FRANS MANDOS 1910
1977
—
OVERZICHTSTENTOONSTELLING
IN H E T
GEMEENTEHUIS
V A N H I L V A R E N B E E K - 26 O K T O B E R T / M 23 N O V E M B E R 1980
VOORWOORD
E e n overzichtstentoonstelling v a n Frans Mandos roept gevoelens v a n w e e m o e d o p . W e e m o e d o v e r de harmonieus-vrolüke, fijnzinnige, l e v e n s k u n s t i g e , creatieve, t e v r o e g gestorven mens Frans Mandos. D e z e e x p o s i t i e g i d s e n de e x p o s i t i e zelf d o e n F r a n s M a n d o s h e r l e v e n , als m e n s , als z e e r veelzijdig, w e r k l u s t i g e n v a k b e k w a a m k u n s t e n a a r , als e c h t g e n o o t , als v r i e n d v a n v e l e n . H e t h e e f t w e i n i g zin F r a n s M a n d o s ' k u n s t e n a a r s c h a p t e d e f i n i ë r e n . S l e c h t s zij, die bij h e t zien v a n zijn w e r k n i e t onmiddellijk b e g r i j p e n , zullen d a a r a a n b e h o e f t e h e b b e n . E n d a t zullen w e i n i g e n zijn. H e t m o g e v o l s t a a n d a t F r a n s Mandos
zijn k u n s t e n a a r - z i j n m i n d e r als v a k
d a n als e e n w i j z e v a n
leven
b e s c h o u w d e . Vakmanschap w a s voor hem een vanzelfsprekende en onontb e e r l i j k e basis v o o r c r e a t i e f bezig zijn. F r a n s M a n d o s t y p e e r t zich als e c h t e m e n s e n d u s v o o r a l als m e d e m e n s . S a m e n l e v e n in v e l e s c h a k e r i n g e n t r e k t e e n rijk s p o o r d o o r zijn w e r k . Deze o v e r z i c h t s t e n t o o n s t e l l i n g v o r m t d a a r v a n e e n g o e d e a f s p i e g e l i n g . Zij l a a t zien, w a a r F r a n s m e e bezig w a s , w a a r hij inspiratie v o n d , h o e hij v o r m g a f a a n w a t hij in zijn s a m e n l e v i n g e r v a a r d e . Zü l a a t o o k zien d a t h e t p r e d i k a a t , .plaatselijk k u n s t e n a a r " m e e r
betekenis
h e e f t d a n h e t u i t s l u i t e n d w o n e n v a n e e n k u n s t e n a a r in e e n b e p a a l d e p l a a t s , in e e n b e p a a l d e p r o v i n c i e . H i l v a r e n b e e k is F r a n s M a n d o s w a t v e r s c h u l d i g d . Ik b e n d a n o o k e r g blij d a t d e z e e x p o s i t i e drie j a a r na F r a n s ' overlijden k a n p l a a t s v i n d e n e n h o o p v a n h a r t e d a t v e e l m e n s e n de w e g n a a r deze t e n t o o n s t e l l i n g e n d a a r m e e n a a r F r a n s M a n d o s zullen v i n d e n . De B u r g e m e e s t e r v a n H i l v a r e n b e e k .
ï
1i
i
I * ^•iS^Swfc
!
••
.*
Tf .? •% 7-
* » •
*-
•#*
-'T *-
,L"
Ui"
F R A N S MANDOS L E V E N EN W E R K
A l s leerling v a n Jan v a n Delft aan de A k a d e m i e v a n d e R.K. L e e r g a n g e n in Tilburg m a a k t Frans Mandos in 1931 e e n h o u t s k o o l t e k e n i n g v a n zijn l e e r m e e s t e r , w a a r i n hij diens i n g e t o g e n k a r a k t e r heel zuiver v a s t l e g t . Hij is d a n 21 j a a r e n lijkt v o o r p o r t r e t s c h i l d e r in d e w i e g t e zijn gelegd. In de d e r t i g e r j a r e n zou hij o o k , al of niet in o p d r a c h t , m e e r d e r e p o r t r e t t e n m a k e n , die e r v a n g e t u i g e n , d a t de j o n g e schilder in zijn akademiejaren de knepen v a n h e t v a k g o e d geleerd h e e f t . H e t v a k m a n s c h a p - een k w a l i t e i t die in vele nieuwmodische
kunstrichtingen
vaak
veronachtzaamd
w e r d - w a s v o o r h e m e e n conditio sine qua n o n . Heel zijn l e v e n zou hij blijven w e r k e n aan de beheersing van
zeer
uiteenlopende
technische
vaardigheden:
t e k e n e n m e t p e n e n p o t l o o d , schilderen in olieverf, e t s e n , g r a v e r e n , lino- en houtsnijden, mozaïek, glas in b e t o n , b a k s t e e n r e l i ë f e . t . q .
H e t p o r t r e t s c h i l d e r e n in de j a r e n d e r t i g w a s e v e n w e l m i n d e r d o m i n a n t dan zijn l e e r m e e s t e r s en v r i e n d e n misschien w e l g e w e n s t hebben. V a n huis uit - in de m e e s t letterlijke zin v a n h e t woord
-
had
opdrachten
Frans
Mandos
uitgevoerd:
veel
gelegenheids-
reclametekeningen,
oor-
k o n d e n , illustraties o.a. v o o r h e t t o e n t e r t i j d r o e m r u c h t e w e e k b l a d ,,De Tilburgse P o s t " , p r e n t e n v o o r f e e s t e l i j k e g e b e u r t e n i s s e n , illustraties v o o r
talrijke
l e e s b o e k e n o.a. v a n de Uitgeverij „ H e l m o n d " . Wie dit v r o e g e , d o o r de tijd a c h t e r h a a l d e o e u v r e nog eens
bekijkt,
zal hierin t o c h
duidelijk
de
aanzet
h e r k e n n e n v a n h e t uitgebreide grafisch w e r k , d a t t o t diep in de vijftiger j a r e n zó o v e r h e e r s t , d a t de t o e n m a l i g e k u n s t k r i t i e k in h e m de illustrator-graficus bij u i t s t e k z a g .
D e versiering v a n b o e k e n , oorkonden en gelegenh e i d s d r u k w e r k w a s voor F r a n s Mandos in die j a r e n als w a t e r v o o r e e n vis. Zelf v a n n a t u r e b e g a a f d m e t e e n aanstekelijke zin v o o r h e t feestelijk leven, altijd m e e d e l e n d van zijn rijke
gevoelsleven,
oog
hebbend
voor
de
kleine
a t t e n t i e s , w a a r a a n d e m e d e m e n s zijn plezier kan h e b b e n , kon hij heel zijn artisticiteit uitleven in e e n h a a s t eindeloze r e e k s v a n gelegenheidsgrafieken en illustraties,
die
op
zichzelf
al e e n
levensoeuvre
v o r m e n . Als m e n d e s t a p e l s g e b o o r t e - , communie-, t r o u w - . K e r s t - en Nieuwjaarsprenten, m e n u k a a r t e n , rijmprenten, ex-librissen en oorkonden, die hij in d e loop
van
vooral
de
veertiger
en
vijftiger
jaren
g e m a a k t heeft, nog e e n s doorkijkt, r a a k t m e n niet alleen o n d e r d e indruk v a n d e rijkdom a a n v a k m a n s c h a p e n f a n t a s i e , m a a r d e n k t m e n ook m e t enige w e e m o e d a a n h e t verlies a a n artistieke versiering van
het
familiale,
maatschappelijke
leven in l a t e r e j a r e n .
en
kerkelijke
LEVEND XIJN WIJ ONTSNAPT, AIS EEN VOCjEL UIT HET NET VU* DB VIMOW.HET NET IS qESCHEURD/EN WH ZON OMKOMEN/ ONZE HUW B IN DKNMM DES HBMM. DIE HEMEL EN AARDE HEEFT <jEKMXT:
» T2II7/I
In dezelfde s f e e r als deze gelegenheidsgrafiek
ligt
h e t rijke illustratieve w e r k . U i t h e t v e l e n o e m e n w e m e t n a m e zijn boeiende verluchtingen van
liedboeken als Ons
Nederlands
V o l k s l i e d , De W i n g e r d , Kinderzang en Kinderspel en v a n vele uitgaven van „Ons Lekespel" t e Bussum, U i t g e v e r i j ,,De T o o r t s " t e H e e m s t e d e en Uitgeverij „ H e t R.K. J o n g e n s w e e s h u i s " t e Tilburg - o m nog m a a r n i e t t e s p r e k e n v a n de talrijke illustraties in d i v e r s e B r a b a n t s e w e e k b l a d e n en t i j d s c h r i f t e n .
V e r s i e r i n g v a n h e t dagelijks leven: h e t bleef niet t o t grafisch w e r k beperkt. In dezelfde periode o n t w e r p t Frans Mandos allerlei o r n a m e n t e n v o o r h e t kerkelijke en p r o f a n e g e b e u r e n o.a.
processievaandels,
kazuifels,
kerstgroepen,
g e b r a n d s c h i l d e r d e r a m e n , muurschilderingen, ruiters t a n d a a r d e n e n talrijke vlaggen e n v l a g g e s t o k k e n v o o r de N o o r d - B r a b a n t s e B o e r e n b o n d en de B o n d v a n Landelijke Rijverenigingen.
In deze j a r e n lijkt hü onuitputtelijk in w e r k k r a c h t en vindingrijkheid. Hij b e s c h o u w t elke o p d r a c h t s t e e d s w e e r als een u i t d a g i n g , die hij o p t i m a a l - v a k k u n d i g en a r t i s t i e k wil beantwoorden. Hij k e n t
de w e e r b a r s t i g h e d e n ,
die aan vele
op-
d r a c h t e n v e r b o n d e n zijn, m a a r o v e r w i n t die in h e t blije v o o r u i t z i c h t v a n h e t voldane w e r k , d a t m a k e r e n o p d r a c h t g e v e r voldoening g e e f t . E n d a a r i n h e r k e n n e n w i j zijn bijzondere
karakter:
zichzelf helemaal g e v e n , m e t h a r t en ziel, v o o r h e t g o e d e e n s c h o n e , w a a r m e e hij zijn m e d e m e n s e n k a n verrijken. O o k als de periode v a n de p r a k t i s c h geheel aan o p d r a c h t g e b o n d e n w e r k z a a m h e i d t e n einde is, zal d a t zo blijven. M e t g r o o t elan zal hij zich in l a t e r e j a r e n bij tijd en wijle
aan
weer
andere
gebonden
kunstvormen
wijden. Hij o n t w e r p t d a n mozaïeken uit n a t u u r s t e e n , glas-in-
betonversieringen, keramiek in b a k s t e e n en baksteenm o z a ï e k e n s t a a t s o m s dagenlang op de steiger als u i t v o e r d e r v a n zijn eigen o n t w e r p e n . Niet nameloos zoals de b e e l d h o u w e r s v a n de m i d d e l e e u w s e k a t h e d r a l e n , m a a r w e l m e t iets v a n h u n nederige scheppingslust.
In h e t L e x i c o n v a n Nederlandse Beeldende K u n s t e n a a r s 1750-1950 v a n Pieter Scheen s t a a t o v e r Frans M a n d o s o.a. t e lezen: „Schildert, aquarelleert, t e k e n t ( p e n ) , o o k g r a f i s c h w e r k ( e t s e n , litho's en kopergravures).
Aanvankelijk
portretschilder,
later
illu-
s t r a t o r - g r a f i c u s , o n t w e r p t ook m o n u m e n t a l e w e r k e n e n v o e r t deze uit in glas, mozaïek e n b e t o n " . G e e n onverdienstelijke lexicologische k e n s c h e t s i n g , t o t op z e k e r e h o o g t e en v o o r h e t b e t r e f f e n d e tijdsbestek.
Maar
op h e t tijdstip, w a a r o p
de
auteur
zijn s c h r i f t u u r a f s l o o t , s t o n d Frans Mandos in z e k e r e zin v o o r e e n k e e r p u n t in zijn leven en w e r k . A l s hij in 1963 v a n Tilburg naar de Goirlesedijk in
H i l v a r e n b e e k v e r h u i s t , lijkt h e t w e l , alsof hij als m e n s e n k u n s t e n a a r h e t s p o o r t e r u g v i n d t naar zijn oors p r o n k e l i j k e g e n e g e n h e d e n , die in de voorbije j a r e n v a a k b e d o l v e n w a r e n onder de z w a a r t e v a n
het
dagelijks w e r k . Hij h e r v i n d t h e t B r a b a n t s e landschap, d a t hij altijd v e r b a a l en p i c t u r a a l geprezen h e e f t , de g e m e e n z a a m h e i d m e t zijn b u u r t g e n o t e n , de geborgenheid è n d e uitbundigheid t e m i d d e n v a n vele v r i e n d e n , de v e r i n n i g i n g v a n h e t huiselijke en a r t i s t i e k e leven m e t J a n n e k e e n h e t w e e r naar h a r t e l u s t schilderen, zó v o l v e r w o n d e r i n g e n g e l u k k i g , alsof hij pas begonnen was. Aangeraakt
door
nieuwe
vormgevingen,
blijft
hij
t r o u w a a n zijn eigen w e z e n . Hij ziet en v e r b e e l d t l a n d s c h a p p e n , v e l d b o e k e t t e n , dieren e n m e n s e n m e t dezelfde v e r w o n d e r i n g en genegenheid v a n v r o e g e r .
H e t ragfijn p o r t r e t j e v a n Janneke's m o e d e r , d a t hij in 1949 aquarelleerde, v i n d t zijn p e n d a n t in de m e t
g r o t e t e d e r h e i d g e t e k e n d e en geaquarelleerde k o n t o u r e n v a n J a n n e k e - e e n s c h u c h t e r e aanduiding v a n e e n o n u i t s p r e e k b a a r geluk. Schildert hij in 1939 m e t donker penseel Hilvarenbeek, n u t e k e n t e n schildert hij m e t lichtere t o e t s in de omgeving
van
de
Hilvarenbeekse
toren
verstilde
l a n d s c h a p p e n en b o e r e n h o e v e n . H e t stilleven m e t b r a a m b l o e s e m v a n 1940 v i n d t een v e r r u k k e l i j k v e r v o l g in vele b l o e m b o e k e t t e n . In w e i n i g e lijnen v e r b e e l d t hij de ruige, paradijselijke t u i n bij zijn huis en h e r i n n e r t zich de t u i n aan de Oude B o s s c h e w e g in Tilburg, die hij in 1945 v o o r zijn v r o u w schilderde. In zijn atelier o n t w e r p t hij w a n d k l e d e n , die Janneke w e v e n d , b o r d u r e n d en applikerend m e t
zeldzame
toewijding gestalte geeft.
V o o r h e m v o l s t a a t h e t leven en w e r k e n in h e t land v a n zijn h e r k o m s t . W e l zal hij bij tijd e n wijle m e t jongensachtige ver-
w a c h t i n g op reis g a a n , v e r r u k t zijn v a n een duinlands c h a p a a n h e t Z w i n , e e n landschap in B r e t a g n e , e e n Z w i t s e r s b e r g l a n d s c h a p of w a t dan o o k , m a a r hij k e e r t t e r u g in h e t z e k e r e w e t e n , d a t hij h e t b e s t e g e d i j t in de v e r t r o u w d e s f e e r v a n eigen s t r e e k , huis e n hof.
L e v e n e n w e r k v a n e e n begenadigd m e n s en k u n s t e n a a r als F r a n s M a n d o s laten zich niet in e e n paar regels vangen. D a t de w e r k e l i j k h e i d zoveel rijker is, w e t e n de v e l e n , die zijn liefde, v r i e n d s c h a p e n t o e w i j d i n g als
een
genade hebben ervaren. V a n h e m , die zelf h e t leven altijd als een genade v a n God
beschouwde
en w i e
het
Zonnelied v a n
p a t r o o n h e i l i g e op h e t lijf g e s c h r e v e n is:
L o o f t en z e g e n t mijn Heer, d a n k t H e m en dient H e m m e t g r o t e nederigheid.
zijn
