nummer 2 | april 2013
Astma en neusallergie Aanvallen voorkomen en verminderen Een service van AstraZeneca voor mensen met longaandoeningen en allergie
Een aanval
Hatsjie! Niezen, loopneus, jeuk aan de neus… Voor mensen met hooikoorts of een andere neusallergie bekende, maar vervelende verschijnselen. Bloeiend gras, uitkloppen van een kleed of bezoek van een hond kan ervoor zorgen dat ze behoorlijk last krijgen van hun neus. Anderen krijgen juist een piepende ademhaling, verstopte luchtwegen en worden benauwd. Dat zijn de mensen met astma. Ook astma kan door allergie komen, al zijn er ook andere prikkels waardoor je een astma-aanval kunt krijgen. Huisarts Roland Riemersma en allergoloog Hanneke Oude Elberink vertellen wat je kunt doen om aanvallen van astma of neusallergie te voorkomen of de gevolgen ervan te beperken.
Dr. Hanneke Oude Elberink is internist-allergoloog aan het Universitair Medisch Centrum in Groningen. Dr. Roland Riemersma is huisarts in Appingedam en geeft onderwijs aan huisartsen en huisartsen in opleiding over luchtwegaandoeningen en longfunctieonderzoek.
2 Astma en neusallergie
Ontsteking door prikkels
Astma: piepen en hoesten
Bij astma en neusallergie is hetzelfde
Astma is een ontsteking van de ‘lagere lucht-
mis: de luchtwegen zijn ontstoken, legt
wegen’, dat wil zeggen: vanaf de keel naar
huisarts Roland Riemersma uit. Is die
beneden. De luchtpijp en de vertakkingen
ontsteking vooral in de neus, dan heet
daarvan, die naar de longen gaan, zijn bij astma
dat neusallergie (de medische term is
permanent ontstoken; soms wat meer, soms
allergische rhinitis), is het vooral lager
wat minder. Het slijmvlies van de luchtwegen is
– in de borst en de keel – dan spreekt
een beetje verdikt en opgezwollen en er wordt
men van astma.
altijd wel wat slijm aangemaakt. Toch heeft iemand met astma daar niet
Bij allebei kan de ontsteking erger worden door
permanent last van. Astma kan opflakkeren:
contact met ‘prikkels’ oftewel uitlokkende
de ontsteking kan erger worden door bepaalde
factoren. Dan is er sprake van een aanval.
‘prikkels’.
Sommige mensen hebben alleen neusallergie,
Bij zo’n astma-aanval wordt het slijmvlies van
anderen alleen astma, maar veel mensen hebben
de luchtwegen nog dikker en wordt er meer
allebei. Zeventig procent van de mensen met
slijm aangemaakt. Ook trekken de spiertjes
astma heeft óók neusklachten, vertelt allergoloog
rond de luchtwegen samen. Al met al worden
Hanneke Oude Elberink. Andersom heeft vijftien
de luchtwegen nauwer en kan er minder lucht
tot veertig procent van degenen met neusallergie
doorheen. Door de vernauwde luchtwegen kan
óók astma.
er niet genoeg zuurstof naar de longen worden vervoerd. Weefsels en organen, vooral de spieren, kunnen dan bij inspanning niet genoeg zuurstof krijgen. Het gevolg is dat je gaat hijgen, een
Astma onder controle?
piepende ademhaling krijgt en gauw moe wordt. Bij inspanning moet je dan telkens even wachten
Iemand kan zijn astma goed of minder goed
tot de longen weer genoeg lucht hebben.
onder controle hebben. Gebruik van medicijnen
De luchtpijp raakt makkelijk ‘geprikkeld’ en gaat
en andere maatregelen - die hierna nog aan
dan slijm afgeven. Dat slijm zet aan tot hoesten
de orde komen - zijn hierbij belangrijk, maar
(ook ’s nachts).
natuurlijk maakt het ook veel uit hoe gevoelig iemand is. De Zorgstandaard Astma van de Long Alliantie Nederland maakt onderscheid
Het is goed om te weten welke prikkels bij jou een
in drie ‘zorgzwaartes’, namelijk mensen die
astma-aanval uitlokken. Dit kunnen allergische of
hun astma volledig (1), gedeeltelijk (2) of niet/onvoldoende (3) onder controle hebben.
niet-allergische prikkels zijn. In de tabel staan
Dit bepaalt onder andere hoe vaak je voor
voorbeelden hiervan. Bijna alle mensen met astma
controle naar de dokter moet en of dat bij de
hebben last van de genoemde niet-allergische
huisarts of bij de longarts gebeurt. Iemand kan
prikkels, terwijl de gevoeligheid voor allergische
ernstig astma hebben, maar toch door de juiste maatregelen en trouw gebruik van medicijnen astma goed onder controle hebben.
3 Astma en neusallergie
prikkels per persoon kan verschillen.
Astma en neusallergie: ontsteking van de luchtwegen door prikkels Voorbeelden van allergische prikkels en niet-allergische prikkels bij astma Allergische prikkels
Niet-allergische prikkels
bijvoorbeeld
bijvoorbeeld
stuifmeel (graspollen of boompollen)
sigarettenrook
huisdieren
roet of fijnstof in de lucht
huisstof
sterke luchtjes in de lucht zoals parfum, wasmiddelen of verf mist, smog, vocht plotselinge temperatuurovergang lichamelijke inspanning stress
4 Astma en neusallergie
Neusallergie: niezen en jeuk Iemand met neusallergie heeft vooral last
Of was het een mooie zomerdag met bloeiende
van niezen, een loopneus en jeuk aan de
grassen? Was je op bezoek bij iemand met een
neus. Dus van verschijnselen in de neus,
huisdier? Of heb je de wollen dekens uitgeklopt
soms de bijholtes in het hoofd, maar niet
(huisstofmijt)?
lager dan de neus.
Overeenkomsten De verschijnselen treden met name op nadat je
We hebben gezien dat iemand met astma vooral
een stof hebt ingeademd waarvoor je allergisch
last heeft van benauwdheid en hoesten en iemand
bent, bijvoorbeeld stuifmeel, huidschilfertjes van
met neusallergie vooral van niezen, een loopneus
huisdieren of uitwerpselen van de huisstofmijt in
en jeuk aan de neus. Maar verder zijn er veel
het huisstof. Zolang je niet permanent aan zulke
overeenkomsten tussen deze twee aandoeningen.
stoffen blootstaat, blijft het bij hinderlijke niesbuien
Zowel astma als neusallergie zijn continu in lichte
en jeuk. Maar als je constant in contact bent
mate aanwezig en flakkeren op na een ‘prikkeling’
met dergelijke stoffen, gaat het neusslijmvlies
door allergische of andere prikkels. Dan ontstaat
ontsteken. Het raakt geprikkeld en gaat overmatig
er een aanval.
slijm produceren, waardoor je neus verstopt raakt. Soms komen ook de bijholten vol te zitten. Het
Het gaat vrijwel altijd om ingeademde prikkels.
lijkt op een heftige chronische verkoudheid, maar
Een enkele keer krijgen mensen last na een
zonder dat er een verkoudheidsvirus aan te pas
andere vorm van contact. Zo reageren sommige
komt. Uiteindelijk wordt het slijmvlies zo gevoelig
mensen bijzonder heftig op een wespensteek
dat je ook last krijgt van andere prikkels en de
of op bepaalde voedingsmiddelen (bijvoorbeeld
‘verkoudheid’ in stand blijft.
bepaalde vruchten), waarbij ook benauwdheid of verschijnselen van neusallergie kunnen ontstaan.
Bij een plotselinge aanval kun je soms afleiden
Dit komt echter slechts zelden voor.
waar je allergisch voor bent. Was je buiten en bloeiden de boomkatjes (vroeg in het voorjaar)?
Hooikoorts is een speciale vorm van neusallergie Als de allergie wordt uitgelokt door stuifmeel (pollen), wordt de populaire naam hooikoorts gebruikt. Hooikoortsklachten treden vooral op in het voorjaar en de zomer, afhankelijk van de bloeitijd van de plant die de allergieklachten uitlokt. Overigens kan iemand met hooikoorts naast neusklachten ook last hebben van jeuk aan de ogen en waterige ogen, maar ook van astma in die tijd van het jaar (seizoensastma).
Er is geen populaire term voor andere soorten neusallergie, bijvoorbeeld als iemand neusklachten heeft door huisdieren of stof. Dit type allergie kan het hele jaar klachten veroorzaken (artsen noemen dat perenniaal).
5 Astma en neusallergie
Voorjaars- en zomerklachten: pollenallergie In het voorjaar krijgen veel mensen weer last van hun allergie, met name degenen die allergisch zijn voor stuifmeel van bomen (in het vroege voorjaar) of voor graspollen (van april t/m augustus). Pollen of stuifmeel, dat is hetzelfde. Het bestaat uit minieme korreltjes die door planten worden afgegeven. Ze waaien mee met de wind tot ze landen op een meeldraad van zo’n zelfde plant en die bevruchten. Miljarden stuifmeelkorreltjes worden er afgegeven. Bij droog en winderig weer kan de lucht er vol mee zitten. Het hooikoortsweerbericht is dan ‘ongunstig’. Wetenschappers hebben nauwkeurig vastgesteld wanneer welke planten bloeien – en dus pollen afgeven, al kan dat bij hogere of lagere temperatuur soms wat eerder of later in het jaar zijn.
Het is heel belangrijk om op tijd een naderende aanval af te weren
6 Astma en neusallergie
Op pagina 13 staat de pollenkalender. Hierin zijn de bloeitijden van plantensoorten opgenomen waar veel mensen allergisch voor zijn. Meer gegevens over de bloeitijden zijn te vinden op pollenkalenders op internet bijvoorbeeld www.pollenkalender.tv. Ook diverse app’s voor mensen met hooikoorts geven informatie over pollentijden.
Aanvallen Aanvallen door reactie op prikkels
De ontsteking die bij astma in de luchtwegen zit,
kenmerken zowel astma als neusallergie.
verdwijnt meestal niet. Dat komt omdat er voort-
Vooral voor mensen met astma voelt een
durend contact blijft met een prikkel die de
aanval erg bedreigend, weet Hanneke
ontsteking aan de gang houdt. Er is bijvoorbeeld
Oude Elberink. “Als je neus dicht zit door
altijd wel wat huisstof. Soms komt er een aanval.
de neusallergie kun je nog door je mond
Hanneke Oude Elberink somt op: “Dan ben je
ademhalen. Maar ben je benauwd door
plotseling blootgesteld aan een nieuwe prikkel:
een astma-aanval, dan beperkt dat je in
iets waarvoor je allergisch bent, bijvoorbeeld
je doen en laten.”
stuifmeel. Of je hebt een hond op bezoek gehad.
Maar onderschat ook de problemen van de
Of je hebt iets gegeten waarvoor je allergisch
hooikoortspatiënt niet: “Ook zij zijn beperkt
bent. Je kunt ook meer last van de ontstekings-
omdat ze last krijgen zodra ze zich op een dag
verschijnselen krijgen door smog of roet in de
met veel pollen in de lucht buiten vertonen:
lucht, doordat je uit een warm huis in de koude
ontzettende jeuk aan de neus, niezen en
buitenlucht komt, door sigarettenrook of
snotteren.
inspanning.” Roland Riemersma voegt toe:
Bij degenen die allergisch zijn voor prikkels
“Het is ook vaak een verkoudheidvirusje dat
die langdurig aanwezig zijn, kunnen de neus en
van de neus afzakt naar de lagere luchtwegen.
de oren dicht gaan zitten, ze kunnen hun smaak
Dan gaat iemand piepen en hoesten en binnen
en reuk verliezen en last krijgen van de ‘lagere
twee à drie dagen is het helemaal mis. Dan is de
luchtwegen’. Door de verstopping van neus- en
ontsteking zo erg dat er een kuur met prednisolon
bijholtes kunnen deze mensen ook heel moe
en eventueel antibiotica nodig is. Daarom is het
worden.”
heel belangrijk om op tijd een naderende aanval af te weren.”
Kun je erachter komen wat bij jou een aanval veroorzaakt, dan kun je de prikkels vermijden die de aanval uitlokken. Daarom adviseren de artsen om goed op te letten wanneer je klachten verergeren. Is dat in een bepaald seizoen? Als je buiten bent of juist binnen bent? Zodra je hier een patroon in ontdekt, kun je zelf al veel doen.
7 Astma en neusallergie
Aanval voor zijn Vaak voelen mensen een astma-aanval
“Een aanval kan anders zo erg worden dat je
aankomen. Ze zijn prikkelbaarder, ze
ontzettend benauwd wordt, geen enkele
moeten meer hoesten of merken dat ze
inspanning meer aan kunt, veel slijm ophoest en
’s nachts minder goed slapen. Riemersma:
beroerd wordt. Dan krijg je bronchitis en moet de
“Mensen merken dat ze slecht slapen of
dokter sterkere medicijnen voorschrijven; soms
dat ze meer van hun ‘noodmedicijnen’
ook een antibioticumkuur.”
gebruiken. Even een pufje om goed door te kunnen slapen. Dan weten ze zelf al:
Een hooikoortsaanval daarentegen komt heel
straks gaat het mis. Nu moet ik handelen.
snel opzetten: op een dag dat er veel stuifmeel
Daarom is het zo belangrijk de signalen
in de lucht zit begint de neus te kriebelen, moet
van een aanval te herkennen.”
je plotseling veel niezen, gaan de ogen tranen en krijg je een loopneus. In de loop van het
Hanneke Oude Elberink is het hiermee eens:
pollenseizoen krijg je meer en meer last van
“Mensen met astma moeten leren wat bij hen op
een verstopte neus en moeheid.
een aanval wijst. Ze kunnen bijvoorbeeld bij een aanval nagaan of ze zich de afgelopen dagen anders voelden, minder of juist meer eetlust hadden of veel dorst hadden.” “Als je de signalen van een astma-aanval voelt, moet je extra goed voor jezelf zorgen”, waarschuwt Riemersma.
Herken de signalen van verslechtering van uw astma op tijd astma-aanval op zijn ergst In de week voor een astma-aanval nemen klachten ’s nachts en gebruik van luchtwegverwijder vaak al toe.
100
percentage verandering
80
Herken de signalen van verslechtering van astma, dan kun je tijdig ingrijpen op basis van de adviezen van dokter of verpleegkundige. Dit kan helpen de astma beter onder controle te houden.
60
klachten
40
nachtelijke klachten kortwerkend ‘zonodig gebruik’
20 neem uw maatregelen
0 astmacontrole
-15
astmacontrole
-10
-5
0
5
dagen voor en na een astma-aanval
8 Astma en neusallergie
10
15 Deze gegevens komen uit het volgende wetenschappelijke onderzoek: Tattersfield AE et al., AMJRCCM 1999;160:594-599
Wat kun je ertegen doen? Een aanval van astma of neusallergie kun
Mensen met astma en neusallergie moeten ook
je niet altijd voorkomen. Maar je kunt de
andere prikkels zoveel mogelijk vermijden, ook
kans erop wel beperken. En als je een
al is dat niet altijd mogelijk. Ga niet bij rokers
aanval voelt aankomen, kun je de ernst
staan (rook zelf ook niet!), probeer plotselinge
ervan beperken. Hieronder lees je wat je
temperatuurovergangen te vermijden, blijf binnen
zoal kunt doen.
bij smogalarm. Je kunt zelfs overwegen om buiten de stad en ver van de snelwegen te gaan wonen,
Prikkels vermijden
daar zit veel minder fijnstof of roet in de lucht.
“Iedereen die allergisch is, moet prikkels vermijden”, vertelt Oude Elberink.
Regelmatig leven
Allergisch voor stof? Geen vloerbedekking,
Het helpt om goed voor je lichaam te zorgen:
pluizige kleden of wollen dekens. Geef stof
regelmatig leven, op tijd naar bed, voldoende
geen kans door de vloeren regelmatig te dweilen.
slapen, gezond eten, regelmatig bewegen, je
Ventileer het huis goed (met name de slaapkamer)
conditie op peil houden. Door regelmatig te
en zorg voor droge lucht.
sporten kan de neus goed open blijven en heeft
Allergisch voor huisdieren? Neem geen huisdier
de ontsteking minder vat op je lichaam. Maar het
of doe het huisdier weg; hoe erg dat ook is.
allerbelangrijkste is: niet roken. Rook beschadigt
Continue blootstelling maakt de klachten
de wand van de luchtwegen en veroorzaakt
chronisch en beschadigt de luchtwegen
voortdurend ontstekingen. De luchtwegen blijven
permanent. Daar krijg je later heel veel last van.
dan voortdurend geprikkeld.
Allergisch voor stuifmeel? In de pollentijd binnen
Verder raden de artsen aan om te zorgen dat je
blijven met ramen en deuren dicht. Zet buiten
niet te zwaar wordt. “Als je te zwaar wordt, ga je
een grote (zonne)bril op.
minder makkelijk bewegen en kom je in een
Allergisch voor voedsel? Zorg dat je dat
vicieuze cirkel”, waarschuwt Riemersma.
voedingsmiddel niet eet.
“Blijven rennen en draven zo lang je dat kunt, is echt het beste.”
Tips om pollen te vermijden • Houd ramen en deuren van het huis zoveel mogelijk dicht, zodat je pollen buiten houdt. Dat geldt zeker voor het slaapkamerraam (gebruik eventueel een pollenhor). • Wilt u iets buiten doen? Hooikoortspatiënten kunnen dat het best doen bij vochtig weer, bijvoorbeeld na een regenbui. Let ook op het weerbericht voor hooikoortspatiënten op de radio (Radio 1, 17.35 uur, tussen half mei en half juli), op teletekst (pag. 709) en op de websites van weerstations). Mensen met pollenastma hebben juist meer last van vochtige lucht. • Aan zee heeft u vaak minder last van pollen. • Zet buiten een (zonne)bril op om te voorkomen dat pollenkorrels op het oog landen. • Jeukende ogen? Niet wrijven! Je kunt de jeuk verminderen door een nat washandje op de ogen te leggen of door de ogen met lauw water te spoelen.
9 Astma en neusallergie
Het allerbelangrijkste is: niet roken
10 Astma en neusallergie
Trouw medicijnen nemen
Medicijnen bij neusallergie
Mensen met astma hebben baat bij bepaalde
Medicijnen bij hooikoorts of andere neusallergie
medicijnen, mensen met alleen neusallergie bij
remmen de allergische reactie. Daardoor nemen
andere medicijnen. De dokter heeft de juiste
de verschijnselen zoals een loopneus, niezen,
medicijnen voorgeschreven. Als je die medicijnen
tranende ogen en de hinderlijke jeuk aan neus
goed volgens de instructies gebruikt, zul je minder
of ogen af. Deze middelen worden gegeven als
aanvallen krijgen, zeggen beide artsen. Dus als je
tabletten, via een neusspray of neusinhalator
medicijnen hebt die je dagelijks moet gebruiken,
of via oogdruppels, afhankelijk van de plaats
dan moet je er niet mee stoppen. Als je een
waar de allergische verschijnselen optreden.
aanval voelt aankomen, kan het zinvol zijn om
De tabletten werken in het hele lichaam; dat
iets te veranderen aan het gebruik. De dokter zal
kan soms zinvol zijn bij iemand met allergische
hierover adviseren. Het is belangrijk om altijd de
klachten in neus én in de longen. “Het beste effect
doseringsadviezen van de dokter op te volgen.
wordt in dit geval doorgaans bereikt door zowel de astma als de neusallergie te behandelen.”,
Medicijnen bij astma
vertelt Hanneke Oude Elberink.
Medicijnen bij astma bestaan uit
Ook van de ‘hooikoortsmedicijnen’ geeft de
ontstekingsremmers en luchtwegverwijdende
dokter aan hoe vaak en op welke momenten
middelen. De ontstekingsremmers zijn belangrijk
ze gebruikt moeten worden en hoeveel ervan
om de ontsteking die permanent aanwezig is te
gebruikt moet worden. Bij gebruik van de
onderdrukken. De luchtwegverwijdende middelen
toedieningen in de neus of de ogen wordt vaak
kunnen letterlijk ‘lucht geven’ doordat ze zorgen
instructie gegeven.
dat de luchtwegen minder samentrekken. De dokter zal aangeven hoe vaak en op welke
Sterkere middelen
momenten deze medicijnen gebruikt moeten
Als een ernstige astma-aanval ontaardt in een
worden en hoeveel ervan gebruikt moet worden.
longontsteking of bronchitis, zal de dokter
Omdat de medicijnen bij astma moeten werken
tabletten voorschrijven met sterkere ontstekings-
in de lagere luchtwegen en de longen, worden
remmers en zo nodig bij een infectie met
ze via de mond ingeademd met een inhalator.
bacteriën antibiotica.
Het is belangrijk om dat met aandacht en op de juiste manier te doen, anders werken de
Immunotherapie
medicijnen niet goed. De dokter, verpleegkundige,
Als iemand vooral klachten krijgt door allergie
praktijkondersteuner, doktersassistent, apotheker
en niet door andere prikkels, dan kan immuno-
of apothekersassistent zal instructie geven hoe
therapie helpen. Hiermee wordt het lichaam
de inhalator op de juiste manier gebruikt wordt.
langzaam aan gewend aan de allergene prikkel. Dit is een langdurig proces van drie tot vijf jaar dat alleen mogelijk is als de dokter precies weet waar je allergisch voor bent.
11 Astma en neusallergie
Gebruik medicijnen trouw volgens het advies van de dokter
12 Astma en neusallergie
Pollenkalender Deze pollenkalender geeft een indicatie. Voor een dagelijkse update kunt u terecht op diverse sites, bijvoorbeeld www.pollenkalender.tv Maand
BOMEN/HEESTERS
januari
februari
maart
april
mei
juni
juli
augustus september
oktober
november december
januari
februari
maart
april
mei
juni
juli
augustus september
oktober
november december
januari
februari
maart
april
mei
juni
juli
augustus september
oktober
november december
Acacia Berk Beuk Cipres Den Eik Els Es Esdoorn Haagbeuk Hazelaar Iep Jeneverbes Liguster Linde Olm (Paarde)kastanje Populier Spar Tamme kastanje Taxus Vlier Walnoot Wilg Maand
GRASSEN
Gerst Grassen Haver Mais Rogge Maand
KRUIDEN
Bijvoet Brandnetel Ganzenvoet (Veld)zuring Smalle weegbree Moerasspirea
De pollenkalender geeft aan wanneer u het meeste risico loopt voor pollen van bomen, grassen en kruiden. Door weersomstandigheden kunnen de perioden wisselen en dient men rekening te houden met afwijkingen van de bloeiperiode van ca. 10-14 dagen.
13 Astma en neusallergie
Veel pollen Weinig pollen
Wat kun je doen, wat moet je doen? Om een aanval van astma of neusallergie te voorkomen: 1. Stop met roken Dit is het allerbelangrijkste. Door te roken blijven de luchtwegen ontstoken en kunnen ze niet genezen. Iemand die blijft roken, zal vaker last krijgen van astma-aanvallen. Stoppen met roken is niet makkelijk, maar als het eenmaal is gelukt, wordt het leven een stuk aangenamer.
2. Voor astmapatiënten Haal elk najaar de griepprik. Met een griepprik krijg je minder makkelijk een infectie. Dat kan een astma-aanval voorkomen.
3. Neem de medicijnen dagelijks in zoals geadviseerd door de zorgverlener 4. Zorg voor een goede conditie door een gezonde levensstijl Belangrijk is om te blijven bewegen op je eigen niveau en een goede balans te vinden tussen bewegen en rust. Professionele begeleiding, bijvoorbeeld door fysiotherapeuten gespecialiseerd in de begeleiding van mensen met luchtwegklachten, kan hier goed bij helpen. Zorg ook voor gezonde voeding en andere maatregelen die de weerstand verbeteren. Zorg voor een goed gewicht. Te zwaar? Probeer serieus af te vallen.
5. Ken prikkels die bij jou een aanval kunnen uitlokken en vermijd ze In het voorjaar en de zomer zijn dat vooral boom- en graspollen. Ook smog, roet, fijnstof en rook kunnen een aanval uitlokken. Binnen blijven en ramen dicht. In het najaar kunnen huisstof, verkoudheidsvirussen en plotselinge temperatuurovergangen een aanval uitlokken. Dan is het juist belangrijk om wel goed te ventileren.
6. Ken de voortekenen van een aanval Meer piepen, meer hoesten, meer kriebel aan de neus, slecht slapen? Weet wat voor jou de voortekenen zijn van een aanval.
14 Astma en neusallergie
Wat kun je doen, wat moet je doen? Bij de eerste verschijnselen van een aanval: 1. Houd je aan de adviezen en neem trouw de medicijnen Medicijnen die worden voorgeschreven, moeten goed volgens de adviezen van de dokter worden gebruikt. Alleen dan hebben ze het goede effect.
2. Trek tijdig aan de bel Erg benauwd, veel hoesten? Naar de dokter! Als je snel de juiste behandeling krijgt, dan kan de ontsteking snel weer onder controle worden gebracht en kom je weer op het oude niveau.
15 Astma en neusallergie
Ketenzorg is goede zorg. Mensen met astma zijn gebaat bij ketenzorg, benadrukt Roland Riemersma. Dat wil zeggen hulp van de huisarts, de diëtist, de fysiotherapeut en andere zorgverleners, goed op elkaar afgestemd. Met die zorg krijgen mensen met astma de helft minder aanvallen en ook de helft minder symptomen. In Groningen is Riemersma een van de voortrekkers van dit type zorg, dat ook wordt bepleit in de Zorgstandaard Astma van de Long Alliantie Nederland.
Disclaimer De uitgave van deze brochure is mogelijk gemaakt door AstraZeneca BV. De informatie in deze brochure en de adviezen kunnen niet gezien worden als een vervanging van medische of andere professionele hulp, zorg, ondersteuning of informatievoorziening. AstraZeneca en de auteurs kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor de keuzes die de lezer van deze brochure hierin maakt. AstraZeneca wil haar bijdrage leveren aan de gezondheid en kwaliteit van leven van mensen met een chronische ziekte. Voor meer informatie over het bedrijf AstraZeneca kunt u kijken op www.astrazeneca.nl.
