Lezing Hunebedden 3 Iron Smelting Days 4 Dagje Archeon eieren 7. Nieuw seizoen in Archeon

NoVA

Nieuwsbrief van de Vereniging Vrienden van Archeon (VVvA) april 2010 Jaargang 15 No. 2

Lezing Hunebedden 3 Iron Smelting Days 4 Dagje Archeon 6 100 eieren 7

Nieuw seizoen in Archeon Ondanks de lange koude winter zijn er in de winterperiode heel wat werkzaamheden verricht. Door medewerkers van Archeon én door een fors aantal vrijwilligers onder de bezielende leiding van bestuurslid Vereniging Vrienden van Archeon, Jos Bik. Zo is het toernooiveld naast de Romeinse herberg tiptip gerenoveerd, is de bronstijdboerderij Eigenblok bijna helemaal af en de tuinen zijn – dankzij de vele groenvrijwilligers - toch nog op tijd helemaal zomerklaar. Het komende seizoen zijn er genoeg werkzaamheden waarbij de Vereniging Vrienden van Archeon de nodige vrijwilligers levert. Zonder deze vrijwilligers zouden veel zaken in Archeon blijven liggen. Zo zijn het de vrijwilligers die een hele grote bijdrage leveren aan het groen en de tuinen in het park. En het zijn vrijwilligers die ‘Mieke van Het artikel ‘Een dagje Archeon’ op pagina 6 is dit voorjaar huisaan-huis in het Groene Hart verspreid in de voorjaarsbijlage van RNG Nieuwsbladen. Een dagje Archeon heeft een hoge amusementswaarde en tegelijkertijd een hoge educatieve waarde. Wellicht een goed moment om even stil te staan bij waarom ú lid bent van VVvA.

het atelier’ bijstaan om alle kleding tijdig gereed te hebben. De zangers in het monnikenkoor Pax Bonum zijn vrijwilligers.

Vikingschip

Het zijn ook de vrijwilligers die mankracht leveren om onder de bezielende leiding van ‘Jaap de bouwer’ aan de Romeinse muur te werken. Het werk aan de muur ligt overigens momenteel stil. ,,We geven voorrang aan de bouw van een aanlegsteiger in Dorestad”, vertelt directeur

Colofon

Jack Veldman. Die voorrang is ook wel nodig. Het dorpje Dorestad krijgt een nieuwe steiger, omdat hier eerdaags een Vikingschip afgemeerd moet worden. Het schip is besteld en wordt waarschijnlijk in mei afgeleverd.

Museum

Het langverwachte museum lijkt nu eindelijk vorm te krijgen. Veldman is bezig met de laatste onderhandelingen met aannemers, het verkrijgen van Webdesign Maarten Groot

Commissie PR & Marketing i.o. Eveline J. Verhoeve Eindredactie NoVA Eveline J. Verhoeve [email protected] Vormgeving Rob Koetsier Webmaster website Marianne Wever www.vrienden-archeon.nl/contact

1

Kopij Het volgende nummer van NoVA verschijnt op 24 juni. Kopij voor 7 juni inleveren via [email protected]. NoVA verschijnt zes keer per jaar in een oplage van 1500 exemplaren. NoVA is een uitgave van VVvA, Postbus 1158, 2400 BD Alphen aan den Rijn, www.vrienden-archeon.nl.

100 eieren... 7 recht van opstal op de grond (deze is niet in eigendom van Archeon) en het maken van een beleidsplan. ,,Ik verwacht dat we ergens in de komende maanden gaan beginnen met de bouw”, aldus de directeur. Verder wil Veldman aansluiting bij de andere Nederlandse musea. ,,Met een speciale status denk ik dat we wel lid kunnen worden. De uitgave van deze ­nieuwsbrief is mede ­ ogelijk gemaakt door: m

Begunstigers:

Koster Verzekeringen BV Alphen aan den Rijn

Prikbord RUUD FRAANJE

Tijdens de ledenvergadering van 10 april heeft Ruud Fraanje afscheid genomen als bestuurslid. Hij was als bestuurslid ook coördinator nieuwsbrief (NoVA) en website. Ruud Fraanje heeft zich vele jaren ingezet voor de VVvA. Voorzitter Niko Geerlings overhandigde hem een aardigheidje namens de VVvA. Directeur Jack Veldman overhandigde Fraanje een ‘overlevingspakket’ namens het park.

PR & MARKETING

In de ledenvergadering van 6 november zal een nieuwe bestuursfunctie in het leven worden geroepen. De commissie NoVA houdt op te bestaan. In plaats hiervan wordt de bestuursfunctie PR & Marketing bezet. Hieraan vast hangt een commissie PR & Marketing. De nieuwsbrief en de website vallen voortaan onder deze commissie. Het is de bedoeling om een vijfjarenplan op te stellen om de vereniging ook door de volgende vijftien jaar te loodsen. In het plan komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: aantrekken van leden, verwerven van inkomsten, bekendheid geven aan doel VVvA, toekomst nieuwsbrief en website en interne en externe communicatie. Het bestuur vraagt mandaat en draagt Eveline J. Verhoeve voor om de functie na de ledenvergadering van november te gaan vervullen.

BESTUURSLEDEN

Secretaris Ton van Osch zal in verband met de voortschrijdende jaren niet herkiesbaar zijn. De VVvA is daarom vanaf 2011 op zoek naar een nieuwe secretaris. De bestuursfunctie Activiteiten is nog steeds vacant. De vierkoppige commissie zoekt dringend naar een ‘leider’ om in het bestuur plaats te nemen. Kandidaten voor beide functies kunnen zich melden bij Niko Geerlings via voorzitter-vvva@ hotmail.com.

ACTIVITEITEN

Voor het komende jaar heeft de activiteitencommissie een aantal zaken op de agenda staan. Behalve het Zilver-Uitje in september staat al op de planning een lezing met doe-activiteit. Deze is na afloop van de najaarsvergadering op 6 november. Verder wordt alvast gebrainstormd over activiteiten in het lustrumjaar 2011, dan bestaat de VVvA vijftien jaar.

ZILVER-UITJE EXCURSIE 11 SEPTEMBER

De activiteitencommissie van de VVvA organiseert voor zaterdag 11 september een excursie naar het Goud-, Zilver- en Klokkenmuseum te Schoonhoven. Op het programma staat een lunch in het museum, een rondleiding in het museum, koffie en een stadswandeling. Het Zilver-Uitje in zilverstad Schoonhoven begint om 11.45 uur. Dan worden deelnemers verwacht bij de ingang van het museum. Om 12.00 uur begint de lunch. Van 13.00 tot 14.00 uur is de rondleiding. Daarna is er tijd voor een ‘coffeebreak’ met fonteynkoek. Van 14.30 tot 15.30 uur wordt de stadswandeling gehouden door het historische stadscentrum. In dit centrum is ook een aantal galerieën gevestigd, leuk voor een bezoek na afloop. Vervoer naar Schoonhoven wordt niet georganiseerd. Wie graag met een ander mee wil rijden, kan een berichtje sturen naar [email protected]. Meer informatie over route, bereikbaarheid en parkeergelegenheid op www.ngzkm. com. Het museum is te vinden aan Kazerneplein 4, 2871 CZ Schoonhoven. Aanmelden kan uitsluitend door 25 euro over te maken op rekeningnummer 4921170 t.n.v. VVvA o.v.v. ‘Excursie’ of ‘Excursie/Veg’ als een vegetarische lunch gewenst is.

STREETVIEW GOOGLE MAPS

Voor wie even door het park wil struinen: http://www. google.nl/intl/nl/help/maps/ streetview/gallery/#special-

attractions&archeon-themapark

INTAKEGESPREKKEN MET NIEUWE VRIJWILLIGERS

Hanneke van Broekhoven zal voortaan een deel van de intakegesprekken met nieuwe vrijwilligers voeren. Zij ondersteunt daarmee vrijwilligerscoördinator Jos Bik.

ATELIER ZOEKT NAAISTERS

Het kledingatelier is dringend op zoek naar een of meer vrijwilligers die zelfstandig kleding kunnen maken en in elk geval goed moeten kunnen omgaan met een naaimachine. Informatie en aanmelden bij Mieke Claassens via [email protected]

ABONNEMENTEN

Er zijn vragen binnen gekomen over abonnementen voor leden. Daarom hier de regels nog een keer op een rijtje. 1. Leden van de VVvA krijgen een ledenpas waarmee zij gratis in het park kunnen komen als er een ledenvergadering is en/of als de activiteitencommissie een activiteit organiseert. Dit is géén abonnement. Leden van de VVvA kunnen op een abonnement een korting krijgen van 20 euro. Dan hebben zij geen recht op kortingsbonnen voor andere parken. Het is dus óf de korting óf de bonnen. 2. Vrijwilligers krijgen een vrijwilligerspas die uitsluitend is bedoeld voor toegang wanneer zij naar het park komen voor het verrichten van vrijwilligerswerk. 3. Vrijwilligers kunnen een gratis abonnement voor henzelf en gezinsleden krijgen wanneer zij het afgelopen seizoen minstens veertien keer een hele dag op het park vrijwilligerswerk hebben gedaan. Dit is overeengekomen met de directie van Archeon. Vrijwilligers hebben dus niet zomaar recht op een gratis abonnement. De abonnementen van vrijwilligers die daar recht op hebben, liggen bij de kassa.

FOTOWEDSTRIJD

Ook in 2010 schrijft VVvA een fotowedstrijd uit. Het thema is dit seizoen: ‘De middeleeuwen

2

in alle facetten’. De uiterste inzenddatum is 30 september. Er zijn fraaie prijzen te winnen. De foto moet duidelijk van naam, adres, leeftijd en telefoonnummer zijn voorzien. Deelnemers mogen maximaal drie foto’s inzenden, digitaal of analoog. Alle foto’s worden eigendom van VVvA. Uitsluitend foto’s genomen in 2010 dingen mee. Digitale foto’s moeten zo groot mogelijk worden ingeleverd (maximaal aantal dpi). Foto’s inzenden via: fotowedstrijd. [email protected]. Analoge foto’s moeten minimaal het formaat 18 x 35 hebben. De foto mag een afdruk of een print zijn. Inzenden via: VVvA, Postbus 1158, 2400BD Alphen aan den Rijn. Op de enveloppe: fotowedstrijd 2010.

PASJES VRIJWILLIGERS

Vrijwilligers ontvangen elk jaar een pas om Archeon te betreden voor het uitvoeren van vrijwilligerswerk. De pasjes voor 2010 zijn gemaakt en verzonden naar de vrijwilligers die in 2009 als vrijwilliger hun werk hebben gedaan. Wie nog geen pasje heeft ontvangen, wordt verzocht een mailtje te zenden naar: [email protected].

MAILADRESSEN

Aan alle leden wordt verzocht om een recent en correct mailadres te zenden aan de ledenadministratie. Naar verwachting zullen steeds meer zaken in de toekomst per mail worden behandeld. Medewerking van iedereen is nodig om alvast een goed bestand te maken. Graag mailen naar: ledenadministratie. [email protected].

ARTIKELEN

De redactie van NoVA is altijd blij met artikelen die aangeboden worden. Artikelen kunnen over elk onderwerp gaan dat op welke manier dan ook een link heeft met de activiteiten van Archeon. De lengte van een artikel moet op een A4tje passen en foto’s graag in jpg, hoge resolutie. Informatie en inzenden: redactienova@vrienden-­ archeon.nl.

Hunebedden De eerste vriendendag van het nieuwe seizoen was gewijd aan de hunebedbouwers. Als gastspreker trad Nadine Lemmers op. Lemmers werkt als archeoloog bij het Hunebedcentrum in Borger. Zij vertelde over de bouw en functie van de hunebedden en over leven en dood van de bouwers.

kenningspunt en prestigeobject. Het hunebed lag hoger dan de nederzetting. De wereld van de levenden - het dorp - was gescheiden van de wereld van de doden: het hunebed met de offerplaats. In Zweden is dat overigens allemaal duidelijker te zien dan in Nederland. In Nederland zijn geen nederzettingen en geen skeletten gevonden, alleen voorwerpen. In Zweden heeft men zelfs de resten gevonden van feesten, die gehou-

zodat alleen de dekstenen nog zichtbaar waren. Onze hunebedden zijn echter flink beschadigd en alle opvulstenen zijn verdwenen. Die zitten in dijken en muurtjes of zijn in de loop der eeuwen verhandeld voor andere doelen.

den werden rond het hunebed. Hunebedbouwers maakten voor het bouwen gebruik van houten rollers en de hefboomtechniek. Ze bouwden in de winter als de grond hard was door de vorst, want stenen van 10 tot 20 ton kun je op een drassige grond niet

gebouwd, hadden tatoeages, blond of bruin haar en blauwe ogen. Ze droegen kettingen, leren broeken en hemden van textiel (linnen of brandnetel). De hunebedbouwers kenden huisdieren: oeros, wolfhond, paard, geit, schaap en varken. Al deze dieren waren nog behoorlijk wild. De hunebedbouwers gebruikten werktuigen zoals bijl, pijlpunt, sikkel, maalsteen, kano, kar en ploeg. Ze maakten muziek op trommels en fluitjes. Bijlen, die groter waren dan 30 cm hadden uitsluitend een rituele functie. Ze waren rood gekleurd en werden geofferd. Er werd niet alleen geofferd naast het hunebed, maar ook in het water aan de rand van het veen. In Nederland heeft men geen mensenoffers uit die periode gevonden, in Zweden en Denemarken wel. Een van die offers was het Zweedse frambozen-meisje, dat frambozen had gegeten vlak voordat ze stierf. De cultuur van de hunebedbouwers heeft maar een paar honderd jaar bestaan. Daarvoor en daarna zijn geen sporen gevonden. Waarschijnlijk vond toen een cultuuromslag plaats.

Uit de vondsten rond de hunebedden is na te gaan hoe de hunebedbouwers eruit zagen en hoe hun leven was ingericht. De hunebedbouwers waren stevig

Door Anneke Thijsse Nadine Lemmers begon haar presentatie met de vertoning van een introductiefilmpje. Het filmpje toonde het waargebeurde verhaal van twee jongens uit Borger, die zo’n dertig jaar geleden stiekem in het grootste hunebed van Drenthe, en daarmee van heel Nederland, potscherven en een stukje bot hadden opgegraven. Opgraven mocht echter helemaal niet, dus iedereen was boos op de jongens. Maar toen de schoenendoos met opgegraven materiaal jaren later weer tevoorschijn kwam, bleek alsnog dat de jongens een bijzondere vondst hadden gedaan. Bijzonder was namelijk het stukje bot dat erop wees dat mensen uit de Bronstijd de hunebedden - 2000 jaar na de bouw - hergebruikt hadden. Lemmers begon haar presentatie met een verhaal over de hunebedden en de leefwijze en rituelen van de hunebedbouwers. De officiële benaming van de hunebedbouwers is Trechterbekervolk. Deze cultuur ontstond in het midden van de nieuwe Steentijd - tussen 4000 en 3000 vóór Christus. In dezelfde periode - van de Nieuwe Steentijd tot de Bronstijd – werd overal in de wereld gebouwd met megalieten. De imposante stenen hunebedden zijn gebouwd ruwweg in het huidige Nederland, Duitsland, Denemarken en Zweden. Nederland lag in die tijd vol met enorme stenen, die waren achtergebleven na de enige ijstijd het Nederlandse grondgebied bereikt heeft. In Drente liggen nog steeds veel van deze grote stenen, maar dan 2 tot 3 meter onder het maaiveld. De hunebedden hadden verschillende functies. Zij waren graf, offerplaats, her-

verplaatsen. Het bouwen van een hunebed kostte ongeveer drie maanden. Het waren de mensen die de stenen vervoerden, dus geen ossen die aan het trekken waren. Het hunebed kende een basis van grote stenen. De tussenliggende gaten werden opgevuld met kleinere stenen in leem en het geheel werd afgedekt met zand,

3

Iron Smelting Days: symp Van Oer tot IJzer is een nieuw fotoboek samengesteld door Jan Jennissen. Jennissen is in het Archeon regelmatig te vinden in de ijzertijdboerderij. In 2007 heeft hij – samen met medewerkers en vrijwilligers van Archeon – geëxperimenteerd met de winning van ijzer uit oer zoals dat in de prehistorie ging. In het boek is te zien waar drie weken van experimenteren toe leiden. Jennissen is momenteel druk bezig met het organiseren van de Iron Smelting Days 2010 in Archeon. Tekst: Eveline J. Verhoeve Foto’s: Jan Jennissen Het symposium Iron Smelting Days 2010 wordt voor de zevende keer georganiseerd. Deze keer in Archeon. Het symposium is bedoeld voor archeologen, museumpedologen, historici, smeden, ijzeronderzoekers en ijzerwinfanaten. Zij zullen met de historische technieken experimenteren om ijzer te winnen uit oer, ijzerhoudende grond. Het symposium is van 12 tot en met 17 oktober. Behalve voor ‘vakbroeders’ zijn de experimenten ook heel interessant voor bezoekers. Vraagt niet iedereen zich af hoe zwaarden, ploegscharen, messen en spijkers duizenden jaren geleden werden gemaakt? Er waren geen hoogovens, geen plaatwerkers en geen metaalindustrie zoals wij die tegenwoordig kennen. Dus hoe deden die ‘primitievelingen’ dat? Tijdens het symposium wordt ijzer gewonnen uit Nederlandse oer. Oer is ijzerhoudende grond uit moerassen. De deelnemers maken met hun beproefde manier en hun eigen oven met het lokale oer, leem en houtkool ijzer. Doel is te ontdekken in hoeverre de lokale grondstoffen en de toegepaste techniek het uiteindelijke resultaat beïnvloeden. Uiteraard worden ook informatie en technieken onderling uitgewisseld. De ijzermakers van tegenwoordig raken

echter allemaal een beetje op leeftijd. Een ander doel is daarom jonge mensen te interesseren voor deze experimentele archeologie. Jonge mensen hebben vaak frisse ideeën. Zij begeven zich nog wel eens op paden waar de oude rotten niet meer aan denken.

Oer

Het winnen van ijzer is geen eenvoudige techniek. De grondstof is oer. Oer bestaat uit samengestelde ijzerverbindingen uit moerassen. IJzer is in water opgelost en neergeslagen. Deze neerslag is te herkennen aan roestkleurig water in vennen en beekjes of aan roestig uitziende grondlagen. IJzeroer wordt gewassen, gedroogd en in kleine brokjes geslagen. Daarna wordt het geroosterd zodat ver-

4

vuiling als zwavel en vocht verdwijnt. Het oer wordt hiervan licht en poreus. Na het verhitten in de oven blijft de grondstof ijzer in de oven achter. Het is het zand in het oer dat wordt gesmol-

posium over ijzerwinning bodem. Op de bodem wordt in cirkels een leemoven opgebouwd tot een flinke schoorsteen ongeveer zo hoog als een volwassen man. De schoorsteen wordt naar boven toe steeds smaller. Om de oven te kunnen gebruiken, moet deze eerst worden drooggestookt. Onderin de oven wordt een opening gemaakt waar straks de slak uit kan stromen. Hier vlak boven worden twee openingen voor de blaasbalgen gemaakt.

aan de blaasbalgen. Er wordt regelmatig brandstof en ijzeroer toegevoegd. Uiteindelijk wordt het slakkengat geopend en loopt de slak als een taaie stroop uit de oven. De oven wordt opengebroken en de wolf – de klont ijzer – wordt eruit gehaald. De wolf is vervuild met resten slak en houtskool. De smid verhit de wolf en bewerkt de klont met de hamer op zijn aambeeld. Hij herhaald dit proces totdat er een compacte brok ijzer overblijft. Dit is een baar. Van dit halffabrikaat worden uiteindelijk ijzeren gebruiksvoorwerpen gesmeed: zwaarden, messen, ploegscharen en spijkers.

ten. Dit gesmolten zand liep uit de oven en het vervuilde ijzer bleef achter in de oven. Dit vervuilde ijzer is samengeklonterd. Deze klont heet wolf.

Oven

Voordat het oer verhit en uitgesmolten kan worden, moet eerst een oven worden gemaakt. Zo’n oven wordt opgebouwd uit leem. De onderste laag is een

Symposium

Vuur

De oven wordt eerst gestookt met hout en daarna met houtskool. Als de laag houtskool gloeit is de oven heet genoeg om het ijzeroer hierop op te leggen. De blaasbalgen zorgen dat de temperatuur steeds hoger oploopt. De temperatuur loopt op tot ongeveer 1200 graden Celsius. Om deze temperatuur te bereiken en om deze te houden, werken de smeden in ploegen

5

Jan Jennissen is druk bezig met de organisatie van het evenement Iron Smelting Days 2010. Het is geen evenement ván Archeon maar ín Archeon. In Archeon mogen de vakbroeders hun symposium houden en zij mogen hier experimenteren. Het symposium wordt echter door Jennissen persoonlijk georganiseerd. Dit betekent dat ook de financiering van het evenement door Jennissen van de grond getrokken moet worden. Hiervoor kunnen de ‘ijzeren mannen’ wel wat hulp gebruiken in de vorm van sponsoren. Het is de bedoeling om hier een tegenprestatie in de vorm van een presentatie van de experimenten tegenover te stellen. Jan Jennissen is bereikbaar via tel. 06 45090582.

Maart 200

Lentebijlage

Een dagje Archeon ALPHEN

Themapark Archeon is tussen de ‘dagjes uit’ een beetje een vreemde eend in de bijt. Hoewel het park inmiddels een plek heeft verworven tussen andere parken en musea, blijft het een unieke ervaring. Een dagje Archeon heeft een hoge amusementswaarde en tegelijkertijd een hoge educatieve waarde. Hoe doen ze dat daar in Alphen aan den Rijn? Tekst en foto’s: Eveline J. Verhoeve

H

oezo educatief? Ach, bezoekers steken altijd wel iets op uit de geschiedenis van Nederland. Want dat is waar het in het park om draait. De geschiedenis ligt er niet voor het oprapen, je wandelt gewoon het verleden binnen. Al meteen in het kassagebouw worden de bezoekers begroet door medewerkers in een historisch kostuum. Tussen schilden, zwaarden, kannen en kruiken een kaartje kopen heeft ook iets aparts.

Tienduizend jaar Dan stapt de bezoeker zo de prehistorie in. De eerste stop is een kamp van jagers-verzamelaars uit het mesolithicum, een kleine tienduizend jaar geleden. Gekleed in een leren velletje wordt een vuurtje gemaakt, gepeddeld in de kano van Pesse - de oudste boot van heel Nederland - of muziek gemaakt. Voor de kids: schminken alsof je zo op jacht gaat. Daarna zijn verschillende boerderijen te zien. Bijzonder is de bronstijdboerderij. Deze boerderij is de afgelopen twee jaar door medewerkers en vrijwilligers van Archeon gebouwd aan de hand van opgravingsresultaten uit Eigenblok. Behalve de boerderij waar mens en dier onder één dak verbleef, staan op het erf een oven, een graanopslag en een halfopen werkplaats die vaak wordt gebruikt door de bronsgieter.

Meevaren mag in de prehistorische kano.

Romeinen De ijzertijdboerderij is gebouwd op een terp, een door mensen gemaakte heuvel. Hier is te zien hoe de Nederlanders tweeduizend jaar geleden leefden, ook nog in de tijd dat de Romeinen ons land bezetten. Wie Romeinen roept, roept meteen een beeld op van soldaten, forten en mannen in witte gewaden. Die soldaten zijn er inderdaad. Zij rekruteren iedereen die ze te pakken kunnen krijgen. Voor je het weet marcheer je in het gelid en leer je Latijnse commando’s. Maar de Romeinen deden meer. Zij bouwden grote stenen gebouwen, zoals de herberg, het badhuis en de tempel. En, ook gewone mensen woonden in een stenen huis dat niet eens zoveel verschilt van een moderne woning. In augustus is het Romeins Festival. Dan zijn er ambachtslieden, vrouwen en kinderen én heel veel soldaten. Twee weken lang loop je zo een ‘filmset’ binnen.

huis een reconstructie van het badhuis in Heerlen en stond het middeleeuwse klooster in Dordrecht. De hutten, woonhuizen en openbare gebouwen zijn aangevuld met tuinen, straatjes, begraafplaatsen, beplanting en dieren. Er zijn prehistorische boerderijen, Romeinse openbare gebouwen en een middeleeuws stadje te vinden in Archeon. En, allemaal zijn deze plekken uit het verleden bewoond door archeotolken. Werknemers van Archeon, passend gekleed in hun eigen periode, die het dagelijkse leven laten zien zoals dat heel vroeger was. Tijdens de Midzomerfair zijn er veel fantasiewezens.

Middeleeuwen In het stadje Gravendam lijkt het alsof het moderne leven even stil heeft gestaan. Het romantische straatje met de vakwerkhuizen lijkt heerlijk rustig. Schijn bedriegt: over het seizoen verspreid komen ridders en hun gevolg de boel onveilig maken. Maar zij kopen ook veel: houten meubels bij de meubelmaker, nieuwe schoenen bij de schoenmaker, brood bij de bakker en potten bij de pottenkoopman in zijn dure stenen woning. Niet iedereen heeft het zo goed als de pottenkoopman. Er zijn ook veel arme mensen die in de kleine hutjes aan de rand van Gravendam wonen.

Archeotolken

Een Romeinse officier schrijft een brief aan de keizer.

In Archeon zijn drie belangrijke perioden uit de vaderlandse geschiedenis tot leven gewekt: prehistorie, Romeinse tijd en middeleeuwen. Alle gebouwen zijn reconstructies van gebouwen die in het grijze verleden in Nederland hebben gestaan. Ooit hebben ‘oude’ Nederlanders in net zulke gebouwen geleefd en gewoond. Zo is het kamp van de jager-verzamelaars gebaseerd op opgravingen in Bergumermeer; heeft de bronstijdboerderij gestaan op de Betuwe; is het Romeinse bad-

6

Open 27 maart Binnenkort gaat het historische themapark weer open voor dagbezoekers: zaterdag 27 maart is de eerste dag van het parkseizoen 2010. Niet dat er tussen november en maart geen activiteiten waren: de Midwinterfair in december, Winter in Archeon rond de Kerstdagen, Winterbivak van Napoleon in februari en de jaarlijkse Bruidsbeurs in maart. Buiten de activiteiten in het themapark is Archeon het hele jaar open voor bedrijven, bruiloften en andere festiviteiten. Archeon is dus meer dan een dagje in de geschiedenis duiken. Toch is juist de stap in het levende verleden de grote aantrekkingskracht van het park.

Informatie Hoogtepunten in het komende jaar zijn Midzomerfair op 19 en 20 juni met als tegenhanger Midwinterfair op 11 en 12 december en het elfde Romeins Festival van 5 tot en met 15 augustus. In Archeon zijn in het klooster en in de herberg gezellige pleisterplaatsen ingericht. Er zijn een speeltuin, een doolhof en een speelweide. Op de website zijn onder meer te vinden: een complete parkgids, de agenda met alle evenementen, overnachten in Archeon, informatie voor scholen en bedrijven en verschillende fotoboeken. Info: www.archeon.nl.



Men neme honderd eyeren... Eieren werden veel gebruikt in de middeleeuwen. Ze waren relatief goedkoop en bijna voor iedereen beschikbaar. Er bestaan enorm veel recepten waarin eieren voorkomen. Ook in middeleeuwse rekeningen staan zo af en toe eieren. Meestal echter waren de eieren van kippen uit eigen bezit. Wat deed men zoal met die eieren?

Vrouw hadewij

Eieren kun je koken, bakken, roosteren en pocheren, maar ook verwerken in sauzen en als vulling in pasteien of taarten. Dit was ook het geval in de middeleeuwen. Men maakte er eydercoecken van, verwerkte ze in eerlijke appelomeletten, vulde ze met allerlei specerijen en kruiden en gebruikte ze als vulmiddel in diverse gerechten. Hildegard van Bingen vermeldde al dat mensen met goede ingewanden kippeneieren goed konden verteren. Echter ze moesten wel met enige voorzichtigheid gegeten worden, want anders zouden eieren juist de ingewanden verslijmen en zorgen voor rotting in de maag en darmen.

Evenementen in Archeon MEIVAKANTIE Vrijdag 30 april t/m zondag 16 mei RIDDERTOERNOOI Op de volgende dagen: 2, 3, 6, 7, 8, 9, 13, 14, 15, 16 mei.

Haar advies was dan ook dat een zachtgekookt ei beter was dan een hardgekookt en een ziek iemand moest ze maar beter niet eten tenzij men alleen de eidooier gebruikte. Rauwe eieren waren zeker uit den boze. Zelfs Aldobrandino schreef in de dertiende eeuw al een dieettekst over het gebruik van eieren. In perioden van vasten werden de eieren misschien op verschillende manieren bewaard: ongekookt in zand, gekookt en in water of kruidenazijn gedompeld. Zeker is dit niet omdat hierover nog geen concrete aanwijzingen gevonden zijn. Het kon ook zijn dat de eieren werden verwerkt in gerechten die na de vasten gegeten konden worden, denk hierbij aan diverse taarten. Eieren spelen een belangrijke rol in de middeleeuwen. Er zijn zelfs spelletjes met eieren. Bij het ‘eiertikken’ moest het ene gekookte ei tegen het andere gekookte ei getikt worden en degene met de meeste ongebarsten eieren was de winnaar. Bij het ‘eierrollen’ werd een gekookt ei over een heuveltje geduwd, waarbij de speler met het ei mee rolde. Het ‘eyerspel’ koan binnen en buiten gespeeld worden. Spelers probeerden

7

geblinddoekt een opgehangen ei stuk te slaan. Verder is de ‘eierdans’ bekend van een schilderij uit de zestiende eeuw. Hierbij probeert men al dansend een ei uit een cirkel te krijgen. Een heel apart maar erg lekker recept is het volgende.

Eyeren omelette met appel

Neem vier geklutste eieren. Bak hiervan twee omeletten met wat peper en zout. Leg de omeletten op een bord. Schil een zure appel en snijdt deze in kleine stukjes. Kruid de appel met gember, kaneel en zwarte peper. Bak de appel in de koekenpan. Zodra deze gaar is, de appel fijn vijzelen en tussen twee omeletten plaatsen. Dit nog even in de koekenpan aanbakken . Smullen maar. Gebruikte bronnen: Early French Cookery door D.E. Scully Van Soeter Cokene door J.M. van Winter Twintig eeuwen koken door Lizet Kruyff De volksvermaken door J. Gouw

VIKINGEN Zaterdag 22, zondag 23 en maandag 24 mei De Vikingen staan bekend om hun woeste uiterlijk en meedogenloze gedrag. Hun verfijnde handwerk laat echter een heel andere kant van dit volk zien. Tijdens deze vroegmiddeleeuwse bijeenkomst is de handelswaar van de Vikingen te zien én te koop. SCHOTS WEEKEND Zaterdag 29 en zondag 30 mei Tijdens dit Schotse weekend brengen echte mannen in rokken de Schotse Hooglanden tot leven. Men krijgt een kijkje in het Schotse leven door de eeuwen heen. Probeer zelf eens uit hoe zwaar een kilt is. Kinderen kunnen volop Highlandgames spelen, zoals boomstam werpen. TEXTIELWEEKEND Zaterdag 5 en zondag 6 juni Tijdens het uitgebreide textielweekend in het hele park – prehistorie, Romeinen en middeleeuwen – is van alles te zien en te doen voor iedereen die geïnteresseerd is in mode en geschiedenis. Bezoekers zien veel mensen in de weer met stoffen, garens, wol, verf en leer. Er wordt onder meer geweven, gesponnen en kleding gemaakt. Er zijn demonstraties over het wassen en verven van kleding. Er is een markt met historische stoffen, fournituren, patronen en nog veel meer. Kinderen kunnen deze dag kledingstukken passen. Ook zijn er kinderactiviteiten zoals zelf spinnen en weven.

Archeon Archeonlaan 1 Alphen aan den Rijn Telefoon: 0172 447744 Mail: [email protected] Website: www.archeon.nl

Top-tips april 2010 INTERNET www.wga.hu Dit virtuele museum bevat een doorzoekbare database met 24.000 Europese kunstwerken. Er zijn rondleidingen, uitgebreide beschrijving van de werken en biografieën van de kunstenaars. Intussen kan ook nog muziek uit de betreffende periode worden afgespeeld. De site bevat kunst van de middeleeuwen tot 1850, maar wordt langzaam uitgebreid naar de moderne tijd. KINDER­ TENTOONSTELLING MegaGrieke’ - LEIDEN t/m 2-2-2011 2500 jaar geleden waren de Grieken al net zo slim als wij. We hebben zelfs heel veel van hen overgenomen, meer dan je zou denken. Bibliotheken, ziekenhuizen, scholen en theaters; ze bestonden allemaal al in het oude Griekenland. En wat dacht je van de Olympische Spelen? De oude Grieken hielden die voor het eerst in het plaatsje Olympia, om hun oppergod Zeus te vereren. Je ontdekt dat je de oude Grieken nog bijna elke dag tegenkomt. Zo zijn voetbalclubs Ajax en Heracles genoemd naar stoere helden uit de Griekse mythologie Adres: Rijksmuseum voor Oudheden, Rapenburg 28, Leiden Info: www.rmo.nl Van HUNEBED tot HYVES: CABARET-CANON van de Nederlandse geschiedenis t/m 12 juni 2010 in diverse theaters. Een snel schakelende cabaretvoorstelling met een humoristisch en satirische kijk op onze vaderlandse geschiedenis. Hoe zijn de hunebedden gebouwd? Wat bezielde Bonifatius? Had Piet Hein

Door Marianne Wever

wen heen’, ‘rijkdom en weelde’, ‘recht en orde’ en ‘Arnhemse stadsgezichten’, belichten facetten van het veelzijdige verleden dat Arnhem tot het huidige Arnhem gemaakt heeft. Adres: Historisch Museum Arnhem, Bovenbeekstraat 21, Arnhem Info: www.hmarnhem.nl

humor? Hoe zat het met Alva en zijn bloedraad? Wat is een Geus? Wat heeft de V.O.C. met Surinamers te maken? Was Kenau Simonsdochter Hasselaer een kenau? Wie zat er allemaal ook al weer in het verzet? Kortom, alles wat we altijd al hadden willen weten over onze geschiedenis. Info: www.bostheaterproducties.nl 19 en 20 juni 2010 FESTIVALS in NIJMEGEN 1. Romeinenfestival 2. Weekend van Archeologie Re-enactors laten de bezoekers het Romeinse leven aan den lijve ervaren. Bij de archeologen hebben zij de historie letterlijk in handen. Er wordt een kijkje gegeven achter de schermen van de archeologie. Voor kinderen zijn er onder andere spelletjes, schatgraven en een Romeins schooltje. De marktkooplui bieden archeologische en Romeinse snuisterijen aan. Info: www.romeinenfestival.nl BOEREN, BURGERS & RIJKELUI, Tien thema’s uit de Arnhemse geschiedenis. t/m 11-3-2012. De thema’s, waaronder ‘Jagers, boeren en Romeinen’, ‘Arnhemmers door de eeu-

LEZEN: POMPEII het dagelijks leven in een Romeinse stad Mary Beard Pompeii, bedolven na een explosie van de Vesuvius in 79 n.Chr., blijft de belangrijkste bron voor onze kennis van de dagelijkse praktijk in het Romeinse rijk. In dit opzienbarende boek reconstrueert Mary Beard het stedelijke leven aan de hand van de archeologische resten. Wat zeggen die over het leven

toen, over seks en politiek, voedsel en religie, slavernij en geletterdheid? Pompeii staat vol verrassende details: het systeem van eenrichtingsverkeer, de verfpotten die door schilders zijn achtergelaten, de 153 wastafeltjes met daarop de boekhouding van de

plaatselijke bankier en veilingmeester, een ivoren beeldje van een Indiase godin en een tafel die eigendom was van een van Caesars moordenaars. Prijs: € 19,95 ISBN/ISBN13 9789025367251 GESCHIEDENIS VOOR DUMMIES Peter Haugen Iedereen die geïnteresseerd is in de belangrijkste gebeurtenissen en personen uit onze geschiedenis, heeft met de tweede, herziene editie van Geschiedenis voor Dummies het ideale naslagwerk in handen. Onze geschiedenis van verleden tot heden wordt in vogelvlucht en op duidelijke wijze uitgelegd. De lezer wordt in één keer op de hoogte gebracht van de belangrijkste (wapen)feiten uit binnenen buitenland. Daarbij is de nieuwe editie deels gelokaliseerd voor de Nederlandse en Vlaamse markt en aangevuld met de belangrijkste gebeurtenissen uit het laatste decennium, zoals de oorlog in Afghanistan, de aanslagen op het World Trade Center en de moord op Pim Fortuyn. Prijs: € 27,95 ISBN/ISBN13 9789043019484

Heeft u een toptip voor deze rubriek? Mail het naar [email protected]

8