Leren van de natuur voor Menselijke Systemen Paul Hendriksen – Transition Towns Nederland Oisterwijk, 28 november 2014
Een persoonlijke ommezwaai
Werken aan Transitie is... •
...een innerlijk proces
•
...in de praktijk laten zien waar je heen wilt
•
...een aanpak die is geworteld in plaats en omstandigheden
•
...een middel om problemen in oplossingen om te zetten
•
...een cultuurverandering
•
...een economisch proces
•
...een kans die je niet wilt missen
•
...een aanleiding om elkaar nieuwe verhalen te vertellen
? Een nieuw verhaal vertellen
Een nieuw verhaal vertellen
Een nieuw verhaal vertellen
Leren van de natuur
De mens en de natuur
De mens en de natuur
De mens en de natuur
De mens en de natuur
Welkom in het Antropoceen
Afscheid van het Antropoceen Leren over de natuur
Leren over 'onze' natuur Leren van de natuur
Veerkracht
Bodemgesteldheid
Netwerken & ecosystemen
Elementen en functies
Energie
Ingrepen doen
10 ontwerp-principes van Bill Mollison
10 ontwerp-principes van Bill Mollison vertaald naar projecten in sociale context
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 1. Werk met de natuurlijke successie mee
natuur: van pionier- tot climaxvegetatie monocultuur: telkens terug naar pioniersfase
Je hoeft niet vanuit het niets te starten – er is altijd al een context aanwezig. Bouw dus voort op bestaande structuren en sociale verbanden. Voordat je enige actie onderneemt, vraagt dit een gedegen observatie/studie van de historie en sociale kaart van een buurt, wijk, dorp of stad. Vind een ‘local’ die je daarbij op zijn minst kan adviseren en de weg wijzen.
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 2. Vergroot diversiteit Hoe diverser, hoe veerkrachtiger a. soortenrijkdom b. hoeveelheid voordelige relaties (plantengildes)
Betrek mensen van diverse pluimage. Zij bieden je verschillende soorten spiegels waarmee je een project inhoudelijk kunt verbeteren en versterken. Ze kunnen ook zorgen voor een brede ingang in de lokale gemeenschap. Lees The Tipping Point van Malcolm Gladwell en betrek vanuit je doelgroep wat hij noemt: •Connectors : mensen met een bovengemiddeld groot netwerk •Mavens : mensen die er genoegen in scheppen om informatie aan anderen door te spelen •Salesmen : mensen met grote overtuigingskracht, die een idee kunnen ‘verkopen’
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 3. Elk (belangrijk) element dient minimaal drie functies De kip als voorbeeld
Een project kan dienen als: •manier om een bepaalde situatie te verbeteren •manier om mensen op maatschappelijk zinvolle manier te laten samenwerken •manier om je principes en doelstellingen voor een breed publiek zichtbaar te maken •opstap naar verdiepende, verbredende nieuwe projecten en spin-offs
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 3. Elk (belangrijk) element dient minimaal drie functies
Een buurtmoestuin kan dienen als: •voedselbron •sociaal trefpunt •verbetering (vergroening/verrijking) van de leefomgeving •educatief element in de wijk •middel tot afvang van fijnstof •tempering van zomerhitte •natuurlijke berging van regenwater
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 3. Elk (belangrijk) element dient minimaal drie functies
(hoofd)elementen binnen een buurtmoestuin kunnen ook meerdere functies dienen. Denk aan elementen als: •gereedschapshok •picknicktafel •composthoop •watertappunt
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 4. Elke belangrijke functie wordt gedekt door meerdere elementen 'Nooit alles op één paard verwedden' De natuur streeft naar systemen met vele back-ups
Zorg voor achtervang. Een breed draagvlak voor je project maakt het werk voor ieder licht en zorgt ervoor dat het project niet omvalt als één of meerdere personen om wat voor reden ook afhaken of minder actief worden. Ontwerp functies en taken zo, dat ze overdraagbaar zijn.
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 5. Nadruk op lokale biologische bronnen Zichzelf bedruipende systemen Exoten Biomassa en water
Hou het eigenaarschap van een project zo lokaal mogelijk. Menskracht voor je project vooral betrekken uit de buurt waar het speelt. Daar zit ook op de langere termijn de meeste garantie op duurzaamheid. Ingehuurde menskracht van buitenaf kan van nut zijn in een opstartfase, maar verdwijnt zodra het geld op is en is op de lange termijn meestal geen optie.
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 6. Sla energie op en (her)gebruik het op de plek Bomen zijn de beste accu's
Mensen die actief worden, zullen eerder geneigd zijn hun energie aan een project te geven als de vraag ‘what’s in it for me’ voor hen makkelijk is te beantwoorden. Hoe dichter het project raakt aan hun levenssfeer, hoe makkelijker ze zich (ook voor de langere termijn) er aan zullen verbinden.
Buurtprojecten blijken vaak ook een springplank-effect te hebben, waarbij mensen als ze eenmaal de smaak te pakken hebben, ook andere projecten gaan oppakken. Ze stellen nu de vraag ‘what’s in it for us’...
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 7. Efficiente energie-planning
In de natuur wordt geen energie verspild
Goede situering van de zichtbare resultaten van een project is van groot belang om de energie van de buurt hoog te houden en uit te dagen tot nieuwe initiatieven. Kies dus zo mogelijk centrale lokaties die in het directe zicht of op de logische route liggen van veel mensen.
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 8. Bouw een intensief systeem De natuur stapelt in ruimte en tijd: groeilagen en benutting van open ruimte
Ieder project kent verschillende gelaagdheden in te ondernemen acties. En gaandeweg het project kunnen er verschillende processen parallel of deels overlappend verlopen. Voor elk wat wils – zie bijvoorbeeld John Croft’s Dragon Dreaming: dromers -- visievorming, creatieve verbeelding van eindbeeld planners -- projectmatig organiseren van de droom doeners -- mensen zonder zitvlees die pas verschijnen als er actie ondernomen kan worden feestvierders -- het-glas-is-halfvol-mensen met oog voor wat al bereikt is, die genereus zijn in het maken van complimenten, die tussentijdse evaluaties kunnen uitvoeren, die ook fouten en falen kunnen omarmen als kans om te groeien
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 9. Relatieve locatie Diversiteit, modulariteit en korte feedback-lijnen resulteren in samenwerking in de bodem (bijv. stikstof-fixatie) en bovengronds (bijv. schaduw-licht)
Een belangrijk aspect van een project is een gedegen planvorming. Doelen, doelgroepen, middelen, beoogde resultaten en effecten zijn in een plan van aanpak dusdanig op elkaar afgestemd, dat ze elkaar optimaal bedienen. Door een chronologische beschrijving (fasering) zie je of alle elementen van het plan in de juiste volgorde / verhouding tot elkaar staan. Hierin zijn ook de communicatiemiddelen verweefd; communicatie vindt plaats op de voor het project logische momenten.
10 Principes van Mollison vertaald naar projecten in sociale context 10. Vergroot de rand De rand tussen bos en veld: topscores in biomassa en diversiteit Boom als rand tussen bodem en lucht Maar ook: hersenkronkels en longblaasjes
Publiciteit vergroot het maatschappelijk effect van een project. Uitwisseling van ervaringen met al bestaande soortgelijke projecten elders kan verrijkend werken en nieuwe ideeën / inzichten doen ontstaan. Zoek de marges op van wat gebruikelijk is. Schiet ‘wilde’ ideeën niet bij voorbaat af. Breng de dromers, planners, doeners en feestvierders met regelmaat bij elkaar en laat ze elkaar inspireren.
Leren van de natuur
