Leydraden is een uitgave van de Literaire Kring Goirle www.literairekringgoirle.nl Redactie: Jan van Eijck, Wil Heeffer, Norbert de Vries en Willem van de Vrande (hoofdredacteur) Redactie–adres: Biesakkers 7, 5051 XN Goirle telefoon: 013–5342240 e-mail:
[email protected] Tekstverwerking, layout en typografie: Ben Hovens Ontwerp logo en omslag: Harrie Loots Druk: GbG
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de betrokken auteurs. © 2014 Literaire Kring Goirle.
Nummer 95 ISSN 1381 – 5423 Editie februari 2014
Inhoud
Bij Leydraden 95������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 7 Bart Drinkenburg Frits van Oostrom bezoekt Goirle Jan van Eijck Rob Wijnberg ontvouwt de nietswaarde van het nieuws�������������������������������������� 11 Norbert de Vries Een groots en meeslepend avondje kunsthistorie��������������������������������������������������12 Joost Minnaard Aankondiging: Marente de Moor komt naar Goirle���������������������������������������������14 Norbert de Vries Marente de Moor: Ik zal nooit gemakzuchtig willen zijn�������������������������������������16 Boekbespreking in duplo�������������������������������������������������������������������������������������������18 Ben Loonen bespreekt La Superba van Ilja Leonard Pfeiffer�����������������������������������������������������18 Frans de Groot La Superba van Ilja Leonard Pfeijffer, toch een goed boek����������������������������������� 21 Albert Swaak Een telefonische mededeling�������������������������������������������������������������������������������������23 Joannes Maas Het dal der stekels (2)�������������������������������������������������������������������������������������������������25 Ineke Broeckx Een treffen op de Meimarkt��������������������������������������������������������������������������������������29 Kees Joosten Ik zag twee beren…����������������������������������������������������������������������������������������������������30 5
Kees Hermis De renovatie�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������34 Laetitia van den Heuvel Beeld krijgt Weerwoord��������������������������������������������������������������������������������������������35 Hans Dütting Pablo Neruda, een fenomeen (2)�������������������������������������������������������������������������������39 Reinoud van Vught reageert op Rudger Kopland�������������������������������������������������������������������������������������46 Hans Taal • 3 kerstgedichten�������������������������������������������������������������������������������������������������48 • We hebben een halve god ontdekt�������������������������������������������������������������������48 • Kerst uit blik (crisisgedicht)�����������������������������������������������������������������������������48 • Gezellig����������������������������������������������������������������������������������������������������������������50 Willem van de Vrande • mijmerdagen������������������������������������������������������������������������������������������������������� 51 • toen ik nog kind was������������������������������������������������������������������������������������������52 • leven besefte ik al vroeg������������������������������������������������������������������������������������53 Kees Hermis • De ark�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������54 • Ontstaan��������������������������������������������������������������������������������������������������������������55 • Zienderogen��������������������������������������������������������������������������������������������������������56 • Voortschrijdend inzicht������������������������������������������������������������������������������������57 Albert Swaak • de ontstoken kaars���������������������������������������������������������������������������������������������58 Romain John van de Maele • Bekentenissen van een vergeten straat������������������������������������������������������������59 De Speelse Muze����������������������������������������������������������������������������������������������������������62 6
Peper & Zout����������������������������������������������������������������������������������������������������������������70 Norbert de Vries Yvonne Keuls op zondag 9 maart in Goirle������������������������������������������������������������80 Norbert de Vries Heb je het al gehoord? Wim Daniëls komt naar Goirle!���������������������������������������82 Bio- bibliografische gegevens������������������������������������������������������������������������������������84 Mededelingen�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 87
7
8
Bij Leydraden 95
Goed, toegegeven, het is een vreemd gezicht: zoveel aankondigingen, en nog meer terugblikken. Maar daar is een reden voor. Rond de verschijning van Leydraden hebben het bestuur van de Literaire Kring Goirle, de directie van Cultureel Centrum Jan-van-Besouw, de leiding van de Openbare Bibliotheek Goirle plus de eigenaar van boekhandel Buitelaar de koppen bij elkaar gestoken en de participanten zijn in goede harmonie overeengekomen om gezamenlijk het literaire leven van Goirle extra leven in de blazen. Bijgevolg worden de Goirlese geïnteresseerden en die van ver daarbuiten extra vergast op het bezoek van auteurs in (altijd!) de Kapel van cc Jan-van-Besouw. Alle auteurs zullen zoals de leden van de LKG gewend zijn, geïnterviewd worden door Joost Minnaard en steeds zal in Leydraden verslag gedaan worden van hun bezoek aan ons dorp. Bovendien treft u in deze editie als eerste artikel een reactie aan op het optreden van Frits van Oostrom (27 sept ’13) aan van de hand van Bart Drinkenburg. Deze terugblik kwam door omstandigheden bij de redactie binnen toen Leydraden 94 al was opgemaakt, vandaar en aangezien de redactie van mening was en is, dat zij u deze terugblik niet mocht onthouden, kunt u die nu lezen in Leydraden 95. Tja, en voorts bevat Leydraden 95 alle elementen zoals u die van de redactie mag verwachten. Naast de proza-bijdragen, met name de Boekbespreking in duplo van respectievelijk Ben Loonen en Frans de Groot, die beiden reageren op het spraakmakende boek van Ilja Leonard Pfeiffer La Superba, de dubbelpagina van Laetitia van den Heuvel en die van Reinoud van Vught, treffe u een mooie reeks gedichten aan, gevolgd door de prikkelende rubriek Peper en Zout, waarvan de redactie overigens vindt dat die rubriek veel te weinig gebruikt wordt door de lezers om allerlei over taal en cultuur te spuien wat hun dwars zit of waarover ze zich voortdurend verbazen, ergo: neem uw pen op en stuur in - naam en adres bekend! Zoals aangekondigd rondt de redactie deze editie af met 2 belangrijke aankondigingen. Op 9 maart is Yvonne Keuls te gast en op 11 maart Wim Daniëls – zie ook ingesloten flyer.. U bent van harte welkom en… Lees deze uitgave zou Matthijs van Nieuwkerk zeggen, als hij niet De wereld draait doorrr, maar Leydraden zou presenteren.
9
Bart Drinkenburg
Frits van Oostrom bezoekt Goirle
Mijn schoonbroer Ad vertelde mij op een verjaardagsfeest afgelopen september: ‘Morgen komt Frits van Oostrom spreken voor de Literaire Kring Goirle, kom je ook?’ Nou, met plezier dus. We hadden het al eerder over Frits van Oostrom gehad, over zijn prachtige boeken, over zijn onderhoudende wijze van spreken, een echte causeur die blijft boeien met stem en geschrift, over zijn studies van de middeleeuwse geschreven taal. Van het zich vormende Diets naar het Nederlands. Zoals dat heet, neemt hij je mee in de tijd, maar doet dat niet zonder humoristische overstapjes naar wat wij onze moderne tijd noemen, zoals bijvoorbeeld daar waar hij vertelt dat Maria de Maagd de Tongerense Lutgard op haar verzoek de genadegave geeft dat zij nooit Frans zal leren, en dat vergelijkt met het huidige voortgezet onderwijs en terloops dan vermeldt ‘dat deze genadegave later op Nederlandse middelbare scholieren zal worden overgedragen’, tongue-in-cheek om nu maar eens Engels te gebruiken bij afwezig zijn van een Frans equivalent. Van Oostrom heeft een soepele schrijfstijl waarin een grap nu en dan goed past. Als Universiteitshoogleraar aan de Rijksuniversiteit Utrecht heeft hij, in contrast met een gewoon hoogleraar, een benijdenswaardige positie: hij mag, binnen het betamelijke, doen en laten wat hem zelf goeddunkt. Dat lijkt me goed vol te houden. Moderne tijd, daar weet hij wel raad mee: voor de middeleeuwer uit Brugge voelde de tijd zeker zo modern aan als de onze. Een handelsstad die groot werd door de scheepvaart, de stapelplaats van vele producten uit geheel Europa, de Levant en verder. De vele internationale vestigingen. De introductie van de hijskraan maar vooral de stimulering van de handel door de geldwisselkantoren, gesticht en bevolkt, jawel, door Italianen, die de overvloed van zeer verschillende muntsoorten reguleerden in de onderlinge handel, enz. Wat World Trade Center? Ja, de Bruggelingen voelden zich hypermodern. Voor hen was de toekomst begonnen. Vanuit deze steeds temporaine visie beschrijft Van Oostrom de opkomst van het Diets en de Nederlandse literatuur in groot detail, maar nooit op een saaie manier. Het is alsof hij de lezer voorhoudt: moet je eens horen wat er gebeurd is en daarna vertelt en tot slot zegt dat alles in zijn boeken staat en je het grotendeels weer mag vergeten. Het gaat dan om drie van zijn markante boeken: het eerste boek is getiteld Maerlants wereld (1996) een uitvoerige studie naar Jacob van Maerlant, maar tevens een beschrijving van de cultuur in die tijd. Het is niet zijn eersteling, wel geschreven in 10
de boeiende stijl die de opgang vormt naar de twee veelomvattende boeken over de Nederlandse literatuur: Stemmen op schrift (2006) en Wereld in woorden van 2013. Stemmen op schrift beschrijft de Nederlandse literatuurgeschiedenis tot ongeveer 1300, Wereld in wording die van de veertiende eeuw. Dat vindt Frits kennelijk een geschikt moment om het estafettestokje door te geven aan Herman Pleij. Wellicht, maar dat is een suggestie, houdt Frits van Oostrom het liever bij perkamenten originelen, stevig, mooi versierd met miniaturen, maar zeldzaam overgeleverd. Intussen zit ik met een probleem: hoe samen te vatten wat zo uitgebreid, zorgvuldig en onderhoudend is beschreven? Dan maar uit het totaal drie punten die ook tijdens het bezoek en het daarop volgende interview aan de orde zijn gekomen. Als eerste: wie zijn dan wel de belangrijkste schrijvers in dit tijdperk? Van Oostrom zal zich er niet gauw aan wagen zonder nadere vraagstelling. Bijvoorbeeld Jan van Boendale komt er in Van Maerlants wereld nogal bekaaid vanaf, maar vindt in Stemmen op schrift al veel bijval. Ik doe een gok: als grote voortrekkers toch Hendrik van Veldeke in het Limburgse, zowel het nu Belgische als het Nederlandse, Jacob van Maerlant in Vlaanderen, waarvoor we er voor het gemak Zeeland maar bijrekenen gezien zijn uitgebreide verblijftijd aldaar en zijn contacten met het Hollandse hof op Voorne. Hendrik van Veldeke schuift steeds meer naar het oosten, wordt in Duitsland ook als mede-grondlegger van het Middelhoogduits gezien. En Jacob Van Maerlant naar het noorden. Jacob is in zijn werk encyclopedisch van aard, Hendrik schrijft een halve eeuw eerder over heiligheid, ridderlijkheid en hoofsheid. En ja, tussen Limburg en Vlaanderen daar ligt Brabant, zonder nog de toevoeging Noord, een toevoeging die enkele onnozelaars zonder historisch besef recentelijk weg willen halen uit de Nederlandse provincienaam. Maar goed, uit dat Brabantse komt de superbegijn Hadewych, die op het randje van het fatsoen, haar mystieke visioenen in prachtige dichtkunst en proza deelt. Maar als je het mij vraagt dan is de favoriet van Frits himself de dertiende-eeuwse Willem die de Madoc maakte. Willem, de schrijver van Vanden vos Reynaerde. Dat boek wordt door Frits van Oostrom met onverholen plezier doorverteld, ondanks de misdadige streken van Reintje. De transformatie van een schelmenroman naar een dierenverhaal maakt het mogelijk om te blijven lachen. Marianne Thieme kan het maar beter niet horen. 11
Het tweede punt betreft een eigen ervaring. Na mijn komst naar Limburg, ca 30 jaar geleden, viel mij op dat in het bronsgroen eikenhout het Veldeke-koekoekeen-zang is wat betreft het Vroeg- Nederlands, terwijl dat elders niet aan de orde is of dan toch eerder verwezen wordt naar Van Maerlant. We weten intussen dat geen van beiden als de originator kan worden beschouwd. Van Oostrom besteedt veel aandacht aan de twee. Toch wordt hij niet naar Limburg uitgenodigd voor een lezing. Daar moet ik dan maar eens werk van gaan maken. Anders zal Rowwen Hezze nooit gelijk krijgen met hun lied .. tot heel Holland Limburgs lult. Het derde punt is de verrassende overeenkomst van het gebied waar de moderne devotie van Geert Grote heeft aangeslagen aan het einde van de veertiende eeuw en dat van de calvinistische reformatie een dikke eeuw later. Zijn zij de protoprotestanten geweest? Ook Geert Grote predikte vergaande ascese en zuiverheid van geest, maar leefde in lompen en at afval. Occupy-beweging anno 1400. Zoals Van Oostrom beschrijft, keerde hij, Grote, vanuit de Sorbonne terug langs het Brusselse klooster Groenendaal om daar te spreken met de mysticus Jan van Ruusbroec, die hetzelfde patroon van leven aanhield en Geert Grote inspireerde. Maar waarom is de moderne devotie dan niet in Brabant zelf aangeslagen? Het was een voortreffelijke avond. Waarvoor dank, Frits, Goirle en Ad.
12
Jan van Eijck
Rob Wijnberg ontvouwt de nietswaarde van het nieuws
Het was duidelijk: Rob Wijnberg was op dinsdag 19 november op uitnodiging van de Bibliotheek in Goirle en daar lag dus evident de regie van de avond. Ik was eigenlijk gekomen uit zuiver nieuwsgierigheid, omdat ik nog nooit van de man had gehoord. Zeker weer zo’n ambitieuze wat pedante Amsterdammer, dacht ik, die net één succesvol boek heeft geschreven. Zo zijn er immers velen! Zijn eerste act paste perfect in mijn vooroordeel: die jonge knul met zwarte lokken probeerde óns uit te lokken. Wat is de grootste verslaving anno 2013? vroeg hij. Nou?? Ik deed al mee: geld mompelde ik. En mijn buurman zei: drank zeker. Nee, NIEUWS, dat is de grootste verslaving van onze moderne wereld! Maar wat moet je met al dat nieuws, drie keer per dag of misschien wel zeven keer per dag of zeventien keer voor sommige twitteraars? Wist je dat allemaal al niet? Voegt het iets toe aan ons leven, dat ‘nieuws’? ‘Worden wij er wijzer van?’ zou mijn vader zaliger zeggen. Rob Wijnberg had een sterk verhaal. In precies 50 minuten, zonder dat hij geklokt had, zette hij uiteen dat de krant of het nieuws-oude-stijl geen toekomst meer heeft. Het wordt door zichzelf ingehaald. Het voegt weinig meer toe aan de snelle leefwereld van nu. Langzaam – voor mij althans die zijn achtergrond niet kende – kwam de aap uit de mouw: Rob Wijnberg heeft een nieuwe vorm van informatieaanbod opgezet: De Correspondent, een digitaal platform waarop hij vooral achtergrondverhalen over het werkelijke leven presenteert aan abonnees. Achtergrondverhalen met diepgang. Zijn product kost iets van € 60,- per jaar. Dat is nog eens wat anders dan die € 280,- die een gewone krant per jaar opslurpt. Hij kan voor zijn artikelen rekenen op een aantal medewerkers en journalisten, die elk expert zijn op hun eigen terrein. Bijvoorbeeld op dat van veiligheid en terrorisme, of internationale politiek en wereldeconomie. Onderwerpen zoals sport of regionaal nieuws moet je er niet verwachten in De Correspondent: dat is te banaal, te vluchtig of oppervlakkig (uitslagen, meningen). Nee, het gaat de toekomstige burger om feiten en wetenschappelijke gegevens! Na zijn voordracht kreeg de zaal -toch zo’n 50 aanwezigen schat ik- nog kort de gelegenheid om met hem te discussiëren over zijn boodschap, of wat verhelderende vragen te stellen. Ik vond het een boeiende avond. Dat komt natuurlijk ook, omdat ik hem en De Correspondent nog niet kende. Ik hoorde weer eens wat nieuws! Ik ging toch naar huis met de knagende wetenschap dat nieuws niet echt veel toevoegt aan het leven. Ik kon wel een eind meegaan met die stelling. Maar met mijn tegengestelde ervaring van deze avond, knaagt het nog steeds…! Nog maar eens mijn incasso’s nakijken, dacht ik hoopvol. Mijn krant kost tegenwoordig dus al € 330,- per jaar. Toch nóg eens naar Rob Wijnberg gaan luisteren? 13
Norbert de Vries
Een groots en meeslepend avondje kunsthistorie
Op 27 november 2013 was Joost Zwagerman in Goirle; hij was toen precies 50 jaar en 9 dagen oud, naar hij ons, de ongeveer zeventig toehoorders in de kapel van het cc Jan van Besouw, toevertrouwde. Abraham gezien, het is me wat. De heer Zwagerman kwam onze aandacht bovendien vestigen op zijn magnum opus Americana, zo’n 1200 pagina’s, gevuld met essays over zijn ‘omzwervingen in de Amerikaanse cultuur’, verdeeld over twee delen. Hij vertelde er heel lang aan gewerkt te hebben, aan deze ‘twee kilo drukwerk’. Dat harde werken kwam in zijn voordracht nog eens terug, toen hij met enige speelse overdrijving opmerkte: ‘Grünberg en ik zijn de enige schrijvers in Nederland die ijverig voortgaan; de rest bestaat uit luie donders.’ Hij onderscheidde voorts twee soorten schrijvers: zij die erg op hun eigen wereldje gericht zijn (Reve, Brusselmans en Van der Heijden bijvoorbeeld), en zij die nieuwsgierig zijn naar de grote wereld (Mailer, Roth, Capote). Zwagerman verklaarde tot de tweede school te behoren. Ik raadpleeg mijn aantekeningen. Verdraaid, ik kan niet alles meteen weer plaatsen. Er staat bijvoorbeeld: kennis is geluk. Dat staat onder een aantekening met als strekking, dat Zwagerman werkt aan een nieuwe dichtbundel en dito roman. En dááronder weer staat: niet geïnteresseerd in kennis die macht geeft. Macht die de bezitter ervan gelukkig maakt. Doet me denken aan Woody Allen’s: All men are mortal, Socrates was mortal, therefore, all men are Socrates. Ook lees ik: kleine verhalen die grote kunstwerken ontsluiten. Wie de avond heeft bijgewoond, weet meteen wat hier bedoeld wordt. Zwagerman laat ons een dia zien van een schilderij van George Bellows dat ons een boksscène toont: Stag at Sharkey’s. Twee boksers in de ring, met een scheidsrechter. Bijzonder. Waarom? Omdat in de tijd waarin Bellows het schilderde (1909) bokswedstrijden in de staat New York verboden waren. Omdat er destijds gevochten werd tot een der kampvechters niet meer opstond. Omdat de verliezer vanwege de illegaliteit niet naar een ziekenhuis kon worden gebracht. Omdat de organisatoren van het gevecht zo’n gehavend lichaam in een steeg achterlieten, of in de East River dumpten. ‘Kunst moet een verhaal vertellen’, verklaarde Bellows ooit. Hij beeldde geen sportieve strijd uit, maar een geweldsdaad. Bellows: ‘Ik schilderde twee kerels die bezig zijn elkaar te vermoorden.’ Welnu, het is aardig dat te weten, maar maakt die wetenschap het schilderij als 14
kunstwerk mooier, krachtiger, spannender? Ik denk van niet. Zo had Zwagerman tal van kleine ‘ontsluitende’ verhalen over schilders en schilderijen. Interessant, zeker. Leuk soms. Ziet u die hooiwagen middenin Manhatten? Schandaal! In die tijd was het verboden om met paard en wagen in Manhatten te komen. Wederom: maakt deze informatie het schilderij mooier? En alle wetenswaardigheden rond de Seagram Murals van Mark Rothko (Zwagerman: Rothko troost, het is muziek op het doek) of de toevallige ontmoeting van Arshille Gorky en Willem de Kooning in New York, leuk allemaal hoor, maar wat ontsluiten ze nou helemaal? Heus, de essays van Zwagerman zijn aangename lectuur (in mijn aantekeningen vind ik terug: lectuur: buitenkant; literatuur: binnenkant). En hij is een geboren docent! Noem de vijf grote Amerikaanse schilders: Pollock, Rothko, De Kooning, eh…eh… Warhol. Die vijfde… sorry, ik kom er niet op. ‘Beter opletten, De Vries!’ Meeslepende verteller met tal van mooie, verhalende details uit de Amerikaanse kunstgeschiedenis. De ‘Kunstgrepen’ van Pierre Janssen anno nu. Zwagermans enthousiasme is aanstekelijk (een bijna onvermijdelijke eigenschap van geestdrift): je wilt het thuis allemaal op je gemak nog eens nalezen. En dan heeft ie het alleen nog maar gehad over de schilders. De muziek, de dichtkunst, de film, de romans, de fotografie, daar is ie niet eens aan toegekomen. Mooie avond, leerzame voordracht, lovende woorden van het aandachtige publiek, goede omzet Buitelaar, kortom: in alle opzichten geslaagd!
15
Joost Minnaard
Aankondiging: Marente de Moor komt naar Goirle
‘Ik schrijf ondanks mezelf en kom niet in mijn boeken voor, laat staan mijn moeder’ Marente de Moor, is dat niet? …. ja inderdaad, dochter-van, en lijkt ze ook niet zo veel op haar moeder? (Margriet de Moor). Je zou haar als schrijfster evenwel tekort doen haar uitsluitend aldus te karakteriseren. En nog vanzelfsprekender is het dat iedereen er maar naar blijft vragen en dat de auteur het daar zo langzamerhand niet meer over wil hebben. Ze is immers inmiddels winnaar van de AKO Literatuurprijs 2011 (De Nederlandse maagd) en nog niet zo lange geleden verscheen van haar een nieuwe roman. Een roman met een raadselachtige titel: Roundhay, tuinscène. De recensies over haar werk zijn zeer positief en haar wordt een groot schrijftalent toegemeten. Deze Marente de Moor (1972) is op vrijdag 31 januari 2014 te gast bij de Literaire Kring Goirle, in de kapel van het cultureel centrum Jan-van-Besouw. Marente de Moor studeerde Slavische Taal en Literatuur aan de Universiteit van Amsterdam, ging in Rusland wonen. ‘Tien jaar Rusland ziet er misschien indrukwekkend uit op je cv, maar uiteindelijk was ik vooral druk met boodschappen doen, koken en slapen, zo gaf ze aan in een interview. Het weerhield haar er echter niet van geregeld over het immense land te schrijven, o.a. voor De Groene Amsterdammer. De columns werden gebundeld in Petersburgse vertellingen (1999). De schrijfster debuteerde in 2007 met de roman De overtreder. Een roman die over het algemeen goed ontvangen werd. In De overtreder is een Rus de hoofdpersoon. Hij vertrekt naar Nederland waar hij wordt opgenomen in een gemeenschap met Russen, illegalen en andere buitenstaanders. Knettergek en veel drank, aldus een weergave in een recensie op het internet. De recensent vergeleek de roman met een ‘bont schilderijtje’ waarvan hij mocht genieten, maar een boek zou meer mogen zijn dan een aaneenschakeling van vermakelijke anekdotes over Russen in Nederland, aldus die zegsman. De Nederlandse maagd (2010) speelt zich af in het Duitsland van 1936, niet ver van de grens met Nederland, waar de jonge schermster Janna in de leer gaat bij een oude legervriend van haar vader. De schermleraar is een oude en verbitterde 16
man die schermles geeft en bloedige duels organiseert voor studenten. ‘Wat is er voorgevallen tussen hem en haar vader en wie moet de rekening vereffenen?’ aldus de omslagtekst van het boek. Het is allerminst een roman over haarzelf, hoewel ze zelf de schermsport heeft beoefend. Wel zijn er herkenbaar menselijke trekken in het boek aanwezig als de dierlijke driften enerzijds en het beteugelen van die driften anderzijds zo gaf ze in een interview aan. Onlangs verscheen van haar Roundhay, tuinscène. De omslag vermeldt: ‘Roundhay scène is een tragikomische, weemoedige roman over ons groeiende verlangen de dingen vast te leggen voor later, en de wanhopige poging van een zoon om een goede indruk te maken op een verdwenen vader’. Het verhaal is gebaseerd op het leven van Louis Le Prince (1842 - ?), de uitvinder die het filmpje Roundhay Garden scene maakte jaren voordat Edison en Lumière met hun bewegende beelden kwamen.’
17
Norbert de Vries
Marente de Moor: Ik zal nooit gemakzuchtig willen zijn
Marente, dat is toch een klinkende, poëtische naam, nietwaar? In de huiselijke kring werd ze echter heel prozaïsch ‘Peer’ genoemd. Enfin, Marente de Moor, -want over haar hebben we het- is de dochter van beeldend kunstenaar Hendrinus Oegerikus de Moor (roepnaam Heppe) en pianiste, zangeres, en schrijfster Margaretha Maria Antonetta Neefjes. Ze was op vrijdagavond 31 januari in Goirle om te spreken voor een publiek van slechts twintig belangstellenden. Ik vrees, dat dit wel de schamelste opkomst was in de roemrijke geschiedenis van de Literaire Kring Goirle. Zoals het cliché dan onvermijdelijk luidt: de thuisblijvers hadden wederom ongelijk. Wat hebben zij gemist? Allereerst de kennismaking met een zeer sympathieke en boeiende vrouw (41 jaar en 241 dagen). Ja, hallo, dat zegt natuurlijk nog niets over de kwaliteit van haar boeken, zult u opmerken. Dan antwoord ik: klopt, maar het is wel mooi meegenomen. Die Thomas Edison, bijvoorbeeld, was een belangrijke uitvinder, maar als mens een heel naar, vervelend kereltje. Of om het maar eens ronduit te zeggen: een fielt. Hij pikte de ideeën van medewerkers en ging met de eer aan de haal. Een daarom passende (en van grote zelfkennis getuigende) uitspraak van hem luidt: A famous person is often remembered for the ability to take from mankind rather than for his ability to give to mankind. De thuisblijvers, die sneue lerpen, hebben voorts een aangenaam vraaggesprek gemist, waarbij Joost de juiste vragen stelde en Marente soepele en heel openhartige antwoorden gaf. Joost begon over haar naam en het ouderlijk milieu. Die naam is gewoon verzonnen, en het milieu was zeer artistiek. Of zij daarom ook schrijfster was geworden, net als haar moeder? Nee, dat is nooit het concrete plan geweest. Ze wilde naar Rusland. (Ze heeft er tien jaar gewoond en gewerkt, en tegelijk slavistiek gestudeerd: afstudeerscriptie over Majakovski) Haar in de oren der Russen Baltische accent, haar ervaringen met de grote en kleine corruptie, haar werk voor de Russische tv (een misdaadprogramma), haar harde oordeel over de huidige homohaat, de xenofobie en het racisme in Rusland, daarvan heeft u niets meegekregen, thuisblijver! En dan haar romans. Voor de pauze De Nederlandse maagd en na de pauze Roundhay, tuinscène. Waarom ze kleine, dagelijkse dingen zoals teksten van populaire liedjes in de tekst vlocht: dat soort details schetsen het tijdsbeeld scherper dan algemene opmerkingen over de politieke ontwikkelingen van dat moment. Handig om te weten als ook u een roman gaat schrijven. Meer tips verraad ik hier niet: had 18
u maar moeten komen. Vooruit, ik strijk over mijn hart: het belang van geuren, de zo vaak helaas vergeten olfactorische dimensie! Het was een mooie avond, absoluut, zonder twijfel. En over het schrijversvak: Marente werkt drie jaar aan een roman, en dat zijn zes werkdagen per week van tien uren elk. Gewoon hard werken in een vakwerkhuisje in het zuidelijkste deel van ons land. Ik zal nooit gemakzuchtig willen zijn, noteerde ik als een uitspraak van haar. Niks geen optredens bij De Wereld Draait Door, niks geen bloemlezingen samenstellen van 200 korte verhalen, nee, elke dag verder arbeiden aan een mooi oeuvre. Een romanschrijver schrijft romans! Naschriftje Dominees, bakkers, onderwijzers, het zijn beroepen die vaak van vader op zoon overgaan, soms wel eeuwenlang. Ook bij kunstenaars komt dat vaak voor, behalve bij schrijvers. Ik tel in de moderne Nederlandse letteren, en kom zo een-twee-drie niet verder dan een stuk of vier. Verdomd weinig in ieder geval, vergeleken met andere kunstvormen. Hoe is dat te verklaren?
19
Boekbespreking in duplo Ben Loonen
bespreekt La Superba van Ilja Leonard Pfeiffer Ilja Leonard kennen we van een optreden, als ik me goed herinner was het zelfs een apotheose, in een editie van de Nacht van het Gedicht zaliger gedachtenis. Een man aan wie alles groot, lang en dik is, lichamelijk en geestelijk en vooral verbaal. Verder ken ik hem van uitvoerige beschouwingen in het Cultureel Supplement van NRC-Handelsblad over dichtbundels van collega-dichters of over de dichtkunst in het algemeen en de oplossing van het wereldraadsel. Meestal fantastische verhalen met labyrintische en barokke uitweidingen, interessant en verre van alledaags. Zijn bibliografie is inmiddels ook al indrukwekkend, hij beoefent alle genres van de schrijfkunst. Nooit had ik een boek van hem gelezen, La Superba, uitgekomen begin 2013, werd mijn eerste. De kritieken waren juichend. Een bloemlezing vinden we op de achterflap. De Morgen meent: ‘Even tintelend als een glas prosecco. De kans is groot dat er dit voorjaar geen betere roman verschijnt.’ Het Parool vindt het boek een feest om te lezen. De criticus van de Limburger spreekt van een voorrecht om La Superba te lezen. Het Financieel Dagblad: ‘Als alternatieve reisgids voor Genua is La Superba beslist amusant. Heerlijk.’ Elsevier heeft dit gezien: ‘Pfeijffer neemt in deze geslaagde roman de Italiaanse dramatiek en zijn eigen ijdelheid op de hak.’ De Volkskrant: ‘Zijn enthousiasme over het wonder der verbeelding is aanstekelijk, grenzeloos dit virtuoze La Superba.’ En ten slotte mijn lijfblad, NRC-H: ‘Het is allemaal geestig, het is goed geschreven en het is een ode aan de verbeelding.’ Ik kan me wel vinden in die loftuitingen, al heb ik toch op een gegeven moment de gedachte moeten verdringen dat ik een mislukte roman aan het lezen was. Het boek is aldus opgebouwd: eerste deel Het mooiste meisje van Genua (blz. 11 – gek dat de eerste bladzijde pas bij 11 begint te tellen – tot blz. 109). Dan volgt het eerste intermezzo: We all live in a yellow submarine (blz. 113 – 149). Dan het tweede deel: Het theater elders (blz. 153 – 232). Volgt een tweede intermezzo: Fatou yo (blz. 235 – 271). Ten slotte het derde deel: Het mooiste meisje van Genua (reprise) (blz. 235 – 348). Het eerste deel is geweldig; het is een vuurwerk van spetterende woorden om Genua te bezingen, een stad waarin ILP kennelijk domicilie heeft gekozen. La Superba is de bijnaam die Genua met ere draagt. Deze superbe stad wordt voor ILP letterlijk en figuurlijk belichaamd in het mooiste meisje van Genua. Het eerste deel is dus een dolverliefde etude of prelude waarin onze exuberante auteur alle registers van zijn taalorgel opentrekt om stad en meisje en zijn gevoelens te beschrijven. Schitterend gedaan, superbe. En nu niet denken, tja, een mooi meisje in Genua en een verliefde dichter, wat moet ik ermee? Wordt dit niet van meet af aan een ver-van-mijn-bed show? Neen, driewerf neen! We zien dit deel zich afspelen dicht bij huis, in het Jan 20
van Besouw, in de psyche van oude mannen rond de tafel bijeen op vrijdagochtend, als zij de bewegingen gadeslaan van onze eigen Superba achter de bar. Dit is exact de situatie die ILP beschrijft als hij plaatsneemt op het terras van zijn stamcafé in Genua: het prachtige dienstertje met lang, ravenzwart haar, met een goddelijk mooi gezichtje en dito figuurtje uit schuim geboren en een zucht van de ziedende zee; en projecteer in haar gerust Aphrodite en de andere onsterfelijke heidense godinnen en beleef opnieuw je jongemannendromen en de onbeschrijfelijke dingen die je met haar zou doen als ze al niet een vriend had, maar dat is een klootzak en een hufter. ILP heeft echter zijn leeftijd (hij is van 1968) niet zo tegen als wij in het JvB, dus hij maakt bij het meisje een kans … die hij vergooit. Daarmee eindigt deel 1. What next? Een intermezzo, een tweede deel, een tweede intermezzo. En waar is mijn beminde? Waar houdt zij zich verborgen? Wat is nog een zinnig sequitur? Ik zou de stelling aandurven dat er zo’n dikke tweehonderd bladzijden non-sequiturs volgen. Het is alsof Händel zijn Messiah met de grandioze Alleluja is begonnen, een compositorische blunder van heb ik jou daar. Maar wacht, Händel plaatst zijn Alleluja aan het einde van het tweede deel, niet als finale van heel het stuk. Er zit niet anders op dan geduld te hebben met ILP. Zijn intermezzo is niet oninteressant; we leren allerlei rare vogels kennen in dat bonte Genua. Zo probeert iemand hem een theater te verkopen dat niet eens van hem is. Als hij er niet intrapt, spant de kruimelboef, geholpen door zijn machtige vader, een rechtszaak aan tegen Ilja Leonard (tussen haakjes, de auteur draaft en dartelt gewoon onder zijn eigen voornamen door zijn dikke boek; bepaald niet ongekunsteld is het dat hij zijn notities opstuurt naar een vriend in Nederland met de herhaaldelijke bewering dat ze niet voor publicatie bedoeld zijn; het is slechts materiaal voor een roman waaraan hij t.z.t. zal gaan werken; allerlei onsmakelijke en vooral gênante details zal hij er dan beslist uitlaten; intussen blijken wij dus gewoon met de ongekuiste aantekeningen in handen te zitten, enfin, als dat geestig is, moet u het maar zeggen). O ja, een rechtszaak omdat je niet in een frauduleuze val getrapt bent, het kan in Italië allemaal. Beslist interessant is het verhaal van de man uit Senegal: hoe het hem vergaan is vanaf het moment dat hij met het familiekapitaal op weg ging naar Europa totdat hij als bootvluchteling in de buurt van Lampedusa werd opgepikt. In Afrika, legt de jongen uit, weet iedereen dat in Europa het geld gewoon uit de muur komt. Je krijgt een pasje en dan haal je vervolgens het geld uit de muur. Je krijgt er ook een Mercedes. Alles gratis en voor niks. Zorg dus dat je in Europa terecht komt, en stuur dan via Western Union geld naar de familie die in jou geïnvesteerd heeft. 21
Goed, goed, allemaal interessant, maar wat heeft dat met La Superba te maken, en met dat afgezaagde vrouwenbeen uit het eerste hoofdstuk, en met die prachtige meid die verdwenen is? Ik dacht dus: een mislukte roman, waardeloos in elkaar gezet. Maar zoiets kun je pas zeggen als je het geheel in ogenschouw kunt nemen. In het derde deel, het mooiste meisje van Genua (reprise) komt ze eindelijk weer tevoorschijn. Ik zeg niet hoe en in welke omstandigheden, dat mag niet van Frans, want dan bederf je het leesplezier van hen die het boek nog ‘moeten’ lezen. Ik laat nog minder los over de tour de force om het mooiste meisje nog een transfiguratie te laten ondergaan. Ik verklap wel dat Ilja Leonard ten slotte transfigureert in een figuur waar het heel het boek over gegaan is: Ilja Leonard Le Superbe. Post scriptum In het Cultureel Supplement NRC-H. van 27 december 2013 geven medewerkers en redacteuren van Boeken, maar liefst vierentwintig recensenten die ik regelmatig lees, hun lijstje van drie favoriete boeken van het jaar 2013. Interessant om die keuzes te zien. Ik zocht naar La Superba van Ilja Leonard Pfeijffer, voorspellingen en loftuitingen in gedachten. Wat denkt u? In geen enkel lijstje komt La Superba voor. Finaal vergeten. Wel staat John Williams op enkele lijstjes, die het hart van de lezer gewonnen heeft met Stoner. Van Butcher’s Crossing roepen nogal wat scribenten: nog beter dan Stoner! Ook wordt James Salter vermeld. In Letter & Geest van Trouw, zaterdag 28 december 2013, geven achtentwintig recensenten hun lijstje van vier boeken: 112 titels. Niet één vermelding voor La Superba. Wat moet ik hier van denken? I.L. Pfeijffer (1968) was tot 2004 werkzaam als classicus aan de Universiteit Leiden. Hij is gespecialiseerd in het werk van de klassieke dichter Pindarus. Hij zal bekend zijn met het spreekwoord: sic transit gloria mundi. Deze zin leert Wikipedia me, werd geroepen door de pauselijke ceremoniemeester bij de pauskroning: ,Sancte Pater, sic transit gloria mundi!’ Het is mogelijk afgeleid van de zin ‘O quam cito transit gloria mundi’ uit De Imitatione Christi van Thomas à Kempis, dat vermoedelijk weer gebaseerd is op 1 Johannes 2:17: ‘De wereld met haar begeerte gaat voorbij, maar wie Gods wil doet blijft tot in eeuwigheid.’ Ilja Leonard Pfeijffer, La Superba, De Arbeiderspers, Utrecht, 2013, 348 blz.
22
Frans de Groot
La Superba van Ilja Leonard Pfeijffer, toch een goed boek Het is dankzij de opdracht van Ben Loonen dat ik La Superba ter hand nam. Noch de voorzijde, die er uit ziet als een affiche van een nachtclub, noch de achterzijde waarop de narcistische verschijning van de schrijver mij woest aankijkt alsof hij wil zeggen ‘Ben ik niet aantrekkelijk?’, had mij daartoe kunnen verleiden. Het uiterlijk van een boek is toch op de eerste plaats de aanleiding dat ik bij boekhandel Buitelaar een boek van de tafel neem om het aan een nader onderzoek te onderwerpen. Ilja Leonard Pfeiffer (1968), die zorgvuldig de kapper en wasmiddelen heeft ontweken, hoewel de peper-en-zoutkleurige uitgroei voormalige verzorging doet vermoeden, komt mij niet aantrekkelijk voor. Omdat ik een man ben, zal dat ook zeker niet zijn bedoeling zijn. Daarom legde ik het voor aan mijn vrouwelijke huisgenoten en zij zijn dezelfde mening toegedaan. Ze vinden hem een vieze man. Maar nu de inhoud. De schrijver woont sinds vijf jaar in Genua en heeft in die plaats deze roman geschreven. Het boek gaat ook over Genua en het leven in die stad, waarbij de schrijver zelf als hoofdpersoon figureert. ‘La Superba’ is een bijnaam van Genua en wordt op de voorflap vertaald als ‘de hoogmoedige’. Deze kwalificatie past meer bij de schrijver dan bij de stad en voor zover het Genua betreft, zou ik ‘La Superba’ anders hebben vertaald. Noem het maar uitstekend, groots, geweldig, fantastisch, schitterend, voortreffelijk, magnifiek, grandioos, uitnemend, beeldschoon, bloedmooi of prachtig, maar niet hoogmoedig. Het boek bestaat uit drie delen, gescheiden door twee intermezzi. Het eerste deel gaat over het mooiste meisje van Genua en dat onderwerp wordt hernomen in het derde deel. Het tweede deel speelt een verbindende rol tussen de delen een en drie. In dat eerste deel word je vanaf de eerste regel (‘Het mooiste meisje van Genua werkt in de Bar met de Spiegels.’) in vliegende vaart letterlijk en figuurlijk meegesleept door het labyrint van de oude stad. Deze toeristische attractie wordt stilistisch schitterend beschreven en er passeren zoveel straatnamen dat ik niet kon nalaten om de plattegrond van Genua er bij te halen, zodat ik me beter kon voorstellen waar ik me steeds bevond. Het is een waar genoegen om op deze manier met de schrijver door de stad te lopen en de sfeer te proeven die het middeleeuwse deel van Genua te bieden heeft. Verder gaat het over de liefde. Gelukkig onbereikbaar en tragisch verlopend, want de schrijver is een stoere man en houdt niet van zoetsappigheid. De tocht door de stad wordt vaak onderbroken door een 23
drankje op de vele terrassen die steeds tussen de smalle hoge straten opduiken. De twee intermezzi zouden beide als op zichzelf staande essays kunnen worden beschouwd. De schrijver ontmoet twee verschillende mannen die thematisch in het boek passen, omdat ze net zoals de schrijver zelf op hun eigen en telkens verschillende manier leven in de fantasie van een beter leven elders. Op zoek naar iets anders, maar ook op de vlucht voor het vorige leven. Het zijn twee boeiende delen en stilistisch ook weer fraai. Het middelste deel van het boek is inhoudelijk wel onmisbaar als verbinding tussen het eerste en derde deel, maar het duurt me te lang, vooral ook omdat er, zoals in de rest van het boek, voortdurend ontzettend veel gezopen wordt. De schrijver marineert zichzelf in de Negroni (rode Martini, Campari en gin). Ik dreigde me bijna te onttrekken aan de opdracht tot recensie van Ben Loonen. Het deed me denken aan mijn gevoel bij het lezen van Het Bamischandaal van P.F. Thomése, een boek dat ik halverwege heb weggelegd, omdat het een onophoudelijke aaneenschakeling was van platte seks en alcohol. Desondanks hield ik nu vol. Een tweede aspect dat me tegenstond in La Superba was dat de schrijver zich af en toe met opmerkingen over de tekst richt tot een verder anonieme vriend van hem die delen van zijn manuscript toegestuurd krijgt ter beoordeling. In die gevallen is dus sprake van schrijven over schrijven en daar houd ik niet van. Na het dipje van het tweede deel verraste Pfeijffer me in het derde deel toch weer met een knappe wending in de plot en met de stijl en snelheid die ik in het eerste deel zo aantrekkelijk vond. Achteraf zit het hele boek wel slim in elkaar en wordt het probleem van de op verschillende manieren zoekende mens knap aan de orde gesteld. Maar een boek is geen schilderij, dat onvoltooid nog niet op zijn schoonheid kan worden beoordeeld. Een boek hoort me gedurende mijn hele leesactiviteit voortdurend te blijven bekoren. Daarin slaagde La Superba dus niet, maar desondanks vind ik het toch een goed boek. La Superba was één van de genomineerden voor de AKO literatuurprijs 2013. Die prijs is inmiddels gewonnen door Joke van Leeuwen voor haar Feest van het begin en in die keuze kan ik het helemaal eens zijn met de jury.
24
Albert Swaak
Een telefonische mededeling
Vanwege de toenemende afname van zijn gehoorscherpte klinkt de speciale telefoon voor hardhorenden extra luid, terwijl hij geboeid naar een spannende Zweedse thriller kijkt. Als hij naar de vaste telefoon in de gang loopt, vraagt hij zich peinzend en enigszins ongerust af wie dat wel mag zijn, die hem op dit late uur op een zomeravond nog belt. Immers er zijn nog maar weinig familieleden, vrienden of bekenden, die hem op zijn zeer hoge leeftijd nog kunnen bellen. Als hij de telefoon opneemt en langzaam en helder zijn naam noemt, vraagt een hem onbekende donkere mannenstem zonder zijn naam te noemen, kortaf of hij mijnheer Dekkers zelf is. Met enige aarzeling en verwondering in zijn stem antwoordt hij bevestigend. ‘Ik ben op zoek naar u, omdat ik uw adres graag wil weten om u een overlijdensbericht te kunnen sturen. Anna Helden is namelijk dood in haar woning gevonden, nadat ze dagenlang telefonisch niet bereikbaar was. Nadere gegevens daarover zijn mij niet bekend. Als u mij uw adres geeft, zend ik u het overlijdensbericht.’ Nadat hij zijn huisadres heeft verteld en vergeten is de naam, het adres en de functie van de man te vragen, wordt het zakelijke gesprek door de vreemde man plotseling afgebroken. ‘Ans dood in haar huis gevonden, hoe kan dat nou?’ gonst het door zijn hoofd. Twee weken geleden wilde ze hem nog komen bezoeken nadat ze een eerdere afspraak daarvoor vanwege de tropische hitte had afgezegd. Twijfelend had hij besloten haar op de door haar geplande dag, wegens zogenaamde andere afspraken, niet te ontvangen. Op die bewuste dag vond hij in de namiddag, toen hij thuis kwam van het bridgen, voor zijn huisdeur een vaas met prachtige rode rozen met een kaartje met het opschrift: ‘een lieve groet met veel liefs van Anna’. Dat was typisch voor Anna, altijd onverwachte verrassingen. De volgende dag belde hij haar wat schuldbewust op om haar hartelijk te bedanken voor de attentie en een nieuwe afspraak te maken. De vriendin van Anna, waar ze die dag op bezoek was geweest, had haar naar zijn huis gebracht om de vaas met rozen te brengen. Haar stem klonk in dat gesprek, zoals altijd overigens, opgewekt ondanks dat ze veel pijn moest hebben vanwege enige ingezakte rugwervels en haar ernstige reuma. De telefoon van de onbekende man brengt hem in verwarring omdat hij zich tot zijn schrik realiseert, dat de rozen wellicht een bewust afscheidsgeschenk kunnen zijn voor de vele jaren van zijn vriendschap en ondersteuning voor haar en haar dood zou wel eens een zelfdoding kunnen zijn. In zijn lange met tragische relationele gebeurtenissen getekende geschiedenis met haar had hij namelijk samen met haar eerdere suïcidale gedachten van haar ten gevolge van haar tumultueuze en conflictvolle leven kunnen overwinnen Zo had ze een jeugdverkering gehad met een jongen die zijn handen niet thuis kon 25
houden, een kort huwelijk met een academicus die haar haar erfdeel afhandig maakte, in het buitenland had ze een relatie gehad met een schatrijke man die een kind bij haar verwekt, hij bleek vele andere minnaressen te hebben, ze had kortstondige relaties met andere rijke mannen et cetera, et cetera. Een hopeloze zoektocht naar erkenning, warmte, luxe en liefde. Hij had haar vele jaren geleden als opvallende, jonge, spontane, verleidelijke, openbloeiende vrouw voor het eerst ontmoet als leerling-verpleegkundige. Er trekt een onaangenaam schuldgevoel door zijn ziel, omdat hij haar niet ontvangen heeft terwijl hij kon weten, dat als ze hem soms na jaren stilte bezocht het altijd was om problemen te bespreken. Hoe vaak was het niet gelukt om samen met haar in een open gesprek nieuwe perspectieven voor haar steeds weer vastgelopen jonge leven te vinden. Het had hem altijd verbaasd hoe spontaan, kwetsbaar en naïef deze prachtige, beminnelijke en blije vrouw ondanks alle teleurstellingen en kwetsuren in het leven stond. Dat straalde de ontroerende foto ook uit die afgedrukt stond op het overlijdensbericht dat hij enige dagen later ontving. Hij was vanwege zijn lichamelijke ouderdomsproblemen niet in staat geweest de uitvaart te bezoeken en condoleerde haar moeder en zoon schriftelijk. Enige dagen na de crematie belde de vriendin die de bloemen bij hem bezorgd had, op om hem mee te delen, dat Anna overleden was. Ze bevestigde zijn zelfdodingsvermoeden en beloofde op zijn verzoek om bij hem langs te komen om meer details over haar dood te vertellen. Hij wilde haar graag ontmoeten omdat hij in al die jaren nooit echt greep gekregen had op de gedachten en gevoelens van Anna, dat gitzwarte Limburgse meisje. Ze was als een geurende, verleidelijke lentebries die langs je huid streek, aangenaam, sensueel, betoverend, maar passerend. Tijdens haar leven had hij haar niet leren kennen. Op dat bezoek wacht hij nog steeds, aangezien hij het adres van die vriendin niet kent.
26
Joannes Maas
Het dal der stekels (2)
Waar bleef Elmi? Elmi zat in het vliegtuig waar ze eindelijk een beetje tot rust kwam. Vijf uren eerder had ze het portier van de auto dichtgesmeten en haar irritante vriend in de maquis achtergelaten en nu was ze op weg naar haar zoon in de crisisopvang. Maar tegen die fysieke rust in, kwam een vervelend gevoel bij haar op over wat ze met haar vriend had gedaan. Ze had hem in de steek gelaten om naar haar zoon te gaan die in de isoleercel was gezet. Die dwarskop wilde alleen met zijn moeder praten. Niemand anders kon hem tot rede brengen. Zijn vader wilde hij niet zien; ‘ik vermoord hem nog liever’ had haar zoon geschreeuwd. Hij werd onhandelbaar. Ze spoten hem plat en sloten hem op in de separeer, waarop zijn vader zijn ex in het Franse appartement had gebeld. Eerst wilde Elmi niet terugkeren. Ze vond dat haar ex het maar moest oplossen, maar ’s middags belde hij weer en hij bleef maar aandringen dat ze naar huis moest komen. Ze had haar zoon alleen gelaten en daarom moest ze onmiddellijk terugkeren. De slappe zak, dacht ze, kan zijn eigen zoon niet helpen, want die wil niks met die lul te maken hebben. Geen wonder dat ze die vent had verlaten. Maar na dat zinloze ronddolen met haar vriend die de weg was kwijtgeraakt op de randen van de Gorges du Loup vond ze het welletjes. Die vriend kon goed voor zichzelf zorgen. Maar haar ex niet voor haar zoon en haar zoon niet voor zichzelf. Ik laat ze allemaal in de steek, dacht ze. Mannen verlaten heeft mij aangetast. De vakantie met haar vriend was een cascade van frustraties geworden. Het begon er al mee dat ze niet samen konden reizen, omdat hij niet durfde vliegen en eerst anderhalve dag met de trein onderweg was, voor ze elkaar zagen op het stationnetje van La Napoule, waar ze hem afhaalde. Hij oogde brak, kneep zijn ogen dicht voor de zon. Ze reden naar het luxe appartementcomplex. Ze toonde hem zijn slaapkamer, waar hij zijn rugzak neerzette. En ze toonde hem zijn badkamer. ‘Iedere slaapkamer heeft een eigen badkamer, dan loop je elkaar niet voor de voeten.’ Zou hij daaruit afgeleid hebben, dat ze niet wilde dat ze samen in bad en bed doken? ’s Avonds zat hij stevig in te nemen van de wijn, die zij bij een wijnboer en vrac had ingekocht. Hij gaf haar tegen twaalven een zedige kus en zei dat hij ging slapen, want hij was moe van de treinreis. Zijn gesnurk klonk dwars door de muren van de villa. En zo ging het alle nachten. En dan dat huis. De makelaar had duidelijk weten te maken dat het helemaal geen zin had het appartement direct te koop te zetten met het argument dat het najaar was en dus de verkeerde tijd. In het najaar wou iedereen zijn appartement kwijt, maar kopers, pfwiet! Hij gooide pathetisch zijn armen in de lucht. Et surtout: la crise. Je zou alleen maar 27
verlies maken, wachten tot het voorjaar was beter, dan nam de vraag weer toe. Dan was er nog een lek geweest in de badkamer van de bovenburen en het vocht had kleurrijke schimmelfiguren afgetekend op het plafond, dat opnieuw geverfd moest worden, want met dat vieze plafond verkoop je geen appartement. Maar helaas, alle schilders aan de Côte, uitgezonderd die van havenzichten, waren al alle maanden van het opknapseizoen volgeboekt. En dan was er nog een mankement aan de polyester boot, dat geen enkele reparateur wilde verhelpen. Met al dat geregel was er overdag niet veel tijd om samen iets te doen. Haar vriend ging ’s morgens boodschappen halen bij de Spar om de hoek, dan ontbeten ze samen of liever hij at en las de krant en zij zat de krantenkoppen te spellen. Haar conversatiefrans opgedaan op de MMS, was gespeend van elk argot; wat tot allerlei misverstanden leidde met de schilder, de makelaar, de bootsman, de schadeverzekeraar en de huismeester, wier Engels meestal nog slechter was dan haar Frans. En terwijl zij de hele dag in het Franglais aan het regelen en koeterwalen was, ging hij in zijn eentje wandelen in Mandelieu. Bij terugkeer vertelde hij over het kasteel aan zee, een fantastisch bouwsel van een excentrieke Engelsman. Daar ging hij elke middag heen, naar het kasteel dan, want die Engelsman zelf was al jaren dood. Die lag naast zijn vrouw in een breed stenen bed onderin de hoogste toren. Het kasteel was in de jaren dertig van de vorige eeuw gebouwd in een middeleeuwse nepstijl, maar wel met centrale verwarming; dus oud en nieuw tegelijk. Vervolgens ging hij, zo vertelde haar vriend, naar de Engelse pub pal tegenover het kasteel waar hij een paar pinten bitter dronk en dan terugging naar de flat. Vreemd genoeg had Elmi die toch vrij vaak met haar ouders de vakantie had doorgebracht in Mandelieu nog nooit gehoord van dat kasteel of het dorpje met het station dat daar tegenover lag, voor ze daar haar vriend afhaalde. Hoe heet die kasteelheer dan, had ze gevraagd. Ugo Claus, zoiets verstond ze. Er kwam net een turbojet laag over de villa gevlogen, die de woorden verscheurde. Tegen zonsondergang gingen ze samen uit eten of ze improviseerden een maaltijd thuis met producten van het friet- en pizzatentje dat bij de camping hoorde die achter het appartementencomplex lag. Dan bespraken ze hun wedervaren. En dan wijn hijsen tot ze naar bed gingen. Eens had hij een versje opgezegd. Haar vriend was gaan staan en declameerde: ‘Na het feest [pauze]. Zij gingen allebei naar bed; in hetzelfde grote huis; hij met Alka Seltzer; zij met Aspro Bruis.’ Applaus. Toen hadden ze afgesproken dat ze samen een dagje naar het stadje Saint Paul zouden rijden, het museum bezoeken en gaan picknicken in de bergen. De dag waarop haar ex belde. 28
Elmi voeg zich eigenlijk af of haar vriend aseksueel was of dat hij net als haar ex een afkeer had van anorectische vrouwen. Vroeger rookte, dronk en at ze zonder ergens naar te kijken, maar sinds haar zoon een vaste klant werd van de crisisopvang had ze wel haar eetlust, maar niet haar zucht naar chardonnay en nicotine verloren. Een goed recept voor afvallers. Toen ze nog studeerde, had ze wel eens tegen hem willen zeggen, vergeet die verkering van je in het zuiden, ik wil nu seks met jou, maar ze voelde toch ook wel respect voor een dergelijk houding. Je dook niet meteen met iedereen de koffer in, was toen de moraal. Je wilde immers niet voor slettenbak versleten worden. Voor Elmi zelf, de middelbare school nauwelijks ontstegen, mocht die moraal wat haar betreft bij het oud vuil. Het was niet voor niets 1969. Toen ontmoette ze hem. Het was op een bank, niet in een lommerrijk park, maar bij een dure hypotheekbank tijdens de lunchpauze. Bij de kantine was een dakterras waar je heerlijk, als er zon was, in de zon kon zitten en er was zon; dus Elmi trok haar rok omhoog en spreidde haar witte dijen voor het licht en voor de jongen die haar in het vizier had. Ze wist heel goed dat hij recht tegen haar onderbroek aankeek, wat voor iemand die op de bank werkte hoogst onbetamelijk was, maar ze waren geen bankemployés, maar werkstudenten. Ze zaten de hele dag nullen en enen in te vullen op kaarten die aan een computer werden gevoederd. En die jongen zat ergens beneden al die kaarten te verzamelen. Ze bleken allebei dezelfde studie te volgen: Nederlandse taal- en letterkunde. Zij was eerste-, hij vierdejaars. Op het instituut hadden ze elkaar nog nooit gezien. Op de bank was het meteen aan. Vaak liepen ze na het werk een omweg naar het station waar zij de trein naar Haarlem nam. Ze woonde nog bij haar ouders. Aan kamers in Amsterdam komen was een crime en Haarlem dichtbij. Haar ouders hielden haar kort, Amsterdam en 18 jaar brengen de kuisheid in gevaar, dus van intiemere ontmoetingen kwam het niet. Later was ze thuis weggelopen en bij een andere vriend ingetrokken, nu haar ex. Eigenlijk altijd al haar ex, want ze was en bleef verliefd op die gekke jongen die haar tussen haar benen op de korrel genomen had. Weer veel later was ze lid geworden van de Anti-Apartheids Beweging Nederland. Eens had Nelson Mandela bij haar achterop de fiets gezeten. Niemand geloofde haar. Wanneer was dat precies? Hetzelfde jaar waarin die mensen van de bank werden vermoord? Het geheugen laat de gebeurtenissen op elkaar kruipen als studenten in een kraakpand. Ze demonstreerde zich een ongeluk bij de Zuid-Afrikaanse ambassade in Londen, terwijl haar huidige ex steeds gekker werd. Ze had het uitgemaakt, maar hij bleef haar achtervolgen. Als ze op Texel een AABN- congres hielden in een tentenkamp, dan zette hij bij een boer in de 29
buurt een tentje op; hij stalkte haar, maar niet al te hinderlijk. Om er vanaf te zijn trouwde ze met hem. De studievriend was toen al aan het werk ergens in het zuiden op een school uit de 19de eeuw – zo omschreef hij dat. Het jaar daarop trouwde hij met zijn zuidelijke liefde. Maar Elmi en hij ontmoetten elkaar trouw een keer per jaar ergens begin september. Maar nu, nu haar en zijn huwelijk al lang verleden tijd waren? Elmi vond zichzelf voor haar 55 nog zeer aantrekkelijk en mager was in de mode. Misschien was zijn testosteron op en kreeg hij geen erectie meer en schaamde hij zich dat hij niet op haar deur durfde kloppen. Ze verbeeldde zich dat hij in de gang stond – er liep een hele lange gang door het appartement aan beide zijden voorzien van spiegels zodat je jezelf oneindig malen vermenigvuldigd zag; een echte hall of love. Dat hij daar stond, op zijn onderlip kauwend te weifelen. Klop ik of klop ik niet. En niet klopte. Hun relatie bleef platonisch, maar toch was er altijd die elektrische lading: spanning die geen stroom werd. Er ontbreekt een verbinding of er zit een fout in de schakeling, dacht ze. Dat gesodemieter met dat huis was haar flink opgebroken en nu die zoon weer en haar lamme ex. Zo wordt het nooit wat tussen ons, dacht Elmi. Ze kreeg zin om te huilen. Ik lijk wel iemand uit de Viva, dacht ze. Ze voelde maagzuur opstijgen. Het vliegtuig ging landen. Ze zou hem straks bellen als ze daar met die crisistoestand nog aan toekwam. (gaat verder)
30
Ineke Broeckx
Een treffen op de Meimarkt
De tijd van de befaamde, maar grenzeloos overschatte Meimarkt in het centrum van Tilburg was weer aangebroken. De opeenstapeling en uitstalling van goederen had weer plaatsgevonden in de straten die in plaats van dierbaarder, afschuwelijker voor mij waren geworden en ik had er rondgedoold, tussen de volgelingen, slaven en adepten van het consumentisme, niet van zins iets aan te schaffen, onvoorstelbaar en onherstelbaar eenzaam, als zo vaak. Plotseling zag ik haar. Ze stond tegen een pui geleund in een meer frivole winkelstraat naast haar mondaine dochter, die in de lange jaren waarin ik haar niet meer ontmoet had niets van haar schoonheid verloren had. Mariska’s hals en decolleté waren, zo zag ik, verrimpeld op een manier die mijns inziens maar zelden voorkomt en die een ronduit walgelijke aanblik bood, maar ze moest mij zonodig wijzen op een klein vlekje op mijn wang. Een ouderdomsvlekje, verklaarde ik, ik ben nu ook zestig. Aan haar hele houding, haar hele postuur, aan haar stiekeme lachje, aan de uitdrukking op haar gezicht meende ik te kunnen vaststellen hoe ze over mij dacht en geroddeld had, mede wegens mijn in haar ogen ongetwijfeld niet alledaagse, excentrieke verschijning en gedrag, waarover zij zich tijdens de lange jaren van haar huishoudelijke werkzaamheden voor mijn overleden moeder altijd al grenzeloos verwonderd had (ik was immers ongetrouwd en studeerde toen nog) en de jaren doemden voor mij op; jaren van sfeer, huiselijkheid en feestelijkheid, van schijnbare kameraadschap en saamhorigheid in mijn goede, oude, ouderlijke huis, in de vooroorlogse woning in de stille, chique buurt, die Mariska als haar tweede thuis beschouwd had en die zij getooid had met de frutsels en fratsels die zij van haar reizen mee had gebracht; een klokje, een schilderij, een beeldje. Alles was sinds lange tijd voorgoed voorbij. Op dramatische wijze hadden we afscheid moeten nemen van mijn moeder, Mariska’s vriendin, en kennelijk was ik daarna altijd een soort ongewenst bijverschijnsel van de wijze en charismatische figuur van mijn moeder voor Mariska gebleven aan wie zij na moeders dood geen aandacht meer had willen besteden. Nooit meer had ik iets van haar gezien of gehoord tot op deze dag, tot op deze onfortuinlijke dag, waarop de strop van mijn eenzaamheid kennelijk steeds strakker werd aangetrokken door het Noodlot dat het niet goed met me voorhad. Mariska gaf me nog een briefje met haar telefoonnummer. Ik bewaar het in mijn adressenboekje als een laatste souvenir. Nooit meer zal ik haar bellen. 31
Kees Joosten
Ik zag twee beren…
‘Zeg, Kees, hoe kom je eigenlijk aan die knobbel op je onderrug?’ vroeg de huisarts. Zo terloops kwam dit ter sprake terwijl ik hem eigenlijk voor iets anders geconsulteerd had. ‘Nou dokter, dat is een lang verhaal’, zei ik. Aangezien ik de laatste patiënt was van die dag en de dokter wel zin had in wat afleiding na zijn zware werkdag, ging hij er eens gemakkelijk voor zitten. Midden jaren tachtig liftte ik met mijn rugzak dwars door de Verenigde Staten. Van de oostkust tot aan de westkust. Van New York naar het zonnige Californië en ook weer liftend terug. Na vele avonturen belandde ik in het zuiden van Californië waar ik eerst een oude vriend wilde gaan bezoeken in Leucadia, een dorp zo’n 160 km ten zuiden van Los Angeles. Mijn oude vriend Ceasar, een Armeense kunstenaar die ik negen jaar eerder in Leucadia had leren kennen en waarmee ik een tijdje zijn zwervend bestaan had gedeeld, bleek echter een paar jaar geleden gestorven. In die negen jaar was er veel veranderd in het zuiden van Californië. In de zeventiger jaren kon je nog overal op het strand je slaapzak uitrollen en slapen. In de jaren tachtig waren veel stranden geprivatiseerd en kon je enkel nog kiezen voor een slaapplaats op een camping of in een hotel. Als lifter had ik doorgaans veel aanspraak en werd ik regelmatig uitgenodigd door de liftgever om voor een nacht te blijven logeren. Maar toch miste ik de gezelligheid, de hippies, de kunstenaars van weleer. Van verschillende mensen hoorde ik dat de bohémiens vertrokken waren naar het noorden. Na enkele weken in het zuiden, besloot ik om naar het noorden richting San Francisco te lopen en te liften. Los Angeles wilde ik koste wat kost vermijden. Ik had daar ooit heel enge avonturen beleefd door met een rugzak dwars door downtown LA te lopen wat dus beslist geen aanrader is vanwege schietpartijen en berovingen op klaarlichte dag. Bovendien loop je als enige blanke met een rode rugzak uiteraard nogal in de kijker. In Newport Beach pakte ik een stadsbus naar Santa Monica en vandaar met een supersnelle lift van een James Dean look-alike razendsnel richting Ventura waar kerncentrales, chemiefabrieken en allerlei andere industrie de lucht zo ongezond maakten dat ik snel mijn reis vervolgde. Vanuit Ventura, een stad negentig kilometer ten noorden van L.A., liftte ik hoofdzakelijk over de US Highway 101. Ik overnachtte in stadjes als Montecito, Santa Barbara en San Luis Obispo. Meestal op het strand, maar soms ook bij mensen thuis die ik onderweg had ontmoet. Van San Luis Obispo ging ik verder over de adembenemende State Highway One, ook wel de All American Highway 32
genoemd, omdat die langs een van de mooiste kustlijnen van de wereld loopt. Dan weer lopend, dan weer liftend, kwam ik door plaatsen als Morro Bay waar ik het doormidden gebroken skelet van mijn rugzak liet repareren door een plaatselijke smid. Harmony, waar mijn spijkerjasje bij de jaszakken rood zag omdat ik een lift kreeg van een verfspuiter. San Simeon, waar mijn rode rugzak groen kleurde door een lift van een avocadoverkoper. Bij het uitstappen gaf hij me een paar avocado’s die later door de warmte spontaan doormidden sprongen. Gorda en Lucia, fantastische oorden waar de eeuwenoude Spaanse missieposten en de witte huizen met rode dakpannen scherp afstaken tegen de strakblauwe lucht. Ik sliep aan het strand met kunstenaars die stenen pijpen maakten en muzikanten die in een woonwagen langs de weg woonden. Vlakke stranden gaan over in steile kliffen van honderd meter hoog tot en met bergen die meer dan vijftienhonderd meter uit de zee oprijzen en waarin de weg lijkt uitgekerfd. Waar dennenbossen afgewisseld worden met eiken, naaldbos en redwood. Mistflarden zorgen voor een mystiek landschap. Baaien met zeeleeuwen, parken met woudreuzen en diersoorten als de poema en de condor. Dat alles is te vinden langs de State Highway One. In San Simeon kwam ik langs het reusachtige Hearst Castle. Net voorbij het kasteel, in de jaren vijftig gebouwd door de krantenmagnaat Wiliam Randolph Hearst, begint de Big Sur Area. Tussen Gorda en Lucia kreeg ik een lift van Scarlet, een heel mooie vrouw van veertig jaar. Ze nam me mee naar het plaatsje Big Sur, een dorp in de wildernis aan zee waar ooit schrijvers en kunstenaars zoals Henry Miller, Jack Kerouac en Richard Brautigom woonden. Zelfs Orson Welles kocht hier ooit samen met Rita Hayworth een hut. In de jaren zestig werd Big Sur bevolkt door de hippies. Scarlet nam me mee naar het beroemde Nepente-restaurant waar ze me uitnodigde voor een lunch. Later op de dag nam ze afscheid van mij en ging ik op zoek naar een slaapplek. Ik zocht eigenlijk het strand, wat naar later bleek, onmogelijk was omdat de kliffen hier zo hoog waren. Dwalend door het woud waar prachtige orchideeën bloeiden naast eeuwenoude sequoia’s en waar een veelheid aan grote vlinders rond dwarrelden, zocht ik naar een pad dat me naar het strand zou leiden. Te midden van deze overweldigende natuur stond ik ineens voor een reusachtige boom met tussen de wortels een gigantische ruimte om mijn rugzak in te leggen, mijn slaapzak uit te spreiden en er in te gaan liggen. Dit zou mijn bed worden voor de nacht. Ik maakte mijn boomkamer klaar. Ik kon er net niet languit in staan. Ik ging naar Big Sur om wat brood en beleg voor het ontbijt voor de volgende morgen te halen en liep nog wat rond. Hier zou ik enkele dagen blijven. De ruisende 33
bomen maakten een slaapmutsje overbodig, ik sliep in no time als een marmot. De derde dag in mijn boom begon zoals de andere dagen. Ik gebruikte mijn handen als bladhark om mijn ‘hotelkamer’ vrij te maken van het neergevallen blad. Verkende en bewonderde vervolgens het bos en liep dan naar het dorp. Eigenlijk was Big Sur een dunbevolkt gebied met vijfhonderd inwoners verdeeld over vier kernen. In de kern waar het Nepenthe-restaurant zich bevond waren nog twee souvenirwinkels en een bakkerij met een koffiebar. Er liepen de meest vreemde mensen rond. Ouwe hippies, kunstenaars en would-be-artists, Amerikaanse toeristen, maar ook rare vogels die hele gesprekken met zichzelf aan het voeren waren. In het bos bivakkeerden figuren die de zojuist ontluikende new age aanhingen en Oosterse filosofieën. Tegen het eind van de middag wandelde ik weer terug naar mijn boom. De boom voelde aan als mijn huis. Ik had er zelfs een poster opgehangen met een paar punaises. De poster had ik gekregen in het Nepenthe-restaurant afkomstig van een festival in de afgelopen zomer. Dit was mijn boom, mijn thuis. Na maanden zwerven waar ik soms onder een brug sliep, dan weer in een huis van mensen die ik onderweg ontmoet had, voelde dit aan als mijn eigen woning. Die avond, tevens de laatste avond, ging ik op een omgevallen boom zitten in de nabijheid van mijn boom en at een broodje dat ik zojuist gekocht had in het plaatselijke bakery café. De pelpindas die ik van de serveerster van het Nepenthe had gekregen, had ik in de boom naast mijn rugzak gelegd. In alle rust zat ik op de verweerde boomstam. Het begon te schemeren. Plotseling zag ik vanuit mijn ooghoek iets bewegen. Uit een boom tegenover me, klauterden vijf bruinzwarte dieren naar beneden. Een moeder met vier kleintjes. Ik schrok me wild. Ik had zulke beesten nog nooit gezien. Met een zwarte streep die hun ogen bedekten leken het wel gemaskerde bandieten. De moeder, of misschien was het een vader, was met staart en al wel een meter lang en fors en liep voorop met de jonkies in haar kielzog. Ze keek me aan alsof ze dacht, zal ik hem eerst krabben of meteen maar naar de keel vliegen en bijten. Verstard bleef ik zitten. We keken elkaar minutenlang aan en meteen dacht ik eraan dat je dieren, behalve slangen, niet aan moet staren maar als het ware er een beetje langs kijken. Onder aan de boom wachtte moeder of vader beest, ik gokte op het eerste, tot de kleintjes allemaal beneden waren. De ouwe keek plotseling naar mij, ontblootte haar tanden en ik dacht: ‘Oei oei, nu gaat het gebeuren!’ Koortsachtig dacht ik na, was ik wel ingeënt tegen de beten van dit soort beesten, geen idee. De meest vreemde ziektes kon je opdoen voor je er erg in had. Ik probeerde me zo klein mogelijk te maken en 34
hoopte dat ze ondanks dat gemaskerde uiterlijk slecht zicht hadden. Ze kwamen angstig dichtbij en net op het moment dat ik dacht… ‘Nu gaan ze in de aanval!’ boog moederbandiet af naar rechts gevolgd door de kleintjes en…viel aan op de pinda’s die ik bewaard had als toetje. Met een zucht van verlichting ontspande ik me weer wat, ze hadden het helemaal niet op mij voorzien maar op mijn hartige dessert! Ik liep, nog steeds verbijsterd over wat ik zojuist had meegemaakt, teruguit richting mijn boomhuis en struikelde achterover over een wortel van de Santa Lucia spar, een boom die alleen maar groeit in de Big Sur area. Ik voelde een kleine steek. Ik lag op de stekels van een tak van de Santa Lucia spar. Niks aan de hand zult u zeggen, dokter, maar na nog een nacht in die boom voelde ik een knobbel op mijn rug. En die is er dus blijven zitten, al dertig jaar. ‘Nou’, zei de dokter, ‘als je wilt, kan ik hem er wel uit snijden. Vroeger moest je ervoor naar het ziekenhuis, nu kan en mag ik het zelf ’. Met een beetje heimwee nam ik afscheid van mijn bult en begon de dokter aan zijn werk. Tijdens het snijden vroeg hij: ‘En, wat waren dat nou voor beesten?’ ‘Oh, die beesten! Pas later hoorde ik in het Nepenthe dat het raccoons waren, wasberen’.
35
Kees Hermis
De renovatie
Nog zie ik ze voor me, de beide gebroeders, schilders voor het leven, hun witte overall, hun met kalk bespatte schoenen, de jongste met een bol gezicht en lichtrode konen, de oudste en kleinste en enigszins tanig met zijn stijve been. Klassieke schilders, gedoodverfde schilders. Nog hoor ik het monotone gefluit van de laatste als hij aan het werk was; als je niet beter wist, waande je je op afstand van een werkplaats met het hoge, snerpende geluid van een elektrische zaagmachine. Nog zie ik de opengebroken vloeren van mijn ouderlijk huis, het huis van mijn jeugd, waaraan zich een ingrijpende ombouwoperatie voltrok. De schuifdeuren tussen voor- en achterkamer werden vervangen door een ronde toog met rood fluwelen schuifgordijnen. De aangebouwde serre werd ontdaan van oude en betengelde wanden; alles wat voor-oorlogs, aftands en door lekkages bruinbekringd was, maakte plaats voor wat helder en fris was. Buiten was het winter, maar binnen ontwaakte er voorjaar. Nog ruik ik de verf, de carbolineum, het geschaafde hout van de nieuwe planken vloeren. De oude keuken werd door een nieuwe vervangen, gang, vestibule, trap naar boven en overloop werden geverfd en ge-sausd en ook de vier kamers op de eerste verdieping kregen een opknapbeurt. Een warm nest was het, dat door ons later op al of niet gekozen momen- ten voorgoed zou worden verlaten. Mijn ouders het laatst. En stuk voor stuk namen wij onze eigen herinneringen eraan mee. Er kwamen nieuwe bewoners. Mensen met een eigen verhaal; zij zouden met het huis weer een nieuwe geschiedenis maken. Het is er nog. Honkvast – oude huizen lopen niet weg – staat het nog altijd op dezelfde plek maar met een ander, ouder, nieuwer gezicht. Soms vraag ik mij af wat er van òns, vroegere bewoners, in het huis is gebleven. Moet ik de haast onbedwingbare neiging weerstaan het huis terug op te zoeken om te vragen wat het zich van òns herinnert. Er zullen ongetwijfeld nog sporen vindbaar zijn van ons geleefd bestaan in ramen, vloeren, muren, kasten, deurposten en kozijnen.
36
Laetitia van den Heuvel
Beeld krijgt Weerwoord
Resetten
Column met twee illustraties van Marcel van den Bergh. Bron: De Volkskrant 04.12.2013
Waar heb ik dit plaatje eerder gezien? Niet elke zandkorrel zit op mijn netvlies, maar toch; de opname is onmiskenbaar gemaakt in het Zuid-Limburgse Nationaal Landschap, op een vroege herfstdag, en dat tegen de avond als het afkoelt zijn scherpte zal verliezen om heiig de nacht in te gaan. Het onderwerp doet gemoedelijk aan; Moeder aan de wandel in Zuid-Limburgs heuvelland staat er bij de foto vermeld. Fotojournalist Marcel van den Bergh bracht dit beeld tot leven in een column van zijn hand vergezeld van twee illustraties, onder de titel: Resetten in Limburg. De Volkskrant besteedde er in de artikelenserie Uitgelicht een volle pagina aan en drukte er 2 flinke foto’s bij af; de ene loopt over alle kolommen en de halve hoogte, de andere over 2 kolommen op de onderste helft van de pagina rechtsonder, de tekst staat weinig prominent op de anderhalve kolom links ernaast. Ruim baan voor een oer-Limburgs beeld en voor de onopgesmukte regels waarmee Van den 37
Bergh een karakteristiek stukje landschap wil oproepen, majestueus, nostalgisch en heilzaam voor geest, lijf en leden. Je kunt in het Limburgse, schrijft Van den Bergh, volstrekt tot jezelf komen, resetten. Aan de foto’s zou je nog niet zo direct aflezen waar dat resetten over zou moeten gaan. Mooie opnames, fraai zelfs, maar de combinatie van beeld en tekst komt niet helemaal tot zijn recht. Op de voorgrond zien we vorstelijke bomen die, keurig in het gelid enkele perceeltjes landbouwgrond begrenzen. Er loopt een smalle weg langs, vrij van verkeer, en een zijpad dwars erop, een karrenpad in slaapstand. Hoog aan de horizon zie je hoe alle onderdelen bij elkaar horen, verbonden door een koepel van wollige wolken. Ze waren op het juiste moment op de juiste plek aan komen drijven, die wolken. De dikste beuk toont zijn pracht en praal naast de plek waar de twee weggetjes een driesprong vormen, het ene geasfalteerd, het andere, een pad feitelijk, van platgewalste brokken steen. Precies ertegenover, iets lager gelegen dan de machtige beukenstam mijmert een zwart akkertje, vers geëgd en bloot in de wind, klaar om het nieuwe zaaisel winterkoren in zich op te nemen. Via het akkertje volgt onze blik vanzelf de bomenlijn, om even verder heuvelafwaarts aan te haken bij een groepje draderige wilgen. Die wilgen staan daar bejaard zichzelf te zijn, roerloos, zelfbewust. Het is rustig op de asfaltweg, hij is maar net breed genoeg voor een vrachtwagen. Er zijn praktisch geen bandensporen aan de kanten; vermoedelijk worden de wegbermen maar zelden gebruikt als passeerstroken. Op de kruising wandelt een jonge vrouw met haar kinderwagen, ze is even stil gaan staan naast de wagen. Wit jackje, donkerrode legging, witte sneakers, witte kinderwagen. Waarom onderbreekt ze haar wandeling eigenlijk? Is ze aan pauze toe? Is er iets met bandenpech, een wiel, dat op het punt staat eraf te lopen? Heeft de baby misschien ergens last van? Waar zijn moeders handen mee bezig? Trekt zij een lakentje recht, stopt zij het fleecedekentje nog eens lekker vast, zit misschien het rompertje van het kind niet meer zo lekker? Ze zou zich daarvoor iets meer naar voren moeten buigen, 38
normaal gesproken. De lichaamstaal van de moeder kunnen we niet echt goed interpreteren, want haar gezicht gaat grotendeels schuil achter de omhooggetrokken windkap. Het is in ieder geval een liefdevol momentje tussen moeder en baby. Het tafereeltje poogt een beweging-in-de-pauze-modus vast te leggen, maar feitelijk was de wandelactie al enkele ogenblikken daarvoor tot stilstand gekomen. Twijfel doemt op; de indruk, dat de-moeder-met-de-wagen pas in latere instantie het landschap binnengewandeld is, toen de eerste versie van de plaat al gereed was. Enfin, met wat shoppen is heel veel moois mogelijk. Waarom is de jonge vrouw naast de wagen gaan staan in plaats van zich over de duwbeugel naar haar kind over te buigen? Heeft zij deze positie gekozen op aanwijzing van de fotograaf? Zoveel valt wel op te maken uit de gesloten stand van de voeten, pal naast elkaar. De scene heeft iets toneelmatigs en doet eerder denken aan een fotoschoot dan aan een spontaan plaatje ‘jonge vrouw met kinderwagen aan de wandel’, zoals van den Bergh bij de grote foto noteerde. Het ligt voor de hand, dat de fotograaf een soort beeldrijm in kleur op het oog had; daarom kan deze compositie haast geen toevalstreffer zijn. De wagen, de windkap, mama’s jackje, haar sneakers en de wolkenkoepel; allemaal witte schakeringen, helemaal goed, scherp waargenomen. De landschappelijke focus is te danken aan de stokoude, waardige boom die de opname finaal in tweeën opdeelt midden vooraan op het beeld. Goed gezien, die zachte opalen wolkenlucht boven de blauwgroene heuvels en bomenranden. In de verte vloeit het melancholieke landschap weg, op de voorgrond vraagt het huiselijke tafereeltje om aandacht. Waarschijnlijk heeft de wandelmoeder hier haar tochtje onderbroken op verzoek van de fotograaf, omdat zijn blikveld ineens in beslag genomen werd door het ton sur ton effect. Hij heeft het rijm-in-wit op het goede moment gezien en, ja, precies op deze plek, heeft hij zich van zijn eigen concept laten afleiden. Het licht-donker en het diepte-scherpte-contrast is te nadrukkelijk aangezet, net over de top. De foto poogt een verhaal in witte tonen te vertellen: Limburg lokt je om geheel te resetten. Jammer, dat het gelaat van de moeder grotendeels wordt afgeschermd 39
en ook jammer, dat we van het kindje helemaal niets te zien krijgen. Deze details maken, dat dit beeld niet zo geschikt is om een - meer in het algemeen bedoelde: ‘geheel tot jezelf komen’ te belichamen. Het verhaal gaat over hoe zorgeloos het leven hier is. Kijk naar het dorp Bemelen of naar Ransdaal; de ingrediënten voor een dergelijk relaxt gevoel liggen voor het oprapen. De fotograaf doorzag dat en heeft er dankbaar gebruik van gemaakt. Intussen: geen kwaad woord over de compositie zelf. Het wolkendek kadert het beeld heel mooi in, en geeft het iets mijmerends, iets poëtisch. Alleen, alles bij elkaar heeft het geheel van het mooie te veel. De fotojournalist vindt, dat je echt naar Zuid-Limburg moet om te resetten. Hij vertolkt zijn gevoel in een visueel beeld, dat met haar nadrukkelijke esthetiek de geschreven boodschap overvleugelt. Dus, ja, Marcel van den Bergh, u mag wat mij betreft de tekst, óf het beeld resetten.
40
Hans Dütting
Pablo Neruda, een fenomeen (2)
Pablo Neruda is het pseudoniem van Ricardo Neftalí Reyes Basoalto, een Chileense dichter, schrijver, diplomaat, politicus en denker. Hij wordt geboren op 12 juli 1904 in Parral, in de provincie Linares in Chili en overlijdt op 23 september 1973 tijdens zijn ziekbed (hij leed aan kanker) aan een hartaanval. Zijn moeder, Rosa Basoalto Opaza, een onderwijzeres, sterft ongeveer twee maanden na zijn geboorte aan tuberculose. Zijn vader, José del Carmen Reyes Morales, werkzaam bij de spoorwegen, hertrouwt in 1906 met Doña Trinidad Candia Marverde. Neruda noemde haar: ‘De beschermengel van mijn jeugd.’ Zijn eerste leerschool wordt de natuur: ‘De natuur bracht me in een soort roes.’ In zijn jeugd ontwikkelt hij een grote liefde voor vogels, schelpen, bossen en planten. Hij wordt een fervent verzamelaar van schelpen. Hij is altijd gelukkig in de bossen, op het zand, tijdens het varen, of door indirect in contact te zijn met vuur, aarde, water en lucht. Hij gelooft niet in symbolen, hij noemt de dingen bij hun naam, een duif is een duif, de zee de zee, een vis een vis, het was materiaal voor de dichter. Van 1910 tot 1920 bezoekt hij in Temuco, het lyceum voor jongens. Al op zijn dertiende publiceert hij zijn eerste gedichten en prozateksten. Over zijn allereerste gedicht in handschrift vraagt zijn vader: ‘Van wie heb je dat overgeschreven?’ Vanaf 1921 studeert hij Franse taal en letterkunde in Santiago, want hij wil leraar Frans worden. Tijdens zijn studie is hij niet alleen eenzaam, hij lijdt veel honger en wordt mager; toch schrijft hij een aantal gedichten per dag. Hij kiest zijn pseudoniem als een hulde aan de Tsjechische dichter en prozaïst Jan Neruda (1834-1891). Zijn vader is er op tegen dat zijn zoon schrijver wil worden. Dat zal volgens hem de ondergang van hem en zijn familie betekenen. Van Jan Neruda leest hij Verhalen van Mala Strana, over arme mensen in een wijk van Praag. Veel later zal Pablo Neruda ook voor de burgerlijke stand zijn naam worden. Schrijven wordt voor Neruda als ademhalen, hij kan niet leven zonder adem te halen en niet leven zonder te schrijven. Al snel maakt hij naam via zijn publicaties en poëzievoordrachten. Op zijn negentiende in 1923 publiceert hij zijn eerste dichtbundel Crépusculario (Schemering). Een jaar later verschijnt zijn beroemdste bundel: Veinte poemas de amor y una canción desesperada (Twintig liefdesgedichten en een lied van wanhoop). Dat is nog altijd de vaakst herdrukte 41
dichtbundel in het Spaanse taalgebied, en vertaald in zelfs de meest obscure talen. In 1927, 23 jaar jong, komt Neruda in de Chileense diplomatieke dienst. Hij wordt consul in Rangoon, Colombo, Batavia, Calcutta en Buenos Aires. In december 1930 trouwt hij een Nederlandse vrouw, Marie Hagenaar Vogelzang, die hij de bijnaam Maruca gaf. Zij schenkt hem een dochtertje Malva Marina, geboren op 18 augustus 1934. Het huwelijk houdt niet lang stand; moeder en kind vertrekken naar Nederland, waar dochter Malva Marina in een pleeggezin wordt ondergebracht. Ze lijdt aan hydrocefalie, wat in de volksmond een waterhoofd wordt genoemd. Ze sterft op 2 maart 1943 en wordt op de Algemene Begraafplaats van Gouda begraven. In 1933 publiceert hij Residencia en la tierra (Verblijf op aarde); deel twee volgt in 1935. Vanaf 1935 is hij consul in Spanje waar hij bevriend raakt met Federico García Lorca die hij eerder al tijdens zijn verblijf in Buenos Aires, als consul in 1933 heeft leren kennen. Federico García Lorca zal een enorme invloed hebben op Neruda’s oeuvre en leven, en met hem ook Rafael Alberti en Jorge Guillén. Na de putsch van generaal Franco en de moord op Lorca, komt Neruda op voor de Spaanse republiek. Hij wordt uit zijn ambt als consul gezet en begint aan España en el corazón, (Spanje in het hart), dat hij in 1937 publiceert. In hetzelfde jaar richt hij met behulp van Chileense intellectuelen een comité op om republikeins Spanje te helpen en hun cultuur te verdedigen. In 1936 ontmoet hij de twintig jaar oudere Delia del Carril, die zijn tweede echtgenote zal worden. Drie jaar later, in augustus 1939, huurt hij een boot, de Winnipeg, om Spaanse vluchtelingen van Frankrijk naar Chili te vervoeren. Uit de reizigers maakt hij zorgvuldig een selectie uit zijn communistische vrienden, dit ten koste van trotskisten en anarchisten. Hij bezorgt de Mexicaanse kunstenaar David Alfamo Siqueiros, na zijn mislukte aanslag op Trotski van 24 mei 1940, een visum voor Chili. Neruda maakt reizen door Mexico, Cuba, en Peru en bezoekt onder andere de Incavesting Machu Picchu. In 1945 wordt hij voor de communistische partij in de senaat gekozen. In 1946, leidt Neruda de verkiezingscampagne van Gonzáles Videla die, na gekozen te zijn als president, onder druk van de VS, zich ontpopt als een dictator en een felle anticommunist. De dichter reageert via een toespraak in de Senaat met de beroemde titel van Emile Zola: J’accuse! Hij ontsnapt daarna aan zijn arrestatie en vertrekt naar het buitenland. Zijn verblijf in Europa brengt hem naar de Sovjet Unie, Polen, Hongarije en Italië. Hij bezoekt daarnaast India en Mexico. 42
In Mexico verschijnt zijn magnum opus Canto General, geschreven tijdens zijn ballingschap. Het meesterwerk is dan in Chili verboden. In Canto General schrijft hij onder andere over de schurk Videla: Mijn land en volk kennen hem maar al te goed. In zijn slaap beraamt de boer wanneer hij zijn ruige handen om de hals van die hond en leugenaar kan leggen, en in de schaduw van zijn rusteloze put strekt de kompel zijn voer en droomt dat hij die gemene luis en onverzadigbare loeder onder zijn zool verplettert. (vertaling Bart Vonck)
Op 25 april neemt hij in Parijs deel aan het eerste Wereldcongres voor de Vrede, en wordt tot lid van deze raad gekozen. In 1953 ontvangt hij de Stalinprijs voor de vrede en in 1955, tegelijk met Picasso, de Internationale Prijs voor de Vrede. Hij leert de vrouw van zijn leven kennen, Matilde Urrutia. Zij inspireert hem tot vele liefdesgedichten, zoals te lezen zijn in het prachtige Cien sonetos de amor (Honderd liefdessonnetten). In 1952 is hij terug in Chili, en in 1954 publiceert hij Odes elementales (Elementaire oden). In 1957 wordt hij voorzitter van de Chileense schrijversunie, het jaar daarop publiceert hij: Extravagario (een onvertaalbare titel - H.D.). In hetzelfde jaar steunt hij net als in 1964 de verkiezingscampagne van Salvador Allende als kandidaat voor het presidentschap van de republiek Chili. In die tijd is hij het doelwit van een congres voor anticommunisme, dat in 1950 in het leven is geroepen. In 1964 publiceert Neruda Morial de Isle Negra (Aantekenboek van Isla Negra), dat teruggrijpt op zijn verleden en zijn droom van een humanistische broederschap. In 1965 wordt hij door de universiteit van Oxford tot buitengewoon hoogleraar benoemd. In 1967 voert een gezelschap zijn enige toneelstuk op: Fulgo y muerte de Joaquin Murrieta, (Schittering en Dood van Joaquin Murrieta). Daarna publiceert hij de ene na de andere dichtbundel: La Barcarole, Las manos del dia (De handen van de dag) en Arte de pájaros (Vaardigheid van de vogels). In 1969 stelt de communistische partij hem kandidaat voor het presidentschap van Chili, maar Neruda maakt plaats ten gunste van zijn vriend Salvador Allende, die de enige kandidaat van Unidad Popular wordt, en in september 1970 tot president wordt gekozen. 43
Na de verkiezingen wordt Neruda in maart 1972 aangesteld als ambassadeur van Chili in Parijs. In oktober van hetzelfde jaar ontvangt hij de Nobelprijs voor literatuur. In zijn Parijse tijd ontmoet hij de Griekse componist Mikis Theodorakis die op bijzonder wijze een aantal gedichten uit Canto General op muziek zal zetten. De cd is nog steeds een succes, en het oratorium wordt regelmatig uitgevoerd. Het is een zeldzaam geslaagde compositie van tekst en muziek, die harmonisch samengaan en waarin en waarmee wordt bewezen dat de poëzie van Neruda net als muziek universeel is. Uit die tijd stammen ook zijn bundels: La espasa encendida (Het vlammende zwaard), en Las piedras del cielo (De stenen van de hemel), intens geschreven boeken over de eenzaamheid en de stilte in de wereld. Tijdens zijn ambtsperiode in Parijs wordt er in het ziekenhuis Cochin prostaatkanker bij hem geconstateerd. In 1972 keert hij terug naar Chili waar men hem in het stadion van Santiago een juichende huldiging bracht. Op 11 september 1973 wordt de regering van Allende door een militaire staatsgreep onder leiding van generaal en dictator Augusto Pinochet en met steun van de toenmalige Amerikaanse regering van Richard Nixon omvergeworpen. Allende pleegt zelfmoord omdat hij bang was in handen van de militairen van het misdadige bewind van Pinochet te vallen; ongetwijfeld zou hem een marteldood te wachten hebben gestaan. Twaalf dagen na deze staatsgreep overlijdt Neruda op 23 september 1973 in de kliniek Santa Maria in Santiago aan een hartaanval. Hij ligt in deze kliniek ter behandeling van zijn prostaatkanker. Een dag na zijn overlijden worden zijn woning en al zijn bezittingen vernietigd. Zijn begrafenis groeit uit tot de eerste manifestatie tegen de militaire dictatuur van Pinochet. Na het beëindigen van de militaire dictatuur worden Neruda’s stoffelijke overschot en die van zijn geliefde Matilde vlakbij zijn huis in Isla Negra begraven. Isla Negra (Zwart Eiland) is niet zwart en ook geen eiland; het is een elegant strand veertig kilometer ten zuiden van Valparaiso en twee uur rijden van Santiago. Niemand weet waar deze naam vandaan komt. Het leven van Neruda wordt weerspiegeld in zijn gedichten en niet te vergeten in zijn zeer poëtische memoires. 44
In 1999 schreef en publiceerde ik het volgende Nerudiaanse gedicht: Ode aan Pablo Neruda (1904-1973) Voor jou, die weet hoe de steen zingt, en wiens gevoelige pupil exact het gewicht van een berg kent na een zachte blik, voor jou, die weet hoe het geschreeuw van de bossen weerklinkt en op een dag liefdevol zal gaan slapen in onze aderen, voor jou, dichter, die zijn adem heeft gevoeld, de wilde aanslag van de hemelse vogels, en de woorden van hem die vliegt met de krachtige vleugels van de adelaars zoals men ruggen ziet glimmen van de warme sprakeloze vissen: luister naar het boek dat je stuurde met een groeiend gebaar, daar waar plotseling een zeer frisse smaak van het rood dat glimt op een roos, waar men het verlangen van de wereld ziet slaan, het verdriet van een dergelijk
45
pijnlijk ooglid, ’s avonds verbergt de zon zich als een verduisterde traan, als een immens voorhoofd een lange kus voelt zonder licht, en zwijgende woorden die de stervende wereld aankondigen. Ja, dichter: de liefde en de pijn zijn jouw koninkrijk. Jouw sterfelijk vlees, dat, gedragen door de geest brandt in de nacht waar de middag zich met alle kracht opricht, immense profetische tong die de hemel likt de verlichte woorden die de dood aan mensen geeft. Waar de zee met zijn verpletterende schuim aanvalt, tanden van liefde die in oevers van de aarde bijten, langzaam loeien naar wezens. Het is deze bliksem die je loerend bedreigde, een moment jouw blote voorhoofd verlicht, om in je ogen te dringen en je afbrandt, de ruimte omhelst met jouw leven dat de liefde vernietigde. Nee. Dit licht in de wereld 46
is niet de uiterste asse, licht dat nimmer strandt als stof op de lippen, dat ben jij, dichter, die ik aan de hemel heb gezien de hand en de maan een nacht verlichten. Een stevige borst die rustig de zee oversteekt ademt als het immense hemelse moeras en in zijn geopende armen ligt zij en streelt de uiterste beperkingen van de aarde. En toen? Ja, dichter: gooi het boek weg dat pretendeert in zijn pagina’s een scherf van de zon te hebben opgesloten, en, het hoofd tegen de rots te hebben gedrukt, recht naar het licht kijkend, terwijl jouw voeten heel ver de laatste kus van de ondergang voelen, en jouw opgerichte handen langzaam de maan aanraken wanneer jouw haren zich verspreiden laat het zog in de sterren achter.
47
Reinoud van Vught
reageert op Rudger Kopland
Aan het grensland III Je kijkt over het land en je noemt het het grensland maar dit land heeft geen naam je denkt dat het land daar voor jou bedoeld is maar je weet het is voor niemand bedoeld je wilt dat dit land er altijd al was er altijd zal zijn maar er is geen altijd je weet het toeval heeft je gemaakt en breekt je ergens weer af waar en wanneer in dit land je leest: dit uitzicht is het geval en: het geheim van de wereld is het zichtbare niet het onzichtbare Aan het grensland (2009)
48
49
Hans Taal
3 kerstgedichten We hebben een halve god ontdekt Van de andere helft Als de sodemieter Een instituut gewrocht, Een kerk gekleid, Een moskee geboetseerd. Bladzijden, boeken, bibliotheken, Vol belangwekkende analyses, Conclusies, instructies, Wetten en geboden neergekalkt, Er studies aan gewijd, Nieuwe leiders benoemd, Getooid met rare mutsen, mijters, En vloervegende gewaden. Maar… Als we op vijf december schoenen Zetten bij schoorsteen of ceevee, Lacht op de Olympus De oude Zeus zich Een slag in de rondte
Kerst uit blik (crisisgedicht) Dit jaar doe ik kerst uit blik ‘s Morgens eentje met verse engelen Met witte gewaden en geborstelde vleugeltjes Die halleluja komen zingen 50
Aan mijn bedje, zachtjes in mijn oor En veel, heel veel, I love you, yeah, yeah, yeah ‘s Middags trek ik een blik Kerstmannen met rendieren open Die mij overladen met geschenken Blikken om te bikken, met smakelijk ogende Etiketten, die eraf geweekt kunnen worden Voor de arme kindertjes in Afrika Dan hebben die ook wat, ’s Avonds een blik met Maria en Jozef en Een kindeke, een os en een stuk of Wat ezels uit het oosten en Kuddes herders die bij nachte liggen Bij de teevee, naast de waxinekaarsjes Zodat ik in de reclamepauzes Van de passion of the christ Er even naar kan kijken, En s’ nachts pulk ik uit een blik met Overspelige vrouwen Maria Magdalena. We schoppen die engelen buiten Want na heel de dag dat gefladder om je heen Ben je het wel een keer zat En ook die Kerstmannen met die rendieren Opgedonderd En dan… Dan leg ik mijn arm om haar heen, yeah En dan… Dan blazen we samen de kaarsjes uit Bij dat duffe stalletje pffft
51
Gezellig Hij kon d’r niks an doen, Dattie die boom omver trok, Onshenkie, moggool, Onhendigheid zit nou Eenmaal in z’n aard. En dat onze pa, die zotklep, D’r nou te vallig echte kaarse In had gedouwd, Was ook nie zijn schuld En dattie danste en zong Toen het begon te fikke, Was toch ook geen rede Om sjaggerijnig te weze. Late we het gezellig houe Zei ons moeder verstandig Tis kersemis Eve goed zonde van de kadoos, En ook van de hond…
52
Willem van de Vrande
mijmerdagen er zijn van die dagen dat het ochtendlicht op zich laat wachten dat de dag zijn adem inhoudt en dat de schemer veel te vroeg invalt dagen waarop mijn gedachten het ritme volgen van de allesomvattende natuur dagen waarin de stilte bezit neemt van mijn hoofd van mijn hart en juist op zulke dagen verschijnen zij die niet meer zijn dan in mijn herinnering die nog slechts leven in mijn hart ik gedenk dan allen die mij lief waren die mij het leven gaven die mijn jeugd omvatten die om mij heen waren al die levensdagen
53
toen ik nog kind was nog maar net ontgroeid aan moeders rokken meende ik dat ik gaten kon schieten in de hemel het was nog oorlog er waren bij ons engelsen ingekwartierd was het uitspansel eensgezind wit ik kon die witte massa uiteenkijken tot vormen die ik kende uit het sprookjesboekje dat ik had gekregen ingespannen keek ik de wolken tot bomen tot beren tot reuzenkoppen met lange haren en boze baarden op mijn rug vergleed in een mum van tijd het hele sprookjesbos en alle grote mensen zagen wat ik zag
54
leven besefte ik al vroeg leven is iets van aarde niet van zon of maan en ook niet van mars of verder weg leven ontstond in water kroop het land op groeide tegen de klippen op werd plant werd dier werd mens maar bleef ook in de zee daar droegen de zoute golven de grootste dieren die zich voedden met het kleinste krioel in het gesteente rusten hun resten en daarbovenop razen de onzichtbare kiemen de spring-in-het-velds en onze nakomelingen allemaal strooien we met handenvol zaad om te overleven
55
Kees Hermis
De ark 1 In verzegelde bewaring aan de aarde teruggegeven de tijdloosheid tegemoet van het eeuwig onbekende een ark, afgezonken, die zijn bestemming heeft bereikt de slaap van doden deelt aan uitdrijven begonnen is voorbij de grenzen van geleefde tijd en eindigheid 2 Waar elk geluid is uitgestorven de nacht zich als een afgrond sluit zijn stilstand en stilte synoniem de luchtspiegeling van een groot licht hangt uitgedoofd over de doodsrivier 3 In deze onderwereld bewaakt zwart water de prooi van vergankelijkheid totdat de delvers komen om het wrak te lichten te bergen de opvarende wat daarvan over is uit: De val van de witte duiven (verschijnt voorjaar 2014)
56
Ontstaan Papier een strand dat draagt een zee van wit geduld, zich oefenend in wachten op een hand die opengaat opneemt een pen die wordt gericht en loslaat woorden aan het licht letter voor letter uitgeschreven nog waait er winter door de lucht het brein houdt taal als in een vrieskist vast, totdat het kraakt en dooi de opening van een begin aftast intussen wordt de omtrek zichtbaar komt een gedicht (als dit) tot leven dat na veertien strofen zegt kijk hier ben ik, levensecht
57
Zienderogen Het Franse dorp, straatje omhoog de telegraafpalen daarlangs, de mensen stilgezet als in een film en alles gedompeld in mediterraan licht door de schilder op klaarlichte dag betrapt, met heldere kleuren gevangen het moet nazomer zijn geweest een milde zon die op de terugweg was ik ruik het hooi in de landerijen hoor de zwaluwen over de rivier die bovenaan het schilderij verlaat iemand stoot iets tegen mij aan ik zie de koude museumzaal een stem zegt het is sluitingstijd
58
Voortschrijdend inzicht Of het er wat toe deed, wat zei ik maar zijn arm gebaarde laat maar zwijgend sloften we haast als bejaarden door het park waarin het hartstochtelijk zomerde tegen alle machteloosheid in ons wandelen was een ons verplaatsen zonder te zien waarheen een langzame gang die ons meevoerde van wanhoop naar berusting er was alleen het reiken van oude bomen naar de lucht, een holle blauwe lucht die open stond en almaar blauwer werd en leger ook, een antwoord op die bomen ja dacht ik, dat is het, die gelaten beweging van zijn arm, een tak van zo’n boom die beweegt op de wind
59
Albert Swaak
de ontstoken kaars een kaars een staaf energie bron van potentie ontstoken door vuur een aarzelende vlam uitstralend tot helder licht oriëntatiepunt in duisternis aandacht vragend voor omhoog de weg wijzend naar de geest een glimp van het paradijs van het eeuwige leven troost in alle nood hoop voor de toekomst schoonheid die voortbrengt het woord doet spreken
60
Romain John van de Maele
Bekentenissen van een vergeten straat 1 Ik ben de blinde muur in een vergeten straat, de ezel en het canvas van de graffiti-jongen die onomwonden zijn dromen en zijn haat prijsgeeft aan de straat en aan een verlopen ras dat zonder heilig vuur naar de vlekken staart.
2 Ik ben het roze licht in de jonge nacht, het uitnodigend uitroepteken dat hijgende mannen heeft aangetrokken. De jonge meisjes worden bekeken en er worden valstrikken gespannen met opvallend korte rokken. En geen kind dat zwicht want een leegloper houdt de wacht.
61
3 Ik ben het verroeste slot in een oude deur. Nooit wordt de sleutel omgedraaid, en twee hoog wordt versneden en handel gedreven. Er wordt gegraaid, gedreigd en gezwegen over de duistere wegen. Opnieuw loopt een meisje de trap op, voortgedreven door de grauwe sleur.
4 Ik ben de torenkraan, de opvallend sterke arm van de projectontwikkelaar. Hij liet de krakers uitdrijven, want stadsgrond is koopwaar. Een definitief vergeten staat heeft en zal nooit bestaan, want ze is een honingraat die gevuld en gezwengeld wordt. Steeds opnieuw en altijd sneller. 62
5 Ik ben een stadsboom. Geschaad en geschonden toon ik mijn vele wonden. Mijn wortels worden gekneld en mijn dorst wordt nooit gelest. Alleen trage mannen en hun aarzelende honden groeten mij. Zij zoeken gekwetst en tevergeefs de vervlogen tijd die naar nergens leidt.
63
De Speelse Muze
‘Het glazen oog’, een vers van Schrauwen, schoolonderwijzer uit Gilze (1817-1875) Gregor Schrauwen (1794-1875) was schoolonderwijzer in Gilze in het 2e en 3e kwart van de 19e eeuw. En niet zomaar een onderwijzer! We weten dat hij verschillende “kweekelingen” opleidde tot onderwijzer in het meester-gezel systeem. Er bestond immers intussen wel een Onderwijswet (1806), maar nog geen kweekschool in het begin van de 19e eeuw! Hij schreef ook leesboekjes en maakte rekensommen voor de schooljeugd die werden uitgegeven door Arkesteyn in ’s-Hertogenbosch. Daarnaast was hij in Gilze oprichter van een leesgezelschap en ook een tijd directeur van harmonie Sint Cecilia (Ao 1807!). Verder voerde hij een uitgebreide correspondentie in dichtvorm met zijn collega Barthel van Oerle, schoolonderwijzer in Riel (1805-1838). Ook dichtte hij gemakkelijk gelegenheidsverzen en liederen voor bruiloften en partijen. De meeste in een eenvoudig maar metrisch rijm volgens het schema a-a, b-b, c-c, etc. In zijn nalatenschap trof ik een lang gedicht aan dat hij waarschijnlijk heeft overgeschreven (wellicht verbeterd) rond 1850, met de titel Het glazen oog. Op internet kun je ook een versie van dit gedicht aantreffen (versie PH Offermans, Ao 1867), maar veel korter en eenvoudiger dan deze ‘volledige versie’. Het is een grappig/koddig gedicht. Maar ook interessant, omdat het ons laat zien wat onze betovergrootouders rond 1850 zoal te lezen kregen aan nog spaarzame lectuur. Als zij al konden lezen! Maar ik rekende ook uit dat bij de Volkstelling van 1869 in Alphen & Riel zo’n 74% van de gezinshoofden toch alfabeet was, in ieder geval fatsoenlijk zijn/haar handtekening kon zetten! Daarnaast leert het ons ook iets over de positie van een dokter die zo zijn personeel had (chirurgijns/heelmeesters of de apotheker) om het vuile werk op te knappen. Want de meeste dokters maakten hun handen niet gauw vies, hooguit aan het geld (grapje! Pecunia non olet…). En de wijkzuster was er nog niet om hem bij te staan. Kortom een vermakelijk en leerzaam gedicht uit de oude doos! Het glazen oog In ‘t oud Schiedam, Gij kent die stad Waar ’t altijd dampt en rookt Waar uit het graan zoo menig vat Jenever wordt gestookt. En waar men hoegenaamd niets anders Dan spoeling tonnen ziet en branders. 64
In deze alom vermaarde stad Daar leefde eens zeker man, Die ’t regter oog verloren had ’t Geval werd ruchtbaar; dan, Om alle praatjes voor te komen Had hij de kunst te baat genomen. Want op die plaats, eerst hol en naakt Droeg hij een glazen oog Zoo fraai, zoo kunstig nagemaakt Dat ’t iedereen bedroog; Ja zelfs de slimste had gezworen Hij zag zoo goed als van te voren. Geheel de wereld sprak er van En hief het wonder hoog Ik laat u nagaan of de man, Ook prijs stelde op dat oog Hij had het voor geen goud gegeven Hij hield er van als van zijn leven. Ook als de zon haar loopbaan sluit En ’t tijd van slapen was Dan nam hij ’t oog voorzigtig uit En legde ’t in een glas Daar kon het zich in ’t water spoelen En tot den andren morgen koelen. Eens was hij, o zoo mat en moê Op zekren zomer nacht! Hij kneep geen stond zijn kijker toe Maar hijgt, en smakt en smacht Door de hitte half verbraden Lag hij in zijn zweet te baden. 65
Wat drommel, dacht hij, ‘k stil toch ras Den dorst die mij zoo bruit! Hij taste, vond, en vulde een glas En dronk het schielijk uit…. Och! riep hij, God, waar zijn mijn zinnen!.... Maar ’t glazen oog was mee naar binnen. Hij was er leelijk meê gefopt! Daar hij geen kak meer had! De doortogt was totaal gestopt En trotsch al ’t geen hij at Van stroopjes of gestoofde pruimen, Wou de bezetting maar niet ruimen. Oei! Riep hij van zijn ledikant. ’t Gaat in het geheel niet goed; Ik voel mijn binnenste als in brand; En kokend is mijn bloed ‘k Bezwijk nog onder al mijn kwalen: Loop, Jan ga gaauw den dokter halen! De dokter komt; hij vat de hand, Beziet de vuile tong, Hij vraagt naar borst, naar ingewand Naar klieren maag en long; Waar of hem toch de pijn moog plagen En wat dies meer de docters vragen. Ach, sprak de kranke, lieve heer, Het is met mij niet puik Geweldig doet het gat mij zeer Gezwollen is mijn buik; Gespannen is hij als een trommel En maakt een schrikkelijk gerommel. 66
Hm!, zei de dokter; vriendje, ik maak Hier nog al zwarigheid Purgeren is volstrekt geen zaak Uw toestand eischt beleid! Maar ‘k zal u een klisteer doen zetten En zóó dat romm’len wel beletten. Zoo gaauw niet was de dokter heen Of Spuitgraag was reeds daar; En hield voor ’t ledikant meteen De lavementbuis klaar; ‘k Ben, sprak hij, Spuitgraag de apotheker Belieft mijnheer gediend? – Ja zeker! En Spuitgraag, als een schrander man, Vat poot, legt aan, en mikt Waar hij den doortogt vinden kan….. Maar denkt hoe hij verschrikt! Het wapen valt hem voor de scheenen, En roerloos staat hij als de steenen. Hij ziet …. Hij ziet een vonklend oog Dat grimmig op hem tuurt, En waar hij zich ook wenden moog: Bestendig hem begluurt; En zegt als ’t ware: wat? Klisteeren? Wacht, vriendje, ‘k zal u komen leeren! Neen, zoo iets heb ik nooit beleefd! Gilt Spuitje, en maakt een kruis, Dat iemand achter kijkers heeft; ’t Is met den man niet pluis; Wel kuischte ik een menigte ingewanden Maar nooit keek me iemand op de handen. 67
De zieke merkt het misverstand En wat die kuur beduidt; Hij schuddebolt in ’t ledikant En barst in lagchen uit; Hij schatert, schokt en rolt zoo hevig…. En laat een scheet met één zoo stevig. Hoe de bezetting werd verlost, Dat raakt ons verder niet; ’t Heeft slechts een lavement gekost, Zoo als gij hieruit ziet; En dat ons éénoog zij genezen, Zal bijgevolg wel waarheid wezen. Dan, wat ik stellig weet, al was Zijn keel ook nog zoo droog, Hij raakte ’s nachts aan kan noch glas Maar dacht om ’t glazen oog En mogt den heetsten dorst hem worgen, Hij dronk geen droppel vóór den morgen. Jan van Eijck [uit: Dichten ca. 1825-1860 in: ”Documentenmap G. Schrauwen, schoolmeester te Gilze 1817-1875; Gemeentearchief Gemeente Gilze en Rijen, RAT inv.nr. 2862/286]
68
Doorverwezen Ik vroeg aan Sinterklaas een leiën dakje. Daarmee, dacht ik, gaat alles voortaan vlot. Maar Sint zei ‘Nee, dat past niet in een pakje. Vraag het dus liever maar rechtstreeks aan God Jos de Vet Schrijvers Bai Juyi schreef poëzie -die de tijd doorstaatonder de Tang-dynastie en ik brieven, nota’s en verslagen -voer voor de versnipperaarin der Oranjes dagen ieder met zijn tijdslimiet: Bai Juyi eeuwenlang al dood en ik nog even niet. Jos de Vet Zielig en schlemielig Nimmer heb ik een bokaal gewonnen. Nooit was ik snel of slim genoeg voor een trofee. Zellufs was er voor mij nooit een prijsje bij in de neringdoendemiddenstandsdecemberloterij. Jos de Vet Vader en zoon De oude God heeft afgedaan verpulverd, verstoven als eeuwenoud leem
69
maar zijn zoon bracht ons een prima leer waarom ik zijn oude heer er maar voor lief bij neem. Jos de Vet Genoeg is genoeg Wat ik al de jaren door heb willen weten weet ik ondertussen wel zo ongeveer. Het heeft geen zin om verder nog iets bij te leren want wijzer worden zal ik sowieso niet meer. Jos de Vet
Sonnet zonder interpunctie Ik hou heel veel van schele poëzie Vooral ook van tanige gedichten Maar meer nog van wazige gezichten Het maakt niet uit van weet ik wie Je hebt er bij met toornige fiolen Orkestbakkesen bepust met krenten Vol distoon flapperende lamenten Van jammerhuilende Hazesidolen Och was ik maar een bloemenpot Vol rode geraniumbladmuziek Dat uit mijn aarde pollen bloeien Hoor de dichters lekker stoeien Met guichelwoorden van plastiek Uit strekenvagen waast de zot Joannes Maas 70
tussen zout en zoet de soep wordt niet zo heet gegeten als de koffie wordt gedronken koffie met koek peperkoek peperkoek met honing zo reist je tong tussen zout en zoet tussen heet en koud tussen braaf en stout vandaag wordt het stamp worteluienstamp volgens moeders recept gezond en niet duur doe open die schuur voldaan naar bed samen met hete jet die wacht op je lippen je handen en je lijf in alle standen dag in dag uit valt er veel te beleven aan tafel wordt gegeten gedronken dat mag je gerust weten en in bed in bed wordt de liefde bedreven Willem van de Vrande
71
Peper & Zout
Mandela en leren geloven Hij overleed, en dat hebben we geweten: meer dan een week lang was er geen ander nieuws. Iedereen schreef over hoe goed, dapper, visionair enzovoorts, en dat alles in de overtreffende trap. Het is inmiddels allemaal weer voorbij en vergeten. Slechts één tekstje is me bijgebleven, een column van Thomas Verbogt in De Gelderlander (mijn schoonzus knipt die iedere dag voor mij uit, en bij geregeld familiebezoek doet ze mij die knipsels geworden). Verbogt schrijft, dat hij Mandela in 2002 ’een beetje dichtbij’ had meegemaakt; niet gesproken, geen handje gegeven, maar van een afstandje. Wat hem opviel, was de bescheidenheid van Mandela. Hij hield een sobere toespraak, waarin hij vertelde over verdraagzaamheid, want daar begint vrijheid mee. Verbogt schrijft dan: Dat bewonderde ik ook in hem: dat hij ons leerde dat je eerst met iets moet beginnen in plaats van dat je meteen rekende op het eindpunt van wat dat begin veroorzaakte. (...) Dus eerst leren geloven in kleine stappen. Met kleine stappen komen we ook vooruit. Van grote stappen ga je dikwijls struikelen en dan moet je weer opnieuw beginnen. Norbert de Vries Lijkt zich niet door schaamte te laten weerhouden De column is erg populair. Elke krant heeft minstens een handvol columnisten in dienst, zo ook het Goirles Belang. Een hunner is Ben Loonen. Hipt de gemiddelde columnist van week tot week wat van de hak op de tak, Ben houdt van de thematische aanpak en een lange reeks. Hij kiest een thema en begint te bouwen. De Russische ziel vulde tachtig columns, Europa kwam daarna uitvoerig aan bod in meer dan veertig beschouwinkjes, en vervolgens nam hij de religie bij de kop. Over dat laatste onderwerp zijn er inmiddels vijftig columns van zijn hand verschenen, en Ben besloot die te bundelen. Achterin die bundel lezen we: ‘Wat geloven we? Daarover zullen we ons niet gauw uitlaten, het is te gênant voor woorden’. Maar Ben Loonen vindt telkens 500 woorden voor zijn favoriete onderwerp; hij lijkt zich niet door schaamte te laten weerhouden. Ben schrijft als katholiek, vanuit een breed standpunt dus, want ‘kath’olon’ betekent: voor het geheel. Welnu, meestal is het lezen van een verzameling columns doodvermoeiend. Niet alle stukken zijn immers even sterk. Dat geldt zelfs voor een Thomas Verbogt; ik lees nooit meer dan een stuk of zes van zijn columns achtereen, want het nuttigen van rijp en groen dooreen geeft vaak buikpijn. Echter, bij Ben’s bundel heb ik daar geen last van. Waar zou dat aan liggen? Is hij zo rijp, zo’n bekwame stilist, zo 72
schaamteloos? Is hij zo breed, zo teder, zo erudiet? Is hij zo zacht (This is the way the world ends Not with a bang but a whisper; geen ingezonden brieven graag: ik weet dat er in het origineel - in Eliot’s The hollow men- ‘whimper’ staat, maar ik vind ‘whisper’ mooier), zo dapper, zo ernstig? Geen idee. Ik moet daar eens wat dieper over nadenken. Maar op het resultaat daarvan hoeft u niet te wachten hoor! Gewoon naar GBG gaan en kopen die bundel, voor de luttele prijs van 5 euro! Vraag naar Seks Zaad Tederheid. Leonard Joosten heeft meteen de eerste oplage in haar geheel opgekocht. ‘Om aan ieder mijner vijanden een exemplaar cadeau te kunnen doen, en ze daarmee in ernstige verlegenheid te brengen.’ Tot slot citeer ik graag Cor Mennen: ‘Raadsel: zoek de duivel in dit verhaal.’ Norbert de Vries TilburgDailyPhoto Des ochtends zet ik mijn pc aan, en bezoek een aantal sites die tot mijn ‘favorieten’ behoren. Dat zijn voornamelijk taalkundige sites. Maar ook een Tilburgse, van Peter van den Besselaar. Iedere dag een foto van Tilburg, en een tekstje daarbij. Dat doen over de hele wereld vele honderden fotografen, ieder over hun eigen stad welteverstaan. Bezoek TilburgDailyPhoto maar eens, en stel vast hoe onuitputtelijk rijk de werkelijkheid van alledag is. Ik hoop, dat er ooit eens een GoirleDailyPhoto te genieten zal zijn. Norbert de Vries Het gaat niet goed met het dictee Ik ben me toch een bofkont: ik kon het afgelopen najaar meedoen met wel drie dictees! Behalve dat ik de tekst voor het Alfs Dictee in oktober vorig jaar mocht schrijven, was ik nu ook als bobo uitgenodigd als deelnemer aan het Tilburgse dictee en kon natuurlijk, zoals elke burger, meedoen aan het Groot Dictee der Nederlands taal op 18 december jl. Nee, aan dictees dus geen gebrek, maar wel aan het nivo! Er komt op deze manier flink de klad in de dictees, wat ik u brom! Luister en hoor mij aan. Eerstens het Tilbörgs dikteej, georganiseerd door de Stichting Tilburgse Taol op 1 november 2013. Dit jaar was de tekst geschreven door de jonge Tilburgse rapper Timmietex; een originele aanpak! Ik had me goed voorbereid, o.a. met behulp van het boekje Tien Jaor diktees van Gròdjes, een compilatie van de teksten die 73
Gerard Steijns de afgelopen tien jaar had geproduceerd. Een heel leerzaam traject voor mij! En ons aller Wilma Robben sprak de tekst van het dictee deze keer uit, dus dat was voor mij een thuiswedstrijd toch, nietwaar? De titel dit jaar was: Oew ège taol is nie lilluk. Alleen in de titel had ik al twee fouten. Ja, wist ik dat het Oew moest zijn i.p.v. Oe en ège i.p.v. èige. Tja, kan gebeuren. Toch had ik het naar mijn gevoel redelijk gemaakt. Naast dit dictee kreeg iedere deelnemer (er waren er een stuk of 30) ook een vertaalopdracht van ca. vijftwintig Tilburgse woorden naar ABN, en het uitleggen van een aantal Tilburgse gezegdes. De scores van deze onderdelen werden opgeteld tot een totaalscore. Toen kregen wij de uitslag. Ik zat niet bij de eerste drie, nee dat wist ik wel. Maar 153 fouten vond ik wel erg veel, ik viel zowat flauw (van mun ège aaaf, heet dat in Tilburg…) Maar…ik kwam al snel weer bij mijn positieven, want wat bleek: de jury had maar één fout gemaakt, maar wel een grote. Ik had de verkeerde uitslag teruggekregen, het papier van iemand anders! Ik had bij nader inzien maar 68 fouten. Kijk, op deze manier valt een tegenvaller toch nog mee! Ik behoorde dus tot de middengroep: bovenaan in het tweede rijtje, zeggen ze dan in de eredivisie. Maar het blijft wel bedenkelijk dat een geoefend persoon zoveel fouten aan zijn broek krijgt. Over het Groot Dictee der Nederlandse Taal zal ik het maar niet te lang hebben. Wat een belachelijke tekst dit jaar! Een przewalskipaardenmiddel was de titel die weinig goeds beloofde… Ronduit stompzinnig en nodeloos moeilijk gemaakt, vond ik. Ik had van Kees van Kooten meer verwacht. Maar hij begrijpt niet waar het om gaat, vrees ik. De winnaar – en dat zijn doorgaans geen kleine jongens of meisjes – had toch nog 13 fouten! Zo helpt Kees van Kooten de dicteewedstrijd in Nederland en Vlaanderen wel naar zijn grootje! Ik denk dat er in 2014 alleen nog het Alfs dictee overblijft. Dat is tenminste voor gewone mensen te behappen, gewone mensen met boerenverstand. En die komen uit Alphen, dat wist u toch wel? Jan van Eijck Getsie Destijds voerde ik een boeiende briefwisseling met een vrouw die helaas niet meer onder de levenden is; het was een platonische liefde. Behalve in de brieven, kwam ik haar wel eens op straat tegen, maar nooit op het zwembad, nooit in de bibliotheek hoewel we een passie voor lezen deelden. Zwemmen in water waarin ook anderen 74
zich wentelden met hun smerige lijven vond ze een weerzinwekkende gedachte. Om dezelfde reden wilde ze ook geen boeken ter hand nemen die al door andere handen gegaan waren. Ook dat vond ze smerig; ze kocht al haar boeken. Ik heb altijd gedacht dat het een onschuldige afwijking was: smetvrees. Maar op 14 november 2013 ging ik anders denken door Sabeth Snijders op de Achterpagina van NRC Handelsblad. ‘Alle bibliothekenboeken, zelfs strips, bevatten sporen van bacteriën, virussen en drugs, is gebleken in het tv-programma Man over Boek op de Belgische zender Canvas. De makers lieten de tien meest uitgeleende boeken van een bibliotheek testen, onder meer De helaasheid der dingen en Het diner. Toxicoloog Jan Tytgat die de aanwezigheid van THC (cannabis) en cocaïne onderzocht, is niet verrast: ‘We weten al decennialang dat op elk dollarbiljet sporen van cocaïne zitten. Dat dit fenomeen zich voordoet op objecten die vaak worden aangeraakt door verschillende mensen zoals deurklinken, is nu in West-Europa aantoonbaar.’ Als uitsmijter wordt vermeld dat op het exemplaar van Vijftig tinten grijs sporen van het herpesvirus werden aangetroffen. Volgens Tytgat kunnen we rustig blijven lenen en lezen. De hoeveelheden herpes etc. zijn niet van dien aard dat ze de gezondheid schaden. Ik hoor echter vanuit een hiernamaals iemand getsie zeggen. Ben Loonen Internet Over de bibliotheek gesproken; op vrijdag 1 november 2013 wandelde ik met een groep zangeressen van de Russische groep Classica van het Heem naar het Jan van Besouw. We hadden nog een half uurtje voordat de bus hen zou meenemen naar Breda, dus ik dacht: ik laat de bibliotheek zien. Russen zijn verwoede lezers, ze zullen het interessant vinden. Inderdaad gingen ze gretig in op mijn voorstel, en even later dwaalden we door onze mooie bibliotheek. Het was even over half een. Op een gegeven moment vroeg een gast: en waar zijn de mensen? Inderdaad, een goede vraag. Er was geen sterveling te zien, zelfs bibliotheekpersoneel was onzichtbaar. Ik antwoordde: het is lunchtijd, daarom is er nu niemand. Die verklaring vond een andere gast ontoereikend; ze schudde haar hoofd en gaf háár verklaring, aan één woord had ze genoeg, met een rollende tong-r sprak ze: internet! Ben Loonen Buurten met een buurtman Sinds kort is het raam aan de voorzijde van ons huis getransformeerd tot een etalage. Nee, we hebben geen winkel, er staan geen afgeprijsde artikelen in het 75
venster, eigenlijk is de setting van nu gelijk aan die van enkele maanden geleden. En toch… Op zekere dag stond er plotseling een man-in-het-zwart aan de andere kant van onze voortuin. Die man zag mij aan tafel zitten, ik las de krant, het was nog vrij vroeg in de ochtend. Toen ik opkeek -het lijkt wel of je dat voelt, dat er iemand intens naar je staat te kijken- zwaaide hij zo enthousiast met zijn stok, dat ik overeind kwam en me naar buiten haastte. Het was immers een buurtman. Geen buurman, dat niet, maar wel iemand die hier in de buurt woont en met hem buurt(!) ik af en toe. Nu had die man-met-die-stok dus duidelijk zin in een praatje. Welaan, met mij viel die ochtend te praten, dus dat kwam goed uit. ‘Ik heb etalagebenen’, riep hij melodramatisch. ‘Etalagebenen’, echode het in mijn hoofd. Ik wist wat dat fenomeen inhield. De grote beenslagaders zijn deels verstopt en daardoor is de doorstroming van zuurstofrijk bloed onvoldoende en dat veroorzaakt een hinderlijke pijn. Zo hinderlijk dat je het liefst even stil blijft staan, zelfs als dat in de Heuvelstraat gebeurt voor de etalage(!) van Hünkemöller zodat het lijkt of je plots grote belangstelling hebt voor damesslipjes en bh’s; vandaar die spottende naam. Wie etalagebenen heeft, moet lopen, lopen, lopen, door de pijn heen lopen zelfs, dan zoeken de haarvaten kennelijk nieuwe wegen en voeren zuurstofrijk bloed aan. Daar buurtten wij over en daarom zwaaien wij sindsdien dagelijks naar elkaar, mijn buurtman en ik. Willem van de Vrande De supplementen van ome Frans Hij heette ome Frans. Een danig herseninfarct had van hem een extraverte zorgeloos vrolijke man gemaakt, heel anders dan ik hem van kindsbeen af had leren kennen. Toen hij zo vrolijk geworden was, zat hij net als vroeger met zijn rug naar de boekenkast waarin zijn kostelijke encyclopedie nog alleen maar keurig rug naast rug stond te pronken. In gouden letters vertelden die ruggen dat het daar ging om de Grote Winkler Prins. Ruim driekwart van de boeken stonden op de aangegeven alfabetische volgorde en daarna volgden de supplementen 1, 2, 3 tot –voor zover ik me herinner- 14 of 15. En daarover heb ik met ome Frans een paar keer gepraat. Hij was toen nog rustig bedachtzaam. Hij vertelde me hoe moeilijk het geworden was om de verklaring van 76
een recent begrip op te zoeken. ‘Kennisverwerving is een dure hobby,’ verzuchtte hij, ‘en verschrikkelijk tijdrovend.’ Toen die dure encyclopedie eindelijk compleet leek, van a tot-en-met z dus, weigerde de wereld op te houden met draaien. En vanwege die voortgang zag de redactie van de zo geprezen Winkler Prins zich genoodzaakt een supplement uit te brengen om bij de tijd te blijven. En toen begon het probleem van ome Frans. Dat zo’n supplement een slordige duit kostte, was nog niet het ergste, eerst zocht je in de a-tm-z om daarna supplement na supplement op de slaan. Wat een moeite, wat een aanslag op je kostbare tijd! En zeker toen het aantal supplementen opgelopen was tot 14 of 15, die edities waren telkens ‘compleet’, dat wil zeggen, van a-tm-z. Wat jammer dat ome Frans al weer heel wat jaren tot de verleden tijd behoort, anders zou ik hem kunnen vertellen, dat mijn encyclopedie (niet die dure prestigieuze Winkler Prins natuurlijk – zou die nog bestaan?) dat mijn encyclopedie al lang naar de Kringloopwinkel is verhuisd en dat ik voortdurend snel & handig dankbaar gebruik maak van het internetfenomeen Wikipedia, waar ik tot mijn verbazing een illustratieve foto aantrof van die encyclopedie zoals ome Frans er een had. Willem van de Vrande De boekenkast van oom Johan, een herinnering Oom Johan. Ik herinner me hem alleen van een foto: een ernstig kijkende heer in een donker driedelig kostuum, gezeten op een witte houten tuinbank op het terras van zijn stijlvolle villa met tante Net naast zich, hun zoontje Frits tussen hen in. Voor mij een beeld van ingetogen voornaamheid. De foto zal eind jaren dertig van de vorige eeuw zijn gemaakt. In zijn jonge jaren was oom Johan metselaar tot hij bij een ongeval de vingers van zijn rechterhand kwijtraakte. Hij leerde te schrijven met de linkerhand, ging een opleiding voor onderwijzer volgen en liet zich vanaf toen Johan noemen in plaats van Jan. Kortom, hij begon aan een nieuw leven. In de tijd van de foto was oom Johan Hoofd der School in zijn woonplaats U, een klein dorp zo’n anderhalf uur fietsen van G waar wij woonden. Samen met de pastoor vormde hij de plaatselijke intelligentsia. Hoewel het bovenmeesterschap hem waarschijnlijk meer aanzien dan salaris zal hebben opgeleverd, was hij welgesteld geraakt. Hij stierf in 1941. Hij was een zeer achtenswaardig man. 77
In de grote vakantie na de vijfde klas mocht ik met mijn moeder op bezoek bij tante Net. Ik had beloofd goed door te fietsen en onderweg niet te zeuren. Toen we aankwamen zag ik dat op het terras nog de witte houten bank van de foto stond. Ik nam me voor er even op te gaan zitten als ik de kans kreeg. Tante ontving ons met grote vriendelijkheid en gulheid. Jammer dat Frits niet thuis was. Zij prees mij: ‘Zo ver gefietst met je kleine beentjes’ en zij serveerde thee en limonade in de kamer die eens de studeerkamer van oom Johan was geweest. En daar, in die kamer, zag ik iets waarvan mijn mond openviel. Het indrukwekkendste meubelstuk dat ik ooit had gezien: de boekenkast van oom Johan! Die kast, meer dan tweemaal zo hoog als ik groot en haast zo breed als de kamer lang was, was van zacht glanzend hout. Door vier dubbele deuren met fraai bewerkt glas waren planken met boeken, boeken en nog eens boeken te zien. Meerdere series banden van drie tot wel twintig delen, hele rijen boeken van allerhande grootte en kleur, ik keek mijn ogen uit. Alles samen een hoogverheven schrijn van geheimenisvolle kennis, wijsheid en pracht (al was het gebruik van dit soort woorden mij toen niet eigen). Na twee snelle slokjes van mijn limonade ging ik de kast van zo dichtbij mogelijk bekijken, mijn neus haast tegen het mooie, smetteloze glas. Tante glimlachte: ‘Ja jongen, dat zijn allemaal boeken van de Mister’. Als zij over haar overleden man sprak, noemde ze hem altijd met een opmerkelijk respect: ‘de Mister’. ‘Wacht, ik zal hem eens openmaken’. Uit de brandkast die tegen een andere muur stond, pakte zij een sleutel en zij deed een paar van de dubbele deuren open. ‘Zo, nu kun je het beter zien’. Ik rook een lichte geur van oud leer en papier. Wat een rijkdom onder handbereik. Voorzichtig streek ik met één vinger hier en daar langs de boeken en boekjes en keek snel om naar tante. Die knikte vriendelijk. Ik pakte een boek uit de kast, bekeek de voorkant en bladerde er voorzichtig in en -omdat ik geen ‘Niet-met-de-handjes’ hoorde- nog een ander en nog een. Al gauw zat ik te lezen in een boek dat De zeven wereldwonderen heette. Het was lang niet het grootste of mooiste boek uit de kast maar het was wel het mooiste boek dat ik ooit had vastgehouden. Terwijl de twee zussen, beiden weduwe, praatten over hun zorgen, over de voorbije oorlog, over gezondheid en ziekte in de familiekring en over wat al niet, las ik en las ik en bekeek ik uitgebreid de zeven platen. Toen sloeg mijn bewondering ineens om in hebzucht: ik wilde dit boek hebben! Starend naar De Hangende Tuinen van Babylon probeerde ik te bedenken hoe 78
dat aan te pakken. Gewoon vragen durfde ik niet: moeder zou mopperen over mijn brutaliteit en tante zou vast nee zeggen. Wat dan? Ik besloot dat er niets anders op zat dan te laten merken dat dit boek heel belangrijk voor mij was: blij kijken als ik er in zat te lezen en treurig als ik het weer zou moeten teruggeven. Als dat duidelijk genoeg was, zou ik tante zo misschien vermurwen. Zij was toch zo vriendelijk en ze had zoveel boeken. Toen het tijd werd om te vertrekken zei mijn moeder: ‘Kom. Sta eens op en geef tante het boek maar weer eens terug, want we moeten gaan’. Zo traag mogelijk liep ik, nog in het boek kijkend, naar tante. ‘Vind je het boek zo mooi?’ vroeg ze. ‘Ja, héél mooi’, zei ik en ik keek haar hoopvol aan. ‘Ja, dat heb ik wel gezien. Je moet maar gauw weer eens terugkomen met jullie moeder, dan kun je er verder in lezen’, zei zij vriendelijk met de sleutel van de kast al in haar hand. De klik waarmee ze de deuren weer op slot deed was hartverscheurend. Tijd om buiten op de witte bank te gaan zitten, was er niet meer. De boekenkast van oom Johan was voor mij het achtste wereldwonder. Nog niet zo lang geleden sprak ik met neef Frits over mijn herinnering aan zijn ouderlijk huis en aan de boekenkast. Hij is al jaren geleden naar V in België verhuisd en de boekenkast met hem. Onlangs stuurde hij mij een foto van de kast. Omdat zij in haar geheel niet in zijn huis te plaatsen was, is zij opgedeeld in vier delen die twee aan twee, ruggelings tegen elkaar, haaks op een muur staan. Weg dus het overweldigende beeld van weleer. Voorts bleek uit de foto dat de uitvoering, met name ook van het glas in de deuren, heel wat soberder is dan ik mij -als hierboven beschreven- meende te herinneren. O, die beelden uit onze kinderjaren! Jos de Vet Een culturist verklaart zichzelf Onlangs kwam ik voor het eerst van mijn leven een culturist tegen. Voor het eerst, want ik had nog nooit gehoord van de culturist. Gelukkig maar dat de drager van dit neologisme vol trots bereid bleek om mij omstandig uit te leggen wat een ‘culturist’ is. ‘Dat kun jij ook niet weten’, zei hij glimlachend met die licht-nasale stem van hem, ‘want ik heb dat woord pas gisteren uitgevonden en daarom zal ik het je uitleggen, zodat jij erover kunt schrijven, want dat zou ik graag willen, dat jij erover schreef.’ 79
Hij ging er eens goed voor zitten in de vanzelfsprekendheid, dat ik buitengewoon geïnteresseerd was in zijn zelfverzonnen verklaring van zijn zelfverzonnen etiket. ‘Kijk’, zei hij, ‘ik kijk tegenwoordig weer wat vaker naar Pauw & Witteman. Ik was ermee gestopt, omdat ik zo moe werd van al die ervaringsdeskundigen die vanuit hun eigen, meestal Nederlandse culturele achtergrond geen enkele moeite hebben om alle problemen van de wereld te beoordelen, of sterker nog te veroordelen. Maar intussen komen er in dat soort programma’s steeds meer mensen aan het woord die elders geboren zijn en ik ben gaandeweg tot de conclusie gekomen dat die praatgasten op een heel eigen wijze tegen onze cultuur aankijken en aangezien ik thuis ben op de hele aardbol, snap ik hoe ze kijken, die globerakkers. Ik geef een voorbeeld. Ik woonde een decennium of wat geleden in Indonesië; daar werkte ik lang genoeg om te ontdekken dat moslimvrouwen in besloten religieuze gemeenschappen, besneden worden. Dat gebeurt trouwens ook al eeuwen bij streng religieuze groepen in grote delen van Afrika, in het Midden-Oosten en in landen als Pakistan. Als ik dat fenomeen vanuit mijn culturele normen en waarden bekijk, dan vind ik dat een uiterst weerzinwekkend verschijnsel en matig mezelf aan het te veroordelen. Tegelijkertijd denk ik: hebben ze het dan zo fout in die culturen? Vrouwen die daar niet besneden worden, worden maatschappelijk verstoten en dat wil natuurlijk geen vader voor zijn dochter, geen moeder voor haar kind. Het feit dat ik vanuit míjn culturele achtergrond vrouwenbesnijdenis veroordeel, maakt van mij een culturist. Waar haal ik immers de arrogantie vandaan om de eeuwenoude cultuur van miljoenen mensen te veroordelen? Met de intrede van het internet lijkt er trouwens wel enige verandering in gang gezet te zijn. Veel jonge mensen uit die landen gaan niet langer akkoord met de besnijdenis van vrouwen. Zo zal de tijd zijn werk doen. Dat proces werkt veel beter dan het beruchte wijsvingertje van de Nederlander.’ Het werd even stil aan de keukentafel, toen vervolgde hij recht voor zich uit sprekend: ‘Ik realiseer me plotseling hoe dicht culturisme en racisme bij elkaar liggen. Aan culturisme ontkomt niemand; je bent nu eenmaal in een cultuur geborenen je krijgt dus die waarden en normen mee. Racisme daarentegen is gebaseerd op een bewuste veroordeling en daarom verwerpelijk. Als ik zeg: Indiërs zijn dom, dan is dat een racistische uitspraak. Als ik daarentegen zeg: Het kastensysteem van de Indiase samenleving zorgt ervoor dat de meeste Indiërs dom zijn, dan is dat te beschouwen als een culturistische uitspraak, en dat mag ik zeggen… Hoogste tijd voor koffie.’ Tijdens die laatste uitspraak was hij opgestaan en naar het aanrecht gelopen waar 80
een koffiezetapparaat stond te wachten. Terwijl meneer Philips zijn werk deed, ging hij met zijn achterste op de rand van het aanrecht zitten. ‘Nooit geweest, racist. Overal ter wereld heb ik gewerkt met autochtonen, nooit een onvertogen woord. Wel zakelijke conflicten natuurlijk, je werkt nou eenmaal niet om iedereen om je heen a priori gelijk te geven. Je moet je talenten zo scherp mogelijk inzetten, dan profiteert iedereen er optimaal van. Het is van belang om die vreemde cultuur te leren kennen en begrijpen, zo niet dan brand je snel af.’ Achter zijn rug liet het gesputter weten, dat het proces beëindigd was en wij aan de koffie konden. Toen we weer tegenover elkaar zaten, grijnsde hij: ‘Zo moet dat, zaterdagochtend ongestoord aan de keukentafel met een kop koffie en een goed gesprek. Wat ik erg grappig vond was die clash tussen Rusland en Nederland een maand of wat geleden. Rutte moest zijn bezorgdheid kenbaar maken over de anti-homowet in Rusland; ik hoor dat, terwijl ik me realiseer hoe kort geleden het nog maar is dat homo’s bij ons maatschappelijk veroordeeld werden. Zelfs nu is homofilie voor sommige Nederlanders geen vanzelfsprekendheid. Afijn, Poetin legt aan Rutte uit, dat de Russen voor 90% homofilie afwijzen en dat die wet dus een democratische beslissing is. Een culturistische zaak zogezegd. En wat voegt meneer Poetin daar aan toe? De vraag hoe het mogelijk is dat er in dat moderne Nederland nog steeds een politieke partij is waaraan vrouwen geen actief lid mogen zijn, als je snapt wat ik bedoel. Kortom, het is zaak je te verdiepen in de achtergronden van ons vreemde culturen en pas oordelen als daar redelijke gronden voor zijn, zodat je als culturist geen racist wordt.’ Willem van de Vrande
81
Norbert de Vries
Yvonne Keuls op zondag 9 maart in Goirle
Yvonne Keuls wordt als Yvonne Bamberg op 17 december 1931 geboren in het toenmalige Batavia in Nederlands-Indië. Ze is de jongste van vier kinderen in een gezin met een Nederlandse vader en een Javaanse moeder, die een geboren verhalenvertelster is. Als Yvonne zes jaar is, komt het gezin naar Nederland en vestigt zich in Den Haag, een overgang die ze zonder veel problemen doorstaat: ‘Een kind is ontzettend plooibaar. Het past zich direct aan. Ik was hier meteen opgenomen.’ Ze wordt onderwijzeres. Haar eerste baan in het onderwijs: lerares van een zesde klas met maar liefst 53 kinderen in een volksschool in de Haagse Baambruggestraat. Omdat er niet genoeg schoolboekjes zijn, begint ze zelf leerstof te schrijven die direct met het eigen leven van haar leerlingen te maken heeft. Ze laat een piano in de klas plaatsen en maakt samen met de kinderen een musical, waarvoor ze zelf de kleren en andere benodigdheden ontwerpen. Ook het afdreunen van de tafels van vermenigvuldiging gaat op pianoklanken. De inspectie is niet ingenomen met deze weinig orthodoxe benadering en het volgend schooljaar (1953-1954) wordt ze terugzet naar een vierde klas, ‘met een stuk minder kinderen’, al zijn het er nog altijd 42. Na haar huwelijk in 1954 met Rob Keuls wordt ze op school ontslagen en gaat ze als rekenaar werken op het kantoor van een verzekeringsmaatschappij. Na de geboorte van haar dochter Claudette in 1955 (in 1957 en 1961 worden respectievelijk Maryse en Gerdien geboren) begint ze met het schrijven van korte schetsen over haar dochters en daarna ook van gedichten, toneelstukken en hoorspelen. In de jaren zeventig geeft ze veel lezingen op middelbare scholen over Couperus en Vestdijk naar aanleiding van de televisiescenario’s die ze schreef op basis van romans van deze auteurs. Daardoor komt ze in contact met jongeren en hun soms schrijnende persoonlijke problemen. Haar betrokkenheid maakt dat ze ‘probleemkinderen’ tijdelijk in huis neemt, maar wanneer dit leidt tot een onhoudbare situatie, neemt ze samen met een arts van de Haagse GGD het initiatief voor een opvangcentrum voor jongeren in Den Haag. De ellende die ze tijdens haar werk in het JOS (Jongeren Opvang Sentrum) meemaakt, verwerkt ze door ‘s avonds op te schrijven wat overdag gebeurd is. Na een jaar gaat het JOS aan het eigen succes ten onder: de toeloop is zo groot dat enorme schulden gemaakt worden en een faillissement niet te vermijden is. 82
Bij de voorbereiding van boeken als Jan Rap en z’n maat en Het verrotte leven van Floortje Bloem kreeg zij al veel te maken met de psychiatrie. Daaruit ontstond de wens om ook eens een boek over psychiatrische inrichtingen te schrijven. Voor Meneer en mevrouw zijn gek brengt ze daarom een jaar lang veel tijd door in een psychiatrisch centrum in Den Haag. Vanaf Daniël Maandag (1988) worden autobiografische elementen ook in haar novellen en romans belangrijker. In toenemende mate gaat het daarbij om het Indische verleden van haarzelf en haar familie. Dat het lezerspubliek dat ook bijzonder waardeert, blijkt wel uit de bekroning van Mevrouw mijn moeder (1999) met de Trouw Publieksprijs voor het Nederlandse Boek. Ziedaar een leven in vogelvlucht. Interessante vrouw die de kunst van het vertellen als geen ander beheerst. Dat bleek ook wel tijdens haar eerdere bezoeken aan Goirle. Ik was er destijds zelf niet bij, maar mij is verteld, dat Joost Minnaard (die haar zou interviewen) toen geen moment aan het woord is gekomen. Ze ging staan, en begon haar verhaal te doen, zonder nog op te houden. En het publiek dronk haar woorden in, en genoot. Dat zal op 9 maart niet anders zijn. Dat is een zondag! En ook een ongewoon uur: 15.00 uur. U betaalt € 32,50 en dat lijkt erg veel, maar wat u daarvoor krijgt is onbetaalbaar: eerst een sprankelende lezing/vertelling van Yvonne en daarna een Indisch buffet van ‘Gember & Sereh’. Selamat bersenang-senang. Selamat makan!
83
Norbert de Vries
Heb je het al gehoord? Wim Daniëls komt naar Goirle!
Dat uitroepteken staat daar met een bedoeling. Want Wim Daniëls is de mede-auteur van het boekje ‘Eten, vuren en beuken’ (ondertitel: keiharde regels voor interpunctie), en daarin is ook een mooi hoofdstuk gewijd aan het uitroepteken. Uit het gedicht Het uitroepteken van Drs. P. citeert hij: Bij schrik, verbijstering, of enthousiasme Bij brandalarm, gelach of felle haat Bij aanvalskreet of uiting van orgasme Geheid, dat er een uitroepteken staat Bij evangelisatie en negotie Kan men er niet met goed fatsoen omheen Kortom, bij stemverheffing en emotie Is deze indicatie algemeen. De emotie, volgend op het vernemen van het bericht inzake de komst van Daniëls, mag u overigens zelf invullen. Uitroeptekens, heerlijk, toch? Maar let op: overdaad schaadt! Gerrit Komrij schreef, dat het (overdadige) gebruik van het uitroepteken de onmacht van de schrijver aangeeft om de juiste woorden te kiezen. Het uitroepteken wordt dan gebruikt om de boodschap kracht bij te zetten, terwijl die kracht juist moet worden ontleend aan de woorden van de zin en de zinsbouw. Leestekens, onderschat hun belang niet: ze kunnen de vonk zijn die revolutionair gestemde massa’s de barricaden op jaagt. Het voornoemde boekje is opgedragen aan de drukkers van Sint-Petersburg die in september 1905 in staking gingen vanwege de onbetaalde leestekens. Ze eisten, dat ze hetzelfde tarief zouden ontvangen voor leestekens als voor letters. Andere beroepsgroepen sloten zich bij de stakende drukkers aan (zelfs de balletdansers deden dat), en zo groeide dit kleine arbeidsconflict uit tot een algemene staking die tsaar Nicolaas II (node) deed besluiten om het Oktober Manifest te tekenen, waarin hij beloofde om een parlement (de Doema) in te stellen – met stemrecht voor de mannelijke arbeiders en boeren. Zoals Trotzky later opmerkte: ‘Aldus begon een staking over een leesteken, en eindigde met de val van een absolute vorst.’ Andere boeken van Daniëls heb ik niet, maar op zijn website zag ik een afbeelding 84
van een boekenmeubel met daarop 100 (honderd!!) boeken van zijn hand gepresenteerd. Sodeju, die man schrijft vier à vijf boeken per jaar. En dan is ie ook nog vaste gast bij ‘Spijkers met koppen’ (radio) en ‘Pauw & Witteman’ (tv), treedt regelmatig op als cabaretier, en speelt toneel. En dan -het is bijkans niet te gelove- is hij bovendien stadsdichter van Helmond!!!! Helmond, dat niet voor niets zo heet: de mond van de hel. Laat alle hoop maar varen, daar is alles anti-poëtisch. Ik ben confuus, ik sta perplex: waar haalt die man al die energie vandaan? En dan komt ie ook nog naar Goirle! O ja, ook De geschiedenis van de komma heeft ie geschreven, en over dat boekje las ik een juichend stukje van Nicolaas Matsier. Moest ik maar eens kopen! Ach, het is te veel om op te sommen wat hij allemaal voor moois geschreven heeft. Die man = taal. Als die naar Goirle komt, dan móét u daar bij zijn. En gelukkig, dat kan. Op dinsdag 11 maart om 20.00 uur in het cc Jan van Besouw. Bent u niks, dan betaalt u €7,50; bent u lid van de bieb (u bent dus al iets meer dan niks), dan betaalt u € 5.-, maar bent u lid van de LKG (het hoogst bereikbare stadium van letterlievendheid), dan mag u gratis naar binnen (wel graag tevoren –kosteloos- een kaartje ophalen bij Boekhandel Buitelaar). Een tip: wacht niet te lang, want het zou wel eens erg druk kunnen worden! (exclamation point)
85
Bio- bibliografische gegevens
Ineke Broeckx (1953) studeerde na het gymnasium psychologie en cultuurwetenschappen en werkt momenteel als vrijwilligster voor diverse organisaties. Bart Drinkenburg (1940), geboren in Eindhoven, woont nu in Geleen na 15 jaar Groningen. Scheikundig ingenieur, gepensioneerd. Voordien werkzaam in de industrie en als hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hans Dütting (1947) van hem zijn op het ogenblik in de boekhandel te koop en/ of te bestellen : monografieën over Jan Cremer, Cees Nooteboom, Hugo Claus, Jan Wolkers en Harry Mulisch, één dichtbunel, drie dagboeken, novellen, essays, en vertalingen van Kokuzo Okakura en Jack London. Binnenkort verschijnt zijn boek over Simon Vinkenoog en de eerste Nederlandse biografie van Jack London, plus de vertaling van Londons omvangrijkste roman De Vallei van de Maan. Jan van Eijck (Alphen, 1950) werkt ruim 30 jaar als arts in de GGD-wereld, laatstelijk als medisch adviseur van de directie GGD Hart voor Brabant. Daarnaast is hij conservator van museum De Dorpsdokter in Hilvarenbeek. Hij publiceert met name over heemkundige en medisch-historische onderwerpen. Frans de Groot (1946) werkte 34 jaar als huisarts in Goirle. Hij organiseerde nascholing voor huisartsen en specialisten in de regio en is liefhebber van o.a. literatuur en filosofie. Kees Hermis (Hulst, 1941) maakt houtsculpturen en poëzie. Voornaamste publicaties: Een vorm van leven (1984), Van aardse zijde (1984), Zonder omzien (1991), De dood weersproken (1995), Oud asfalt (1998), Anerca (2001), Stuiflicht, een bloemlezing van 25 jaar poëzie (2003) en Gezongen steen (2008) Tijdland (2010). Laetitia van den Heuvel studeerde Romaanse talen, Kunstgeschiedenis en Cultuurpsychologie. Zij geeft colleges moderne Franstalige literatuurbeschouwing en thema’s uit de kunsthistorie (Universiteit van Tilburg, HOVO). In Goirle is zij actief op terreinen van kunst en cultuur. Kees Joosten (1952) was werkzaam in de detailhandel. Reisde in de jaren 70 en 80 de wereld rond. Van 1982 tot 1987 schreef hij columns in het dialect voor het Goirles Nieuwsblad. In 1998 publiceerde hij een kinderboek De lange reis van het 86
kuikentje Suzie en in 2011 een reisboek Een verloren dag. Ben Loonen (1944) is pastor bij een religieuze congregatie van zusters in Eindhoven en docent filosofie bij Fontys Hogescholen in Tilburg. Joannes Maas (Tilburg, 1944) studeerde Nederlandse taal en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Tot 2006 gaf hij les aan het Sint-Odulphuslyceum in Tilburg. Hij publiceerde in 2009 bij Free Musketeers het boek: Werklust, ’69. Een roman over de Maagdenhuisbezetting in 1969. In november 2012 verscheen in eigen beheer Zwindingen. In De Boschkens en aan Zee. Ook werkt hij aan een lexicon van literaire onderwerpen: Leyeloren, gepubliceerd op Blogger. Romain John van de Maele (1945) is drs. in de algemene cultuurwetenschappen en publiceerde de dichtbundels Dagboek van een paria (1974) en Miniaturen voor stem en hand (1988). De essays Op het spoor van Boon, een contextuele benadering (1999) en Cyriel Buysses plattelandswerelden (2003), plus vertalingen van Scandinavische en Duitstalige poëzie. Voorts publiceert hij regelmatig over poëzie en de culturele betrekkingen tussen de Lage landen en Denemarken. Joost Minnaard (1950) doctoraal Nederlands in Utrecht 1979. Als docent Nederlands sindsdien werkzaam bij de Fontys Pabo Tilburg; schrijft recensies over literatuur in o.a. de Amigoe (NA). Albert Swaak (1925) arts, publiceerde de dichtbundels: Zwartboek (1980), Aantekeningen (1982), Zonder titels (1983) en Landschappen van mijn dagen (1986). Hans Taal (1946) korte verhalen, gedichten, reisverslagen en cabaretteksten. Opleiding o.a. School voor Journalistiek te Amsterdam. Publicaties: o.a. NRC– Handelsblad, diverse tijdschriften, Goirle schrijft; De wraak van de vrouwen (1996), De lach van Birgui (1997), De vloek van Afrodite (2000). Willem van de Vrande (1940) Neerlandicus, toneelregisseur, dichter. Publiceerde in diverse bladen, schreef toneelstukken en gaf een aantal dichtbundels uit, w.o. Zonder paraplu, Tot in mijn dromen (uitgave Stichting Nacht van het Gedicht/Fado Press, 2001), Dag Dorp (2003), Nooit wil ik vergeten (2010), Er ligt een woord op tafel (2010). 87
Norbert de Vries (1948), lezer, vrijschutter, platonisch minnaar van de Goolse geit (met een zweempje Mestreechter geis), taalliefhebber, opschrijver. Reinoud van Vught (1960) is beeldend kunstenaar, studeerde monumentale vormgeving en schilderkunst aan de kunstacademie Sint-Joost in Breda. Hij woont en werkt sinds 1995 in Goirle.
88
Mededelingen
Activiteitenoverzicht 2014 Donderdag 13 maart 20.00 uur CC Jan van Besouw - ALV – Algemene Leden Vergadering Agenda • welkom en opening door de voorzitter • verslag vorige vergadering (secretaris) / ingekomen stukken • financieel overzicht (penningmeester) • rondvraag Literaire Cafés • zondag 9 mrt 15.00 uur Kapel CC Jan van Besouw Goirle, Yvonne Keuls, € 32.50 incl Indisch buffet; kaarten bij Boekhandel Buitelaar • dinsdag 11 mrt 20.00 uur Kapel CC Jan van Besouw Goirle Wim Daniëls, LKGleden gratis; kaarten bij Boekhandel Buitelaar Bestuur Literaire Kring Goirle Joost Minnaard, voorzitter Schubertstraat 15, 5011 CA Tilburg, 013 – 5431986 José Pothof, secretaris Kerkstraat 20, 5051 LB Goirle, 013 – 5342568 e-mail
[email protected] Henk van Griethuijsen, penningmeester Grobbendonckpark 9, 5051 KP Goirle, 013 – 5344520 Els van Kemenade, bestuurslid Tilburgseweg 139, 5051 AD Goirle, 013 – 5341826 89
Kopij voor Leydraden nummer 96 De redactie van Leydraden nodigt eenieder uit kopij in te sturen aan
[email protected]. Stuur de tekst altijd als bijlage in een Word-document. Kopij moet uiterlijk op 5 april 2014 bij de redactie binnen zijn.
De LKG en de LOG-radio: Een Uur LiteratUUR Onder auspiciën van de Literaire Kring Goirle gaat op elke eerste maandag van de maand om 19.00 uur het programma Een Uur LiteratUUR de lucht in onder redactie van Ben Loonen, Els van Kemenade en Maritia Witte. Vanaf dinsdag wordt dat programma elke werkdag herhaald tussen 10 en 11 uur (behalve op zaterdag); Een Uur LiteratUUR vindt u op FM 87.5 MHz (kabel) of op 105.6 MHz (ether). 90
? n e z e l ge t i U BOEKHANDEL BUITELAAR
Vind bij ons het ideale kado voor iedere gelegenheid. De boekhandel van Goirle. www.boekhandelbuitelaar.nl
De Hovel 21, 5051 NP Goirle tel: 0135301122 / fax: 0135301124
[email protected] www.boekhandelbuitelaar.nl
De winkel is gevestigd tegenover het gemeentehuis.
