Kijken met je oren
Project over abstracte animatiefilms waarbij beeld en geluid elkaar versterken Groep 1 t/m 4 van het primair onderwijs
inhoudsopgave Inleiding 2 Praktische informatie
4
LES 1: Geluid en beweging 20 min.
6
LES 2: Dansende vormen 20 min.
9
11
LES 4: Aan de slag! 5-15 min. per opdracht
14
INHOUD
LES 3: Verhaal in muziek en beeld 20 min.
Inleiding Kun je geluid zien? Of beelden horen? Bij deze films wel! Drie korte, abstracte animatiefilms laten zien dat muziek en beeld elkaar prachtig kunnen versterken tot een feest voor de zintuigen. Kijken met je oren is een cross-over voor de zintuigen die nauw aansluit bij de manier waarop jonge kinderen in de wereld staan. Kleuters zullen vooral verwonderd zijn over de films. In de lessen kunnen ze deze verwondering uiten en leren verwoorden. Leerlingen uit groep 3 en 4 hebben al meer een eigen mening. Deze wordt door de gesprekjes en opdrachten aangescherpt. In de terminologie van ‘Cultuur in de spiegel’ spreekt dit project vooral ... aan op de domeinen waarnemen (groep 1/2) en verbeelden (groep 3/4).
De films 2
Norman McLaren laat in Loops (1940) op heldere wijze beeld en geluid samengaan in een spel van grappige vormpjes. Oskar Fischinger tekende in 1931 een zwierige vormendans bij de Hongaarse wals van Johannes Brahms. Oerd van Cuijlenborg liet zich door beide filmpjes inspireren en animeerde in 2012 een prachtig vriendschaps/liefdesverhaal tussen een blauw en een geel bolletje in een wereld vol kleur, op muziek van Beethoven.
Stills Loops, Norman McLaren © NFB of Canada
Still Studie nr. 7, Oskar Fischinger © CvM
Stills Classique Anima, Oerd van Cuijlenborg © O. van Cuijlenborg
In de lessen staat telkens één filmpje centraal waarop de leerlingen met heel hun lijf kunnen reageren.
Contra c’arte Bij het bespreken van de films worden o.a. contrastkaarten uit Contra c’arte gebruikt. Contra c’arte is Kunstbalie-basismateriaal dat vooraf wordt toegestuurd of al op uw school aanwezig is. Het materiaal van Contra c’arte wordt ook meegeleverd in de lestrolley die bij dit project hoort.
3
Praktische informatie Twee weken Kijken met je oren blijft twee weken op school. Zodra de ene groep Les 1 gedaan heeft kan een andere groep ermee beginnen.
Basismateriaal Contra c’arte Waar onderdelen van Contra c’arte nodig zijn wordt daar duidelijk naar verwezen. De handleiding van Contra c’arte hoeft u voor dit project niet te lezen.
4
LET OP: • Basismateriaal is eigendom van de school. • Basismateriaal gaat in op de algemene kenmerken van een of meer kunstdisciplines. • Basismateriaal kan ook zelfstandig worden ingezet. • Kunstbalie kan bij toekomstige projecten verwijzen naar reeds ontvangen basismateriaal, ook voor andere leeftijdsgroepen. • Bewaar basismateriaal daarom altijd op een centrale plek op school.
Danslinten Elke school krijgt bij dit project een extra setje van 6 danslinten cadeau. U kunt deze linten na afloop van het project gebruiken waarvoor u wilt. Gebruik tijdens dit project echter alleen de 30 meegeleverde danslinten uit de lestrolley, dit om verwarring te voorkomen.
Filmvertoningen Voor het vertonen van de filmpjes hebt u een digibord nodig. Dit geldt voor alle lessen. Zorg bovendien voor goede vertoningsomstandigheden, verduister de klas en zet het geluid niet te zacht: geluid is een zeer belangrijk onderdeel van de films! Bekijk de filmpjes van tevoren, zodat u weet wat u kunt verwachten. Dan kunt u de lessen beter begeleiden. De 3 filmpjes samen duren 9 minuten.
Alle films worden twee keer vertoond. De eerste keer laat u de film zien met weinig informatie vooraf, voor de open blik. Hierna wordt op de film ingegaan met gesprekjes, opdrachtjes en door te werken met de contrastkaarten van Contra c’arte. Hierdoor wordt de blik van de leerlingen aangescherpt en hun nieuwsgierigheid extra geprikkeld. Bij de tweede vertoning zullen ze hierdoor meer uit de film halen. Overigens zullen de leerlingen zeker om herhaling vragen!
hoekig / rond
langzaam / snel
hard / zacht
5
Leerlingenwebsite Klunky Op www.klunky.nl staat de vlonder die bij dit project hoort. Hier vindt u aanvullende informatie, zoals links naar deze en andere abstracte animatiefilms online, filmpjes van de opdrachten in de klas enzovoort. Met behulp van de Kijken met je oren-vlonder, de danslinten en Contra c’arte kunt u (delen van) dit project gemakkelijk herhalen.
LES 1: Geluid en beweging 20 min.
6
Benodigdheden • de dvd Loops (Boucles) • de contrastkaart langzaam/snel uit Contra c’arte • de lestabel langzaam/snel uit Contra c’arte • digibord
langzaam / snel
voorkant lestabel Contra c’arte langzaam / snel
Inleiding contrastkaarten Vertel de groep dat ze aan de slag gaan met Kijken met je oren. - Wat valt jullie op aan deze naam? - Waar zou het over gaan? Pak de lestabel en de contrastkaart langzaam/snel van Contra c’arte. - Doe stap 1. - Doe stap 2 roze en stap 2 blauw. - Laat de leerlingen allemaal tegelijk de geluiden en bewegingen maken die volgens hen bij de afzonderlijke helften passen. Extra voor groep 3/4: elke leerling pakt een instrumentje. Doe stap 4 blauw - groep 3/4.
7
Vertoning Loops De aantiteling duurt 49 seconden. Dit is niet erg, de leerlingen kunnen zo rustig hun aandacht richten op de vertoning.
Nabespreking Loops met kernwoorden - - - -
Wie wil iets vertellen over de film? Laat eens zien wat je gezien hebt? Laat eens horen wat je gehoord hebt? Wat is je opgevallen aan het geluid en het beeld samen?
Schrijf de kernwoorden die de leerlingen noemen op (bijvoorbeeld hoog, laag, hard, zacht, snel, langzaam, veel, weinig, rond, hoekig, groot, klein). Als er door de leerlingen geen woorden genoemd worden, benoem er dan zelf een paar.
Tweede vertoning Loops Vraag de leerlingen voordat de tweede vertoning begint om te letten op de vormpjes en het geluid. Wanneer gaat het langzaam? En snel? (Spoel dit keer de film eventueel vooruit tot na de begintitels: 0 min. 49 sec.) - Wat is jullie opgevallen? - Wanneer gaat het langzaam? En snel? Herhaal de kernwoorden die genoemd zijn. Zo leren de leerlingen woorden om datgene wat ze zien en horen in de films te benoemen.
8
LES 2: Dansende vormen 20 min.
Benodigdheden • de dvd Oskar Fischinger: Ten Films • de danslinten uit de lestrolley • de contrastkaart hoekig/rond uit Contra c’arte • extra: de lestabel hoekig/rond uit Contra c’arte • extra: de Contra c’arte-cd • digibord
hoekig / rond
9
voorkant lestabel Contra c’arte hoekig / rond
Tekenen met danslinten Geef elke leerling een danslint. Laat de leerlingen de rechterhelft (‘rond’) van de contrastkaart hoekig/rond zien. - Wie kan deze helft van de kaart uitbeelden met het danslint? - Kunnen jullie dat allemaal? - Wie kan geluiden maken die passen bij deze helft? Stel dezelfde vragen bij de ‘hoekige’ helft. - Welke tegenstelling zou op deze kaart uitgebeeld zijn? (Hierop zijn vele antwoorden mogelijk.)
Extra - Doe stap 2 geel van de lestabel hoekig/rond. - Voer stap 3 blauw uit van de lestabel hoekig/rond en laat de leerlingen met de danslinten bewegingen maken op de bijbehorende muziek (cd Contra c’arte). Groep 3/4: één groepje is ‘hoekig’, het andere is ‘rond’. De groepjes maken bewegingen met de danslinten als er hoekige of ronde muziek te horen is. 10
Vertoning Studie nr. 7 Kies in het dvd-menu ‘Film Selections’ en vervolgens Studie Nr. 7.
Nabespreking Studie nr. 7 met contrastkaart hoekig/rond - - - -
Wie wil iets vertellen over de film? Laat eens zien wat je gezien hebt? Laat eens horen wat je gehoord hebt? Wat is jullie opgevallen aan het geluid en het beeld samen?
Laat de contrastkaart hoekig/rond nog eens zien. - Waarom vind je deze kaart bij de film passen?
Tweede vertoning Studie nr. 7 - Wat is jullie opgevallen? - Wanneer is het hoekig? En rond?
LES 3: Verhaal in muziek en beeld 20 min.
Benodigdheden - de dvd Classique Anima - de instrumenten uit de lestrolley - de contrastkaart hard/zacht uit Contra c’arte - de lestabel hard/zacht uit Contra c’arte - digibord
hard / zacht
11
voorkant lestabel Contra c’arte hard / zacht
Emoties uitbeelden met de instrumentjes Alle leerlingen zoeken een instrument uit. Pak de lestabel hard/zacht uit Contra c’arte. - Doe stap 1. - Doe stap 2 blauw. Groep 3/4 doet stap 4 blauw - groep 3/4. Pak zelf een xylofoon en speel langzaam een aantal hoge noten. - Welk gevoel hoort bij dit geluid? Pak een tamboerijn en sla er hard en snel op. - Welk gevoel hoort bij dit geluid? Maak samen eens boze muziek... Maak samen eens lieve muziek...
12
Vertoning Classique Anima Vertel de leerlingen vóór de vertoning dat er in deze film een verhaal verteld wordt over een blauw en een geel bolletje.
Nabespreking Classique Anima - Wie wil er iets vertellen over de film? - Wie wil er iets vertellen over de twee bolletjes? Haak naar eigen inzicht in op wat uit de groep naar voren komt en stel vragen als: - Wanneer was de muziek dan heel hard / zacht / hoog / laag / lief / boos / spannend enz.? - Wat was er op dat moment te zien? - Wat heb je allemaal gevoeld?
Tweede vertoning Classique Anima Vertoon het filmpje nog een keer en praat verder met de leerlingen aan de hand van bovenstaande vragen en de tegenstellingen die aan bod zijn geweest.
13
LES 4: Aan de slag! 5-15 min. per opdracht Benodigdheden • de muziekinstrumenten uit de lestrolley • de danslinten uit de lestrolley • de cd Contra c’arte • digibord • papier en teken/schildermaterialen Maak zelf een keuze uit de opdrachten.
Het tegenstellingenorkest 14
- Elke leerling pakt een instrument. - Leerlingen met gelijke instrumenten gaan bij elkaar staan. - Elk groepje maakt om de beurt muziek. U slaat op eenvoudige wijze de maat (snel/langzaam). - Als alle groepjes geweest zijn, spelen meerdere of alle groepjes tegelijk op uw aanwijzingen.
Geluidentekening / geluidenschilderij - Elke leerling krijgt een stevig vel papier. - Elke leerling tekent/schildert(vinger)verft de geluiden die u maakt (bijvoorbeeld ding-dong, ta-tu-ta-tu, boemerdeboem pats!, pie-ie-ie-iep). - Teken eerst zelf enkele geluiden als voorbeeld. - Alles mag, alles is goed! - Snel tekenen, niet nadenken! - Elk geluid heeft een andere kleur. De geluiden mogen ook over elkaar heen worden getekend/geschilderd. Zo ontstaat een geluidenschilderij.
Schilderen op muziek De leerlingen tekenen /schilderen / vingerverven op de muziek van de Eftelingelfjes. (op de cd Contra c’arte, track 25: zet deze track op ‘repeat’.)
Vraag de leerlingen zo nauwkeurig mogelijk te schilderen wat ze allemaal horen in de muziek.
Muziek en dans! Enkele leerlingen maken muziek met de instrumenten en de andere leerlingen dansen hierop met de danslinten.
Danslinten op muziek Laat de leerlingen met de danslinten dansen op muziek die u zelf kiest of op muziek van de Contra c’arte-cd.
Groep 3/4: geluid maken bij de film dots - Ga op www.klunky.nl naar de Kijken met je oren-vlonder. Op het tabblad ‘Aan de slag!’ vindt u bij deze opdracht een link naar de film dots. Vertoon deze film met geluid. - Alle leerlingen pakken een instrument. - Vertoon de film nog een keer, maar nu zonder geluid (volume op 0). - De leerlingen maken zelf muziek bij de film. Ze proberen sneller te spelen als het beeld sneller gaat en langzamer als het beeld langzaam gaat. - Het maakt niet uit of het geheel mooi klinkt, het gaat erom dat de leerlingen op een directe manier op de film reageren.
Groep 3/4: het groepjesorkest maakt muziek bij een abstracte animatiefilm Voorbereiding - Ga op www.klunky.nl naar de Kijken met je oren-vlonder. Op het tabblad ‘Aan de slag!’ vindt u bij deze opdracht een link naar de film Opus 2 van Walther Ruttmann. Vertoon deze film zonder geluid (volume op 0). - Bedenk zelf zeer grofweg in welke stukken de film te verdelen is. Straks gaan de instrumentengroepen muziek maken bij deze stukken. Dit werkt alleen als u krachtig begeleidt.
15
Uitvoering - Bekijk klassikaal de film Opus 2. - De leerlingen pakken allemaal een instrument. Gelijke instrumenten gaan bij elkaar staan. - U vertoont de film nogmaals (weer zonder geluid) terwijl u dirigeert. Laat enkele leerlingen of verschillende groepjes tegelijk muziek maken bij de verschillende stukken van de film.
16
Colofon
Colofon Een uitgave van Kunstbalie © 2012 Afbeeldingen: Stills Studie nr. 7, Oskar Fischinger © Center for Visual Music (CvM) Stills Loops, Norman McLaren © National Film Board of Canada (NFB) Stills Classique Anima, Oerd van Cuijlenborg © Oerd van Cuijlenborg Concept, samenstelling en tekst: Bram Relouw, consulent foto en film, Kunstbalie Tekstredactie: Laura van Campenhout Vormgeving: Marieke Nelissen, www.lepetitstudio.nl
www.kunstbalie.nl
[email protected]
