Lesmap GODFRIED. Vanaf 8 jaar

Lesmap HETPALEIS ism FIRMA RIEKS SWARTE

GODFRIED Vanaf 8 jaar Er was eens een sprookjesverteller, zijn naam is Godfried. Godfried is alleen. Alleen op een eiland. Hij hoopt rustig te kunnen schrijven. Maar het lekt. De wind giert langs zijn tent De scheerlijnen klapperen. Rits open. Hij wil een pijp roken. Steekt zijn hoofd naar buiten. Zucht diep. De regen striemt tegen zijn kop. Een meeuw schreeuwt in zijn oor. Zijn pijp waait uit. Het bos in. In het bos is het donker. Het stinkt hier. Het stinkt naar sprookjes.

Duik tijdens de wintermaanden in de wereld van Godfried Bomans. Honderd jaar geleden werd deze Haarlemse schrijver geboren. Hij schreef in zijn leven meer dan zestig boeken. Zijn bekendste werk is het sprookje Erik of het kleine insectenboek. Theatermakers Steven de Jong en Annelies Van Hullebusch laten zich in GODFRIED inspireren door zijn leven, zijn sprookjes en verhalen.

Godfried woont moederziel alleen op een eiland. Om de tijd te doden verzint hij verhalen. Maar zijn het sprookjes of is het de werkelijkheid? De muziektheatervoorstelling GODFRIED, met liedjes speciaal gemaakt door Steven de Jong, verbeeldt de rijke fantasiewereld van Godfried Bomans met veel karton, papier, stof en maquettes. En met rotte vis.

1

1. Inspiratie Als kunstenaar haal je je inspiratie uit de buitenwereld. Die vermeng je met je eigen ideeën en fantasie. In 1971 bracht de sprookjesverteller Godfried Bomans (19131971) een week door op een onbewoond eiland. Dat vonden de makers van GODFRIED een spannend gegeven. Vanuit hun eigen fantasie vertellen ze over de grote bekende Nederlander die door eenzaamheid geconfronteerd wordt met zijn kleine, bange ik.

Na het lyceum studeerde Godfried Bomans korte tijd rechten in Amsterdam en psychologie en wijsbegeerte in Nijmegen. Godfried Bomans trouwde in 1944 met Gertrud Verscheure. Bomans werkte op de kunstredactie van de Volkskrant en was ook medewerker van Elseviers Weekblad. Godfried Bomans kreeg grote bekendheid door zijn televisieoptredens. In 1971 verbleef hij een week op het onbewoonde Waddeneiland Rottumerplaat voor de Vara, waar de eenzaamheid zwaar op hem drukte.

Bomans had een moeilijke tijd op het eiland Rottumerplaat. Hij werd daar geplaagd door eenzaamheid en de agressie van de meeuwen. Hij verstoorde namelijk de broedende vogels die helemaal niet gesteld waren op deze indringer. Bomans was een stadsmens, een verteller. Maar op het eiland was er niemand die zijn verhalen wilde horen. Hij had slechts enkele minuutjes per dag - via een soort praatpaal - een rechtstreeks gesprek met de Nederlandse radio. ‘s Nachts, alleen in zijn tentje, ging de verbeelding met zijn angsten aan de haal. Sommigen beweren zelfs dat de dood van Bomans - in december van datzelfde jaar - bespoedigd werd door zijn verblijf op Rottumerplaat.

Het oeuvre van Godfried Bomans kenmerkt zich door een speelse ironie. Hij had een groot gevoel voor humor en een voorkeur voor parodie. Hoewel Bomans de meest gelezen Nederlandse auteur was, twijfelden de critici aan de literaire waarde van zijn werk. Godfried Bomans was een groot kenner van het werk van Charles Dickens. Hij speelde een belangrijke rol bij de vertaling in het Nederlands van het complete werk van Dickens, dat in de vijftiger jaren van de twintigste eeuw in pocketvorm verscheen.

In 1988 verscheen postuum een verslag van dit avontuur: Dagboek van Rottumerplaat , een uitgave die heel moeilijk te vinden is. Daarom is er verder in deze map een internetlink (hoofdstuk 5: Links) naar een belangrijk deel van de tekst.

Belangrijke werken van Godfried Bomans zijn: Memoires of gedenkschriften van minister Pieter Bas (1937), Erik, of het klein insectenboek (1941), Sprookjes (1946), Kopstukken (1947), Buitelingen (1948), Capriolen (1953), Mijmeringen (1968) en Beminde gelovigen (1970). Bron: Nederlandse Literatuur 1900-2000, (deel 1)

De kinderen die naar de voorstelling komen kijken hoeven Godfried Bomans niet te kennen om het stuk te kunnen begrijpen maar het kan natuurlijk nooit kwaad een van Nederlands bekendste schrijvers te leren kennen.

http://www.godfriedbomans.nl/ http://www.godfriedbomans.nl/teksten/Bomans. en.Rottumerplaat.htm

1.1 Een korte biografie

De Nederlandse schrijver Godfried Bomans (1913-1971) werd geboren in Den Haag. Het gezin verhuisde naar Haarlem en later naar het landgoed Berkenrode in Heemstede. De vader van Godfried was wethouder in Haarlem, kamerlid en lid van de Gedeputeerde Staten van Noord-Holland.

2

2. Sprookjes De acteurs Annelies Van Hullebusch en Steven de Jong zijn als twee spelende kinderen die het materiaal wat voor hun voeten ligt, grijpen om hun verhaal mee te vertellen. Ze knutselen en naaien veel van de rekwisieten zelf. Het resultaat is een uiterst expressieve en ontwapenende voorstelling.

even stil bij de belangrijkste delen en nummer ze in de juiste volgorde. Wat gebeurt er eerst? Wat daarna? Hoe eindigt het? Zo bekom je een reeks scènes. Laat een groepje kinderen één scène uitwerken in woord en beeld. Op transparante vellen teken je met watervaste stift de plek waar de scène zich afspeelt. Voorwerpen en echte takjes op de overhead geven een mysterieuze sfeer. Je kan er ook een landschap mee suggereren: takjes, blaadjes, pluimpjes en doorschijnende dingen. Gebruik ook gekleurde snoeppapiertjes of wat de kinderen zelf bedenken. Geef hen de ruimte om hiermee te experimenteren. Knip de personages als silhouet uit papier. Kleef ze op een satéstokje zodat je ze kan manipuleren. Wil je kleur in je achtergrond? Breng enkele druppels ecoline aan tussen twee transparante vellen. Kleef ze waterdicht toe met plakband rondom rond. Wrijf over het vel en verspreid zo de inkt.

2.1 Vertellen

In het stuk worden enkele sprookjes van Bomans uitgebeeld: De rijke bramenplukker, Het aanzoek en De Wolkenboom. Lees één van deze sprookjes voor, best vòòr je naar de voorstelling gaat. De kinderen zullen dan extra genieten van de manier waarop de spelers de verhalen uitbeelden. Het is voor kinderen van vandaag misschien even wennen aan het formele taalgebruik van de schrijver. Aan elk sprookje kleeft een stevige moraal. Hebben de kinderen die begrepen? Hoe denken zij daarover? 2.2 Schimmenspel

Kies een sprookje van Bomans dat jou erg aanspreekt. Breng het samen met de kinderen in beeld met gebruik van de overheadprojector. In GODFRIED wordt het sprookje van De rijke bramenplukker uitgebeeld als schimmenspel op een hele speelse en toegankelijke manier. Voer deze opdracht daarom pas uit nadat je de voorstelling gezien hebt. De kinderen zullen er veel inspiratie uit halen. Benodigdheden — Een sprookje naar keuze van Godfried Bomans — Overheadprojector — Transparante vellen — Watervaste stiften / alcoolstiften — Potlood — Schaar — Papier — Satéstokjes — Plakband — Allerhande spulletjes om op de overhead te leggen, natuurlijke materialen, transparante dingen. — Eventueel ecoline Lees het sprookje de eerste keer gewoon voor. Overloop met de kinderen het verhaal. Sta

3

Links naar sprookjes — De Rijke Bramenplukker: http://www.beleven.org/verhaal/de_rijke_

2.3 Een liedje

Op basis van het sprookje De Wolkenboom maakte Steven de Jong een meeslepend liedje. Hij heeft de inhoud van het sprookje teruggebracht tot zijn essentie.

bramenplukker

— Het Aanzoek: http://www.musicagirl.com/Nieuw/NL/Jeugd/

Toen ik nog een eikel was, zei de jongen die mij vond: “Jij gaat naar de hemel toe”. Hij stopte mij vervolgens in de grond.

Sprookjes/A/Aanzoek_het/Aanzoek,%20het.htm

— De koning die niet dood wilde: http://www.youtube.com/watch?v=gh_bxVL6v08. — Bomans leest het sprookje zelf voor in zijn tuin. http://www.beleven.org/verhalen/thema/nederland_ modern

Ik werd een grote eikenboom. Maar voor ik in de hemel was, werd ik ziek en viel ik om. Daar lag ik dan in het gras. Toen kwam er een timmerman die zei: “wat een mooi stuk hout, daar zaag ik zes planken van”. En zo heeft hij een kist van mij gebouwd. Nu zit ik weer in de grond. In mij ligt een oud karkas, ooit de jongen die mij vond, toen ik nog een eikel was. Nu jullie Kies een eenvoudige en gekende melodie. http://kinderliedjes.kennisnet.nl/ Je kan natuurlijk ook voor een liedje uit de hitparade gaan. Vervang in het origineel de tekst door jullie eigen woorden, gebaseerd op een sprookje van Bomans. Wat zijn de belangrijkste woorden die in het lied zeker moeten voorkomen? Laat die door de kinderen op het bord schrijven. Sta even stil bij de moraal van het sprookje. Kan je de boodschap ergens in het lied verwerken? (Bij voorkeur in het refrein of als slotcouplet.) Wie weet een eerste zin? Wat kan daar mee rijmen? Zing samen jullie eigen sprookjeslied.

4

3. Doe het zelf

3.2 Een kikker maken

Benodigdheden: A. — Handschoen — Twee grote knopen (ogen) — Naald en draad — Rijst B. — Ijzerdraad — Een tang — Een lange stok — Stevige plakband

3.1. Een bootje maken

Benodigdheden: — Platte plastiek flacon van shampoo of schoonmaakmiddel met dop. — Een kommetje zand — Een wasknijper — Twee stevige elastieken — Een stok of oud penseel — Een stevig, plastiek boodschappentasje — Plakband — Plastic zakjes/ tasjes

A. Om dit ontwerp uit te voeren, moet je een beetje handigheid hebben met naald en draad. In de voorstelling worden stevige werkhandschoenen gebruikt. Wollen handschoenen kunnen een gemakkelijker alternatief zijn. Naai de vingers onderaan toe. Naai ringvinger en middelvinger aan elkaar. Dit wordt de kop van de kikker. Op elk van deze vingers naai of plak je een knoop als ogen. Vul de buik van de kikker met rijst. Naai de onderkant van de hand toe. De flap of mouw van de handschoen blijft los hangen en vormt de achterpoten. Je kikker is nu klaar.

Spoel de flacon goed uit en haal de bedrukking eraf als dat kan. Dit wordt de romp van je bootje. Doe er een beetje zand in om het geheel te verzwaren en stabieler te maken. Leg de wasknijper op zijn zijkant op de flacon. Maak hem vast met twee elastieken. Voor de stevigheid leg je best een extra lus rond de knijper zelf. Zet het uiteinde van je stokje of oud penseel klem in de wasknijper. Nu staat je vlaggenmast rechtop de romp van de boot. Knip uit de plastic zak een driehoek als zeil. Knip ook een vlag uit. Plak beide driehoeken vast aan de mast met plakband. Nu kan je bootje varen.

B. Als je hem (zoals in de voorstelling) wil laten springen, bevestig je een lange stok aan de achterkant. Vouw een langzijdige driehoekje van ijzerdraad. Bevestig die met de korte zijde aan de achterkant van de kop van de kikker. De twee losse benen van de driehoek maak je de stok vast met stevige plakband. Als je de stok optilt, springt jouw kikker de lucht in. De losse vingers hangen naar beneden. De flap van de handschoen is voor de achterpoten.

5

5. Uitreksel uit een interview met Annelies Van Hullebusch en Steven de Jong

4. Alleen op een eiland... en wat dan? Toen de echte Godfried Bomans vertrok naar het onbewoonde eiland Rottumerplaat, mocht hij enkele spulletjes meenemen: drie boeken, zijn lievelingsmuziek, eten en drinken.

Kunnen jullie vertellen waar Godfried over gaat? Steven: Godfried gaat over een man, vrij geïnspireerd op het leven van Godfried Bomans, die helemaal alleen op een eiland zit, weg van de drukke stad en de mensen. Maar wat doe je als je helemaal alleen bent op een eiland? Wat gebeurt er dan met je? Is het leuk of juist eng? Godfried merkt dat de mooie natuur ook zijn negatieve kanten heeft. De wind maakt veel lawaai en de meeuwen krijsen. Zijn tent vliegt bijna weg en hij krijgt zijn pijp niet aan. Hij verveelt zich. Toch zijn er op dit voor hem saaie eiland genoeg verhalen te vinden. Als je je fantasie maar gebruikt. Welke rol nemen jullie precies in de voorstelling aan? Annelies: Steven en ik creëren een wereld op het podium. Wij zijn de manipulators, die de verhalen vertellen: soms met objecten, dan weer als verhaalverteller, maar we kunnen evengoed al zingend de figuren uit de sprookjes zijn. We knutselen een wereld bij elkaar en zo vertellen wij verhalen. Omdat we beiden én spelen én de wereld bouwen, werken we niet met live muziek maar met een soundscape die door Steven is gemaakt en die we gebruiken als basis om op te zingen. De songteksten zijn gebaseerd op de sprookjes van Godfried Bomans.

Wat zou jij zeker meenemen als je naar een onbewoond eiland vertrok? Wie of wat zou je missen? Waar zou je bang voor zijn? Hoe zou jij het gezellig maken voor jezelf? Zou je ook een dagboek bijhouden of alles tekenen wat je zag? Hoe zou je aan eten en drinken geraken? Neem er een landkaart bij. Ga met de kinderen op zoek naar een eiland. Welke eilanden zijn bewoond? Welke niet? Waar ligt Rottumerplaat? Is er al iemand van hen op een eiland geweest?

Hoe trouw blijven jullie aan de teksten van Godfried Bomans? Steven: We gebruiken de teksten van Godfried Bomans als vertrekpunt en inspiratie. Maar we gaan vervolgens onze eigen weg. Het wordt geen geschiedenisles over zijn leven of een toneelbewerking van zijn sprookjes. We baseren ons vrij op zijn leven en werk.

4.1 Flessenpost

Als je in nood bent, kan je flessenpost de zee op sturen. Schrijf jouw noodkreet op een stukje papier. Rol het papiertje heel klein op. Knoop er een touwtje omheen. Sluit de fles goed af. Laat ze te water. En nu maar wachten op antwoord. Geloof het of niet: in Nederland bestaat er een verzendingsfirma die brood gezien heeft in flessenpost: www.flessenpost.nl. Een site inclusief demonstratiefilmpje.

Annelies: Godfried Bomans was in zijn manier van vertellen echt de man van het Woord. Onze manier van vertellen is ook met woorden, zeker in de liedjes, maar net zo goed met beelden. We houden ons dus niet honkvast aan de teksten van Bomans.

6

Links

COLOFON

http://www.anneliesvanhullebusch.be/

Deze educatieve map werd gemaakt naar aanleiding van de voorstelling GODFRIED (première: 22/11/2013) en werd samengesteld door Ingrid Van Kogelenberg in opdracht van de dienst educatie van HETPALEIS.

Maak kennis met de manier waarop Annelies Van Hullebusch haar voorstellingen vormgeeft: Dorp / Verhaal van een uitzicht: http://vimeo.com/31020018 www.steefdejong.nl

Contact dienst educatie: Anja Geuns: T 03 202 83 75 [email protected]

Annelies en Steven werken beiden voor De Firma Rieks Swarte: www.firmarieksswarte.nl

Paula Stulemeijer: T 03 202 83 74 [email protected]

MEDEWERKERS GODFRIED TEKST geïnspireerd op het werk van Godfried Bomans CONCEPT EN SPEL Steven de Jong, Annelies Van Hullebusch MUZIEKCOMPOSITIE Steven de Jong VORMGEVING Jacqueline van Eeden, Annelies Van Hullebusch, Steven de Jong EINDREGIE Ina Veen LICHTONTWERP Barbara De Wit DRAMATURGIE Hanneke Reiziger LICHT- en KLANKUITVOERING Dries Meynckens / Maarten de Rooij DECORUITVOERING Steven de Jong, Barbara de Wit, Danny Havermans, Hilde Mertens, Veerle Segers, Jacqueline van Eeden, Annelies Van Hullebusch, Luk Willekens POLYVALENT TECHNIEK Fati Ben Azouz PROJECTLEIDING Erik Moonen

Britt Schutters: T 03 202 83 59 [email protected] HETPALEIS Theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars Meistraat 2 2000 Antwerpen T 03 2028311 F 03 2028353 [email protected] www.hetpaleis.be

7