H
E
R
M
E
S
LESTEKST: “De dekolonisatie van Latijns-Amerika: De Casus Haïti” Filip Van Tricht Afdeling: ASO Klas: 5de jaar Vak: Geschiedenis Lesonderwerp: De dekolonisatie van LatijnsAmerika: de casus Haïti.
6. De lln. leren notitie nemen tijdens de les (‘leren leren’). 4. Didactische werkvormen: – voeren van een onderwijsleergesprek – kritisch lezen en bevragen van actuele media en van historische bronnen
1. Beginsituatie: De leerlingen kennen uit de voorgaande les de hoofdlijnen van de onafhankelijkheidsstrijd van het Latijns-Amerikaanse continent in het algemeen.
5. Lesstructuur: 1. Lesfase 1: Inleiding: recapitulatie van de belangrijkste inzichten uit de vorige les. 2. Lesfase 2: De onafhankelijkheidsstrijd van Haïti begin 19de eeuw. 3. Lesfase 3: Het protectoraat van de V.S.A. over Haïti begin 20ste eeuw. 4. Lesfase 4: De actuele politiek-economische positie van Haïti. 5. Lesfase 5: Besluit: neokolonialisme: zegen of gesel voor een land ?
2. Probleemstelling: “Is neokolonialisme een goede of een slechte zaak voor een land ?” 3. Doelstellingen: 1. De lln. kennen het bijzondere karakter van de Haïtiaanse onafhankelijkheidsstrijd. 2. De lln. kunnen in hun eigen woorden de begrippen ‘neokolonialisme’ en ‘imperialisme’ omschrijven. 3. De lln. kunnen een standpunt in verband met neokolonialisme innemen en beargumenteren. 4. De lln. kunnen ‘politiek-ideologische retoriek’ en ‘politiek-economische realiteit’ van elkaar onderscheiden en met elkaar confronteren. 5. De lln. kunnen historische en actuele (bron)teksten kritisch bevragen.
6. Aangewende media: – Historische kaarten. – Historische en actuele documenten. 7. Gebruikte literatuur ter voorbereiding van de les: DELINCE (K.), Les forces politiques en Haïti. Manuel d’histoire contemporaine, Editions Karthala, Paris, 1993.
8. Bordschema: Belangrijke termen en namen: Toussaint Louverture neokolonialisme imperialisme politieke retoriek vs. politieke realiteit
Lestekst
1. – – 1. 2.
Koloniale situatie: eind 18de eeuw: Frans socio-politieke indeling: blanke bestuurders uit moederland lokale blanken: aandeel in beleid + economische rijkdom (suikerteelt) 3. mulatten: geen politieke macht + deel hebbend aan economische rijkdom 4. zwarte slaven: geen politieke rechten + geen economische rijkdom
Probleemstelling: “Is neokolonialisme een goede of een slechte zaak voor een land ?”
2. Onafhankelijkheidsstrijd: – aanleiding: Franse Revolutie (1789) – verloop: alle Haïtiaanse bevolkingsgroepen betrokken in de strijd (blanken, mulatten, zwarte slaven) – uitkomst: zwarte slaven => bovenhand
22
Jaargang 10 - nummer 1
H
E
R
M
E
S
3. Protectionisme van de V.S.: – 19de eeuw: ‘zwarte slavenstaat’ Haïti in internationaal isolement – 1915: invasie V.S. – tot vandaag: V.S.-neokolonialisme in Haïti – gevolgen ? positief/negatief
DRAAIBOEK: 1. Lesfase 1: Inleiding: recapitulatie van de belangrijkste inzichten uit de vorige les en aanbrengen nieuw lesthema / nieuwe probleemstelling: * Recapitulatie: de lln. beantwoorden volgende vragen: * Wat waren de oorzaken van de onafhankelijkheidsstrijd in Latijns-Amerika begin 19de eeuw ? – frustratie Creoolse economische elite (Simon Bolivar & José de San Martin) – invloed van Amerikaanse (1776) en Franse (1789) revolutie: liberalisme en nationalisme * Hoe kunnen we die succesvolle onafhankelijkheidsstrijd verklaren ? => Monroe-doctrine van de V.S.A. * Welke evolutie stellen we vast in de periode na de onafhankelijkheid ? – fundamentele economische onafhankelijkheid van buitenland – buitenland mengt zich op die manier in de interne politiek => neokolonialisme * Nieuw lesthema / nieuwe probleemstelling: – Vandaag gaan we het hebben over de onafhankelijkheidsstrijd en daaropvolgende geschiedenis van één specifiek Latijns-Amerikaans land: Haïti. – Probleemstelling daarbij: “Is neokolonialisme een goede of een slechte zaak voor een land ?” 2. Lesfase 2: De bijzondere onafhankelijkheidsstrijd van Haïti (1789-1804): * De politieke en sociaal-economische koloniale situatie op Haïti eind 18de eeuw: => In wiens handen was Haïti in de koloniale periode ? Welke taal is vandaag nog de officiële taal in Haïti? Kijk ‘ns naar de namen van de belangrijkste steden ? (de lln. bekijken een kaart van Haïti) – Frankrijk / Frans: Haïti was eind 18de eeuw een Franse kolonie ontstaan uit piratennest; de naam ervan was Saint-Domingue. – Maar: voorheen Spaans: deel van het eiland Hispaniola (ontdekt door Colombus zelf in 1492) blijft ten andere Spaans: Santo Domingo, vandaag: Dominicaanse Republiek. => Wat waren de verschillende sociale groepen in die koloniale tijd ? Hoe was de politieke en economische macht verdeeld ? Wat zijn de verschillen / gelijkenissen met wat we voor Latijns-Amerika in het algemeen gezien hebben ? (de lln. bekijken een schema van de socio-politieke verhoudingen in koloniaal Haïti) – 1. kleine groep blanken uit Frankrijk die de leiding van het bestuur uitmaken; 2. Franse blanken die gedeeltelijk deelnemen aan bestuur en economische elite uitmaken; 3. Mulatten die wel vrij zijn, economisch tot de elite behoren, maar politiek niet aan de bak komen; 4. Zwarte slaven: onvrij, geen politieke of economische invloed. – Tot op zekere hoogte vergelijkbaar met situatie in rest van Latijns Amerika (blanken uit moederland bekleedden hoogste politieke macht), maar toch ook anders: mulatten / kleurlingen behoren tot de economische elite, samen met de lokale blanken (maar: verschil qua politieke positie. Jaargang 10 - nummer 1
23
Lestekst
H
E
R
M
E
S
=> Hoe zullen de lokale blanken en mulatten zich gevoeld hebben ? Denk aan de creolen in Spaans Latijns-Amerika ! – Gefrustreerd en tegelijkertijd ambitieus op politiek vlak = opnieuw: dieper motief voor de onafhankelijkheidsstrijd. * Aanleiding voor de onafhankelijkheidsstrijd: => Wat zou die aanleiding kunnen geweest zijn ? Denk aan vorige les, aan gebeurtenissen in het moederland eind 18de eeuw! – De Franse revolutie in 1789: – Hierdoor: nu concrete invloed van revolutionaire liberale en nationalistische ideeën op Haïti; verplicht tot keuze tussen de afgezette koning of de revolutionairen. – lokale blanken keizen voor liberale volkssouvereiniteit, maar geen gelijkheid: => gewapende strijd tegen zwarten, mulatten en Franse regering – mulatten kiezen voor gelijkheid met de blanken (niet met de zwarten), volkssouvereiniteit hoeft niet per se => strijd tegen blanken (en eerst ook: zwarten) — zwarten kiezen voor vrijheid én gelijkheid: beginnen een opstand tegen aanvankelijk iedereen. => Hoe verhoudt deze situatie zich tot de onafhankelijkheidsstrijd in de rest van Latijns-Amerika ? – Die verloopt heel anders: op Haïti zijn er verschillende sociale groepen met politieke ambities die tegelijkertijd actie ondernemen en de strijd, ook tegen elkaar, aangaan (lokale blanken, mulatten, zwarten); in Spaanse Latijns-Amerika zou het om één relatief homogene groep gaan: de creolen. => Uiteindelijke resultaat na lange strijd (1789-1804): – Coalitie van mulatten en opstandige slaven zorgt ervoor dat de Franse blanken buitengekuist worden en Haïti wordt onafhankelijk. => Dus: wat is een belangrijk verschil met de dekolonisatie in de rest van Latijns-Amerika ? – De onderste sociale lagen, de zwarte slaven, halen het, met aan hun zijde de mulatten. – belangrijke impact op bestuur van Haïti: we lezen een fragment uit de eerste grondwet van Haïti: geen grondbezit voor blanken mogelijk 3. Lesfase 3: Het protectoraat van de V.S.A. over Haïti begin 20ste eeuw: * De moeilijke 1ste eeuw van Haïti’s onafhankelijkheid: => Wat waren de hoofdlijnen van Haïti’s eerste eeuw onafhankelijkheid ? Economische evolutie ? Internationale positie ? Interne politieke situatie ? (de lln. lezen een fragment uit VOGEL, Geschiedenis van Latijns-Amerika, p. 260 e.v.) Economisch: – Geen eigen middelen om industrie / nijverheid / ondernemingen / enz. op enige schaal op te zetten – Isolement slechts afgekocht tegen hoge prijs: slechte handelsvoorwaarden en slechte voorwaarden leningen Internationaal: – Statuut van zwarte-slaven-staat leidt tot isolement zolang de slavernij in Europa en Verenigde Staten nog bestaat: vrees dat de Haïtiaanse situatie zou overspringen naar andere regio’s Interne politiek: – Tegenstelling tussen mulatten en zwarten beheerst politieke leven en zorgt voor voortdurende stabiliteit – Internationaal en economisch moeilijke situatie versterkt die instabiliteit nog omwille van geringe vooruitgang / ontwikkeling => Besluit: op eigen benen onafhankelijk: weinig positieve resultaten Lestekst
24
Jaargang 10 - nummer 1
H
E
R
M
E
S
* 1915: militaire invasie van V.S. in Haïti: De lln. lezen fragmenten uit Roosevelt (1928) en VOGEL (en “Haïti: A Country Study” ?) => Waarom vallen de V.S. Haïti binnen ? – Om de orde te herstellen volgens Roosevelt. – Om eigen belangen te beschermen volgens Vogel => Wat voor politiek voeren de V.S. hiermee ? – een neokolonialistische politiek. => Wat zijn de gevolgen van het V.S.-protectoraat over Haïti volgens president Roosevelt ? – Verlies van een groot deel van de onafhankelijkheid; het land komt onder supervisie van de V.S. te staan, wordt een V.S.-protectoraat. – Daartegenover staat volgens Roosevelt heel wat materieel voordeel (infrastructuur, stabiliteit, groei economie / bedrijfsleven, enz.) => Besluit: neokolonialisme: negatieve, maar ook duidelijke positieve kanten volgens deze teksten ! 4. Lesfase 4: Actuele geschiedenis van Haïti: => In 1934 trekken de V.S. hun troepen uit Haïti terug, maar dat de Amerikaanse invloed blijft erg groot (via economie, diplomatie, enz.); tot wat heeft dat vandaag geleid ? => Wat zegt een fragment van UNAIDS-website hierover ? – politiek van ontwikkelingssteun laatste 40 jaar steeds verdergezet: economische, materiële ontwikkeling, democratisering steunen. => Wat zeggen enkele actuele statistieken hierover ? – Haïti is het armste land van het westelijk halfrond. – democratisch gehalte beperkt => Hoe moeten we die tegenstelling verklaren: reeds decennia goedbedoelende steun van V.S. bij ontwikkeling/democratisering _ vandaag nauwelijks resultaat ? (de lln. lezen een stukje uit het artikel – V.S. zijn helemaal niet geïnteresserd in democratisering: cf. steun aan dictators decennialang. – V.S. willen enkel eigen economische, defensieve belangen en invloedruimte (cf. Cuba) bestendigen, geen interesse voor lot van de brede bevolking: cf. steun voor de eigen bedrijven, economische belangen. => Wat was de rol van de V.S. bij het recente aftreden van democratisch verkozen president Aristide ? – zij manipuleerden die afzetting en steunden de (hen beter gezinde) bestaande oppositie, kwestie van de eigen belangen opnieuw te beschermen. => tot op vandaag neokolonialistische politiek => Besluit: groot verschil tussen de politieke rethoriek van neokolonisator V.S. en de politieke werkelijkheid.
Jaargang 10 - nummer 1
25
Lestekst
H
E
R
M
E
S
5. Lesfase 5: Besluit: neokolonialisme: zegen of gesel voor een land ? De lln. formuleren een antwoord op de probleemstelling: “Is neokolonialisme een goede of een slechte zaak voor een land ?” (indien er tijd is, kan hier ook een discussie met/tussen de lln. geopend worden over de thematiek) => Geen goede zaak, want uitgaand van de belangen van de neokolonisator, niet van de lokale noden van de lokale bevolking - al kunnen er wel wat zijdelingse positieve kanten aan verbonden zijn, maar dat is heel minimaal. MEDIA: 1.
Kaart Haïti: eiland zelf + situering in Caraïben.
2.
Schema socio-politieke situatie in Franse koloniale tijd.
3.
Fragment uit grondwet Haïti.
4.
Fragment uit VOGEL, p. 260 e.v.
5.
Fragment van president Roosevelt uit 1928.
6.
Fragment uit “Haïti: A Country Study” (19??)
7.
Tweede Fragment van VOGEL, p. 260 e.v.
8.
Fragment van UNAIDS-website over Haïti
9.
Statistieken ivm. armoede op Haïti
2. Schema van de sociale groepen in koloniaal Haïti eind 18de eeuw:
10. Fragment uit GreenLeft-artikel
Blanken uit moederland Frankrijk – Vormen een erg kleine groep – Bekleedden de hoogste bestuurlijke en militaire functies – Behoren tot de economische elite
11. Artikel V.S. bij afzetting Aristide 1. Kaarten van Haïti en het Caraïbisch gebied:
Lokale blanken – Maken 5 % van de bevolking uit – Hebben een beperkt aandeel in het bestuur – Behoren tot de economische elite Mulatten – Maken 5 % van de bevolking uit – Bezitten geen politieke macht – Behoren tot de economische elite Zwarten – Maken 90 % van de bevolking uit – Bezitten geen politieke rechten – De overgrote meerderheid zijn slaven 3. Fragment uit de grondwet van Haïti van 1805: Artikel 1: De bevolking van het eiland dat vroeger Sint-Domingo werd genoemd, besluit bij deze om zichzelf om te vormen tot een vrije staat, soeverein en Lestekst
26
Jaargang 10 - nummer 1
H
E
R
M
E
S
er een degelijk bestuurlijk systeem op poten gezet. […] We hebben er dus een fijn stukje materieel werk geleverd en de wereld zou er ons dankbaar voor moeten zijn.”
onafhankelijk van elke andere macht in het universum, en dit onder de naam van imperium van Haïti. Artikel 2: Slavernij wordt voor eeuwig afgeschaft. Artikel 3: De burgers van Haïti zijn allen broeders. Voor de wet is iedereen gelijk. Er kunnen geen titels of privileges bestaan. […] Artikel 12: Geen enkele blanke zal voet aan wal zetten met de titel van meester of eigenaar, en in de toekomst zal geen enkele blanke hier eigendom verwerven.
6. Fragment uit “Haïti: A Country Study” over de V.S.-bezetting van Haïti (1915-34): “De bezetting had heel wat positieve kanten Haïti’s infrastructuur ging er sterk op vooruit. Het wegennet werd verbeterd en uitgebreid. Er werden overal bruggen gebouwd en er werd een telefoonsysteem opgezet. Heel wat steden werden voorzien van stromend water en overal werden elektriciteitscentrales, scholen en hospitalen gebouwd. Ook de publieke gezondheidszorg werd verbeterd. Ook werd een gezond fiscaal beheer ingesteld, waardoor Haïti zijn buitenlandse schuldig tijdig kon afbetalen.”
4. Haïti in de 19de eeuw: Vóór de succesvolle slavenopstand en revolutie op Saint-Domingue was er intensief handelsverkeer. De revolutionaire gebeurtenissen bemoeilijkten de handel. Evenmin als de belangrijke Europese mogendheden wisten de V.S. raad met de inrichting van een onafhankelijke staat van voormalige slaven. Erkenning van de onafhankelijkheid van Haïti bleef dan ook voorlopig uit. In 1825 bood Frankrijk erkenning aan tegen harde voorwaarden: de invoerrechten op Franse producten moesten worden gehalveerd en Haïti moest een schadeloosstelling van 150 miljoen francs betalen voor het verlies van inversteringen op het eiland sinds de revolutie. […] Pas in 1862 werd de republiek Haïti officieel door Washington erkend. In de tussentijd had men echter alles in het werk gesteld om Haïti diplomatiek te isoleren. Na de onafhankelijkheidsstrijd bevond Haïti zich in een volkomen ontredderde toestand. De economie was verwoest, alle deskundigen en al het administratief personeel hadden het land verlaten. De 19de-eeuwse geschiedenis van Haïti is een aaneenschakeling van elkaar afzettende presidenten die alle met behulp van de strijdkrachten aan de macht kwamen. De economische malaise kon door niemand worden verlicht. Men had de grootste moeite om de paar buitenlandse leningen die werden verstrekt voor ontwikkelingsprojecten af te betalen. Haïti stelde zich bloot aan de harde ‘gunboat diplomacy’ van de schuldeisers.
7. Fragment uit Hans Vogel, “Geschiedenis van Latijns-Amerika” over de V.S.-bezetting van Haïti (1915-34): [Over Haïti in 1915] “Ter bescherming van de Europese en V.S.-belangen, de bezittingen en de burgers kreeg een eenheid van de V.S.-marine opdracht aan wal te gaan en de orde ter herstellen. Eindelijk kregen de V.S. zo hun kans om in te grijpen in Haïti. Het ministerie van Buitenlandse Zaken van de V.S. had zich op de invasie van Haïti voorbereid door een verdrag te ontwerpen dat Haïti moest aanvaarden. Het verdrag gaf de V.S. het recht de Haïtiaanse heffing van invoerrechten te controleren. Verder zou een financieel ‘adviseur’ van de V.S. Haïti helpen bij het economisch beleid en zouden de V.S. het toezicht hebben over de openbare werken en de nationale gezondheid. Tenslotte werd voorzien in de oprichting van een gendarmerie onder bevel van V.S.officieren. Daarmee werden de traditionele Haïtiaanse strijdkrachten afgeschaft.”
5. Franklin D. Roosevelt (president van de V.S.A., 1932-45), “Our Foreign Policy: A Democratic View” (1928):
8. Fragmenten van de website van USAID (United States Agency for International Development www.usaid.gov):
“In Haïti werden we geconfronteerd met een ernstige situatie. Die republiek bevond zich in chronische moeilijkheden. Presidenten werden vermoord, regering sloegen op de vlucht, meerdere per jaar zelfs. We hebben onze mariniers pas gestuurd toen de ongelukkige president van het moment uit de Franse ambassade was gesleurd, in zes stukken was gehakt en in de massa gesmeten was. We hebben er grote schoonmaak gehouden: we hebben er de orde hersteld, we hebben er grote openbare werken ondernomen, en we hebben
Over de concrete werking van USAID in Haïti: De programma’s van USAID zijn bedoeld om tegemoet te komen aan de essentiële humanitaire noden van de bevolking, om werkgelegenheid te scheppen in een economische moeilijke omgeving, en om de civiele samenleving te sterken in haar verzet tegen autoritarisme en wetteloosheid. De V.S.-objectieven in Haïti zijn het verminderen van de drugstrafiek, het versterken van de democratie en het verlenen van humanitaire bijstand.
Jaargang 10 - nummer 1
27
Lestekst
H
E
R
M
E
S
In 1994 steunde de V.S. dan een operatie “herstel van de democratie” waarbij Aristide opnieuw aan de macht kwam. Dit gebeurde echter pas nadat hij akkoorden had ondertekend waarin hij beloofde een neoliberale politiek te zullen voeren volgens de wensen van de V.S. Aristide talmde evenwel met de uitvoering van die beloftes en bleef bij gelegenheid antiAmerikaanse speeches houden. Bijgevolg was hij nog steeds verre van de ideale kandidaat voor de V.S.
9. Statistisch materiaal over de actuele socioeconomische positie van Haïti: Armoede
Meer dan 60 % van de bevolking leeft onder de armoede-grens Voeding Ruim 50 % van de bevolking lijdt aan chronische ondervoeding Verdeling 1 % van de Haïtianen controleert rijkdom 50 % van de rijkdom Werkgelegen- 50 % van de arbeidsbevolking heid in werkloos LevensDeze bedraagt 49 jaar verwachting Onderwijs Slechts 50 % van de bevolking is geletterd Inkomen Gemiddeld 250 dollar / jaar
11. Peter Hallward, “Why they had to crush Aristide” (The Guardian, dinsdag 2 maart 2004): Aristide werd zondag tot ontslag gedwongen door mensen die weinig gemeenschappelijk hebben behalve hun oppositie tegen de progressieve politiek van Aristide en hun weigering om het democratische proces te aanvaarden. Aldus is een regeringsleider die via overweldigende steun van de bevolking werd verkozen, van het presidentschap verjaagd door een losse associatie van overtuigde schenders van de mensenrechten, opstandige voormalige legerofficieren en proAmerikaanse ondernemers.
10. Roberto Jorquero & Neville Spencer, “Haïti: A crisis made in the United States” (Green Left Weekly, februari 2004): Na hun terugtrekking in 1934 installeerden de V.S. de dictator François “Papa Doc” Duvalier, die werd opgevolgd door zijn zoon Jean-Claude “Baby Doc” Duvalier. “Baby Doc” werd in 1985 uiteindelijk uit zijn macht ontzet na massale protesten tegen het beruchte corrupte en repressieve regime van hem en zijn vader. Aristide was dan in 1990 de eerste democratisch verkozen president van Haïti. Zijn verkiezing was gebaseerd op een programma van sociale hervormingen. Binnen de zeven maanden pleegden aanhangers van de voormalige dictator echter een militaire staatsgreep. Hierbij werd Aristide verbannen, terwijl door de V.S. gesteunde doodseskaders duizenden van zijn aanhangers vermoordden.
12. “Aristide says U.S. deposed him in ‘coup d’etat’” (CNN, 2 maart 2004): “De afgetreden president Jean-Bertrand Aristide zegt dat hij gedwongen werd Haïti te verlaten middels een echte staatsgreep onder leiding van de V.S. […] De regering Bush heeft echter krachtig ontkend dat Aristide is gekidnapt door V.S.-troepen. Nochtans is dit was Aristide twee leden van het Amerikaanse Congres telefonisch heeft verteld.”
TERTIO,
Lestekst
28
Jaargang 10 - nummer 1
