Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:31
Pagina 15
Meer informatie
Gispen International bv Parallelweg west 23, 4104 AZ Culemborg De heer W.M. Dingemans Telefoon (0345) 47 43 50 E-mail Wim.Dingemans @ gispen.nl
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:32
Pagina 16
Verchromen hoeft niet N I K K E LWO L F R A A M A LS A LT E R N AT I E F VO O R H A R D C H R O O M L AG E N
Oldtimers, oude auto's, trekken vaak de aandacht in
wolfraamgehalte te vergroten, maar daarmee neemt
het verkeer. De vormgeving en het sierchroom van deze
ook de kans op scheurvorming toe. De oplossing is de
voertuigen roepen bij velen nostalgische gevoelens op.
toevoeging van een extra component en het veranderen
Toch is al dat chroom niet goed voor het milieu.
van de techniek waarmee de laag wordt opgebracht, de pulse plating.
Sierverchromen (zoals van oude autobumpers) en hardverchromen zijn activiteiten van de galvanische
Uit het haalbaarheidsonderzoek bleek dat nikkelwolf-
industrie. In Nederland zijn ongeveer 40 bedrijven
raam voldoende hard, slijtvast en hechtend is. Ook de
actief in het hardverchromen en 95 in het sier-
porositeit voldoet en qua vervormbaarheid is het zelfs
verchromen. Bij hardverchromen wordt een dikke,
beter, zodat minder snel scheuren in de laag ontstaan.
slijtvaste laag aangebracht; bij sierverchromen gaat
De pulse plating-techniek verhoogt de flexibiliteit van
het om de decoratieve functie en de corrosiewering.
het proces, waardoor meer maatwerk mogelijk is.
Verchromen heeft grote voordelen. Chroom is hard
Voor het milieu is nikkelwolfraam ten opzichte van
en slijtvast. Het hecht goed en heeft een lage poro-
chroom veel beter. Het materiaal is minder giftig,
siteit. Een nadeel is dat de gebruikte zeswaardige
leidt tot minder emissies in water en lucht en verbruikt
chroomverbindingen vaak (als afvalstof) in het milieu
minder energie. Als slechts 10% chroom zou worden
terechtkomen en kankerverwekkend zijn. Voordat
vervangen door nikkelwolfraam, zouden de afvalstromen
chroomverbindingen als gevaarlijk afval mogen worden
voor chroomhoudende vloeistoffen kunnen worden
afgevoerd, moeten ze bovendien worden omgezet
teruggebracht met 100 ton per jaar, en de vaste stoffen
in driewaardig chroom, wat een extra stap in het
met 2,5 ton. Het NiW-proces levert ook minder risico
productieproces betekent. Maar ook driewaardig
op voor de mensen die ermee werken, en kan kosten-
chroom is kankerverwekkend.
besparend zijn, zeker als in de toekomst strengere milieu-eisen zullen worden gesteld aan galvanische
Philips Galvanotechniek doet daarom al geruime tijd
processen. Praktijktests op industriële schaal zullen
onderzoek naar alternatieven voor hardverchromen.
hierover meer moeten uitwijzen. Verder onderzoek is
Daarbij kwam nikkelwolfraam (NiW) in beeld,
ook nog nodig naar de schadelijkheid van wolfraam.
omdat deze legering bij de productie van beeldbuizen goed bestand bleek tegen hoge temperaturen. Het
Philips zoekt momenteel naar bedrijven die bereid
onderzoek spitste zich toe op de verbetering van de
zijn hun producten te laten voorzien van een NiW-
mechanische eigenschappen van de NiW-laag.
laag in plaats van chroom, zodat de praktijktests kunnen worden opgezet. Waarschijnlijk is een aantal
16
Uitgaande van de eigenschappen van chroom is een
klanten van Philips bereid mee te doen. Op den duur
aantal eisen geformuleerd waaraan die NiW-laag zou
kan de NiW-laag commercieel worden aangeboden.
moeten voldoen. Zo zou de laag minstens zo hard
Er zijn nog proeven gaande om het toepassingsgebied
moeten zijn als chroom. Dat is mogelijk door het
uit te breiden.
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:32
Pagina 17
Meer informatie
Philips Galvanotechniek Eindhoven De heer P.G.J.M. Peeters Gebouw SFO-18, Postbus 218, 5600 MD Eindhoven Telefoon (040) 273 81 41 E-mail p.peeters @ philips.com
17
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:32
Pagina 18
Gedreven door lucht MILIEUVRIENDELIJKE SPUITBUSSEN
Begin jaren tachtig was men het er wereldwijd over
van circa 225 milliliter koolwaterstof per spuitbus,
eens dat chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk's) de ozon-
betekent dat een reductie van 450.000 liter per miljoen
laag ernstig aantasten. Dat leidde in 1987 tot het
spuitbussen. Het leeuwendeel van deze reductie wordt
Protocol van Montreal, waarin werd afgesproken de
gerealiseerd in de VS. Een tweede milieuwinst is
productie en het gebruik van deze middelen te stoppen.
mogelijk doordat de houders navulbaar zijn. In de praktijk gebeurt dat echter niet of nauwelijks.
CFK's werden vroeger onder andere gebruikt in koelkas-
Ook S.C. Johnson Europlant - een belangrijke produ-
ten, airconditioning systemen, piepschuim en bepaalde
cent van schoonmaakmiddelen en persoonlijke verzor-
typen spuitbussen. In 1988 werd een convenant met
gingsmiddelen - houdt zich bezig met de ontwikkeling
VROM afgesloten, waarin de uitfasering van CFK's werd
van milieuvriendelijke spuitbussen. Vanaf 1992 heeft
overeengekomen. Sinds 1990 worden er in Nederland
deze fabrikant gewerkt aan een spuitbus met lucht als
geen spuitbussen met CFK's meer geproduceerd. Als
drijfgas. Daarbij moest het gebruiksgemak hetzelfde
vervangende drijfgassen worden doorgaans LPG
blijven en mochten de producten niet duurder worden.
(propaan/butaan), DME (dimethylether) en CO2
Dankzij de ontwikkeling van een nieuwe afvulmethode
gebruikt. Deze gassen tasten de ozonlaag niet aan, maar
(het evenwichtvulsysteem) bleek het uiteindelijk moge-
een aantal hiervan is wel brandbaar. Ze dragen zo bij aan
lijk een nieuwe, luchtaangedreven spuitbus vanaf 1992
het ontstaan van zomersmog en aan het broeikaseffect.
grootschalig in productie te nemen, voor toepassingen in meubelwas, strijkvloeistof en voorwasmiddelen.
Vanwege de milieu- en arbo-effecten (vluchtige organische stoffen kunnen schade aan het zenuwstelsel toe-
Van de spuitbussen die S.C. Johnson nu op de markt
brengen) wil de overheid het gebruik van deze stoffen
brengt, gebruikt ongeveer 40% lucht en 60% LPG.
terugdringen. Dat bracht een aantal fabrikanten op het
Corrosieproblemen door het gebruik van lucht (zuur-
idee om alternatieve drijfgas-systemen te ontwikkelen,
stof) worden opgelost met een epoxylaag aan de binnen-
waarbij lucht een centrale rol speelt.
zijde van de bus. De milieuwinst bedroeg volgens S.C. Johnson in het jaar 1996 al meer dan 2,5 miljoen
Fabrikant Airspray International begon in 1983 met de
kg LPG; deze is vervangen door gecomprimeerde lucht.
ontwikkeling van de pomp-spray, een spuitbus die werkt op luchtdruk. Deze druk wordt door de gebruiker zelf opgebouwd met een pompje in de dop. Het idee sloeg
Meer informatie
niet echt aan, waarop Airspray in 1988 een project begon om een 'droge' spray te ontwikkelen met een kleinere druppelgrootte, vergelijkbaar met de conventionele
Airspray International BV
spuitbussen met drijfgas. Vanaf 1990 is dit product op
De heer E.I.M. van der Heijden
de markt, en jaarlijks worden er nu wereldwijd enkele
Postbus 1007, 1810 KA Alkmaar
miljoenen verkocht. In Nederland is het marktaandeel
Telefoon (072) 541 46 66
van de Airspray-houders vrij beperkt gebleven. Dat
E-mail general @ airspray.nl
komt onder meer doordat de spuitbus iets minder makkelijk werkt dan conventionele systemen. Boven-
S.C. Johnson Europlant
dien blijkt ook de droge spray toch nog iets 'natter'.
De heer ir. K. H. Kool Postbus 38, 3640 AA Mijdrecht
De milieuwinst is er echter niet minder om. De emis-
Telefoon (0297) 29 22 00
sies van koolwaterstoffen nemen duidelijk af: uitgaande
E-mail KHKool @ scj.com
Onderdelen van de pompspray (1983).
18
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:33
Pagina 19
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:33
Pagina 20
Schimmels maken het schoon O N T K L E U R I N G VA N A F VA LWAT E R U I T D E T E X T I E L I N D U ST R I E
Bij productieprocessen in de textielveredelingsindustrie,
continu-reactor werd een relatief laag rendement
de papierindustrie en de (petro-)chemische industrie
behaald, zodat optimalisatie nog noodzakelijk is.
ontstaat afvalwater. Dat water mag natuurlijk niet zomaar worden geloosd. Het moet eerst nog een aantal
Maar de schimmelreactor kan méér dan alleen gekleurd
zuiveringsstappen ondergaan. Bij die zuivering vormen
afvalwater uit de textielveredeling behandelen. De
vooral de organische microverontreinigingen een pro-
witrotschimmels kunnen ook het afvalwater uit de
bleem. Ze zijn hardnekkig en moeilijk te verwijderen.
papierindustrie en de (petro)chemische industrie te
Specifieke nazuiveringsstappen kunnen een oplossing zijn, maar de kosten daarvan lopen hoog op.
lijf gaan. Ook grondwater dat verontreinigd is met (chloor)aromaten, en percolatiewater van stortplaatsen kan met witrotschimmels worden behandeld. In het
Met steun van Novem hebben onderzoekers van
buitenland zijn daar al goede ervaringen mee.
Bioclear bv, TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie en TNO Voeding, geadviseerd door TNO Industrie, in
Op basis van de onderzoeksresultaten is een inschat-
1995 onderzocht of gekleurd afvalwater uit de textiel-
ting gemaakt van de installatie- en productiekosten.
veredelingsindustrie te behandelen is met witrotschim-
Daaruit bleek dat de kosten vergelijkbaar zijn met
mels. Uit het onderzoek bleek dat schimmels verschil-
die van een zuivering met membranen. Nader onder-
lende typen kleurstoffen biologisch goed kunnen afbre-
zoek is echter nodig om te zien of een lagere kostprijs
ken. De witrotschimmel bijvoorbeeld produceert een
mogelijk is. Een voordeel van deze techniek ten
enzym dat met behulp van waterstofperoxide verschil-
opzichte van de membraanfiltratie is in ieder geval
lende stoffen oxideert, waardoor ontkleuring optreedt.
dat de verontreiniging wordt afgebroken. Er ontstaat geen restproduct en het systeem is naar verwachting
Bij de meeste kleurstoffen was zelfs vergaande ont-
minder onderhoudsgevoelig.
kleuring mogelijk, tot wel 100%. Door nog andere
20
hulpmiddelen in te zetten of de procescondities te
Ondanks de bewezen voordelen is er op dit moment
optimaliseren, kan de activiteit van de enzymen nog
nog geen schimmelreactor in Nederland in bedrijf.
worden gestimuleerd, zodat het afbraaktempo omhoog
De grote internationale concurrentie in de textiel-
gaat. In laboratoriumtesten bleek het mogelijk een
veredelingsindustrie is daar debet aan. Daardoor is
verwijderingssnelheid van 20 gram kleurstof per liter
er helaas weinig investeringsruimte voor milieumaat-
per uur te halen. Dat betekent dat afvalwater binnen
regelen. Wel zijn er projecten rond afgasbehandeling,
1 tot 3 uur kan worden ontkleurd. Het systeem bleek
bodemsanering en behandeling van afvalwater met
ook financieel voordelig, vooral omdat het naar
behulp van schimmels, al dan niet in combinatie met
verwachting minder onderhoudsgevoelig is. In een
elektrochemie en membraantechnologie.
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:36
Pagina 21
Meer informatie
TNO-MEP Dr.ir. R.T. van Houten Postbus 342 7300 AH Apeldoorn Telefoon (055) 549 36 28 Telefax (055) 549 35 23 E-mail Houten @ mep.tno.nl Bioclear Ir. M. Henssen Postbus 2262 9704 CG Groningen Telefoon (050) 571 84 55 Telefax (050) 571 79 20 E-mail bio @ bioclear.nl
21
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:37
Pagina 22
Ultrasoon afgassen O PT I M A L I SAT I E VA N V E R B R A N D I N G M E T D E G E L U I D S S N E L H E I D
Bij chemische productieprocessen komen vaak resten
het gasmengsel te bepalen. Aan de hand daarvan kan
vrij, zoals waterstof, methaan, ethaan en andere
vervolgens de verbrandingswaarde worden vastgesteld.
alkanen. Deze resten worden als brandstof voor de
Zo is het in principe mogelijk de verbrandingswarmte
fornuizen gebruikt. De samenstelling van dit afval-
en de zuurstofbehoefte van het toegevoerde stookgas
stoffenmengsel kan echter zo drastisch fluctueren
precies te bepalen, zodat de benodigde hoeveelheid
(vaak zelfs binnen één seconde), dat de hoeveelheid
lucht veel beter kan worden geregeld. Dit nieuwe
zuurstof die nodig is voor de verbranding, ook sterk
systeem wordt ook wel ultrasoon afgassen genoemd.
varieert. Daardoor kan het verbrandingsproces niet optimaal verlopen.
Het systeem is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee. Het levert een kosten-
Door veel lucht toe te voegen kan dit effect worden
besparing op van ƒ 230.000,- per jaar per fornuis,
gecompenseerd, maar het nadeel daarvan is dat er
bij een gemiddeld vermogen van een fornuis van
in de rookgassen een vrij hoge concentratie van
27 megawatt. De eenmalige investering is daarentegen
het schadelijke NOx (stikstofoxide) ontstaat. Ook
slechts ƒ 100.000,- per fornuis. Op de totale hoeveel-
is het verbrandingsproces dan inefficiënt en kost
heid verbruikte brandstof kan naar schatting 10%
de opwarming van de overtollige hoeveelheid lucht
worden bespaard. Daarnaast kan de emissie van CO2
nodeloos veel energie.
en stof met 10% worden verminderd en de emissie van NOx zelfs met 50%. Emissie van koolwaterstoffen
Om deze problemen op te lossen, ontwikkelde Krohne
wordt met dit nieuwe regelsysteem geheel vermeden.
Altometer met steun van Novem een nieuw regelsysteem. Daarmee kan de luchttoevoer in overeen-
Inmiddels wordt het systeem in een flink aantal appli-
stemming worden gebracht met de aangeboden
caties toegepast bij Shell, terwijl andere bedrijven het
gassamenstelling. Zodoende is minder lucht nodig,
op kleine schaal hebben ingezet. Deze bedrijven blijken
zodat het energieverbruik afneemt en ook minder
bij vergelijkbare afvalstoffenmengsels dezelfde reductie-
NOx in de rookgassen komt.
percentages te kunnen halen. En hoewel ultrasoon afgassen in eerste instantie is ontwikkeld voor de ver-
Het nieuwe systeem maakt gebruik van multifunctio-
branding van alkanen, kunnen inmiddels ook mengsels
nele ultrasone flowmeters. Deze meten de geluids-
van alkenen en alkynen op vergelijkbare wijze gecon-
snelheid van een gasmengsel, die vervolgens weer
troleerd worden verbrand. In de toekomst zullen ook
wordt gebruikt om de zogenoemde molmassa van
andere groepen stoffen aan bod komen.
‘Redundante opstelling van een ultrasone gasflowmeter GFM 700 voor een branderregeling bij Shell Pernis’
22
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:38
Pagina 23
Meer informatie
Krohne Altometer De heer A.H. Boer Postbus 110 3300 AC Dordrecht Telefoon (078) 630 63 00 Telefax (078) 630 63 90 E-mail: a.boer @ krohne-altometer.nl
23
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:38
Pagina 24
Batterijen bij het staal R E CY C L I N G VA N BAT T E R I J E N B I J N E D STA A L STA A L B V
Elk jaar komen in Nederland ruim 110 miljoen
alkalinebatterijen inderdaad rechtstreeks als grondstof
batterijen op de markt. Samen wegen ze ongeveer
aan het staalschroot kunnen worden toegevoegd, zonder
4.000 ton. Hiervan bestaat 44,4% uit alkalinebatterijen
dat problemen ontstaan of de staalkwaliteit terugloopt.
en 45,3% uit zink/mangaanoxidebatterijen. Al deze batterijen moeten na verloop van tijd ook weer worden
Batterijen kunnen worden toegevoegd tot maximaal
verwerkt. Onderzoek van de European Portable
3% van het gewicht aan ingezet schroot. Dat heeft
Battery Association (EPBA) heeft uitgewezen dat
verschillende positieve gevolgen voor de staalproductie.
dat beter in de staalindustrie kan gebeuren dan in
Zo verdampt het zink als zinkoxide, dat via stoffilters
processen die specifiek voor de verwerking van
kan worden afgevangen en vervolgens hergebruikt.
batterijen zijn bedacht.
Staal en nikkel komen in het gesmolten staal terecht, net als een gedeelte van het mangaan en koper. Het
Verwerking van oude batterijen is mogelijk bij
bruinsteen uit de batterijen komt terecht in de ovenslak
Nedstaal Staal BV, waar gelegeerd en ongelegeerd
en verbetert de viscositeit daarvan, zodat het geschikter
staal wordt geproduceerd in twee elektro-smeltovens,
is als afdeklaag voor het vloeibare staal. De batterijen
met een totale capaciteit van 360.000 ton per jaar.
dragen slechts voor een klein deel bij aan massa-
Voor de productie van staal wordt staalschroot
vermeerdering van het staal. Dit komt deels omdat
gebruikt, een secundaire grondstof. Het bestaat uit een
het zink uit de batterijen verdampt, deels omdat de
mengsel van nieuw schroot, normaal schroot, gelegeerd
koolstof uit de batterijen oxideert tot kooldioxide en
schroot en gietijzer. Het pakket aan secundaire grond-
het mangaanoxide in de slakken terecht komt.
stoffen wordt door Nedstaal zo samengesteld dat een zo optimaal mogelijk smeltproces tot stand komt.
Nedstaal heeft vanaf begin 1999 een vergunning van de Provincie Zuid-Holland om tot 1% zink- en bruin-
24
Als kwik- en cadmiumvrije primaire batterijen aan
steenbatterijen in te zetten bij de staalproductie. De
het staalschroot worden toegevoegd, kan het bedrijfs-
toepassing is vooralsnog beperkt tot dit type batterij-
resultaat nog verder worden verbeterd, zo blijkt.
en, omdat deze het best kunnen worden uitgesorteerd.
Nedstaal heeft daarom tussen augustus 1993 en juli
Zo kan de garantie worden gegeven dat zich in de
1994 de economische en milieuhygiënische haalbaar-
uitgesorteerde partijen geen kwik bevindt. In principe
heid daarvan precies laten onderzoeken. Uit het onder-
kan Nedstaal echter ook alkalinebatterijen op dezelfde
zoek kwam naar voren dat zinkmangaanoxide- en
manier recyclen.
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:40
Pagina 25
Meer informatie
Nedstaal Staal BV De heer ing. A.H. Rombout Postbus 3, 2950 AA Alblasserdam Telefoon (078) 692 11 00 Telefax (078) 692 11 95 E-mail rom @ nedstaal.nl
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:44
Pagina 26
Anders wassen van gewassen U N D I N E : R E I N I G E N M E T L U C H T E N E E N B E E TJ E WAT E R
In het buitenland staat Nederland wijd en zijd bekend
mengsel de spuitmond verlaat, dringen de druppels
om zijn bloembollen. Maar ook andere Nederlandse
beter in de vervuiling. Het product wordt zo sneller
landbouwgewassen gaan in grote hoeveelheden als
en beter gereinigd met veel minder water.
exportproduct over de grens. Veel landen zijn echter bang voor besmettelijke ziektekiemen in landbouwpro-
Was er vroeger voor het voorweken en nareinigen
ducten. Ook beestjes en zand tussen de bollen of andere
van bollen 5.000 tot 10.000 liter water per uur nodig,
gewassen worden niet op prijs gesteld. Exportproducten
nu is dat nog maar 2.100 liter per uur voor de totale
moeten dus aan strenge kwaliteitseisen voldoen.
reiniging. In de aardappelsector is inmiddels praktijkervaring opgedaan met twee van deze zuinige spoel-
Bij de teelt worden daarom betrekkelijk veel gewas-
lijnen. De capaciteit hiervan is meer dan twee keer
beschermingsmiddelen gebruikt. De producten worden
zo groot als eerst, terwijl de afvalwaterlozing met
goed schoongespoeld met water, voordat ze voor de
90% teruggelopen is: van 300 naar 30 m2 per dag.
export geschikt zijn. Meestal is er een hoofdspoel- en een nareinigingsstap, waaraan grote hoeveelheden
Door het mengsel van water en lucht raakt het product
water te pas komen. Een flink deel van dat water spoelt,
minder beschadigd. In de oude dompelbakken kon het
verontreinigd en wel, naar de bodem en het grondwater,
verlies door beschadiging oplopen tot 30%; het sproei-
of het gaat direct naar het oppervlaktewater. Die situatie
systeem reduceert dit tot ongeveer 0,5%. Een tweede
is vanuit milieuoogpunt uiteraard ongewenst.
voordeel is de vermindering van het energieverbruik. Aan de bollen blijft veel minder water hangen, waardoor
Met steun van Novem heeft HT Research een nieuwe
minder energie nodig is om ze te drogen. Vergeleken
techniek ontwikkeld: Undine. Hierdoor is veel minder
met vroeger zijn ook geen bezinkbassins voor water
water nodig voor de hoofdspoeling en het nareinigen.
meer nodig, wat veel ruimte bespaart. Tenslotte werkt
Daarnaast heeft deze nieuwe mengkamertechniek nog
de Undine-mengkamer met koud water, terwijl de
een groot aantal andere voordelen.
nareiniging vroeger vaak met heet water gebeurde, waaraan soms bestrijdingsmiddelen waren toegevoegd.
In de hoofdspoelmachine, Agroclair, worden lucht-
26
bellen onder in het bassin (met 12.000 liter water)
Het systeem is inmiddels uitgebreid getest en in de handel
geblazen. Daardoor wrijven de producten elkaar als
gebracht. Het wordt toegepast in de agrarische sector
het ware schoon, net zoals bij het handen wassen.
(aardappelen, groenten), in de industrie en in auto-
De grootste technische vernieuwing zit 'm echter in
wasstraten. Bij deze laatste toepassingen blijkt zelfs een
de nareiniging, de Undine-mengkamer. De producten
waterbesparing van 50 tot 70% haalbaar. Ook is een
worden hier niet gereinigd met water, maar met een
succesvol haalbaarheidsonderzoek gedaan naar de toe-
mengsel van 90% lucht en slechts 10% water. Onder
passing in douchecabines; daarbij is ook een grote water-
middelhoge druk worden lucht en water in de meng-
besparing gerealiseerd. De acceptatie door de markt is
kamer samengebracht. Zo ontstaat een mengsel van zeer
echter nog niet naar verwachting. Volgens de ontwerpers
veel, zeer kleine en daardoor zachte waterdruppels.
komt dat vooral door onbekendheid met de techniek.
Mede als gevolg van de hoge snelheid waarmee het
Het aantal toepassingsmogelijkheden lijkt echter groot.
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:44
Pagina 27
Meer informatie
HT Research De heer Ton Winters Drietorensweg 29, 8307 PC Ens Telefoon (0527) 25 10 59 E-mail info @ HTIndustrial.com HT Groep De heer Hennie Witbraad, CEO Zandzuigerstraat 8-10, 1333 HD Almere Telefoon (036) 532 99 86
Binnen 12 juweeltjes superdef.
29-08-2001
16:44
Pagina 28
COLOFON
Uitgever: Novem, 2001
Tekst: Edwin Lucas/teksten, Utrecht en Chemiewinkel Universiteit van Amsterdam
Concept en vormgeving: Lawine grafisch ontwerp, Utrecht
Drukwerk: Drukkerij Anraad, Nieuwegein
Papiersoort: Biotop
Fotografie: Margreet Vloon, Zwolle (pagina’s 8, 9, 11, 12, 13, 15, 19, 25, 26 en 27)
Illustraties: Eric van Routselaar (pagina’s 11, 15, 19 en 27)
Met dank aan alle beschreven bedrijven voor de ter beschikking gestelde tijd, informatie en foto’s.
28
omslag 12 juw. superdef.
29-08-2001
15:01
Pagina 2
Novem Novem voert het management van tal van programma's
Het programma Milieu & Technologie richt zich
gericht op duurzame energie-besparing en milieu-
met name op het stimuleren van de ontwikkeling,
verbetering bij vele doelgroepen. Novem stimuleert
demonstratie en toepassing van innovatieve, milieu-
de ontwikkeling en toepassing van energiezuinige en
gerichte technologie in de industrie. Het programma
milieuvriendelijke technieken, technologieën en
voorziet in ondersteuning van milieuprojecten bij
instrumenten. Daarbij wordt intensief samengewerkt
bedrijven, brancheverenigingen, (onderzoeks)instel-
met het bedrijfsleven (industrie, bouw, handel, trans-
lingen en universiteiten. Het wordt uitgevoerd in
port, land-en tuinbouw), onderzoeksinstellingen,
opdracht van de ministeries van VROM, EZ, OC&W
overheden, en de energiesector. Novem is een
en LNV. Het programma sluit aan bij het doel-
intermediaire organisatie die overheidsbeleid en
groepenbeleid Milieu & Industrie van de overheid.
marktontwikkelingen samenbrengt en de kloof tussen theoretische kennis en praktische toepassing over-
Voor meer informatie:
brugt. De programma's worden uitgevoerd in
cluster Milieutechnologie, telefoon 030 23 93 412,
opdracht van verschillende ministeries.
internet www.novem.nl/milieutechnologie.
De activiteiten van Novem worden samengevat in
Aan de tekst in deze brochure kunnen geen rechten
verschillende thema's. Eén van deze thema's is
worden ontleend.
Duurzaam Produceren, waarbij het gaat om zowel het product (de gehele levenscyclus), als het proces
Deze brochure is verkrijgbaar bij
(de stof- en energiestroom). Binnen dit thema ligt
[email protected],
het accent van programma's van Novem vooral op:
tel (046) 42 02 250, fax (046) 45 28 260
vermindering van energieverbruik (energie-efficiency), het beperken van grondstoffen, in samenhang met het terugdringen van schadelijke emissies (schonere processen), sluiten van kringlopen, het benutten van hernieuwbare grondstoffen en nuttige toepassing van afval.
CATHARIJNESINGEL 59
NOVEM
POSTBUS 17
POSTBUS 8242
WWW. NOVEM . NL
6130 AA SITTARD
3503 RE UTRECHT
SWENTIBOLDSTRAAT 21
TEL.: 046 420 22 02
TEL.: 030 239 34 93
FAX: 046 452 82 60
FAX: 030 231 64 91
OP INTERNET:
3MT--01.01
