van de ondernemerspopulatie zal de bedrijvendynamiek in deze branches overheersen. Bij een deel van de 'oude' branches mag worden verwacht dat de
1
6
Het gaat hierbij uitsluitend om de bedrijfsoverdrachten waarbij de onderneming onder precies dezelfde entiteit doorgaat. Hierdoor wordt een aanzienlijk deel van de daadwerkelijke overdrachten over het hoofd gezien. Als we aannemen dat er in het afgelopen decennium echter niet wezenlijk iets is veranderd in hoe overdrachten optimaal georganiseerd worden in dit verband, geven de mutaties zoals hier gepresenteerd een helder beeld van de algemene trends. Daarnaast dient te worden opgemerkt dat hier uitsluitend de overdrachten door ondernemers ouder dan 55 jaar worden geschetst. De gedachte hierbij is dat alleen dit echte 'einde carrière'overdrachten zijn.
opvolging nog niet zo 1-2-3 geregeld zal zijn (bijvoorbeeld de wasserijen/stomerijen). Tabel 4
Percentage ondernemers 55+, branches, per ultimo 2005
Delfstoffenwinning
35%
Gezondheid en welzijn
24%
Onroerend goed
34%
Nutsbedrijven
24%
Basismetaal
33%
Landbouw en visserij
24%
Kampeer-/vakantieverblijven
32%
Overheid en onderwijs
23%
Wasserij, stomerij
31%
Detailhandel auto
23%
Ingenieursbureaus
31%
Wegtransport
23%
Rechtskantoren/administratiediensten
31%
Metaalproducten
22%
Chemie en kunststof
30%
Detailhandel food
22%
Hotels, pensions
30%
Milieubedrijven
21%
Banken, verzekeringen
30%
Voedingsmiddelen
20%
Papierindustrie
29%
Fotografie, beurzen, ov.
20%
Onderzoek/ontwikkeling
29%
Verhuurbedrijven
19%
Uitgeverij, drukkerij
29%
Reparatie, postorders
19%
Textiel, lederwaren
28%
Overige industrie
19%
Bouwmaterialen en glas
28%
Cafés
19%
Transportmiddelen
28%
Post en communicatie
17%
Machines
27%
Cultuur, recreatie
17%
Markt- en straathandel
26%
Infrastructuur
17%
Economische diensten
26%
Burg.-/utiliteitsbouw
16%
Groothandel
26%
Kapper, schoonh.verz., ov.
16%
Diensten t.b.v. vervoer
26%
Schoonmaakbedrijven
16%
Overig vervoer
25%
Bouwspecialismen
15%
Detailhandel non-food
25%
Reclamebureaus
14%
Bouw-installatie
24%
Restaurants, cafetaria's
13%
Elektr. en opt. app.
24%
Uitzendb./beveiliging
12%
Houtindustrie
24%
Automatiseringsdiensten
9%
Bron: KvK Nederland, 2006 (excl. zakelijk beheer en maatsch. organisaties).
Referenties
Meijaard, J. en B. Diephuis (2004), Bedrijfsoverdrachten in Nederland, EIM, Zoetermeer, http://www.ondernemerschap.nl/pdf-ez/M200316.pdf Meijaard, J. en D. Snel (2006), Met ervaring aan de start, EIM, Zoetermeer, http://www.ondernemerschap.nl/pdf-ez/A200610.pdf Meijaard, J. (2006), Patronen in bedrijfsoverdracht, EIM, Zoetermeer, http://www.ondernemerschap.nl/pdf-ez/M200606.pdf) EIM (2006), Global Entrepreneurship Monitor, EIM, Zoetermeer, http://www.ondernemerschap.nl/pdf-ez/A200609.pdf
7
