Licentielijnen bij Laak & Eem zorgen voor enorme stabiliteit

Informatie over draadloze communicatie

IN DIT BLAD

De Heusdense Manier Van Werken: indoor wireless

Zet de juiste 7 stappen naar een wireless infrastructuur

Trapeze Networks: manage the air!

Licentielijnen bij ‘Laak & Eem’ zorgen voor enorme stabiliteit “Van Leusden naar de locatie Zilverschoon in Nijkerk is een afstand van 11 km.Van Leusden naar Achterveld is het 9 km. De Gigabytes vliegen over de lijn.” Systeembeheerder Berry Buitink is zeer tevreden over zijn netwerk, de uitbreidingsmogelijkheden voor de toekomst inbegrepen. Een half jaar geleden nog maakte de Stichting Zorgcentra Laak & Eem gebruik van 11 Mb WLANhuurlijnen.“Deze voldeden maar gedeeltelijk”, vertelt Berry Buitink.“De stabiliteit liet nogal te wensen over, vooral over die lange afstanden. Die verbindingen liepen namelijk dwars over het bedrijvenpark in AmersfoortNoord.We hadden heel veel last van interferentie door andere gebruikers van dezelfde 2,4 GHzfrequentie. Dat is nu volledig over.” Vervolg op pagina 2

•

WiMAX: hype of realiteit?

•

Betrouwbaarheid van draadloze verbindingen

•

Wireless werkt bij Wetterskip Fryslân

•

VOIP of GSM ?

•

UMTS

•

Overal glasvezel...?

december 2004

Nieuwe naam, vertrouwde uitstraling Een nieuw ‘wireless jasje’, zo kunnen we de buitenkant van 2Wireless wel noemen. Het is de opvolger van Wireless in het Onderwijs / de Zorg / de Overheid. Elke uitgave werd tot nu toe specifiek voor een bepaald non-profit segment uitgegeven. Aangezien de onderwerpen niet veel van elkaar verschillen hebben we besloten om er één uitgave van te maken. De nieuwe naam en vormgeving zijn verfrissend en wederom duidelijk. Het onderwerp wireless is inmiddels een veelbesproken item, waar niemand nog omheen kan. Ook wij leveren hieraan een belangrijke bijdrage. Er zijn zoveel verschillende mogelijkheden als het om wireless gaat, dat het soms maar moeilijk te

Vervolg van pagina 1

Client-server Laak & Eem is een organisatie met vijf woonc.q. zorgvoorzieningen voor ouderen, gevestigd ten noorden en oosten van Amersfoort. Op alle vestigingen maakt het personeel gebruik van mail en internet, en van client-serverapplicaties voor de financiën en voor de cliëntenen personeelsadministratie. Buitink: “Het netwerk is behoorlijk gegroeid, naar nu 13 servers en circa 230 werkplekken. Een Citrix NFuse server biedt bovendien de mogelijkheid voor 25 mensen om thuis te werken.” “Het aantal cliënten dat wil kunnen mailen en internetten, is daarnaast ook steeds meer aan het groeien.Velen van hen zijn erg geïnteresseerd, bijvoorbeeld om contact te houden met familieleden die ver weg wonen. Men laat zich wegwijs maken door vrijwilligers, en in de instellingen zijn een soort internet-cafés ontstaan met een groeiend aantal werkstations.” Licentielijnen Het Novell-netwerk van Laak&Eem is opgebouwd uit subnetten, en die subdomeinen zijn wireless met elkaar verbonden. Een half jaar geleden heeft Telengy Wireless een 34 Mb fullduplex netwerk aangelegd. Drie van de vijf zijn licentielijnen (microwaveverbindingen, waarvoor licenties vereist zijn). Binnen Leusden was dat voor één lijn niet nodig, en dat geldt ook voor de verbinding tussen de twee Nijkerkse locaties. Buitink: “Het grote voordeel is de stabiliteit.

2

volgen is. Denk ook aan het begrip ‘UMTS’: velen hebben ervan gehoord maar de betekenis en toepassing ervan laat zich vaak nog raden. 2Wireless heeft als doel, helder te maken wat voor mogelijkheden er zijn op het gebied van wireless en waarom er gebruik van wordt gemaakt binnen de non-profit sector in Nederland. Ook worden de laatste ontwikkelingen en de stand van zaken besproken. Wij hopen dat het blad 2Wireless net als zijn voorlopers u goed van pas zal komen, en we wensen u veel leesplezier. De redactie.

Het doet het gewoon altijd. De oude 11 Mb-lijnen waren half-duplex, en dat was al traag van zichzelf. Er waren op de lange afstanden versterkers nodig, die werkten nog eens als rem op de snelheid. Nu neemt het overzetten van, bijvoorbeeld, een installatieimage van 2 GB zo’n 10 minuten tijd. Met 34 Mb zit je wel ruim in je jas, maar een ander voordeel zijn de uitbreidingsmogelijkheden, bijvoorbeeld in de toekomst naar voice over IP.” Monitoren Het knooppunt van het netwerk van Laak & Eem bevindt zich op het dak van een van de hogere flats in Amersfoort. De repeaters aldaar vormen het midden van de draadloze ‘ster’. De locaties hebben van daaruit via ‘direct zicht’ lijnen onderling contact. Buitink: “Bij het installeren en configureren gaf de inhoudelijke kennis van de projectleider een goed gevoel, net als de bereidheid tot meedenken en de nazorg. De scherpe prijs was uiteraard een voordeel, maar ook de faciliteiten: we kunnen heel gemakkelijk het netwerk on-screen monitoren met een RMV-Unit. En als er een lijn uit zou vliegen, dan ontvangt de projectleider meteen een sms’je.”

COLOFON 2Wireless is een speciale uitgave van Wireless Media. 2Wireless is een onafhankelijke zakelijke en technische uitgave op het gebied van informatieverwerking en informatietechnologie. Het blad wordt toegezonden aan ict-specialisten en -managers in de nonprofit sector.

Radioverbinding GemCC als luchtbrug voor desktops gemeente Loppersum

Postadres Parkweg 2 7411 SH Deventer

De gemeenten Appingedam, Loppersum en Delfzijl werken onder de noemer GemCC samen op ICT-gebied. Het concept dat deze gemeenten daarbij gebruiken is zeer vooruitstrevend. Op elke willekeurige werkplek bij deze gemeenten, en zelfs ver daarbuiten op elke andere locatie, kan via het netwerk volledige kantoorautomatisering worden geboden. Zo worden de medewerkers voorzien van alle functionaliteiten die ze nodig hebben voor hun werkzaamheden. Zowel op vaste als mobiele computers. Alsof men op het hoofdkantoor werkt. Bijna zoals de telefoon nu: kastje aansluiten met scherm en toetsenbord en alles draait.

Vormgeving Topic Creatieve Communicatie Wierden Illustraties M. de Waal K. Flaneer Eindredactie en interview S. Timmerman, Schrijfveer TekstTrajecten Uiterste zorg wordt besteed aan het vervaardigen van 2Wireless. Desondanks zijn fouten niet uit te sluiten. De uitgever kan derhalve niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten in artikelen of advertenties. Overname en vermenigvuldiging van artikelen is niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Het Gemeenschappelijk Computer Centrum te Appingedam levert desktopfunctionaliteit op elke willekeurige werkplek in Nederland. In de Groningse regio

Tenzij uitdrukkelijk anders is overeengekomen heeft de redactie het recht om vrijelijk te beschikken over al het haar toegezonden materiaal.

doet het GemCC dat voor een groot deel via een radioverbinding met de gemeente Loppersum.

Wireless Media publiceren op maat Parkweg 2 7411 SH Deventer tel: 0570 - 612 740 fax: 0570 - 613 999 e-mail: [email protected]

Alle locaties, die het normaal gesproken om beheerstechnische en financiële redenen zonder geautomatiseerde werkplekken moeten doen, kunnen eenvoudig worden aangesloten op het netwerk van het moederbedrijf. Denk aan telewerkers, aan thuiswerkers zoals raadsleden, aan mobiele medewerkers en sporthallen. Virtueel kantoor Dit biedt ongekende perspectieven. Zo heeft de Sociale Recherche-organisatie van 13 gemeenten in Noord- en Oost-Groningen de mogelijkheid aangegrepen om haar automatisering in het GemCC onder te brengen. De organisatie is nu voorzien van een virtueel kantoor, compleet met een eigen huisstijl en e-mailadressen. Het is zelfs mogelijk elke andere organisatie die verlost wil zijn van het beheer van werkplekken en serverpark, tegen geringe kosten uit te rusten met een bedrijfsnoodzakelijk informatienetwerk. Zowel mkb-bedrijven als aan de overheid gerelateerde organisaties als VKB’s en CWI’s, kunnen van de voorziening gebruikmaken. Ook als ze zich niet in de regio bevinden. Het GemCC is gevestigd op de locatie

Wilhelminaweg te Appingedam (het Stadskantoor van die gemeente), en zorgt voor een besparing van 100 à 200 duizend euro per jaar, afhankelijk van de grootte van de aangesloten gemeente. Maar… de aangesloten organisaties moeten het GemCC wel kunnen bereiken. Over het algemeen is voor kleinere werkgroepen een adsl-verbinding voldoende om medewerkers via het internet een beveiligde verbinding met het virtuele kantoor te bieden. Maar voor organisaties van enkele honderden werknemers is iets meer nodig. Doordat de gemeente Delfzijl zich met haar 250 werkplekken slechts op korte afstand (4800 meter) van het GemCC bevindt, kwam een glasverbinding binnen het bereik. De gemeente Loppersum ligt echter achter een openbaar tracé van ongeveer 9600 meter. Glasvezel of huurlijnen bleken financieel niet haalbaar ten opzichte van een radioverbinding. Telengy Wireless verzorgde voor het GemCC een 100 Mb brede Ethernet-luchtbrug via een schoorsteenpijp van de roemruchte Stro-Kartonfabriek ‘De Eendracht’. In januari, tussen de “herfststormen” door opgebouwd, en afgewerkt tijdens sneeuwbuien. Maar “up and running” en sindsdien niet weer “down”.

GEMCC is een samenwerkingsverband van de gemeenten Appingedam, Delfzijl en Loppersum, en is een initiatief van de I&A coördinator van de Gemeente Appingedam, de heer J.A. Bos.

3

Trapeze Networks, we let you manage the air! Tot enkele jaren geleden waren overheid en bedrijfsleven voor een overgang naar ‘wireless’ aangewezen op eerste generatie WLAN-apparatuur. Dit waren moeilijk te configureren oplossingen met beperkte mogelijkheden voor beveiliging en management. Belangrijke redenen waarom menigeen terughoudend was met het implementeren van draadloze netwerken. Op de consumentenmarkt daarentegen, is de afgelopen jaren het gebruik van draadloze netwerken enorm toegenomen. Dit heeft ertoe geleid dat ook in professionele organisaties de acceptatie van en daarmee de vraag naar dergelijke netwerken aanzienlijk is toegenomen. Zodra mensen gewend zijn geraakt aan het gemak van mobiliteit willen ze eigenlijk niet anders meer. De genoemde terughoudendheid van organisaties was echter begrijpelijk: keuze voor wireless bracht veel extra werk met zich mee. Sinds kort is daar verandering in gekomen met de komst van de WLAN-apparatuur van Trapeze Networks. Deze volgende generatie WLAN-oplossingen biedt overheden en bedrijven de mogelijkheid om met minimale inspanningen een uitstekend beveiligd en grootschaliger draadloos netwerk te implementeren. De RingMaster-applicatie van Trapeze speelt hierin een belangrijke rol. Daarmee wordt het draadloze netwerk ontworpen, geïmplementeerd, gemanaged én geoptimaliseerd.

4

Doordat RingMaster je in staat stelt om de WLAN-verbindingen optimaal te managen, wordt het tevens geschikt voor meer toepassingen dan alleen data of internet access. Denk bijvoorbeeld ook aan: - telefonie; - localisatie (van mensen en middelen); - surveillance (beveiliging met videocamera’s), drie toepassingen waarvoor veel instellingen vandaag de dag nog drie verschillende netwerken aanleggen. De RingMaster-applicatie is in staat om bouwtekeningen en plattegronden in te lezen en op basis van die informatie een voorstel te doen voor een totale configuratie. In zo’n voorstel wordt rekening gehouden met de materialen die in gebouwen zijn gebruikt en met informatie betreffende onder andere het aantal gebruikers, de capaciteit, et cetera. RingMaster geeft exact aan op welke plekken de zogenaamde Mobility Points (access points) moeten komen te hangen. Vervolgens worden er automatisch ‘werkorders’ gegenereerd voor de installateur, waarin exact wordt aangegeven wát wáar geplaatst dient te worden.

Op grafische wijze geeft RingMaster de dekking en uitstraling weer. Op een plattegrond kunnen dynamisch veranderingen worden aangebracht: de impact wordt direct in de tekening zichtbaar. De combinatie van de RingMaster-software met het zogenaamde ‘thin access point’ concept, draagt ertoe bij dat de Total Cost of Ownership van de Trapeze WLAN’s 2 tot 4 maal zo laag uitvalt als conventionele draadloze netwerken (‘fat access points’).Vraag bij Trapeze Networks naar het rapport waarin deze kostenberekening uitvoerig wordt beschreven. Vele instellingen en bedrijven zijn reeds met Trapeze Networks aan de slag gegaan. In negen van de tien projecten wordt een bestaand bedraad netwerk uitgebreid met een stuk draadloos netwerk. De architectuur van Trapeze Networks zit zo in elkaar dat daarvoor nauwelijks aanpassingen nodig zijn. Bestaande (gebruikers)policies en VLAN-modellen worden namelijk één op één overgenomen. Bent u geïnteresseerd of wilt u bepaalde zaken nader toegelicht hebben, aarzel dan niet om contact met ons op te nemen.

Stefan Pompe ACAL Nederland B.V. Telefoon 040 2 502 602

5

juiste afspraken bij aanschaf straalverbinding!

Maak de van een

Bij de herindeling van de gemeenten Elst, Heteren en Valburg (tegenwoordig gemeente Overbetuwe) kwam er behoefte aan een degelijke dataverbinding tussen de twee grootste locaties, te weten Elst en Andelst. Na diverse leveranciers te hebben geraadpleegd, bleek een straalverbinding qua capaciteit en kosten de beste oplossing. Uiteindelijk werd gekozen voor een licentievrije straalverbinding van 10 Mb/s. Na een periode van een jaar bleek dat de straalverbinding steeds zwaarder werd belast. Vanwege een paar ”heavy users” in Andelst, werd de capaciteit van de straalverbinding volledig benut. Een upgrade werd noodzakelijk. Gekeken werd naar een dataverbinding van minimaal 100 Mb/s. Na onderzoek bleek wederom dat een straalverbinding, in dit geval een licentie-straalverbinding, de meest ideale en haalbare oplossing was. De uiteindelijke oplossing werd een licentieverbinding van 100 Mb/s, met naast data ook uitbreiding met een isdn30-koppelvlak. Hiermee werd ook nog eens een flinke besparing gerealiseerd op de onderlinge telefonie tussen Elst en Andelst: deze bleef immers in eigen hand. De telefooncentrales werden aan weerszijden voorzien van een isdn30-koppelvlak. Nu moest alleen nog een leverancier worden gekozen. Diverse potentiële leveranciers deden een line-of-sight-meting, om te bepalen hoe de straalverbindingen gericht moesten worden en hoeveel er fysiek nodig waren om Elst en Andelst te koppelen. Uiteindelijk koos de gemeente voor een leverancier met dure meetapparatuur en een zeer professioneel ogend meetrapport. Dit meetrapport betekende de “Go” voor de opdrachtverstrekking. De Gemeente Overbetuwe heeft een jaar na de overeengekomen opleveringsdatum eindelijk de straalverbinding die ze besteld hadden. Dat dit niet zonder slag of stoot is gegaan mag duidelijk zijn.

6

Een maand na de opleveringsdatum was er echter nog steeds geen straalverbinding. De leverancier verzekerde dat het probleem spoedig opgelost zou worden. Drie maanden later was er nog steeds geen verbinding, ondanks diverse toezeggingen. Na zes maanden vol pogingen, discussies et cetera, heeft Overbetuwe contact gezocht met Telengy Wireless.

Telengy nam het over en realiseerde binnen een week (…) een werkende verbinding, via een straalpad dat door de eerste leverancier niet geschikt geacht werd. Het meetrapport bleek een wassen neus, want geen van de metingen bleek achteraf te kloppen. Op basis hiervan zou ik u het volgende mee willen geven voor de aanschaf van een straalverbinding: • Zorg voor keiharde garanties ten aanzien van de werking en het onderhoud van de verbinding, en spreek duidelijke termijnen af. • Zorg er bovendien voor dat je zo nodig afscheid kunt nemen van elkaar en dat je de eventueel gedane investeringen terugkrijgt. Inmiddels hebben met de eerste leverancier een en ander goed kunnen afhandelen op basis van ‘niet goed, geld terug’. Telengy Wireless heeft de zaken snel en zeer deskundig opgepakt, zodat we nu al weer een tijd naar alle tevredenheid werken met een perfecte straalverbinding. Frans Erinkveld, I&A-coördinator Gemeente Overbetuwe.

Zorg voor keiharde garanties ten aanzien van de werking en het onderhoud.

7

NIEUWS

VOIP of GSM?

Telengy i-stream • Betaalbaar • Snelheden van 10, 34 en 100 Mb/s data en telefonie

VOIP, oftewel telefonie (voice) over de ethernetkabel (IP), is de opvolger van “de gewone telefoonkabel”.Voor VOIP hoeft maar één kabel gehuurd hoeft te worden, hetgeen een kostenbesparing oplevert ten opzichte van het E1telefoonkoppelvlak van een traditionele PABXcentrale.Verder zijn configuratie en beheer van de telefoontoestellen een stuk eenvoudiger. De keuze voor VOIP intern én tussen verschillende locaties is dan ook snel gemaakt, zo lijkt het.

Wordt het dus VOIP of een traditionele telefoonverbinding? Misschien valt de keus wel op geen van beide… er bestaat namelijk ook nog GSM/GPRS en het aanstormende UMTS-netwerk. Wanneer een straalverbinding wordt gebruikt waarvoor een licentie vereist is, dan is E1 gratis. In een licentie-radio zit namelijk al een E1-koppelvlak ingebouwd. Het koppelen van bestaande PABX-en is daardoor eenvoudig. Hiervoor is geen quality of service vereist

zoals bij VOIP. Voor intern gebruik bestaan er al mogelijkheden om de telefooncentrale te voorzien van een module waarmee telefoneren met een GSM ‘gratis’ wordt. Dit zou wel eens voordeliger, en zeker flexibeler kunnen blijken. Medewerkers met vaste werkplekken hebben voldoende aan een vaste telefoon, maar voor de overige mensen is het wellicht zinvoller om GSM’etjes aan te schaffen.

• Afstanden tot 25 km

UMTS De komende drie jaar zullen er gemiddeld 1700 opstelpunten per jaar moeten worden gebouwd om het UMTS-netwerk in Nederland dekkend te krijgen. Dit betekent, naast een snel draadloos netwerk, ook veel extra masten en dakconstructies.Wie het dichtst bij een UMTS-site woont kan de hoogste snelheid verwachten,

want de snelheid neemt af naarmate men verder verwijderd is van zo’n opstelpunt. Heeft u de keuze, laat dan de zender op uw eigen dak plaatsen in plaats van bij de buurman, want u heeft dan de hoogste snelheid en de minste last van straling. Er wordt dan namelijk “van u af” gestraald in plaats van naar u toe.

De status van WiMAX WiMAX zal de opvolger worden van de 802.11a/b/g, met hogere snelheden. Dit zal op een gelicentieerde band plaatsvinden en niet, zoals velen schrijven en lezen, op een licentievrije band zoals bij WLAN. Ook zal het nog zeker twee jaar duren voordat de producten hiervoor gereed zijn, want de standaarden voor WiMAX zijn nog niet vastgelegd. Zowel Enertel als Versatel hebben de benodigde frequentie-ruimte voor WiMAX gekocht. Helaas

zijn deze frequenties niet gratis zoals in het geval van WLAN (in Nederland ook wel WiFi genoemd). De uiteindelijk beschikbare bandbreedte en de bijbehorende commerciële prijzen laten nog op zich wachten. Op dit moment zijn er volop betaalbare microwave-verbindingen met hoge bandbreedtes, en voor de korte afstanden zijn er goede WLAN-oplossingen.

alternatieven? Ja, die zijn er volop, en ze zijn een stuk goedkoper. Het land ligt al vol met vezels en koperdraden. En denkt u dat u over twee jaar 1 Gigabyte aan snelheid nodig heeft omdat Bill Gates zijn programma’s ‘opvoert’? Nee, daarmee loopt het zo’n vaart niet. Waarschijnlijk hebben we dan nog steeds vol-

doende aan 10 tot 50 Mb/s. Die snelheden zijn eenvoudig te realiseren over de bestaande koperlijnen. Waarom dan zoveel geld uitgeven? Niet doen, tenzij u er een paar honderd euro per maand voor over hebt natuurlijk!

Overal glasvezel…

Telengy Wireless - Postbus 1270 - 5602 BG Eindhoven - tel. 040 2901212 - fax 040 2901213 - www. telengywireless.nl 8

De overheid wil het, veel bedrijven en particulieren willen het: overal glasvezel. Het is het netwerk van morgen, en Nederland raakt verder achterop wanneer we er niet mee doorgaan. U heeft daar ongetwijfeld iets over gelezen. Maar… uiteindelijk moeten we het ‘glas’ zelf betalen. Is het wel echt nodig, en zijn er geen

9

7

Wireless verbindingen tussen locaties

In stappen naar een Wireless infrastructuur

Wireless indoor, wat u

1

1

Door Hilko van der Paard MBA

CIK (communicatie infrastructuur kosten) Een organisatie die de wireless mogelijkheden wil gaan onderzoeken begint met het in kaart brengen van de huidige kosten van zowel data als telefonie. Bepaal de CIK.

2

Bandbreedte

3

Exploitatie

4

Afstanden

5

Site-Survey

6

Kostenvergelijking

7

Implementatie

De bandbreedtebehoefte bepaalt de prijs.Vanaf 2 Mb/s kan wireless de oplossing zijn. Afhankelijk van het centraliseren of decentraliseren van bedrijfsprocessen alsmede de grootte van applicaties, kan de bandbreedtebehoefte behoorlijk toenemen. Bepaal de benodige minimale bandbreedte.

Flexibiliteit Wireless is ideaal wanneer binnen de organisatie meer flexibiliteit vereist is, bijvoorbeeld als er in toenemende mate met laptops gewerkt wordt. Nauwelijks meer draden, geen vaste werkplekken. Geringe bekabeling van monumentale panden. Ook beheer en uitbreiding van een wireless indoor netwerk zijn eenvoudiger dan bij een bekabeld netwerk.

2

Bandbreedte per persoon Wireless indoor is een geshared medium, oftewel de bandbreedte per ‘acces-

moet

spoint’ wordt verdeeld over de gebruikers. De bandbreedte kan 11 Mb/s of 54 Mb/s zijn. De frequenties die gebruikt worden zijn 2,4 Ghz en 5 Ghz. Hoe hoger de frequentie, des te korter het bereik.Voor de 5 Ghz apparatuur zijn ongeveer 3 keer zoveel accesspoints nodig als voor de 2,4 Ghz.

weten

4

Implementatie Het ophangen van accesspoints (altijd in het zicht, niet wegwerken), het configureren, en het instellen van laptops e.d. neemt weinig tijd in beslag. Minder kabels trekken geeft minder troep en de werknemers worden minder belemmerd.

3

Indoor-meting Het aantal accesspoints dat nodig is om een bepaald gebied te dekken, dient gemeten te worden. Gok nooit!

Wireless is en blijft een specialisme

Wireless verbindingen worden eigendom, en worden daarmee onderdeel van het eigen netwerk. Bepaal wie het netwerk gaat beheren vanuit de organisatie.

Wireless verbindingen kunnen een afstand overbruggen van ongeveer 25 km. Door middel van ‘tussenlocaties’ kan de afstand verdubbelen tot wel 50 km. Bepaal de afstanden tussen de locaties.

Wanneer bovenstaande stappen zijn uitgevoerd, zal er een onderzoek moeten worden verricht. Dit onderzoek bepaalt de aan te leggen wireless infrastructuur en daarmee ook de kosten. Laat een site-survey onderzoek verrichten.

Vergelijk de kosten van de huidige verbindingen met de wireless oplossing. De afschrijvingstermijn die gehanteerd wordt, is ongeveer 4 tot 5 jaar. Laat de financiële afdeling de kosten onderzoeken.

Na opdracht duurt de implementatie gemiddeld 2 maanden. Plan 2 maanden in voor implementatie.

10

11

VOOR

TELECOM

Qumey werkt al sinds 1997 voor providers en toeleveranciers van mobiele telefonie. Qumey ontwerpt en plaatst complete stalen sites.

Handelsweg 2 3606 AB Maarssen Tel.: 0346 561 564 Fax: 0346 572 558 [email protected] www.qumey.nl

Wireless werkt bij Wetterskip Fryslân De levensader van Wetterskip Fryslân wordt gevormd door de communicatie-

Werkgebieden zijn onder andere: standbouw, railinfra, betonbouw, industrie en overheid. verbindingen tussen de diverse locaties.

Qumey is werkzaam voor

Zonder deze verbindingen is interne tele-

Vodafone, Nokia, Orange, KPN, Telengy Wireless, T-mobile, Telfort

fonie en het uitwisselen van actuele gege-

Belangrijk zijn:

vens onmogelijk. Het Wetterskip heeft voor haar districtskantoren gekozen voor

Veiligheid

een verbindingenconcept met behulp van straalzenders.

Levertijden Werkmethodes Engineering Montage

Nadat de op de markt beschikbare technieken getoetst waren aan de technische en functionele eisen van het Friese Waterschap, bleek een draadloze oplossing de meest geschikte keuze. Uit een intensief offertetraject, waarin verschillende aanbieders de mogelijkheid kregen hun aanbod af te stemmen op de wensen van Wetterskip Fryslân, bleek dat de oplossing van Telengy Wireless het best aansloot op het gewenste concept.

Wireless toepassingen functioneren het beste met degelijke staalconstructies! 12

Bandbreedte versus kosten De afgelopen jaren heeft ‘draadloos’ een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. Waar vroeger het realiseren van voldoende bandbreedte een probleem was, ziet men nu dat draadloze verbindingen de traditionele netwerken hebben ingehaald. Zeker als het gaat om de prijs-prestatie verhouding ten opzichte van vaste verbindingen zoals koper en glasvezel.

Met de keuze voor straalzenders heeft Wetterskip Fryslân de beschikking over 34 Mbit verbindingen, waarmee alle districten in ver binding staan met het kantoor in Leeuwarden. Voor 20% van de jaarlijkse exploitatiekosten van een vpn-oplossing. En daarnaast heeft het Wetterskip de beschikking over een 10 Mbit backup-verbinding ten behoeve van datacommunicatie. Flexibiliteit en betrouwbaarheid Gezien het tijdelijke karakter van de huidige districtskantoren diende de gekozen oplossing een flexibel karakter te hebben. Gedane investeringen mochten niet verloren gaan. De complete ‘site’ bij Wetterskip Fryslân is in negen weken gebouwd en geconfigureerd. Bovendien kunnen de afzonderlijke componenten indien nodig worden meegenomen naar de definitieve locaties. In tegenstelling tot andere technologieën is ‘draadloos’ daarmee een zeer flexibele oplossing.

een grote boom of een flatgebouw) in het straalgebied tussen twee antennes staat. Beschikbaarheid Het Wetterskip maakt onderscheid tussen beschikbaarheid van de ingezette apparatuur en beschikbaarheid van de dienst. De beschikbaarheid van de componenten, die zijn geleverd door de fabrikant, is 99,995%. Als je dit in tijd gaat uitdrukken komt dat neer op slechts enkele minuten uitval op jaarbasis als gevolg van disfunctionerende componenten. Nog belangrijker is de beschikbaarheid van de dienst. Met Telengy Wireless is een minimale beschikbaarheid van de dienst afgesproken van 99,9%. De afspraken zijn vastgelegd in een Service Level Agreement. Mocht er onverhoopt toch een storing optreden die de dienstverlening in gevaar brengt, dan neemt de geïnstalleerde back-upvoorziening terstond de verbinding over.

De perceptie van gebruikers en beheerders kan zijn dat een draadloze verbinding minder betrouwbaar is dan een conventionele verbinding onder de grond. Ook bij Wetterskip Fryslân bestond aanvankelijk enige twijfel omtrent de betrouwbaarheid van het ‘wireless’ concept. Uit onderzoek bleek dat de draadloze verbindingen zich op dat vlak inmiddels hebben bewezen. Na enkele ‘aanloopproblemen’ bewijst de ingezette technologie zich bij de Friese Waterschapsorganisatie nu dagelijks. Het Wetterskip-concept De benodigde apparatuur voor het Wetterskipconcept diende te worden ingezet ten behoeve van een draadloze data- en telefonieverbinding middels het E1 protocol. Deze verbindt de districtskantoren te Stiens, Drachten, Sneek en Dokkum en de Technische Dienst, met het kantoor te Leeuwarden. Op alle daken van de districtskantoren en op zogenaamde ‘repeaterpunten’ zijn antennes en radio’s geplaatst. Een repeaterpunt is een ‘tussenstation’ dat wordt ingezet als er niet rechtstreeks een verbinding tussen twee locaties gelegd kan worden, omdat de afstand te groot is of omdat er een obstakel (bijvoorbeeld

13

Betrouwbaarheid van Draadloze Verbindingen

Door Ir. John de Graaff

De rol van netwerkswitches Draadloze licentie-radioverbindingen worden ingezet om LAN-netwerken van verschillende vestigingen te koppelen over lange afstanden. Deze verbindingen kennen hoge snelheden (tot 100 Mbps bandbreedte) en geringe end-to-end vertraging.Vaak zijn deze verbindingen fullduplex (tegelijkertijd zenden en ontvangen). Deze eigenschappen maken de licentie-radioverbinding nogal verschillend van haar kleine broertje, de IEEE 802.11 Wireless LAN. Typisch geeft deze radioverbinding het verkeer ongemodificeerd door, zoals een transparante Ethernet-bridge. Daarom worden de verbindingen aan beide zijden aangevuld met netwerkswitches. Deze fungeren onder meer als highspeed router. De router aan weerszijden van de verbinding is noodzakelijk voor het segmenteren van de netwerken, zodat de Ethernet broadcast-domains beperkt blijven (t.b.v. efficiëntie) en er makkelijker onderhoudbare netwerken ontstaan (het IP-nummerplan). (zie figuur 1)

Monitoring, de menselijke factor, misschien wel het belangrijkste voor de betrouwbaarheid.

14

Betrouwbaarheid Licentie-radioverbindingen zijn op zichzelf uitermate betrouwbaar. Ze doen bijvoorbeeld niet onder voor ISDN-verbindingen en zijn beduidend betrouwbaarder dan ADSL. Wanneer er echter bedrijfskritische toepassingen via deze verbindingen gebruikt worden, dan zijn er verschillende mogelijkheden om de betrouwbaarheid verder te verhogen. De betrouwbaarheid van deze verbindingen wordt bepaald door een aantal factoren: de beschikbaarheid (het percentage van de tijd dat de verbinding end-to-end operationeel is), de quality of service (het vermogen om bepaalde verkeersstromen voorrang te geven, bijvoorbeeld minimaal gegarandeerde bandbreedte) en de menselijke kant van betrouwbaarheid: monitoring (het automatisch inspecteren van de verbinding). Redundantie De beschikbaarheid kan worden verhoogd door het dubbel inzetten van componenten. Dit wordt redundantie genoemd. Wanneer de netwerkswitch een centrale rol vervult en bedrijfskritische toepassingen transporteert, dan kan deze switch redundant uitgevoerd worden. Mocht de switch uitvallen dan kan een tweede zijn functie overnemen. Wanneer er een menselijke handeling nodig is voor deze overschakeling (bijvoorbeeld de tweede switch ligt voorgeconfigureerd op voorraad) dan noemen we dit ‘cold standby’. Wanneer de overschakeling snel moet kunnen gebeuren, zonder tussenkomst van menselijk handelen, dan noemen we dit ‘hot standby’. (zie figuur 2) Dubbele verbindingen Daarnaast is het mogelijk om de draadloze verbinding redundant uit te voeren, zoals met dubbel uitgevoerde radioverbindingen (bijvoorbeeld op een gescheiden radiofrequentie) of meerdere verbindingen over fysiek gescheiden routes. De netwerkswitches zorgen ervoor dat het verkeer over het juiste pad geschakeld wordt. Wanneer een redundante verbinding enkel dient als back-up, dan noemen we dit ‘fail over’. Wanneer beide verbindingen tegelijk gebruikt worden dan praten we over ‘load balancing’. Het voordeel is het creëren van dubbele bandbreedte terwijl er, wanneer een verbinding uitvalt, nog steeds de enkelvoudige bandbreedte beschikbaar blijft. (zie figuur 3)

Segmentatie De draadloze verbinding kan ook gebruikt worden voor het transporteren van gescheiden netwerkverbindingen. Als voorbeeld een school, met een lerarennetwerk en een geheel gescheiden studentennetwerk. Deze gescheiden verbindingen kunnen elk gegarandeerde bandbreedtes toegekend krijgen. Daarnaast kan telefonie over de steeds populairdere Voice over IP (VoIP) techniek getransporteerd worden. De netwerkswitches zorgen dan voor bandbreedtegaranties en minimale delay voor dit telefonieverkeer. (zie figuur 4) Monitoring Tenslotte misschien wel het belangrijkste voor de betrouwbaarheid: de menselijke factor. Door continue monitoring van de verbinding kan de uptime alsmede de time-to-fix geoptimaliseerd worden. Mocht er iets uitvallen (of een ‘fail over’ verbinding treedt in werking) dan kan daar door middel van alarmering snel op gereageerd worden. Een systeem dat dit verzorgt is RMV (Remote Monitoring over VPN) systeem. Dit is een kleine computer op locatie die alle componenten van een verbinding continu monitort. De leverancier kan met een notebook op afstand (via een zogenaamde beveiligde VPN verbinding over het Internet) de RMV uitlezen en waar nodig configuratiewijzigingen uitvoeren. (zie figuur 5)

Figuur 1: de rol van de netwerkswitch

Figuur 2: redundante switches

Figuur 3: redundante verbindingen

John de Graaf, SmallBizConcepts.

Figuur 4: meerdere gescheiden netwerkverbindingen

Over SmallBizConcepts: SmallBizConcepts is een allround IT leverancier met als specialismen: LAN en TCP/IP netwerk-infrastructuur, netwerkbeveiliging en netwerkmonitoring. SmallBizConcepts is een partner van Telengy Wireless voor het

Figuur 5: service-monitoring op afstand

realiseren van high-speed, high-available datanetwerken over longrange draadloze verbindingen.

15

WiMAX - hype of realiteit? WiMAX lijkt de nieuwste hype in het land van draadloze communicatie.WiMAX zou het mogelijk maken overal met hoge snelheid toegang tot het internet te hebben. Volgens de hype zijn snelheden tot 75 Mbps mogelijk.Wat is echter de realiteit?

Een nieuwe standaard kan op verschillende manieren worden vastgesteld. Meestal gebeurt dit via een IEEE-werkgroep die zich specialiseert op een bepaald gebied, zoals de 802.11 standaard. De IEEE bewerkstelligt alleen het definiëren van de standaard, maar draagt niet bij aan de vercommercialisering ervan.Voor de 802.11 standaard is er een consortium opgericht dat hiervoor zorg draagt, de WiFi Alliance (WFA). Dit consortium is samengesteld uit belanghebbende leveranciers en gebruikers. Zij kunnen hun eigen standaard en certificaten neerleggen. Voorbeelden hiervan zijn WPA (WiFi Protected Access, de voorloper van 802.11i) en ‘WiFi certified’ voor producten die voldoen aan de standaard zoals opgesteld door de WFA. Als een product dit stempel draagt voldoet het aan de eisen en kan het samenwerken met componenten van andere leveranciers die ook dit logo dragen. Dit laatste is een van de belangrijkste taken van de WFA. WiMAX WiMAX is te vergelijken met WFA. Het is een consortium van leveranciers, zoals Proxim, Intel, Cisco en Alvarion, maar ook met partners als BT, France Telecom en AOL. Er is geen WiMAXstandaard maar wel een WiMAX-certificaat, vergelijkbaar met WiFi. De WiMAX-certificering maakt gebruik van de “nieuwe” 802.16 standaard. Deze standaard is reeds een aantal jaar geleden neergelegd en verschillende malen geamendeerd. De originele standaard 802.16 werd ontwikkeld voor Line of Sight (LOS) oplossingen in de frequentiebanden van 11GHz tot 60 GHz. Later is er een 802.16a variant gekomen die Near Line of Sight (NLOS) en lagere frequenties toelaat.

Wanneer men nu WiMAX-apparatuur aanschaft, dan koopt men dus een 16

lookalike.

Binnen de IEEE 802.16 zijn er momenteel zes werkgroepen, waarvan de belangrijkste de werkgroepen 802.16d en e. De 802.16d standaard (Point to Multi Point, Fixed Wireless) zal door WiMAX worden gehanteerd om vast te stellen of producten hieraan voldoen en of de uitwisselbaarheid tussen de verschillende leveranciers is gewaarborgd.Wij verwachten dat de generieke WiMAX-oplossing een bandbreedte tussen de 10 en 35 Mbps zal leveren. De verschillende frequenties die ondersteund worden zijn 2.5GHz, 3.5GHz en 5.8GHz. De eerste twee zijn licentiebanden; de laatste zit op de licentievrije band. De laatste standaard die mee ‘hypt’, is de 802.16e standaard. Deze is ontwikkeld voor de gebruiker

die zich verplaatst door een ‘hot-zone’. Denk hierbij aan het centrum van een stad.Typische applicaties kunnen zijn PDA’s met een WiMAXchip erin (Intel laat weten begin 2007 met een 802.16e chip voor notebooks te komen), mobiele telefoons die 802.16e ondersteunen et cetera. Waar staan we in november 2004? De standaarden 802.16, 802.16a en 802.16d zijn reeds enige tijd vastgesteld. De eerste stap naar werkzame producten die voldoen aan de WiMAX-certificering is de zogenaamde “PlugFest-test”. Deze stond gepland voor eind 2004, maar is vertraagd tot februari 2005. Hierna zal WiMAX een datum vaststellen waarop de producten voor certificering kunnen worden aangeboden, namelijk voor de nieuwe 802.16d rev 2004 standaard.Vroegste schatting voor gecertificeerde WiMAX-producten staat op (eind) Q2 / Q3 2005.Voor de 802.16e standaard ligt dat nog verder weg, daar deze standaard nog niet vaststaat. Wanneer men vandaag WiMAX-apparatuur aanschaft, dan koopt men dus een lookalike: op 802.16 of 802.16a gebaseerde apparatuur, maar niet WiMAX- gecertificeerd.Vaak zal de leverancier een software-upgrade aanbieden naar WiMAX. Het is onduidelijk of dit ook technisch haalbaar is, omdat er verschillen zijn tussen de hardware voor 802.16a en 802.16d. Het is dan ook verstandig om aan de leverancier te vragen een en ander schriftelijk te bevestigen.Tevens kan men vragen met welke producten van andere leveranciers het product samenwerkt. Uitwisselbaarheid was namelijk een van de pijlers onder WiMAX. Al met al heerst er nog veel onduidelijkheid met betrekking tot de leverbaarheid van WiMAXcertified producten. Mike Hydra 2Fast4Wireless

17

De Heusdense Manier van Werken: indoor wireless Het wireless-verhaal van de gemeente Heusden gaat terug tot 1997, het jaar waarin na een herindeling de plaatsen Vlijmen, Drunen en Heusden werden samengevoegd tot een nieuwe gemeente van ruim 43.000 inwoners. Een situatie, zoals die tegenwoordig vaak voorkomt: een regionaal samenwerkingsverband met verscheidene werklocaties. Een van de eerste nieuwe uitdagingen voor de gemeente Heusden was het oplossen van het ruimteprobleem. Er waren te veel ambtenaren en er was te weinig kantoorruimte. De meest voor de hand liggende oplossing was snel gekozen: de bouw van een nieuw gemeentehuis. De toekomstige locatie werd snel gevonden, een begroting was al ingediend. De gemeenteraadsverkiezingen gooiden echter roet in het eten met een verrassende uitslag. De partij die tegen een nieuw gemeentehuis was, won glorieus de verkiezingen, waarna tijdens de eerste raadsvergadering het besluit meteen

werd teruggedraaid. Het probleem van het ruimtegebrek was daarmee uiteraard alleen maar nijpender geworden.Vanuit de drie voormalige gemeentehuizen moest namelijk hetzelfde niveau van dienstverlening geboden worden. Al met al lagen er nogal wat nieuwe uitdagingen. Om deze uitdagingen te lijf te gaan zijn we in contact getreden met het adviesbureau Veldhoen + Company uit Maastricht, dat een - voor ons - volledig nieuwe visie op flexibel gebruik van kantoren predikte. Het grote voorbeeld hiervan is nog steeds Interpolis te Tilburg. Na een bezoek aan Tilburg en een aantal andere voorbeelden waren we onder de indruk van het ‘flexwerken’. Daarop hebben we het concept van de ‘Heusdense Manier van Werken’ bedacht.

te maken, gebruikgemaakt van externe partners: je kunt nu eenmaal niet alle expertise zelf in huis hebben.

De drie belangrijkste doelen in ons concept zijn: de klant centraal stellen, integraal werken en plaatsongebonden werken. Die ‘plaatsongebondenheid’ is in de loop der tijd omgezet in: tijd- en plaatsongebonden dienstverlening kunnen bieden.

Terugkijkend naar de afgelopen jaren en de bereikte stand van zaken, zijn we nog steeds erg tevreden over de ingeslagen weg. Als eerste uitdaging staat nu de vervanging van de zenders en ontvangers te wachten, een overstap naar de huidige technologie (802.11a) met een snelheid van 54 Mb/s. Dit is een uitdaging die we weer samen met Telengy Wireless aangaan.

De invoering van het flexwerken ging gepaard met een scala aan ICT vernieuwingen. Centraal staat: het mobiel kunnen werken in de panden. Dit wordt bemoeilijkt door de aanwezigheid van kabels en outlets, en daarom hebben we gekozen voor een volledig indoor draadloos netwerk. Uiteraard hebben we, om dit mogelijk

Voor het draadloos netwerk zijn we uitgekomen bij Telengy Wireless. Telengy wees ons op de geringe bandbreedte van de zenders en ontvangers (toen 11 Mb). Dit noodzaakte ons om te kiezen voor een volledige server-based omgeving met Citrix. Na deze keuze zijn in onze panden metingen verricht om de juiste plaatsen van zenders en ontvangers te bepalen, voor een optimaal bereik. Het installeren en configureren van de zenders hebben we aan Telengy overgelaten, uiteraard met een aantal beveiligingseisen als onmisbare randvoorwaarden.

Frank van de Leur, Gemeente Heusden.

Je kunt nu eenmaal niet alle expertise zelf in huis 18

hebben.

19

Telengy Wireless BV Wireless Networks Telengy Wireless levert een belangrijke bijdrage aan de communicatiemaatschappij door te werken aan wireless infrastructuren voor data en spraak.

Kennis en Kunde Advies, ontwerp, bouw en installatie, beheer en onderhoud Telengy Wireless richt zich op het leveren van draadloze netwerken aan organisaties. De veelzijdige expertise van onze medewerkers, “the pioneers of wireless”, maakt het mogelijk om bij de aanleg van draadloze infrastructuren en bijbehorende voorzieningen het complete proces uit te voeren: advies, ontwerp, bouw en installatie, beheer en onderhoud. Naast de infrastructuur is er ook veel kennis aanwezig omtrent netwerksoftware zoals b.v. Citrix.

The pioneers of Wireless Innovatie Door de vele innovaties binnen de “draadloze wereld” onstaan er steeds meer mogelijkheden en betaalbare oplossingen op het gebied van draadloze toepassingen.Telengy Wireless houdt deze ontwikkelingen zorgvuldig bij en past ze indien gewenst toe.Wij werken ook graag mee aan innovatieve projecten om bij te dragen aan een steeds meer volwassen wordende draadloze markt.

Telengy Wireless - Postbus 1270 - 5602 BG Eindhoven - tel. 040 2901212 - fax 040 2901213 - www. telengywireless.nl