Rust, roest… roest… en revalidatie?! “Returning my horse to work?”
Stefan Cokelaere
• Dierenarts (1995 – 2001): Universiteit Gent • 2001 – 2002: internship dierenkliniek “ De Bosdreef” (Moerbeke- Waas, BE) • Externships: New Market (UK), Ohio (USA), London (Canada) • 2002 – 2005: specialisatie chirurgie grote huisdieren (paard), Ugent (BE) • 2007: diplomate ECVS (europees specialist chirurgie) • 2006 – 2008: chirurgie/ orthopedie dierenkliniek “De Morette” (Asse, BE) en “ De Bosdreef” • 2008 – heden: Fac. Diergeneeskunde Utrecht • 2011: FES certified chiropractor
“Revalidatieprogramma” Wat is revalidatie? Doel van revalidatie Hoe start ik een goed revalidatieprogramma? Factoren die rol spelen in revalidatie Revalidatie voor problemen: – Weke delen (pezen, ligamenten, spieren, enz.) – Kraakbeen (artrose, OCD) – Neurologische klachten (zenuwgeleidingssysteem) – Hals- rugpijn of –dysfunctie • Faciliteiten – mogelijkheden revalidatie • Revalidatieteam: wie? • • • • •
“Life is movement”
Wat is revalidatie? Doel van revalidatie? • Diagnose en management van bewegings/functiestoornissen = Stimuleren van functioneel herstel voor het paard • Stimuleren van herstel van het beschadigde weefsel • Verminderde kans op herval • Gelukkige eigenaar en paard! (wellness) • Begeleiding van het proces
Revalidatiegeneeskunde in opmars: • Versnellen herstelproces • Langdurige rust: “ongewenst” • Meer klachten van slecht presteren of gedragsproblemen (meer feeling of bewustzijn) • Eigenaren meer veeleisend voor beter presteren van hun paard • Strenger jureren (hoog niveau) • Economisch belang • Betrokkenheid revalidering eigenaar – paard • Vergelijking mens – paard • Conventionele behandelingen niet altijd afdoende • Meer gekwalificeerde therapeuten
Revalidatie weke delen letsels • Postoperatief en acute letsels • Pezen / ligamenten • Verschillend op basis van: ergheid peesletsel, de pees zelf, 1 of meer benen • Bedreiging voor carrière als sportpaard (> botbreuken) • Gemiddeld 8 – 9 maand revalidatie nodig – Te vroeg: risico op uitbreiding – Te traag opbouwen: functioneel verlies paard
• Minimum 6 maand vooraleer een groot deel van de oorspronkelijke peessterkte terug is.
• Mobilisatie >>>> immobilisatie • Positieve effecten van mobilisatie: – – – – – – – – –
Bloed- en lymfecirculatie Stimuleren van sterkte van het weefsel Richting van de vezels pees of spier Beperken littekenweefsel coördinatie stimuleren Range of motion stimuleren Proprioceptie stimuleren Snellere recovery tot “volledig” herstel Minder kans op hervallen
Factoren van invloed op het revalidatieproces • Individueel (paard-gebonden): conformatie gedrag • Sport: discipline – niveau • Letsel of klacht: graad van ergheid • Geen vaste revalidatieschema’s • Eigenaar: motivatie, lichaamsbouw, niveau, geduld, interactie met het paard • Financieel • Multidisciplinair: communicatie en vertrouwen
• 4 fases: – Fase 1: bloedklontervorming (direct na schade) – Fase 2: onstekingsfase (dag 1 – 5) – Fase 3: bindweefselvorming en herstel (5 d – 3 tot 6 wk) – Fase 4: maturatie en remodelleringsfase (21 d – 6 maand tot een jaar)
• Doel van revalidatie hierop gebaseerd: – Stopzetten ontstekingsfase en stimuleren glijdende functie van de pees: • “rust” en gecontroleerd stappen • Mobilisatie - stretching
– Stimuleren helingsproces, functionaliteit en sterkte van de pees: • Geleidelijk aan opbouwen van het werk/ training
Monitoring • Klinisch (ogen/ handen) – Warmte /zwelling – Pijn: korte periode (3 tot 8 weken, indien “rust”) = Pijn bij druk of kreupelheid
• Diagnostische beeldvorming – Echografie (na 14 d, dan om 2 – 3 maand) •Kleine veranderingen op echografie in associatie met grote veranderingen in biomechanica (sterkte)!
– MRI of CT-scan
Revalidatie kraakbeenletsels (osteoartrose) • Kraakbeen: lastig weefsel! • Revalidatie van gewrichtsproblemen vergelijkbaar met weke delen • Herstel na kraakbeenbeschadiging: – Minder kwaliteit fibreus kraakbeen – OCD-operatie in knie: 3 – 4 maand
Revalidatie van neurologische problemen • Monitoring: röntgen, echo, MRI, CT-scan, artroscopie • Technieken: – Warmte/koudetherapie – Stimulatie coördinatie – Mobilisatie, stretching, massage – Grondoefeningen: bodem!! – Aquatrainer of stapmolen (zwembad)
• • • • •
Verminderde coördinatie / ataxie (lichte graad) Parese of paralyse spier(-groepen) Toename van kracht en stabiliteit Ondersteuning!! Monitoring: – Klinisch – Electrodiagnostische testen: • EMG of electromyografie • TMS of transmagnetische stimulatie
• Technieken voor neuromotortraining – – – – – –
Balansoefeningen Beweging over diverse bodems/ hellingen Verandering van richting (slangenvolte, achteruitstappen Verandering bewegingspatroon Hindernissen: cavaletti`s Stretchoefeningen wervelkolom
• Technieken voor sensorische stimulatie
Revalidatie hals-rugproblemen
Integrale aanpak!!!
• Voorkomen – 13 – 94 % bij paard – 8/10 bij mens
• Symptomen: – Pijn – Stijfheid – Verhoging in tonus spieren, verminderde spierontwikkeling – Functieverlies (slecht presteren, gedrag)
Wat kan men doen? • • • • • •
Fysiotherapie Manuele therapie (chiropractie, osteopathie) Acupunctuur Voedingssupplementen Revalidatietraining Aanvullend:
Integratie van revalidatietechnieken in de diergeneeskunde
– Hoefsmid – Zadelmaker
Vooraf kennis van: • Pijn • Posture of houding: belijning en houding van het paard tov. zwaartekracht = BALANS • Beoordeling weke delen – botstructuren – gewrichten • Beoordeling coördinatie • Mobiliteit of ROM (range of motion) • Dynamisch onderzoek (beweging) • Herevaluaties!!
Fysiotherapie • • • • • • • • •
Warmte – koude (cryo-) therapie Hydro- of aquatherapie Massage Mobilisatie – passief stretchen Actieve oefeningen Electrotherapie Ultrageluid, shockwave Magneetveldtherapie Lichttherapie
Koude therapie of cryotherapie • Icepacks, coldpacks, ijswaterboots, ijsmassage • Temperatuur van het contactweefsel te laten dalen tot 15 -19 graden Celsius (> 10) • 1 – 4 cm diepte (circulatie en vet) • 10 – 20 min iedere 2 – 4 h (eerste 48 h) • Niet direct actief werken (30 min): verminderde motoriek • Kaneps et al.: onderdompelen in ijswater < 19 graden Celsius • Effecten: verminderde bloeding, oedeem, pijn, daling metabolisme (minder kans op secundaire hypoxie), sneller herstel
Aquatherapie • 4 vormen: – Aquatrainer – Zwembad – Stapmolen – Spa
Oppervlakkige warmtetherapie Hotpacks, warmwaterbad, solarium 1 cm diepte Fysiologische effecten bij 40 - 45 graden Celsius Effect: verminderde pijn, relaxatie hypertonische spieren, verhoogde elasticiteit (stretching) • Geen wetenschappelijke studies bij paard • • • •
Therapeutisch gebruik van ultrasonische golven • Methode van warmte opwekken in de diepte • Geluidsgolven: 3 – 5 cm diepte (frekwentie) • Thermale en non-thermale effecten (beweging van lucht – vloeistof op microniveau) • Effecten: pijnreductie, collageensynthese (pees, bot), bloedflowstimulatie
• Zeewater, zoutwater,… • Nog geen significant wetenschappelijk bewijs
Andere:
Electrotherapie • Toepassen van electrische stroom via oppervlakte electrodes • Stimulatie van zenuwen (sensorisch / motorisch) en spieren • Vormen: – TENS of transcutane electrische stimulatie – Neuromusculaire electrische stimulatie (NMES) of APS (Action Potential Simulation) – Iontophoresis: transdermale medicatietoediening dmv electrische “stroom”
• Effecten: versnelde revalidatie, pijnreductie (minder spasmen), ontwikkeling, re-educatie en versterken spieren • Paard vs. mens: grotere spiermassa, veiligheid
• Magneetveldtherapie – Weinig bewijs – Beperkt indringingsvermogen – Dekens / laarzen
• Lichttherapie (UV-C) – wondbehandeling
• Lasertherapie • Shockwave (ESWT) – Pijnreductie – Structuur van het weefsel (pees) – positief korte termijneffect
Chiropractie • Functionele stoornissen behandelen • Invloed via ruggenmerg en zenuwen • 3 dimensionele biomechanica (wervelkolom en ook ledematen) – Lateroflexie of zijwaartse beweging – Flexie en extensie of verticale beweging – Rotatie – Abductie/ adductie/ protractie en retractie
Revalidatietraining • Handen (of hamer..) • HVLA-thrusts • Behandelen van: – Pijn – Verhoging in spiertonus – Stijfheid of verminderde beweeglijkheid (met name gewrichten)
• Wetenschappelijk bewijs!!
Factoren van belang voor revalidatietraining • • • • • • •
Welzijn van het paard staat voorop! Wens (…) van eigenaar Leeftijd van het paard Trainingsniveau Discipline Kwaliteit en kennis!! Training van welbepaalde spiergroepen: – Multifidi (stabiliteit, proprioceptie) – Rechtrichten (= voorbeeld)
4 fasen: – – – –
Fase 1: pijn wegnemen Fase 2: mobiliteit stimuleren en terug krijgen Fase 3: Functionaliteit terug krijgen Fase 4: Verder opbouwen en in stand houden
Essentieel: vaak herevaluatie van het paard (dierenarts, revalidatie-arts) - in rust - in beweging
Revalidatieteam
