Limburg in Beeld
Nr. 1
BEEGDERHEIDE - BEUK - RABATTEN - ECODUCT A2
2013
Neem me mee! 1 Limburg in Beeld
Gratis! Wil je Limburg in Beeld gratis blijven ontvangen? Stuur dan een mailtje naar:
[email protected] of kijk op www.limburg-in-beeld.nl
Limburg is prachtig Voor je ligt het eerste nummer van Limburg in Beeld, het nieuwe kwartaalmagazine over de natuur in Limburg. Waarom nog een nieuw tijdschrift? Het antwoord komt van buiten: Limburg is prachtig! Dat weet iedereen natuurlijk al lang. Limburg in Beeld neemt je mee naar bekende en (vooral ook) minder bekende plekken. In dit magazine zul je geen zware wetenschappelijk kost aantreffen, maar juist vooral beeldende en luchtige informatie die prikkelt. Het doel is mensen kennis te laten maken van de mooie omgeving waarin ze wonen, werken en recreëren. We reizen de hele wereld rond om de meest bijzondere dingen te ontdekken, zonder enig besef van de natuur in onze eigen achtertuin. Hopelijk heb je na het lezen van Limburg in Beeld zin om de wandelschoenen aan te trekken en zelf op verkenning te gaan. Limburg in Beeld verschijnt in digitale vorm. De voornaamste reden hiervoor is dat we het magazine op deze manier geheel gratis kunnen houden. Het is uiteraard ook beter voor het milieu. Niet alleen omdat er geen papier en inkt gebruikt wordten, maar ook omdat je zo eenvoudig alleen die dingen kunt lezen die je interesseren. Uiteraard kun je het magazine uitprinten. Limburg in Beeld heeft verschillende vaste rubrieken. In ‘Gebied in beeld’ belichten we een natuurgebied. We trappen af met de prachtige Beegderheide. De mooiste plekjes willen we je niet onthouden. Daarom hebben we een fraaie wandeling langs de vele vennen voor je uitgestippeld. Bij ‘Soort in beeld’ zoomen we in op een plant of dier en vertellen we je uiteraard waar je in Limburg moet zijn om de soort te spotten. De koning van de herfst, de beuk, mag de spits afbijten. We staan ook uitvoerig stil bij het verleden. Het verleden vormt immers de basis voor de natuur en het landschap van vandaag. In ‘Toen en nu’ bezoeken we de locatie van een oude foto en tonen de verschillen met vandaag de dag. Soms is een landschap verrassend goed bewaard gebleven. In weer andere situaties is het verleden nagenoeg geheel uitgewist. Cultuurhistorische sporen zijn overal in het landschap aanwezig. In ‘Verleden in beeld’ gaan we op zoek naar deze vaak verborgen elementen uit het verleden. Rabattenbossen zijn van dit soort veel voorkomende, vaak anonieme elementen. Uiteraard besteden we ook aandacht aan activiteiten en nieuwigheden. In ‘Agenda’ geven we tips voor de leukste en meest bijzondere activiteiten in de natuur. Limburgse nieuwsberichten zijn te vinden onder ‘Nieuws’ met deze keer onder andere aandacht voor enkele bijzondere vlinderwaarnemingen. Aanbevelenswaardige Limburgse natuurliteratuur mag natuurlijk niet ontbreken. Deze keer raden we je de prachtige wandelgids ‘De Roer van bron tot monding’ aan. De natuur is geen statisch element. Het is constant aan verandering onderhevig. Natuurorganisaties zijn constant bezig met het uitbreiden en herstellen van de natuurwaarden. Soms gebeurt dit op kleine schaal, soms echter op imposante wijze. In de eerste editie van ‘Werk in beeld’ nemen we je mee naar het ecoduct over de A2 bij Weert. Uiteraard is Limburg in Beeld er ook voor jou. In ‘Het beeld’ tonen we steeds een verrassend beeld van de lezers, jij dus. En met de rubriek ‘Vraagbaak’ proberen we al je vragen over de Limburgse natuur te beantwoorden. Kortom, genoeg te lezen en te ontdekken in de eerste editie van Limburg in Beeld. Rest mij je heel veel natuurplezier te wensen! Bob Luijks
Heb je suggesties, vragen of opmerkingen, wij horen ze graag! 2 Limburg in Beeld
3 Limburg in Beeld
Limburg in beeld Gebied in beeld
En verder
Beegderheide 6
Het beeld 15 Nieuws 23 Toen en nu 26 Agenda 28 Boekenkast 35 Vraagbaak 38
Soort in beeld
Beuk 16
Werk in beeld
Ecoduct Weert 30
Rood, geel en oranje
Nu nog hoog in de bomen
Wachtend op een zuchtje wind
Verleden in beeld
Rabatten 36
En je zal naar beneden komen 4 Limburg in Beeld
5 Limburg in Beeld
Gebied in beeld
Beegderheide
Een koude nacht
Nevel boven het water Geluiden verstillen
De drukte komt later 6 Limburg in Beeld
7 Limburg in Beeld
Gebied in Beeld
Gebied in Beeld
Boven de kristalheldere vennen flirten flarden mist met de wind. Zachtjes golven de slierten op en neer. Onderweg omarmen ze af en toe een eenzame den of berk. Het vocht laat ook de spinnenwebben niet ongemoeid. De fragiele draden zijn behangen met talrijke briljantjes, die schitteren in het licht van de zojuist opgekomen zon. Met het opkomen van de zon komt de omgeving tot leven. Vanuit het bos klinkt een opwekkend vogelgekwetter, vanuit de vennen zwelt het gekwaak van de kikkers aan.
s s
Juist deze vennen maken de Beegderheide tot een waar paradijs, een tikkeltje verborgen langs de N280 en de Napoleonsweg (N273). In de Middeleeuwen wordt het landschap zeer intensief gebruikt. Het aanvankelijk aanwezige bos degradeert tot een uitgestrekte heide met hooguit wat kreupelhout. Niet voor niets dat het gehele gebied op oude kaarten wordt aangeduid met ‘De Heyde’. Tot het begin van de twintigste eeuw bepalen de heide met daarop schaapskudden het beeld. Door de komst van kunstmest en goedkope wol uit Australië, verdwijnen de schapen uit het landschap. De heide krijgt in de crisistijd van de jaren ’30 een nieuwe functie. Overal worden ten behoeve van de mijnbouw in Zuid-Limburg grove dennen aangeplant. Slechts de lastigste plekken, zoals de vennen, worden hierbij genegeerd. Juist dat zijn nu de pareltjes.
c Luchtbellen in8het ijs. a Mistige ochtend het Beegderven. Limburg in bij Beeld
Beheer Lange tijd wordt er nauwelijks omgekeken naar de Beegderheide. Het enige beheer dat plaatsvindt staat in dienst van het bosbeheer (tijdig dunnen van het bos en oogsten van het hout) en van het gebruik als militair oefenterrein. Een opgeknapte geschutskoepel van een oude Shermantank herinnert nog aan dit verleden. De resterende heiderestanten verbossen en de vennen groeien langzaam en welhaast ongemerkt dicht. In 1995 en de jaren erna gaat het roer radicaal om en worden grootschalige herstelwerkzaamheden uitgevoerd. De vennen worden uitgebaggerd, bos verwijderd en heide geplagd. Sinds de machines het gebied verlaten hebben, verricht een grote groep vrijwilligers al jaren lastig en anders onbetaalbaar beheerwerk. De vrijwilligers krijgen daarbij hulp van Kempische heideschapen. Met groot succes, want tal van bijzondere planten en dieren keren terug. De oevers van de vennen zijn bekleed met kleine zonnedauw, moerashertshooi, klokjesgentiaan en moeraswolfsklauw. Op de heide vinden klein warkruid, blauwvleugelsprinkhaan, mierenleeuw, roodborsttapuit en nachtzwaluw een goed thuis. Dit is uiteraard niet alleen positief voor de natuur zelf, ook de recreant kan heerlijk genieten van al het moois onderweg.
c De klokjesgentiaan komt massaal voor op de geplagde venoevers.
d Viervlek in ochtendlicht.
9 Limburg in Beeld
Gebied in Beeld
Klein warkruid Op sommige plekken lijkt de heide helemaal ingepakt te zijn met draadjes. Wie goed kijkt, ziet dat het gaat om een klein plantje: klein warkruid. De andere naam, duivelsnaaigaren, spreekt direct tot de verbeelding. Klein warkruid parasiteert op jonge heidestruiken. Dat wil zeggen dat het warkruid zelf geen voedingsstoffen kan aanmaken, maar deze van zijn gastheer ‘steelt’. In de zomer verschijnen kleine witroze bloemen. Tegenwoordig is klein warkruid een zeldzame verschijning en staat het op de
De Beegderheide geldt als bakermat voor de Phegeavlinder, in Limburg gemakkelijker melkdrupje genoemd. Lange tijd beperkt het leefgebied zich tot de Beegderheide en omgeving. Tegenwoordig komt deze dagactieve nachtvlinder in de gehele noordelijke helft van Limburg en zuidoostelijk Noord-Brabant voor. De vlinder fladdert opvallend traag rond in de maanden juni en juli. Dovenetel, paardenbloem en zuring zijn enkele waardplanten. De rups is met zijn zwarte donzige haren en roodbruine kopje eveneens een opvallende verschijning. Het feit dat je de rups juist in de winter tegen kunt komen, draagt daar natuurlijk sterk aan bij.
Korstmossen leven vooral op plekken met een schone lucht. In Nederland zie je ze daarom steeds minder, in tegenstelling tot bijvoorbeeld hogere berggebieden. Op de Beegderheide zijn opvallend veel korstmossen te vinden. Je vindt ze op kale plekjes tussen de heide, boomstronken en op de stammen van levende bomen. Korstmossen zijn overigens geen planten, zoals de naamgeving ‘mossen’ doet beweren. Een korstmos is een samenlevingsvorm (symbiose) van een schimmel en een alg. Het loont beslist de moeite de kleine korstmossen eens van dichtbij te bekijken. Ze hebben de fraaiste kleuren en meest bijzondere vormen.
c Klein warkruid.
10 Limburg in Beeld
In de oksel van de aansluiting van de N273 met de N280 staat een zestal kastanjereuzen. Het zijn waarschijnlijk de grootste bomen binnen de gemeente Leudal. De dikste kastanje heeft een omtrek van maar liefst 5,5 meter en is honderden jaren oud. Door het ontbreken van beheer, zijn hele takken uitgebroken, hetgeen bijdraagt aan het indrukwekkende, mysterieuze kartakter van deze reuzen. Tot voor kort waren deze bomen nauwelijks zichtbaar. Onlangs is een ‘kijkvenster’ op de kastanjes gecreëerd. Je komt ze bij de wandelroute tegen (zie volgende pagina, punt 8).
Melkdrupje
Korstmossen
d Phegeavlinder.
Kastanjes
Rode Lijst van bedreigde plantensoorten. Buiten de Beegderheide kan het plantje sporadisch gevonden worden in De Groote Peel, De Maasduinen en de Paardenkop (Ysselsteyn). Ook in Zuid-Limburg wordt het warkruid soms aangetroffen. Daar groeien ze op onder andere tijm en rolklaver.
d Korstmossen op stronk.
s s
Sculpturen
In het bos domineren nog altijd de grove dennen. Op verschillende plekken staat ook Amerikaanse eik. Geen boom geeft een spectaculairder herfstbeeld dan deze vreemdeling. Onder de eiken groeit echter niets, uitgezonderd zaailingen van deze bomen zelf. Om de uitbreidingsdrang van de Amerikaanse eik enigszins beperkt te houden, worden de bomen geringd. Verschillende kunstenaars hebben zich op de bomen uitgeleefd, waardoor je in het bos verrassende sculpturen tegen kunt komen. Op de heide vind je tegenwoordig ook enkele, tot kunstwerk omgevormde dennen.
Verder lezen
Natuurhistorisch Maandblad okt. 1996 mei 2003 http://beegderheide.nl/ Op deze website zijn ook de twee nummers van het Natuurhistorisch Maandblad te downloaden.
a Berken langs het Beegderven. db Groene kikker tussen het afgevallen blad. da Waterleliebladeren aan het einde van het seizoen.
11 Limburg in Beeld
6 P
aan buitenzijde raster blijven
ww
1 Het Frankenven met moerashertshooi en klokjesgentiaan met meteen daarnaast het fraaie stuifzand van de Fransche Berg.
Lengte 8,5 kilometer
2 Schutskoepel van een shermantank.
Openbaar vervoer Lijn 73 en lijn 74 vanaf de stations Weert en Roermond, uitstappen in Horn of Beegden. Toegankelijkheid Het terrein is niet met een rolstoel toegankelijk door het sterke reliëf in combinatie met het losse zand. Door het zuidelijke deel gaat een halfverhard fietspad, waarbij af en toe stevig geklommen moet worden. Met een kinderwagen is de route lastig en zwaar, maar niet onmogelijk.
12 Limburg in Beeld
7 Het stukje langs de Napoleonsweg lijkt vervelend, doch de bermen zijn prachtig bloemrijk, met onder andere zandblauwtje, brede wespenorchis, Sint-Janskuid en knoopkruid. 8 Groepje zeer oude kastanjereuzen.
en kijk mark
t
utdoo
E Fun 4 kids r e t hea
4 Millennium-eik nummer 213. Let op de grasklokjes even verderop langs het pad. Tevens hier veel oude eiken.
6 Opvallend veel spechten in deze hoek.
Doe-
r
s
ie t i d e xp
3 Hoge heuvel (39 +NAP) met uitzicht en bankjes.
5 Geringde dennen, omgevormd tot kunstwerk.
tis
ag l s s d l e t aa Historische v O
T
cu
Wandelen langs de mooiste vennen en over de uitgestrekte, glooiende heidevelden van de Beegderheide.
ng
uu t l
r
op
etersberg i P int S de
en
Vennenroute
Parkeren Beegderveld of Napoleonsweg.
g r e b s r cht e t i e r i P t
2
Gra
ega
om
ur
3
P
To
nat u
1
c w.f . a estanatur
Si Mn
4
T U
Belee f
gevaarlijke oversteek
A
N A
5
10.00 - 17.00 uur
R
7
8
EST
A
F
8
Zondag september
13 Limburg in Beeld
Het Beeld
Het beeld
Bij het fotograferen van planten duiken soms leuke verrassingen op. Achter deze bloemknop kwam een snuitkever (Lixus spec.) mijn werkzaamheden bekijken, een goede kans om deze mooie gele kever op de foto te krijgen! Foto: Robin Kraaij.
Jouw foto hier? In ieder nummer plaatsen wij een foto van een lezer. Heb je iets bijzonders vast gelegd of een foto met een leuk verhaal? Stuur dan je foto op (minimaal 2.400 pixels aan de lange zijde) naar
[email protected]. Voorzie de foto van een korte toelichting en wie weet zie je je foto in een volgende editie van Limburg in Beeld! Onderdeel van: 14 Limburg in Beeld
15 Limburg in Beeld
soort in beeld
Beuk
Geen enkele inheemse boom geeft zoveel kleur aan het bos als de beuk. Groen, geel, oranje, bruin en alle mogelijke schakeringen daartussen domineren sommige herfstbossen. De naam beuk stamt van bos en boek, waarbij boek verwijst naar het inkerven van tekens in de bast. Dat gebeurde reeds in de Oudheid. Later worden boeken naar de beuk genoemd, hetgeen vooral duidelijk is in de Duitse taal: Buche. Nog altijd vormt de dunne bast een onweerstaanbaar schrijfbord voor onder andere verliefde stelletjes. De Latijnse naam Fagus sylvatica betekent niets meer of minder dan eten en bos, verwijzend naar de eetbare beukennootjes. Verschillende plaatsnamen zijn vernoemd naar de beuk. In Limburg kennen we Boekend en Bocholtz.
De koningin van het bos Stoer en groot
Een uitbundig zonnetje Wordt al snel je dood 16 Limburg in Beeld
c Beuken kunnen in relatief korte tijd een enorme omvang bereiken.
Beukennootjes Niet alleen mensen snoepen wel eens van de noot-
jes, ook wilde zwijnen eten er graag van. Vanuit deze wetenschap zijn in het verleden ten behoeve van de jacht veel beukenbossen aangeplant. De aantrekkende werking van beuken worden ook nu nog gebruikt voor het populatiebeheer van wilde zwijnen. Zo zijn bijvoorbeeld op De Meinweg kleine geïsoleerde beukenbosjes te vinden. Andere dieren die gek zijn op de beukennootjes, zijn onder andere eekhoorns, kepen, mezen, muizen en vinken (let op oude naam boekvink). Het aantal beukennootjes verschilt sterk per jaar. Slechts eenmaal in de vijf tot tien jaar kan gesproken worden van een goed mastjaar. Opmerkelijk detail:
c Bladerdak. 17 Limburg in Beeld
Soort in Beeld
slechts één op de tienduizend nootjes zal uitgroeien tot een boom.
Leven Beuken groeien graag op enigszins vochtige, voedselrijke bodems, zoals die worden aangetroffen op de stuwwallen in het noorden van de provincie en in het Zuid-Limburgse heuvellandschap. Onder gunstige omstandigheden kunnen beuken een enorme omvang bereiken. De bomen lijken dan vele eeuwen oud, maar schijn bedriegt. Een beuk wordt doorgaans niet ouder dan 200 jaar. Wanneer een beuk sterft, neemt deze vaak een groot deel van het bos mee in zijn graf. Hoe stoer beuken er ook uitzien, ze hebben slechts een zwakke, dunne bast. Wanneer deze wordt blootgesteld aan direct zonlicht, verbrandt de bast. Het gevolg is dat de boom sterft. Zo kan één stervende boom voor een domino-effect zorgen en grote schade aanrichten. Vanuit de strooisellaag grijpen jonge beuken echter direct hun kans. Binnen de kortste keren staat er weer een nieuw bos.
d De beukenbossen net over de grens hebben met wilde hyacinten soms een geheel ander karakter, zoals hier in ‘Wald der blauen Blumen’ van Doveren (Duitsland).
18 Limburg in Beeld
Dood hout
Onder het machtige kronendak van een beukenbos
Het dode hout is populair bij spechten. Bij oude beukenbossen met veel dood hout, zoals het Munnichsbos bij Posterholt, kunnen alle in Nederland voorkomende spechtensoorten worden aangetroffen. Uiteraard profiteren ook tal van andere vogels, zoals uilen, boomklevers, holenduiven en zelfs nijlganzen, maar ook vleermuizen en marters van de gaten en scheuren in de dode reuzen. Eén van de mooiste paddenstoelen, de porseleinzwam, wordt op beukenhout aangetroffen.
d Onder het zware geboomte van de beuken groeit
d De dunne bast vormt voor veel mensen een plek om een
Bodem c Beuken hebben een dunne, kwetsbare bast.
groeien nauwelijks andere planten. Dit wordt in eerste instantie uiteraard veroorzaakt door de diepe schaduw en het gebrek aan vocht. Daarnaast is het beukenblad zelf verantwoordelijk voor het ontbreken van andere planten. De grote hoeveelheid blad veroorzaakt op zandgrond een zure strooisellaag, waarin nauwelijks wormen en slakken voorkomen. Het blad stapelt zich daardoor steeds verder op en verteert slechts langzaam. Op kalkrijke bodems in Zuid-Limburg wordt het blad echter wel afgebroken en ontstaat er ruimte voor een soms uitbundige voorjaarsflora, met onder andere bosanemoon, bosviooltje en lelietje-van-dalen.
helemaal niets, waardoor dit soort bossen hallenbossen genoemd worden (Munnichsbos).
boodschap of een romantische herinnering achter te laten.
19 Limburg in Beeld
Rond de beuk
Soort in Beeld
Rode broer Onze inheemse beuk heeft een roodbruine broer, de rode beuk (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’). De rode kleur is vooral vanaf een afstand opvallend. Van dichtbij is het blad eerder donkergroen met een rode glans. Vanwege de sierwaarde is deze boom veelvuldig aangeplant op onder andere landgoederen. Omdat de rode beuk op deze manier vertroeteld is, zijn de oudste en dikste beuken van Nederland vaak rode beuken. De op twee na dikste boom van Nederland is de rode beuk van Doesburg (omtrek 796 centimeter). De op één na hoogste boom van Nederland is overigens wel een ‘gewone’ beuk en meet maar liefst 43 meter. Deze reus maakt onderdeel uit van een laan op Hof te Dieren (Gelderland).
d Beuk, uit: Prof. Dr. Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deut-
c Beukennootjes aan rode beuk.
schland, Österreich und der Schweiz, 1885.
De grootste beuken van Limburg • Bergerstraat, Maastricht (7,58 meter – 2009) • Kasteel Neubourg, Gulpen (6,32 meter – 2009) • Veldstraat, Maastricht (6,05 meter – 2008) • Villa Kanjel, Maastricht (6,01 meter – 2008)
(Boek)vink
Bosanemoon
Wild zwijn
Nijlgans
Bron: monumentaltrees.com
Mooie beukenbossen in Limburg • Imstenraderbosch (oudste en hoogste beuken van Nederland) • Munnichsbos • Sint Jansberg • Spaubekerbos • Vijlenerbos. In dit bos kom je ook grote beuken tegen die oude eigendomsgrenzen markeren. Door de snelle groei en het forse formaat vormden ze een onmisbare grensmarkering. Bij Sint Geertruid staat eveneens een grensbeuk op de grens met België.
20 Limburg in Beeld
21 Limburg in Beeld
Nieuws
nieuws Wat viel ons op in de verschillende media? Invasie van nieuwe soorten
Bron: ARK Natuurontwikkeling & waarneming.nl
In het goed onderzochte en dichtbevolkte Nederland wordt toch nog wel eens een nieuwe soort ontdekt. Uiteraard gaan de gedachten nu direct naar de wolf die bij Luttelgeest is gevonden. In Limburg worden soms ook leuke nieuwe soorten waargenomen. Zo werd half juni in de nieuw ontwikkelde natuurgebieden rond het gehucht Wolfhaag bij Vaals een rode vuurvlinder ontdekt. Deze soort was sinds 1946 niet meer gezien in Nederland. De rode vuurvlinder was de eerste geregistreerde vlindersoort die uit Nederland verdween. In de Ardennen en de Eifel komt de rode vuurvlinder nog in grote aantallen voor. Er zijn populaties bekend van vlak over de grens. Of de nu waargenomen rode vuurvlinder een zwerver is of dat de soort zich weer gaat vestigen, zal nog moeten blijken. De vlinder werd gezien in een kletsnat beekdal met bloemrijke graslanden. Hier voelt de soort zich het beste thuis. De waardplanten zijn veldzuring en diverse andere zuringsoorten. In het buitenland eten de rupsen ook van adderwortel. De soort verdween uit ons land doordat veel van de leefgebieden door intensivering van de landbouw, ruilverkaveling en beekkanalisaties ongeschikt werden. In beekdalgraslanden die extensief worden beheerd, bijvoorbeeld door begrazing, zou de soort zich weer moeten kunnen vestigen. Naast een dagvlinder werd door Piet Schuttelaar in Stein ook een voor Nederland nieuwe nachtvlinder gevonden. Het vlindertje heeft de prachtige naam Polyphaenis sericata. Dit beestje behoort tot de enorm grote uilenfamilie, waartoe wereldwijd 25.000 soorten vlinders worden gerekend. In Nederland zijn 345 soorten aangetroffen en daar kunnen we er dus nu eentje bij optellen. Bijna alle uilen zijn nachtactief, wat inhoud dat ze alleen ’s nachts vliegen. Wie nachtvlinders wil zien, kan het beste een felle lamp tegen een witte achtergrond neerzetten. Dat lokt de vlinders. De ontdekker aan het woord: “Mijn struintochten beperken zich niet tot de natuurgebieden zoals de Doort en dergelijke, nee ook in onze kleine tuin voor en achter ons huis in Stein, waar de aanplant enigszins is gerelateerd aan de inheemse planten, is er altijd wel iets te ontdekken en te bewonderen. Op zwoele zomeravonden laat ik ’s avonds van 19.30 uur tot soms ca. 01.00 een wit tld Polyphaenis sericata, door Piet Schuttelaar lampje branden tegen de witte wand van ons gefotografeerd in zijn achtertuin. tuinhuisje. Voordat ik naar bed ga fotografeer ik daar de diverse nachtvlinders die daar zijn neergestreken.” De Polyphaenis werd op deze manier ontdekt. Het is een vrij grote vlinder met een spanwijdte van 38-44 mm en vliegt van juni tot augustus. De vlinders zijn aan de bovenkant groen zwart gevlekt en hebben een bleek oranje achtervleugels, omzoomd met een donkerbruine rand. De rupsen voeden zich met diverse planten waaronder liguster, kamperfoelie, kornoelje en eik. In Frankrijk wordt de soort regelmatig gezien. Waarschijnlijk is de soort door het warme weer naar het noorden getrokken.
22 Limburg in Beeld
23 Limburg in Beeld
Nieuws
Nieuws
Geelbuikvuurpadden weer terug
Bron: ARK Natuurontwikkeling
Nee, de geelbuikvuurpad is niet weggeweest. Althans niet uit Nederland, wel uit zijn natuurlijke leefgebied. Door het ontbreken van karrensporen en andere snel opdrogende kleine plasjes, kreeg de soort het steeds slechter. In Zuid-Limburg kwam het padje enkele tientallen jaren geleden nog in grote aantallen voor. Door de achteruitgang van zijn leefgebied was de soort bijna uitgestorven. De afgelopen jaren werden geelbuikvuurpadden uitgezet in verschillende groeves in Zuid-Limburg. Door de gunstige omstandigheden in die groeves floreert de pad op deze plekken. Helaas liggen de Limburgse groeves geïsoleerd in het landschap waardoor de padden zich niet verder kunnen verspreiden. Half juni hebben in de buurt van Vaals bijna 500 larven de vrijheid gekregen in een natuurlijke omgeving. ARK Natuurontwikkeling, Dienst Landelijk Gebied en Waterschap Roer en Overmaas werken bij Vaals aan beekherstel en daarmee aan het herstel van het leefgebied van geelbuikvuurpad en dat van vele andere soorten. Graslanden met beekjes, natte modderige plekken en zelfs de met water gevulde pootafdrukken van runderen vormen het oorspronkelijke voorplantingsgebied van geelbuikvuurpadden. Dit is in Wolfhaag hersteld door drainagebuizen te verwijderen. Natuurlijke processen zoals begrazing met Schotse hooglanders en erosie doen de rest. De graslanden en bronbeekjes in Wolfhaag worden steeds natuurlijker en zo interessanter voor geelbuikvuurpadden. Vanuit deze beekjes wordt het voor de padden ook weer mogelijk zich door het Zuid-Limburgse heuvelland te verplaatsen. Om voor een levensvatbare populatie te zorgen, zijn eind juli voor de tweede keer larven uitgezet. De larven van de lichting in juni zijn al uitgegroeid tot kleine padjes en huppelen rond door hun mooie nieuwe natuurgebied.
d Uitzetten van geelbuikvuurpadjes in speciaal aangelegde poeltjes in Wolfhaag (foto: Ellen Luijks).
Nieuwe natuur voor Limburgs Landschap
Herkomst van het wilde zwijn in Limburg is genetisch Bron: Alterra onderzocht
Stichting het Limburgs Landschap heeft de afgelopen tijd goede zaken gedaan, ze kregen er meer dan 200 hectare bij. Zo kregen ze in het kader van het project ‘Nieuw Leven in de Lus van Linne’ 150 hectare. Hier wordt de komende 15 jaar een groot plan ontwikkeld, waarin natuurontwikkeling, hoogwaterbescherming en grindwinning hand in hand gaan. Met de overdacht naar het Limburgs Landschap zijn ook een kudde van zes Galloway runderen losgelaten. Deze gaan het gebied begrazen. Daarnaast is ruim 42 hectare van de Gennepse Hei in eigendom gekomen van de stichting. Sinds 2010 hadden ze de gronden al in beheer via een erfpachtconstructie met de Stichting Dichterbij. Die constructie is nu omgezet naar koop.
Er zijn steeds meer wilde zwijnen te vinden in Limburg. Het ‘officiële’ leefgebied in Limburg bestaat alleen uit Nationaal Park De Meinweg, waar de aantallen ieder jaar eveneens toenemen. Nu is de vraag waar de zwijnen vandaan komen, die in de rest van de provincie zitten? Zijn deze ontsnapt van De Meinweg of komen ze van elders? In opdracht van de provincies Limburg en Noord-Brabant voerde onderzoeksbureau Alterra een genetisch onderzoek uit naar de populatiestructuur en herkomst van de wilde zwijnen in Limburg en Noord-Brabant. Voor dit onderzoek zijn ruim 700 zwijnen geanalyseerd. Moderne technieken maken het mogelijk om verwantschappen tussen populaties en individuen inzichtelijk te maken. Uit het onderzoek is gebleken dat de wilde zwijnen stapsgewijs nieuwe gebieden in Limburg hebben veroverd. Steeds was er genetische verwantschap met de zwijnen in de buurgebieden. Slechts in enkele gevallen was dit niet het geval en werden er andere genen aangetroffen die niet in nabijgelegen populaties voorkomen. In die gevallen is de kans groot dat de zwijnen ontsnapte of illegaal losgelaten dieren zijn. Dit onderzoek laat ook het belang zien van DNA-analyses. Hierdoor is meer inzicht te krijgen in de populatiesamenstelling, de verspreiding en zelfs het functioneren van verbindingszones. Met het steeds vaker opduiken van grote zoogdieren, zoals edelhert, wild zwijn en zelfs de wolf, kan met deze technieken worden vastgesteld wat de herkomst van deze ‘zwervers’ is.
d Wild zwijn.
Bron: Stichting het Limburgs Landschap
Nieuwe schaapskooi in Nationaal Park De Maasduinen In juni is in het natuurgebied ‘Putjesberg’ in Well een tweede schaapskooi van de gemeente Bergen geopend. De schaapskudde zal helpen bij het natuurbeheer in de Nationaal Park de Maasduinen. Bron: Gemeente Bergen
24 Limburg in Beeld
25 Limburg in Beeld
Toen en Nu
Toen en Nu
Toen en Nu
1925 c Uit: Limburg in beeld, ca. 1925 26 Limburg in Beeld
2013
Schalenboschweg, Klimmen
De foto is gemaakt in noordelijke richting. In de situatie van 1925 zien we vanaf een helling de kerk van Klimmen. De Schalenboschweg ligt nog op exact dezelfde plaats, evenals het zandpad dat links op de voorgrond verschijnt. Verder is het landschap onherkenbaar veranderd. Misschien is dat maar goed ook. Het beeld wordt nu bepaald door een aantrekkelijk bos. Zonder het bos heb je zicht op naoorlogse bebouwing en sportvelden.
c Situatie 2013 27 Limburg in Beeld
agenda nd Pelen
Muziekmaa
september Hele maand eel De Groote P detionaal-park
www.na l grootepeel.n 7 9 4 1 0495-64
Overal worden leuke activiteiten in de natuur georganiseerd. Hieronder vind je een kleine greep uit het totale aanbod.
Ochtendkanotoc
ht
15.09.2013 Asseltse plassen 7.00-11.00 uur www.np-demei nweg.nl 0475-112233
Oehoe
Ecotop Meinweg
Nacht van de Nacht
21.09- & 12.10.2013 Sint Pietersberg, Maastricht
28.09.2013 De Meinweg
13.00-16.30 uur
9.00-17.30 uur www.meinweg-ecotop.nl
www.natuurmonumenten.nl
26.10-2013 Sterrenwacht Limburg, Heerlen
Natuurwerkdag 02.11.2013 Landelijk l
www.natuurwerkdag.n
19.30 – 23.00 uur www.nachtvandenacht.nl
Vuursteenmijn
Festa Natura
04.09 & 18.09.20 12 Rijckholt
08.09.2013 Sint Pietersberg, Maastricht
19.00-21.00 uu r www.staatsbosb eheer.nl 0900-5559798
Fotoworksho
p kids
17.10.2013 De Groote P ee
l
10.00-17.00 uur www.festanatura.com
10.00-13.00 uur www.nation aal-parkdegrootepeel.n l 0495-64149 7
Tip! De genoemde websites zijn actieve hyperlinks. Klik op een link voor directe toegang tot meer informatie.
Fotoworkshop herfst 03.11.2013 Zoniënwoud, België 9.00-13.00 uur www.natuurportret.nl 0475-332109
Festa Natura
Edelhertenbronst 06.09 t/m 06.10.2013 Weerterbos 17.30-20.00 uur edelhertinhetweerterbos.
Slapen onder st erren 20.09.2013 Kempen~Broek 19.30-09.00 uu r www.ark.eu 06-23340756
blogspot.nl
Aanmelden verplicht!
ernis De nieuwe wild 13 Vanaf 26.09.20 OostvaarFilm over de diverse dersplassen, in copen Limburgse bios wildernis.nl
www.denieuwe
Wil je je evenement ook onder de aandacht brengen? Stuur dan een mailtje (bij voorkeur met foto) naar
[email protected]. Vanwege het enorme aanbod zijn wij genoodzaakt om een selectie te maken, waarbij we op zoek zijn naar de meest unieke activiteiten! 28 Limburg in Beeld
Wolvenlezing Kabouter maken
23.10-2013 Vaals
20.11.2013 De Maasduinen De Zevenboom, Af
19.30-22.00 uur
ferden
www.wolveninnederla
nd.nl
[email protected]
Fotoworkshop
14.00 uur www.np-demaasd
077-4737575
uinen.nl
29 Limburg in Beeld
Werk in Beeld
wERK iN BEELD
Ecoduct Weert Binnenkort kunnen edelherten en andere dieren veilig de A2 bij Weert oversteken. Het in aanbouw zijnde ecoduct nadert zijn voltooiing.
Snelwegen vormen voor dieren een onneembare hindernis. In 2004 is voor geheel Nederland het Meerjarenprogramma Ontsnippering (kortweg MJPO) opgesteld. Hierin worden de knelpunten benoemd en worden in beknopte vorm oplossingsrichtingen aangedragen. De verbinding tussen het Weerterbos en de Weerter- en Budelerbergen is zo’n knelpunt. Of beter gezegd, was, want Stichting het Limburgs Landschap, Rijkswaterstaat en Prorail hebben dit punt verder uitgewerkt. Het resultaat begint zich steeds meer af te tekenen en is niet te missen wie over de A2 rijdt. Vanaf volgend jaar kunnen wilde zwijnen, levendbarende hagedissen, poelkikkers en uiteraard alle andere dieren veilig de snelweg oversteken. De edelherten moeten nog even wachten totdat het hekwerk rond hun leefgebied wordt verwijderd. Hierover wordt nog volop gediscussieerd. Tegenstanders vrezen voor schade aan landbouwgewassen, voorstanders halen het belang van één robuust natuurnetwerk aan.
c Impressie van het ecoduct over de A2 (bron: Prorail).
Veluwe
Maasduinen Stippelberg
Strabrechtse Heide
Weerterbos Weerter- en Budelerbergen Ecoduct A2
IJzeren Man Laurabossen
Stramprooierbroek
30 Limburg in Beeld
De koning van het woud moet straks veilig de A2 over kunnen steken.
c Het ecoduct over de A2 als schakel in een aaneengesloten reeks natuurgebieden (bron: Jeroen Helmer). 31 Limburg in Beeld
Werk in Beeld
In Duitsland wordt bewezen dat edelherten en landbouw prima samengaan. Goede afspraken en begrip voor elkaars standpunten vormen hier de basis voor succes.
Werk in Beeld
Het ecoduct ligt er niet alleen voor grote dieren!
Het ecoduct is zodanig vormgegeven, dat het landschap ononderbroken over de A2 doorloopt. Groenelementen, een grazige vegetatie en een natte zone geleiden de verschillende diersoorten naar de overkant.
d Ecoduct in aanbouw a Ontwerptekening ecoduct (bron: Prorail)
32 Limburg in Beeld
33 Limburg in Beeld
VOORDEEL Crespo Kampeermeubelen
Ruime zomercollectie outdoor- en wandelkleding Sneldrogende lichte zomerbroeken, shirts, tops, jacks
ALTIJD 15% KORTING OP ÁLLE KLEDING EN SOKKEN
Heerlijk, comfortabele relaxstoelen van Lafuma Ruime keuze
Lafuma RSXA van € 139.95 nu
109,95
ook in XL uitvoering
Enorme keuze uit wandelschoenen en sandalen van de beste merken Lichtgewicht zomerschoenen, halfhoge wandelschoenen, hoge bergschoenen en comfortabele sandalen.
ALTIJD 10% KORTING OP ALLE WANDELSCHOENEN EN SANDALEN
IEDERE ZONDAG OPEN van 13.00 – 17.00 uur Geen koopavond
Dr. Philipslaan 25-B - 6042 CT Roermond - T. 0475-420610 - www.tonnotermans.nl -
facebook -
twitter -
Dankzij u! Limburg in Beeld is en blijft gratis voor iedereen. Dit is
alleen mogelijk dankzij u, de ondernemer met een groen hart voor de Limburgse na-
tuur. Wilt u adverteren in
Limburg in Beeld, neem dan geheel
vrijblijvend
met ons op via:
contact
[email protected]. 34 Limburg in Beeld
b
...
r
Boekenkast
Boekenkast
Twee toppers van de Limburgse natuur, de Roer en De Maasduinen zijn beter dan ooit te voet te verkennen. Gegarandeerd dagen wandelplezer!
Lowa - Hanwag - Meindl -Grisport Teva - Keen
Kleding: Vaude - Jack Wolfskin - Mammut - Schöffel Fjällräven - Regatta - Royal Robbins IceBreaker Sokken: Falke - Wrightsocks - X-Socks IceBreaker Socks
ah !
X eS
G
Stoelen - tafels - relaxstoelen ligbedden
ALTIJD 15% KORTING OP ALLE CRESPO ARTIKELEN
M
2
Crespo Kampeermeubelen
De Roer van bron tot monding
Wandelkaart Nat. Park De Maasduinen
28 rondwandelingen tussen Hoge Venen, Eifel en Roermond
Wandelen over de langste rivierduinengordel van Nederland
Auteur Uitgeverij ISBN Prijs
Uitgeverij Prijs
Olaf op den Kamp Uitgeverij tiC 9789491561139 € 17,90
Stichting het Limburgs Landschap € 5,50
shopfocus.nl
Dit voorjaar verscheen een zeer fraaie wandelgids van Olaf op den Kamp, die reeds eerder in de pen kroop voor ‘Op zoek naar Das, Maretak en Vliegenorchis’ en ‘Langs mijnen en groeves’. Deze keer neemt de auteur ons mee op een ontdekkingsreis langs één van de meest natuurlijke rivieren van Nederland. Het wandelboekje begint bij de bron in de Hoge Venen, gaat door Duitsland om te eindigen bij Roermond. Het bijzondere van dit boek is dat de achtentwintig wandelingen aan elkaar te koppelen zijn, waardoor een tweehonderd kilometer lange afstandsroute ontstaat. Onderweg wordt de lezer op allerlei wetenswaardigheden gewezen. Een echte aanrader wie eens kennis wil maken met deze mooie rivier en talrijke bijzondere plekjes wil ontdekken.
Eindelijk is het complete wandelaanbod van Nationaal Park De Maasduinen op één kaart samengebracht. Tot voor kort was je genoodzaakt minstens vijf kaarten en boekjes mee te nemen om het langgerekte gebied dekkend te krijgen. Nu kun je dus uren of zelfs dagen dwalen door het gebied, gebruikmakend van één duidelijke kaart. Fietsroutes en paardrijroutes zijn helaas niet opgenomen, een gemiste kans. Deze doelgroepen moeten het voorlopig nog steeds doen met de versnipperde informatie. De kaart is verkrijgbaar bij het kantoor van Stichting het Limburgs Landschap en de ‘Gastheren van het Nationaal park De Maasduinen’.
35 Limburg in Beeld
Verleden in Beeld
Verleden in Beeld 1600
1700
1800
1900
2000
Verleden in beeld
Rabatten Je loopt er argeloos aan voorbij, de vele slootjes en greppels in onze bossen. Vaak gaat het niet om zomaar een slootje, maar een uitgekiend watersysteem. Een watersysteem dat bosbouw mogelijk maakt in anders ongeschikte gebieden.
c Rabattenbos in De Krang.
d Koningsvaren en bosbes groeien graag op rabatten.
Het principe is even eenvoudig als doeltreffend. In een nat gebied leg je om de x aantal meter een sloot aan. Deze voert het water af. De vrijkomende grond deponeer je tussen de sloten, waardoor dit terrein (de rabatten) juist nog wat hoger komt te liggen ten opzichte van het water. Op deze verhogingen kunnen vervolgens bomen geplant worden. In het verre verleden gaat het vooral om (hakhout) eiken, later worden ook naaldbomen op de rabatten geplant. De exacte maat van de sloten en rabatten wordt ingegeven door de nattigheid en de mate waarop deze te beïnvloeden is. Veel rabatten stammen uit tamelijk recente tijd, toen ook de minst geschikte gebieden een economische functie kregen. Toch bestaat het principe al vele eeuwen. Reeds in 1799 wordt er in een lesboekje melding van gemaakt. Vermoedelijk zijn deze vormen van bosbouw echter nog veel ouder. Tegenwoordig zijn we in staat om de waterhuishouding volledig gecontroleerd naar ons hand te zetten door middel van stuwen en gemalen. Daarmee zijn rabattenstructuren overbodig geworden. Door erosie en opvulling met takken en bladeren verdwijnen de meeste rabatten langzaam uit het zicht. Onze manier van denken is tegenwoordig ook sterk veranderd. In de bossen willen we het water liever vasthouden dan afvoeren. Rabatten dragen vanuit deze gedachte bij aan de verdroging van de natuurgebieden.
36 Limburg in Beeld
Ecologische waarde Uiteraard zijn er ook planten en dieren die profiteren van de vele slootjes en greppels. Door de kunstmatige variatie tussen droog en nat, een bosbodem met of slechts beperkte hoeveelheid strooisel, ontstaan voor verschillende planten geschikte groeiplaatsen. Een typerend voorbeeld hiervan is de koningsvaren.
Limburg Rabattenbossen zijn in Limburg wijd verspreid aanwezig. Overal waar de bossen in het verleden nat waren, kunnen ze worden gevonden. Vooral het vlakke, in het verleden moerasrijke Midden-Limburg is rijk aan rabattenbossen. Bekende voorbeelden zijn: • Beeselsbroek (te zien vanaf de Eikenbroeklaan Kantweg) • De Krang (achter de kerk van Swartbroek) • Elslooërbos (nabij Oostelijke Kanaalweg) • Hooge Heide (Meerlo, onder andere omgeving Lichtendaalseweg) • Laurabossen (Altweerterheide, gehele gebied) • Munnichsbos (Posterholt, nabij Vlootbeek) • Schinveldse Bossen (onder andere bosgedeelte langs Duitse grens (Tolbaan)) • Vlinkenbroek (Boukoul) • Weerterbos (onder andere vanaf de parkeerplaats aan de Hoogbosweg)
37 Limburg in Beeld
Vraagbaak
Vraagbaak
vraagbaak Heb je een vraag over de Limburgse natuur of heb je een dier of plant op de foto gezet waar je graag de naam van wilt weten? Stuur dan een mailtje naar
[email protected] Hoeveel bevers leven in Limburg? Antwoord Bob Luijks: In de periode 2002-2004 zijn in totaal 33 bevers uitgezet in Limburg. Intussen is de populatie waarschijnlijk gegroeid naar meer dan 100 dieren. Een exact aantal is lastig te geven. Bevers leiden een teruggetrokken bestaan en laten zich vooral in de schemerperiode zien. De sporen kun je tegenwoordig in heel Limburg aantreffen. In alle goed bereikbare wateren zitten bevers. Dit is mogelijk omdat steeds meer voorzieningen bij voormalige hindernissen worden aangelegd, zoals kruisingen met wegen. Op sommige plekken zitten tegenwoordig zoveel bevers dat ze schade beginnen te veroorzaken...
38 Limburg in Beeld
Waar blijven alle kikkers in de herfst en de winter? Antwoord Robin Kraaij: Kikkers (en andere amfibieën) moeten zorgen dat ze niet bevriezen, aangezien ze hun lichaamstemperatuur niet zelf kunnen regelen. Een deel van de kikkers zoekt een veilig plekje in een bladhoop, onder een boomstam of in de grond. Een ander deel trekt zich terug in het water en wacht daar ingegraven in de bodem op betere tijden. Deze dieren hebben soms pech als de poel te klein is. Door een dikke ijslaag en rottende blaadjes komt het vaak voor dat de kikkers stikken. Let er daarom op dat je vijver nooit helemaal dichtvriest als je kikkers in de tuin hebt! Zodra het voorjaar zich aandient, komen de amfibieën weer tevoorschijn. Op een eerste ‘warme’ (richting de 10 graden) en vochtige nacht gaan veel soorten massaal op trek van de overwinteringsplek naar het voortplantingswater.
Wat is dit? Antwoord Robin Kraaij: Het is een vliegje uit de familie van de slakkendoders. Voor zover het vliegje vanaf een foto te determineren is, gaat het waarschijnlijk om Sepedon sphegea. Een Nederlandse naam heeft het vliegje niet.
Ik zag afgelopen week een heksenkring. Hoe kunnen de paddenstoelen in een cirkel groeien? Antwoord Robin Kraaij: Een heksenkring is maar één paddenstoel, niet een heleboel paddenstoelen. Onder de grond hebben de paddenstoelen, net als planten, een soort van wortels. Dit wordt mycelium genoemd. Hiermee nemen ze onder andere voedingsstoffen en water op. Op dit mycelium groeien de vruchten om de sporen te verspreiden. Dit is het deel dat wij zien als paddenstoel. Een heksenkring is ooit in het middenpunt begonnen met groeien en sterft in het midden af. Zo groeit het mycelium in een ring verder en hierop ontstaan de paddenstoelen in de kenmerkende heksenkring vorm! Heksenkringen kunnen honderden jaren oud worden en enorme afmetingen bereiken.
Komt de wolf ook naar Limburg?
Het is nazomer en ik heb steeds meer last van wespen die op mijn eten en drinken afkomen. Hoe komt dit?
Antwoord Bob Luijks: Vroeg of laat zal de wolf zich vrijwel zeker ook weer in Limburg laten zien. In het volgende nummer staan we uitgebreid stil bij de wolf.
Antwoord Robin Kraaij: Wespen voeden zich met vlees, zoete en rottende dingen, enz. Kortom, met van alles! Aan het einde van het seizoen wordt het voedsel steeds moeilijker te vinden en worden de wespen gedwongen om meer risico’s te nemen om aan eten te komen. Ook worden ze agressiever door de honger. Dit is dan ook de tijd dat de meeste wespensteken worden gemeld. Helaas voor de wespen gaan ze, op de koninginnen na, allemaal dood. De koningin overwintert en elk jaar wordt een wespennest opnieuw van de grond af aan opgebouwd!
39 Limburg in Beeld
volgende editie
December 2013
Navolgende onderwerpen onder voorbehoud.
Colofon
Gebied in beeld
Brunssummerheide
Limburg in Beeld verschijnt 4x per jaar. Een abonnement is gratis! Opgave via
[email protected] Redactie
[email protected] Graaf Philipstraat 5 6085 CM Horn Aan dit nummer werkten mee Louis Latorre Geurts, Olaf op den Kamp, Lia Oosterwijk, Piet Schuttelaar en Paul Weelen.
Soort in beeld
Auteurs Bob & Ellen Luijks en Robin Kraaij.
Wolf
Fotografie Bob Luijks, tenzij anders vermeld. Vormgeving Bob Luijks m.m.v. Jerom Schulte. Uitgever Natuurportret www.limburg-in-beeld.nl
Werk in beeld
De Meinweg
Verleden in beeld
Knotbomen
Limburg in Beeld
Adverteren Een abonnement op Limburg in Beeld is geheel gratis. Wij zijn daarom afhankelijk van de medewerking van sponsoren. Wij danken daarom Ton Notermans, Foto Rooijmans en Drukkerij Hub. Tonnaer voor de zeer gewaardeerde bijdrage. Wilt u ook adverteren in Limburg in Beeld, neemt u dan geheel vrijblijvend contact met ons op. Copyright © 2013, Natuurportret Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
