nummer 1 | februari 2013
Longaanvallen de baas Longaanvallen bij COPD voorkomen en verminderen Een service van AstraZeneca voor mensen met longaandoeningen
Najaars- en winterongemakken met ernstige gevolgen. Uche uche…. snif snif… In het najaar en in de winter hoor je het overal om je heen. De verkoudheden, griepjes en keelontstekingen hebben toegeslagen. Voor mensen met COPD gaan de risico’s en ongemakken verder. Veel verder! Zij hebben toch al gauw last van benauwdheid, maar in het najaar en ’s winters kunnen ze daar extra veel last van krijgen: benauwder worden, hoesten, of al bij weinig inspanning veel meer ademtekort krijgen dan normaal. Ingrijpende klachten, die grote invloed hebben op hun leven. Want zo’n ‘longaanval’ gaat je niet in de koude kleren zitten. Soms is zelfs een ziekenhuisopname nodig. Professor Thys van der Molen en verpleegkundig specialist Walter van Litsenburg vertellen wat je kunt doen om deze longaanvallen te voorkomen of de gevolgen ervan te beperken.
Thys van der Molen, hoogleraar huisartsgeneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en Walter van Litsenburg, verpleegkundig specialist Longziekten aan het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven.
2 Longaanvallen de baas
Een longaanval Longaanval is de naam voor een
Een longaanval moet behandeld worden,
verergering van de ‘normale’ klachten bij
benadrukken de beide deskundigen. Anders
COPD. Wat normaal is, is voor iedereen
worden de klachten alleen maar erger. Als je
anders. De ene persoon met COPD wordt
de aanval goed behandelt, kun je weer op het
benauwd bij traplopen, de ander bij het
oude niveau komen. Bovendien kan een langer
aankleden ’s morgens, een derde bij
durende longaanval ook psychische problemen
vochtig weer. De een heeft zelden last van
geven, vertelt professor Van der Molen:
slijm, de ander vaak. Zoals in het grafiekje
“Doordat de luchtwegen samentrekken,
te zien is, hebben veel mensen vooral
word je bang. Die angst kan verlammend zijn.
’s morgens last van kortademigheid. Dat
Mensen blijven in hun stoel zitten, bang voor
maakt het wassen, aankleden en andere
benauwdheid. Daardoor gaat hun conditie verder
activiteiten ’s morgens erg zwaar. Rond
achteruit en dát is slecht voor hun COPD.
12 uur zijn mensen met COPD gemiddeld
Ze komen dan niet meer terug op hun oude
op hun best en in de loop van de dag
niveau.”
worden de klachten vaak weer erger. Bij een longaanval worden de klachten erger, heviger, en ze treden op in andere situaties dan normaal, vertelt Walter van Litsenburg. “Neem bijvoorbeeld iemand die normaal gesproken benauwd wordt bij zwaardere inspanning zoals traplopen, maar niet bij een rustig wandelingetje. Als die persoon plotseling geen honderd meter kan wandelen zonder kortademig te worden, kan er sprake zijn van een longaanval.” Er wordt van een longaanval gesproken als de verergering twee dagen
Deze gegevens komen uit de volgende wetenschappelijke onderzoeken: 1. Partridge MR, et al. Current Medical Research and Opinion, Vol. 25 No 8, 2009, 2043-2048 2. Kessler, et al. ERJ Express. Published on November 29, 2010 as doi: 10.1183/09031936.00051110
(48 uur) aanwezig is.
Benauwd en hondsmoe Bij een longaanval zijn er drie verschijnselen die het meest opvallen: – de kortademigheid en benauwdheid worden erger, ook in rust; – je moet meer hoesten en hoest meer slijm op; – het slijm kan taai en verkleurd (geelgroen) zijn. Daarnaast zijn mensen meestal hondsmoe: ze kunnen geen enkele normale activiteit meer aan. Ze hijgen en piepen, zitten meer dicht, hebben keelpijn en soms koorts. En wat erg bedreigend is: de benauwdheid maakt hen angstig en terneergeslagen.
3 Longaanvallen de baas
Het is belangrijk om echt op dag 2 naar de dokter te gaan.
Wat is een longaanval? Officieel wordt gesproken van een longaanval als iemand met COPD meer dan 48 uur een toename van COPD-klachten heeft, bij situaties die anders zijn dan normaal voor die persoon.
Andere namen voor een longaanval zijn: terugval, tijdelijke verslechtering, verergering of achteruitgang van de longen of de medische term exacerbatie.
4 Longaanvallen de baas
Voortekenen
Op dag 2 naar de dokter
“Veel mensen voelen het aankomen”,
“Als je klachten verergeren, kunnen
zegt prof. Van der Molen. “Ze merken
ze de volgende dag weer afnemen”,
bijvoorbeeld dat ze eerder benauwd zijn,
zegt Van Litsenburg. “Zeker als je meer
rillerig worden, het snel koud hebben,
van je medicijnen neemt. Maar als je
vaker hun puffer nodig hebben, meer
de volgende dag nog steeds veel
slijm ophoesten, en dat de kleur van het
benauwder of kortademiger bent dan
slijm verandert.” Die signalen kunnen erg
normaal, of meer slijm hebt, of als je van
persoonlijk zijn.
de benauwdheid niet kunt slapen, dan moet je naar de dokter. Dan kan een kuur
Sommige mensen merken dat er een longaanval
met ontstekingsremmende medicijnen
aankomt als hun eetlust afneemt of als hun smaak
(corticosteroïden/prednisolon) nodig zijn
verandert. Van Litsenburg: “Als het eenmaal zo
om de aanval te stoppen.”
ver is, merk je dat je meer klachten hebt en in andere situaties; eerder. Dus anders en eerder
Longontsteking
dan wat voor jou normaal is – en dat is voor
Er kan ook sprake zijn van een longontsteking.
iedereen anders.”
“Dan moeten we zeker snel handelen. Daarom is het zo belangrijk om echt op dag 2 naar de dokter
De beide deskundigen raden aan om bij voor-
te gaan.” Bij een longontsteking wordt iemand in
tekenen meteen meer medicatie te gebruiken om
korte tijd doodziek, met hoge koorts. Bij een
de longaanval minder ernstig te laten verlopen.
longaanval worden de klachten geleidelijk
Als je dat niet doet, is de longaanval na vijf dagen
ernstiger. “Als mensen te lang wachten en pas in
op zijn ergst.
een laat stadium, hevig benauwd en angstig, de
Van der Molen: “Dan voel je je echt heel benauwd
dokter inschakelen, moeten ze naar het zieken-
en angstig. Maar als je op tijd begint met het
huis, soms met loeiende sirene”, waarschuwt
verhogen van de medicijnen, zoals afgesproken
Van Litsenburg. Ze moeten dan zo’n zes of zeven
met de arts of verpleegkundige, kun je de
dagen in het ziekenhuis blijven, krijgen hoge
longaanval de baas blijven.”
hoeveelheden sterke ontstekingsremmende medicijnen, zuurstof, en medicijnen via verneveling. Van Litsenburg: “Mensen zijn vaak bang voor ziekenhuisopname en durven daarom niet naar de dokter te gaan. Maar door op tijd naar de dokter te gaan, kunnen ze juist ziekenhuisopname voorkomen!”
5 Longaanvallen de baas
Het is belangrijk om je goed aan de adviezen en het voorschrift van de arts te houden.
6 Longaanvallen de baas
Medicijnen De dokter zal nagaan wat de oorzaak
Welke medicijnen worden gegeven, kan per
van de verergering is. Is dat een infectie?
patiënt verschillen. Iedere patiënt is anders.
Dan worden er antibiotica voorgeschre-
Maar welke medicijnen ook worden voor-
ven. Geen infectie? Dan moet er iets
geschreven, neem ze en neem ze goed.”
gedaan worden aan de ontstoken en samentrekkende luchtwegen. Dat kan
Van Litsenburg: “Als het slijm geelgroenig is,
een kuur met sterke ontstekings-
kan er sprake zijn van een infectie en dan kan
remmende medicijnen zijn.
het nodig zijn dat je antibiotica krijgt. Maar het is niet altijd duidelijk of er een infectie is. Dan is
Soms is het voldoende om van de normale
de ervaring van de patiënt belangrijk. We vragen
COPD-medicijnen meer te gebruiken of ze vaker
dan of hij of zij eerder zo’n longaanval heeft
in te nemen. Dat is per persoon verschillend.
gehad, wat er toen werd gegeven en of dat hielp.
Van der Molen: “Het is belangrijk om je goed
Als dat medicijn hielp, geven we het opnieuw.
aan de adviezen en het voorschrift van de arts
Soms duurt het even voordat voor iemand het
te houden. Dan ben je het snelst van de aanval
juiste antibioticum wordt gevonden. Daarom
af en kom je weer terug op je oude niveau.
maken we later gebruik van die ervaring om snel te kunnen helpen.”
COPD: piepen en hijgen COPD is de afkorting van Chronic Obstructive Pulmonary Diseases, of in het Nederlands chronische obstructieve longziekten. Het is een verzamelnaam van ongeneeslijke longziekten waarbij de luchtwegen beschadigd zijn en vernauwd raken; zoals longemfyseem en chronische bronchitis. Door de beschadiging trekken de luchtwegen samen en wordt er slijm aangemaakt. Dit veroorzaakt benauwdheid en kortademigheid. Door de vernauwde luchtwegen kan er niet genoeg zuurstof naar de longen worden vervoerd. Daardoor kunnen weefsels en organen, vooral de spieren, bij inspanning niet genoeg zuurstof krijgen. Het gevolg is dat iemand gaat hijgen en een piepende ademhaling krijgt. Bij inspanning moet je dan telkens even wachten tot de longen weer genoeg lucht hebben. De luchtpijp raakt makkelijk ‘geprikkeld’ en gaat dan slijm afgeven.
Je kunt COPD hebben met een lichte, een matige of een ernstige ‘ziektelast’. Lichte ziektelast (bij ongeveer 80% van de mensen met COPD): Als je zonder ernstige klachten in het dagelijks leven kan functioneren en nog meer dan de helft van de longfunctie aanwezig is. Benauwdheid leidt nog niet tot beperkingen. Het gewicht is gezond en de patiënt heeft weinig last van snel en plotseling verergeren van de klachten. Matige ziektelast: Als je meer ernstige klachten ervaart in het dagelijks leven, als benauwdheid je beperkt in je doen en laten, maar de behandeling goed werkt. Mensen met matige ziektelast moeten regelmatig gecontroleerd worden. Behandeling kan meestal dicht bij huis, met soms een bezoek aan de longarts. Ernstige ziektelast: Als je ernstige klachten ervaart en benauwdheid je beperkt in je doen en laten. Er treedt vaker een snelle en plotselinge verergering van klachten op. Intensieve begeleiding door de longarts, of door een team van begeleiders, is noodzakelijk. Soms is een revalidatieprogramma onderdeel van de behandeling.
7 Longaanvallen de baas
Bij mensen met COPD zijn de gevolgen van een infectie ernstiger dan bij gezonde mensen: ze krijgen een longaanval. “Bewegen is belangrijk. Binnen of buiten, alleen of onder begeleiding.” Blijf bewegen, benadrukken beide deskundigen. Ga wandelen, doe speciale fysiotherapie… Dat voorkomt dat je verder afglijdt en dat je eerder benauwd wordt.
8 Longaanvallen de baas
Virussen, ventilatie, vocht, verontreiniging Waarom krijgen mensen met COPD vaak
Van Litsenburg: “Sommige mensen met COPD
een longaanval in het najaar en in de
zeggen: als ’s morgens de gordijnen nog dicht
winter? Eigenlijk weten we dat niet, geven
zijn, merk ik al aan mijn benauwdheid dat het
Van der Molen en Van Litsenburg toe.
buiten mistig is.”
Maar waarschijnlijk speelt een infectie met een virus of een bacterie in veel
Geen specifieke oorzaak
gevallen mee.
Je kunt ook een longaanval krijgen door oorzaken die niet specifiek voor een seizoen zijn.
In het najaar en ’s winters lopen er nou eenmaal
Bijvoorbeeld door spanning en overbelasting,
veel mensen rond met verkoudheden, ‘griepjes’
vertelt Van Litsenburg. Als iemand voor een
en andere infecties. Je steekt elkaar makkelijker
dementerende echtgenoot moet zorgen, als er
aan, je zit meer bij elkaar binnen in slecht
spanningen zijn in het gezin, als er problemen
geventileerde ruimtes. Bij mensen met COPD zijn
zijn met de buren of met de financiën...
de gevolgen van zo’n infectie ernstiger dan bij gezonde mensen: ze krijgen een longaanval.
Blijf bewegen Verder kan stilzitten COPD verergeren. Veel
Ook de vochtige lucht in de herfst en de winter
mensen met COPD hebben steeds meer moeite
doet een duit in het zakje. Door het vocht in de
met bewegen. Omdat ze last hebben van slijm en
lucht zakt de luchtverontreiniging, zoals roet,
pijn in hun borstkas hebben door het hoesten,
stof en chemische stoffen, naar beneden.
gaan ze bewegen mijden. “Maar daardoor raak je
Normaal zweeft die verontreiniging hoog boven
in een negatieve spiraal”, waarschuwt Van der
ons hoofd, maar als het vochtig wordt, hangt hij
Molen. “Bewegen is belangrijk. Binnen of buiten,
op ‘neushoogte’. Je merkt het soms aan allerlei
alleen of onder begeleiding.” Blijf bewegen,
luchtjes zoals de rook van houtkachels.
benadrukken beide deskundigen. Ga wandelen, doe speciale fysiotherapie… Dat voorkomt dat je
Overgevoelige luchtwegen Mensen met COPD hebben overgevoelige luchtwegen. Die raken geprikkeld door de luchtverontreiniging, ze gaan verder samentrekken en slijm produceren. Het slijm bemoeilijkt de ademhaling nog meer. De luchtwegen raken ook geprikkeld door sigarettenrook, door mist en vocht, door de overgang van warm naar koud, of juist andersom…
9 Longaanvallen de baas
verder afglijdt en dat je eerder benauwd wordt.
Wat kun je doen, wat moet je doen? Om een COPD-longaanval te voorkomen 1. Stop met roken Dit is het allerbelangrijkste. COPD komt in de meeste gevallen door roken en verergert sneller als je daar niet mee stopt. Blijft iemand (of iemand in de omgeving) roken, dan krijgt iemand met COPD vaker longaanvallen en kan hij of zij echt angstig of depressief worden. Stoppen met roken is niet makkelijk, maar als het eenmaal is gelukt, wordt het leven een stuk aangenamer; ook als je al COPD hebt.
2. Haal elk jaar de griepprik Met een griepprik krijg je minder makkelijk een infectie. Dat kan een longaanval voorkomen.
3. Neem de medicijnen goed in Neem de medicijnen goed in zoals geadviseerd door de zorgverlener.
4. Zorg voor een goede conditie door een gezonde levensstijl Belangrijk is om te blijven bewegen op je eigen niveau en een goede balans te vinden tussen bewegen en rust. Professionele begeleiding, bijvoorbeeld door fysiotherapeuten gespecialiseerd in de begeleiding van mensen met COPD, kan hier goed bij helpen. Soms kun je even niet bewegen door een verergering van klachten, maar zodra het weer lukt, moet je proberen de beweging weer in je leven in te bouwen. Inactiviteit maakt de ziekte alleen maar erger. Zorg ook voor gezonde voeding en andere maatregelen die de weerstand verbeteren. Vooral vitamine D en E zijn belangrijk om de longen gezond te houden.
5. Vermijd prikkels die een longaanval kunnen uitlokken Voor de een is dat de kou buiten, voor de ander is dat warmte, voor een derde tocht. Je moet dus weten waar je last van krijgt. Niemand hoeft andere mensen te mijden uit angst voor ‘virusjes’. Maar mocht iemand in de omgeving verkouden zijn, dan is goede hygiëne belangrijk. Dus: hoesten en niezen met de hand voor de mond; vervolgens de handen wassen.
10 Longaanvallen de baas
Wat kun je doen, wat moet je doen? Bij de eerste verschijnselen van een COPD-longaanval 1. Gebruik meer medicatie Bij de eerste voortekenen de dosis verhogen of de puffer vaker gebruiken zoals afgesproken met de zorgverlener.
2. Trek tijdig aan de bel Benauwder, eerder benauwd, meer slijm dan anders? Op dag 2 naar de dokter! Als je snel de juiste behandeling krijgt, dan komt de longaanval snel tot staan en kom je weer op het oude niveau.
3. Houd je aan de adviezen en neem trouw de medicijnen Extra medicijnen die worden voorgeschreven, moeten goed volgens de adviezen van de dokter worden gebruikt. Alleen dan hebben ze het goede effect en komt er snel een eind aan de longaanval.
11 Longaanvallen de baas
Accepteren. Het klinkt gek, maar je hebt minder last van de klachten van COPD als je accepteert dat je de ziekte hebt. “Accepteren en ernaar leven, de consequenties aanvaarden, maakt dat de luchtwegen al een beetje meer ontspannen”, legt Van der Molen uit. De klachten zullen niet verdwijnen, maar worden wel draaglijker en minder beangstigend. De leefregels – blijven bewegen, stoppen met roken, gezond eten, beperkt alcoholgebruik en voldoende ontspanning – zijn belangrijk, maar ze goed naleven lukt beter als je de ziekte hebt geaccepteerd. Ook een longaanval kun je het best maar accepteren en ernaar handelen. Wie zich innerlijk verzet of boos maakt, houdt meer last van benauwdheid.
Disclaimer De uitgave van deze brochure is mogelijk gemaakt door AstraZeneca BV. De informatie in deze brochure en de adviezen kunnen niet gezien worden als een vervanging van medische of andere professionele hulp, zorg, ondersteuning of informatievoorziening. AstraZeneca en de auteurs kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor de keuzes die de lezer van deze brochure hierin maakt. AstraZeneca wil haar bijdrage leveren aan de gezondheid en kwaliteit van leven van mensen met een chronische ziekte. Voor meer informatie over het bedrijf AstraZeneca kunt u kijken op www.astrazeneca.nl.
