Leren ~ Creëren. Diensten, cursussen en publicaties

Leren ~ Creëren

Diensten, cursussen en publicaties

Begeleidingsdienst voor vrijescholen

Voorwoord

Bouwstenen De Begeleidingsdienst voor vrijescholen wil een landelijk expertise- en kenniscentrum voor vrijeschoolonderwijs worden. We werken daartoe nauw samen met diverse onderwijsinstellingen. Zo heeft onze dienst veel kennis van, ervaring met en inzicht in het vrijeschoolonderwijs opgebouwd. Deze expertise delen we graag met u. Voor het nieuwe schooljaar heeft u vast al ideeën en voornemens om in de school mee aan de slag te gaan. Wij staan u graag bij deze plannen te realiseren. Wij helpen u met leren én creëren. Daarvoor bieden wij u diverse publicaties, cursussen en diensten aan. In deze brochure beschrijven wij wat we voor komend schooljaar voor u kunnen betekenen. Het zijn ‘bouwstenen’ waarmee we een geschikt begeleidingstraject voor u of uw school kunnen opstellen. Daarover willen we graag met u in gesprek. En daarover kunt u ons natuurlijk altijd raadplegen. De publicaties, cursussen en diensten die we u dit jaar aanbieden, vallen uiteen in de volgende onderwerpen: • • • • • • • • •

Inrichting van het onderwijs Didactische vaardigheden Handelingsgericht werken Sociaal-emotionele ontwikkeling De kleuterklassen Leerlingenzorg Schoolontwikkeling Cursussen Publicaties

Meer weten? www.vrijescholen.com [email protected] Tel. 0343 - 524 090

Voorwoord ~ 2

Hoofdstuk 1

Inrichten van het onderwijs

Leerlijnen voor rekenen en taal Leerstof afstemmen op uw school Een webbased dienst, die het leerstofaanbod afstemt op het niveau van de school. De • • •

leerlijnen volgen ‘ik zie rond in de wereld’ en bevatten per vak: de eigenlijke leerlijn, bestaande uit het leerstofaanbod van de onderbouw; de kerndoelen; de leerdoelen per periode.

Deze dienst biedt: • inhoudelijk materiaal voor de inhoud van de lessen; • interessante en actuele informatie over beide vakken. Een kort invoeringsprogramma leert u werken met dit instrument.

De vorderingen volgen van leerlingen Altijd overzicht met volgsysteem Een webbased en methodeonafhankelijk leerlingvolgsysteem voor 4 tot 12 jarigen. Dit leerlingvolgsysteem is speciaal ontwikkeld voor de vrijescholen. De • • • • • • • • • • • •

dienst biedt: actuele leerlijnen voor rekenen en taal; leerdoelen op basis van ‘Ik zie rond in de wereld’; vorderingen van leerlingen volgen; kijkwijzers om de ontwikkeling van leerlingen actief te volgen op taal-, reken-, sociaal-emotioneel- en motorisch gebied en ook spel bij kleuters; eigen waarnemingen formuleren, uitgaande van schoolbrede doelen; ruimte om gegevens van landelijk genormeerde toetsen in te voeren; ruimte om een periode te ontwerpen; ruimte om een logboek van het onderwijsproces bij te houden; ruimte om per leerling periodeverslagen te maken, ook voor in het getuigschrift; overzichten per leerling, per klas, per vak; trends door de jaren heen: van een leerling, van een specifieke groep leerlingen of van een klas; een format voor het maken van individuele - en groepshandelingsplannen.

Verder is in het leerlingvolgsysteem opgenomen: • een volgsysteem voor kleuters; • een waarnemingslijst voor de sociaal-emotionele ontwikkeling; • ruimte voor het bijhouden van vorderingen in de vaklessen. We komen langs om het systeem te demonstreren. Bij de invoering ervan is het noodzakelijk het team gedurende drie studiemiddagen te trainen in het gebruik ervan.

Periodeonderwijs Een werkplaats ‘in de tijd’ Een voor het vrijeschoolonderwijs karakteristieke methode is het periodeonderwijs, een werkplaats ‘in de tijd’. Hoe zo’n periode in te richten? Hoe om te gaan met differentiatie? Met oefenen? Wij helpen.

Inrichting van het onderwijs ~ 4

Deze dienst omvat verschillende inhoudelijke handreikingen om een periode voor te bereiden en uit te voeren. Denk bijvoorbeeld aan een indeling in drie fasen: concreet handelen, handelen op modelniveau en mentaal handelen. Wie dat wil, kan de periode ook in vier of in zeven fasen indelen De dienst bevat concrete en praktische voorbeelden van planning en inhoud en toont voorbeelden van hoe in de verschillende fasen de differentiatie er uit kan zien. Bestel bij de Begeleidingsdienst ook de publicatie: Periodeonderwijs: een werkplaats ‘in de tijd’. (Zie hoofdstuk 9: Publicaties)

Logboeksystematiek Volg dagelijks de leerling Het bijhouden van een logboek helpt het leer- en ontwikkelproces van kinderen in de klas te volgen en te plannen. Ook voor leerkrachten zelf is het administreren van het onderwijs belangrijk. Zo kunnen zij hun eigen rol makkelijk volgen en bovendien goed verantwoording afleggen over het werk in de klas aan collega’s, ouders en de Inspectie van het onderwijs. De Begeleidingsdienst biedt een voor de vrijeschool aangepaste systematiek van klassenadministratie aan, die makkelijk te integreren is met ons leerlingvolgsysteem (volglijn). Gedurende enkele studiemiddagen leren interne begeleiders en leerkrachten te werken met de logboeksystematiek.

Inrichting van het onderwijs ~ 5

Inrichting van het onderwijs ~ 6

Hoofdstuk 2

Didactische vaardigheden

Individuele leerkrachtbegeleiding Beter functioneren voor de klas Of u nu een beginnende leerkracht bent, een ervaren leerkracht of een zij-instromer: er kunnen in de praktijk vraagstukken opduiken, waar u graag met een ervaren onderwijsadviseur over zou willen praten. Daarvoor is het vak veelzijdig en ingewikkeld genoeg. Individuele leerkrachtbegeleiding betekent: samen (leerkracht, adviseur en schoolleider) bekijken wat de doelen van uw begeleiding zijn. De adviseur kijkt met u mee, reflecteert en geeft adviezen. Dit alles gericht op het vernieuwen van uw inzichten, het vergroten van uw handelingsmogelijkheden en het laten groeien van uw motivatie.

Adaptief onderwijs: differentiëren en individualiseren Alle kinderen het onderwijs geven dat bij hen past Adaptief onderwijs verlangt vaardigheden op de volgende gebieden: klassenmanagement, instructie, zelfstandig werken, differentiëren en verschillende vormen van ‘samen leren’. De Begeleidingsdienst biedt: Op schoolniveau Studiemiddagen over deze thema’s, afgestemd op de specifieke vraag van de school, klassenconsultatie en individuele begeleiding op basis van schoolafspraken over adaptief onderwijs. Op individueel niveau Samen kijken waar de schoen wringt en wat de leerkracht wil leren, begeleiding op een met de schoolleider en de leerkracht vastgesteld thema.

Didactische vaardigheden ~ 8

Hoofdstuk 3

Handelingsgericht werken

Handelingsgericht werken in de vrijeschool De leerkracht doet er toe

Met de komst van Passend Onderwijs zullen scholen nauwer gaan samenwerken rond zorgleerlingen. Met handelingsgericht werken kunnen scholen deze samenwerking opzetten. Handelingsgericht werken richt de aandacht op: • de sterke punten van de leerling of van de klas, naast wat kinderen niet kunnen of nog moeten leren; • wat leerkracht en ouders zelf voor een leerling kunnen doen in plaats van snel leunen op het oordeel van een deskundige; • de sterke en zwakke kanten van school en leerkracht ten opzichte van juist deze leerling of klas; • de veranderbare factoren rond kind en klas. Met een invoeringsprogramma maken we met de school een analyse van de beginsituatie en bepalen daarna samen welke onderwerpen de nadruk krijgen. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om: • vaardigheden in het omgaan met lastig gedrag; • handelingsgericht werken rond een zorgleerling. Daarna volgen mogelijke trainingen en zorgt de Begeleidingsdienst voor een duurzame ontwikkeling van het handelingsgericht werken.

De handelingsgerichte kinderbespreking Kinderoverleg concreet en effectief maken De kinderbespreking is een bouwsteen van de vrijeschool, waarin handelingsgericht werken en de vrijeschool elkaar ontmoeten. Handelingsgericht werken is een ideale werkwijze om de kinderbespreking nieuw leven in te blazen. Vertrouwen op eigen waarnemingen. De waarde van eigen ingevingen herkennen. En van daaruit leren handelen. Dat is handelingsgericht werken. Maar ook de positieve eigenschappen van leerlingen serieus nemen en die versterken en belangrijk maken. In de kinderbespreking, waarbij leerkrachten zich samen een beeld vormen van een leerling om te komen tot handelingsadviezen, komen deze bouwstenen terug. Een groep leerkrachten schaart zich rond een kind met de wil de leerling een stap verder te helpen. Deze bespreking komt tot leven omdat we alle deelnemers uitdagen om: • zelf een beeld van de leerling te maken of hun bestaande beeld te vernieuwen; • een concreet handelingsadvies geven. Als in de kinderbespreking alle deelnemers in beweging komen en zij allemaal een bijdrage leveren, dan ontstaat een echte ontmoeting tussen de vrijeschool en de systematiek van handelingsgericht werken. Zij versterken elkaar enorm. Is uw school toe aan een nieuwe impuls van de kinderbespreking? Of wilt u meer grip hebben op zorgprocessen? De invoering van handelingsgericht werken kan dan een belangrijke rol spelen. Wij bieden u een programma aan met gespreksvaardigheden, handelingsgerichte vraagstukken en hanteerbare procedures. Vanuit die werkwijze komen we tot een nieuwe werkwijze voor de kinderbespreking, die recht doet aan de verworvenheden en de stijl van het schoolteam.

Handelingsgericht werken ~ 10

De menskunde van het vrijeschoolonderwijs Ontdekken hoe kinderen leren Voor veel ouders, leerkrachten en ook kinderen zijn vrijescholen interessant. Wat spreekt hen aan? De sfeer, de kleuren, de mensen die er mee verbonden zijn? Dat kinderen zich er vrij en op hun gemak voelen? Al deze zaken proberen we te bereiken vanuit kennis van de antroposofische menskunde. Die achtergrond geeft het onderwijs extra glans. Wat vrijescholen speciaal maakt, is dat leerkrachten zich bekwamen in het ontwikkelen van een visie. Door waarnemingsoefeningen en studie van de antroposofische menskunde ontwikkelt u inzichten in de manier waarop kinderen leren. Zo kunt u op eigen wijze inhoud geven aan het vrijeschoolonderwijs. In onze begeleiding besteden we aandacht aan: • verschillende werkvormen van studie en oefening, waarbij alle deelnemers actief mee kunnen doen; • inhoudelijke bijdragen die een bijzondere kijk op de zaak geven; • intervisie en andere werkvormen, die de menskunde praktisch uitvoerbaar maakt in de klas.

Handelingsgericht werken ~ 11

Handelingsgericht werken ~ 12

Hoofdstuk 4

Sociaal-emotionele ontwikkeling

Dat alle kinderen zich normaal sociaal ontwikkelen in de klas is allang niet meer vanzelfsprekend. Actief omgaan met gedragsproblemen is belangrijk voor elke leerkracht. De Begeleidingsdienst heeft een nieuw, integraal aanbod van trainingen voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen. Onder de titel ‘Tussen zon en regen ontstaat de regenboog’ vindt u:

Regenboogspel voor kinderen: Spelen om het sociale klimaat in de klas bespreekbaar en stuurbaar te maken.

Regenboogspel voor leerkrachten: Spelen om uit te voeren met het team om de eigen houding en vaardigheden tegenover lastig gedrag bespreekbaar te maken en te oefenen.

Regenboogtraining voor klassen: Voor als er serieuze problemen in de klas of de school zijn.

Opleiding tot Regenboogtrainer: Zie voor deze module onder hoofdstuk 8: Cursussen

Sociaal-emotionele opvoeding: Deze leerlijn geeft instrumenten en ijkpunten voor een gezonde sociale ontwikkeling van de kinderen.

Adviseurs van de Begeleidingsdienst geven deze trainingen. We kunnen deze instrumenten op uw school komen toelichten. Ook een systematische invoering kunnen we verzorgen.

Sociaal-emotionele ontwikkeling ~ 14

Hoofdstuk 5

De kleuterklassen

Spelbegeleiding Bewust voorwaarden scheppen voor ontwikkeling Bij • • • • • • • •

spelbegeleiding gaat het om studiemiddagen over: omgaan met verschillen kinderen met ontwikkelingsproblemen; intervisie over kinderen in de klas; hoofdzaken van vrijeschool kleuterpedagogie; spelbegeleiding en handelingsplannen; constituties in de kleutertijd; kleuters met een derde kleuterjaar; kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong.

Individuele coaching Beter functioneren in de kleuterklas Individuele coaching biedt: • reflectie op het pedagogisch-didactische handelen van de leerkracht; • verschillende organisatorische werkvormen en pedagogische handvatten; • reflecteren op zelfgekozen opdrachten; • onderzoek bij twijfels over schoolrijpheid; • praktische adviezen bij zorgleerlingen.



Kleuteronderwijs plannen en administreren Leerlijnen, logboeken en leerlingvolgsysteem Omdat het proces in de kleuterklas een andere is dan in de onderbouw, vraagt ook het beschrijven en administreren van het kleuteronderwijs een andere aanpak. Op de studiemiddagen wordt gewerkt aan: • het opzetten en inzichtelijk maken van de doorlopende leerlijnen in het eerste en tweede kleuterjaar en de eerste klas; • opzetten van een handige logboeksystematiek; • opzetten en uitvoeren van handelingsplannen; • handelingsgericht werken in de kleuterklas; • kleuters met een derde kleuterjaar: beleid en aanbod; • het praktisch werken met een leerlingvolgsysteem voor kleuters.

Ouders bij de school betrekken De rol van ouders De rol van ouders is belangrijk. Ze zijn benieuwd naar de vorderingen van hun kind en willen graag weten hoe hun zoon of dochter zich gedraagt in de klas. In deze studiemiddagen staan de volgende onderwerpen centraal: • het voorbereiden van ouderavonden voor kleuterouders; • het presenteren van de kleuterpedagogie van de eigen school met een diashow; • het oefenen van oudergesprekken.

De kleuterklassen ~ 16

Leerrijpheidsonderzoek Soms is het voor de ouders en kleuterleerkrachten niet zo duidelijk of een kleuter al leerrijp is of nog een jaar in de kleuterklas nodig heeft. Bij het vraagstuk leerrijpheid spelen naast cognitieve vaardigheden andere leervoorwaarden een grote rol. Welke factor in de ontwikkeling van de kinderen geeft de doorslag? ‘’Twijfelkinderen’’ doen een groot beroep op de professionaliteit van de kleuterleidster. Haar oordeel weegt uiteraard zwaar. Advies van een extern deskundige kan de besluitvorming voor alle betrokkenen verhelderen en ondersteunen.

De kleuterklassen ~ 17

De kleuterklassen ~ 18

Hoofdstuk 6

Leerlingenzorg

Diagnostiek en onderzoek Inzicht in specifieke leer- en gedragsproblemen Leerkrachten en interne begeleiders hebben geregeld vragen over de ontwikkeling van hun leerlingen. Extra hulp en begeleiding in de school hebben te weinig effect gehad. Met diagnostiek en onderzoek bouwen we een breder beeld op van de leerling. De Begeleidingsdienst beschikt over een team van gespecialiseerde en goed opgeleide onderzoekers: (Gz-)psychologen en orthopedagogen met leerproblemen als specialisatie. Zij geven vanuit het vrijeschoolonderwijs en het antroposofische mensbeeld een nog bredere betekenis aan de diagnostiek. Wanneer een leerling-onderzoek aanvragen? • bij een vermoeden van structurele leerproblemen; • als extra hulp - in de klas of bij de remedial teacher - onvoldoende helpt; • bij sociale en emotionele problemen; • bij gedragsproblemen; • als een kind een dyslexieverklaring nodig heeft voor het vervolgonderwijs; • als een schoolverlateradvies moet worden aangevuld met een intelligentietest.

Handelingsgerichte procesdiagnostiek Meekijken met leerkracht, ouders en kind Bij handelingsgerichte procesdiagnostiek kijkt onze psycholoog mee met de leerkracht, de interne begeleider, de ouders en het kind. Onder haar deskundige begeleiding en op basis van een gedegen onderzoek, ontstaat voor alle betrokkenen inzicht in de probleemsituatie. Met de psycholoog zoeken de partijen naar de kansen voor dit kind op deze school. Daarbij let de psycholoog vooral op: leerling-kenmerken, omgevingskenmerken binnen de school en omgevingskenmerken buiten de school. Binnen deze gebieden zoekt de psycholoog naar ‘meewerkende factoren’ en naar ‘risicofactoren’. Zo komt u samen op een heldere manier tot een concreet plan van aanpak dat partijen (deels) ook zelf uitvoeren.

Consultatieve leerlingbegeleiding Leerkracht en begeleider werken samen Consultatieve leerlingbegeleiding (CLB) levert een bijdrage aan het realiseren van adaptief onderwijs. Het is een afsprakenmodel, die de samenwerking regelt tussen leerkracht en begeleider. Doel is de professionalisering van leerkrachten. CLB ondersteunt de leerkracht bij het oplossen van werkproblemen met betrekking tot de zorg voor leerlingen met leer- of gedragsproblemen. Kernpunten van CLB zijn: • aanpak tastbare problemen in de onderwijsleersituatie; • bij analyse onderscheid maken tussen directe en indirecte factoren; • interventies primair zoeken in directe factoren; • interventies op elkaar afstemmen met als doel: wat kan ik veranderen van vandaag op morgen. Vanuit de vrijeschool pedagogiek kunnen leerkrachten bij directe factoren letten op aard, conditie en gemoed van leerlingen als oriëntatie bij interventies die nodig zijn voor dit bepaalde kind.

Leerlingenzorg ~ 20

U leert bij consultatieve leerlingbegeleiding in eerste instantie een globale afbakening te maken van de problemen bij een kind. Dan kiest u een prioriteit, waarna u dit probleem nader specificeert. De volgende dag gaat u aan de slag met dit vraagstuk bij uw leerling.



Individuele leerlijnen Leren naar capaciteit De Begeleidingsdienst heeft samen met intern begeleiders een protocol opgesteld voor het opstellen van individuele leerlijnen. We spreken van een individuele leerlijn als een kind onderwijs krijgt dat past bij de eigen capaciteiten. Dit aanbod is er op gericht de leerling al die kerndoelen te laten behalen die binnen zijn of haar mogelijkheden liggen, maar niet alle einddoelen voor het basisonderwijs. Het onderwijsaanbod wordt hiertoe aangepast. Een leerlijn geeft specifiek doel en inhoud aan van wat kinderen moeten leren en welk onderwijs daarvoor nodig is. Als een leerling in de klas niet meekomt en als handelingsplannen structureel nodig zijn, dan is een aparte leerlijn op zijn plaats. Vaak is dan sprake van cognitieve zwakte, maar het kan juist ook gelden voor begaafde leerlingen. De leerling volgt zijn eigen leerlijn en neemt hiermee meestal afstand van het programma in de klas. Binnen de leerlijn is altijd aandacht voor beschermende en compenserende factoren en de risico’s en belemmerende omstandigheden. De Inspectie van het Onderwijs heeft het protocol in grote lijnen goedgekeurd en is toe te passen binnen de vrijeschool. U kunt dit protocol verkrijgen bij de Begeleidingsdienst en/of samen met een schoolpsycholoog of onderwijsadviseur kijken hoe u de individuele leerlijn kunt inzetten op uw school.

1-zorgroute Vroegtijdig signaleren De • • • • • • •

1-zorgroute richt zich op gemeenschappelijke afspraken over: ketenmanagement; gemeenschappelijke uitgangspunten; onderwijsbehoefte; begeleidingsbehoefte; samenwerking; samenwerking in de regio; passende onderwijsarrangementen.

Deze route heeft consequenties voor in de school, maar ook voor het bovenschoolse kader. De 1-zorgroute is gericht op vroegtijdige signalering én adequate begeleiding van leerlingen met specifieke zorgbehoeften. Doel is een éénduidige zorgroute, waarin alle betrokkenen de beslismomenten en de te nemen stappen transparant op elkaar hebben afgestemd (ketenmanagement).

Leerlingenzorg ~ 21

De • • • • • •

meerwaarde van de 1-zorgroute is: tijdig signaleren van specifieke onderwijsbehoeften; benoemen van onderwijsbehoeften; verbeteren kwaliteit onderwijszorg; doelgericht werken met leerlijnen; vergroten professionaliteit ; versterken klassenmanagement bij uitvoering groepsplan.

Randvoorwaarden zijn: • draagvlak in team; • zorgvuldige intake in school; • aansturing schoolleider zowel inhoudelijk als organisatorisch; • systematisch monitoren kwaliteit; • externe begeleiding; • professionalisering en coaching leerkrachten. De Begeleidingsdienst voor vrije scholen kan uw school op verschillende onderdelen van deze 1-zorgroute ondersteunen en begeleiden. Een voorbeeld van deze begeleiding kan zijn de ondersteuning bij het maken van groepsplannen. De route is totaal afgestemd op het Handelingsgericht werken (HGW). Het maken van groepsplannen is daarvan een belangrijk onderdeel. Binnen het HGW gaan we uit van vier belangrijke stappen: Signaleren: • Evalueren groepsplan en verzamelen leerlingengegevens in groepsoverzicht; • Signaleren van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Begrijpen: • Benoemen van specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen. Plannen: • Opstellen van het groepsplan; • Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften. Realiseren: • Uitvoeren van het groepsplan. In een gesprek kunnen we kijken waar eventuele knelpunten liggen en waar ingestapt moet worden binnen de 1-zorg route. Dyslexieonderzoek Dyslexieonderzoek en –behandeling wordt vergoedt door de zorgverzekering als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. De ernst van de dyslexie, het zogenoemde enkelvoudig karakter ervan en de leeftijd van de leerling spelen daarbij een belangrijke rol. De Begeleidingsdienst kan deze diagnose en behandeling uitvoeren. We werken daarbij volgens de richtlijnen van Onderwijszorg Nederland. Meer informatie Voor meer informatie over onze leerling-onderzoeken en over de diagnose en behandeling van dyslexie: kijk op onze website of bestel de brochure Diagnostiek en onderzoek. U vindt daar informatie over: • hoe je een leerling-onderzoek kunt aanvragen; • verschillende soorten onderzoeken; • verschillende werkwijzen; • dyslexieonderzoek- en behandeling; • kosten.

Leerlingenzorg ~ 22

Hoofdstuk 7

Schoolontwikkeling

Personal coaching Opnieuw koers bepalen Waar u struikelt, ligt uw grootste schat! Iedereen komt wel eens in een situatie waarin een persoonlijk klankbord prettig zou zijn. Bijvoorbeeld: • als u herhaaldelijk aanloopt tegen dezelfde hindernissen; • als u op een kruispunt van wegen staat; • als u de grenzen van jezelf in je werk tegenkomt; • bij re-integratie of heroriëntatie op het beroep; • bij regelmatige conflicten met ouders, collega’s of bestuur. Een personal coach helpt u op die punten waar ‘werk’ en ‘persoonlijk leven’ elkaar raken en leert u de schat te vinden. De vraagstukken hebben vrijwel altijd met de persoon-als-geheel te maken. De coach houdt u een spiegel voor en werkt als klankbord. Hij helpt prioriteiten te stellen en nieuw gedrag uit te proberen, zodat u de bij u passende, nieuwe stappen kunt zetten.

Individuele coaching van de schoolleider De schoolleider aan het roer Onze onderwijsadviseur en de schoolleider vormen zich eerst een goed beeld van de beginsituatie van de school en de schoolleider. Daarna maken ze samen een begeleidingsplan met daarin de te bespreken thema’s. Bijzondere thema’s in deze begeleiding kunnen bijvoorbeeld zijn: visie- en strategieontwikkeling en verandermanagement. Bij deze individuele coaching is het bestuur van de school steeds de opdrachtgever.

Professionaliseren van de interne begeleider Verbeteren van de zorgstructuur Een deskundige gesprekspartner voor de interne begeleider. Dat wil de Begeleidingsdienst zijn voor de interne begeleider, wiens rol steeds belangrijk wordt. We coachen de interne begeleider en besteden aandacht aan vragen als: • • • • • • • • • • •

hoe richt u een langer traject in rond een zorgleerling? welke rol spelen ouders bij zorgleerlingen? welke zorgleerlingen zijn er? welke acties zijn al ondernomen? wat kan de school zelf nog doen? is psychologisch onderzoek nodig? hoe kunt u effectief omgaan met informatie uit het leerlingvolgsysteem? hoe functioneren de zorgafspraken, zijn verbeteringen wenselijk? hoe pakt u het verbeteren van de zorg aan? hoe organiseert u uw werk als interne begeleider? eigen agendapunten.

We kunnen tijdens dit proces de nadruk leggen op het overleg over de actuele zorgleerlingen (welke stappen zet je, welke kinderen dienen getest te worden). Of we kunnen meer de nadruk leggen op het verbeteren van de zorgafspraken en het functioneren van de interne begeleider.

Schoolontwikkeling ~ 24

Competenties en deskundigheidsdossier; de wet BIO Ontwikkelen en beheren van talenten in school De wet BIO (Beroepen In het Onderwijs) is vanaf 2006 van kracht. De wet is gericht op het onderhouden en verbeteren van de beroepsuitoefening van leerkrachten. Bij de invoering van de wet BIO zorgen we in opdracht van bestuur of schoolleiding voor een integraal invoeringsplan, waarin is opgenomen: • een studiedag voor het team om kennis te maken met competenties, het bekwaamheidsdossier en de wet BIO; • een set indicatoren en bijbehorende vragenlijst om competenties in beeld te brengen, passend bij de vrijeschool; • een format voor een bekwaamheidsdossier; • het invoeren van een gesprekscyclus passend bij de wet BIO; • een training op maat voor het voeren van functioneringsgesprekken, waarbij we uitgaan van de beginsituatie en de wensen van de school.



Maken van Protocollen Stappenplan om doelen te bereiken Een protocol bepaalt de stappen waarlangs doel te bereiken zijn en beschrijft hoe te handelen in een bepaalde situatie. In de school zijn een aantal protocollen gangbaar geworden. Denk bijvoorbeeld aan: • schoolrijpheid; • derde kleuterjaar; • aanname schoolverlaters; • individuele leerlijn. Voor leesproblemen en dyslexie dient de school een van verzekeringszijde voorgeschreven protocol te volgen. We kunnen u helpen uw protocollen op orde te brengen. U kunt daarbij gebruik maken van onze formats, zoals bijvoorbeeld te vinden in Kinderen leren lezen. Samen passen we de formats aan op de specifieke situatie en wensen van uw school.

Teamontwikkeling Nieuwe inspiratie op doen Zoals het team functioneert, zo draait de school. Soms is het nodig in een team de bakens te verzetten. Omdat de samenwerking vast loopt. Of om nieuwe inspiratie op te doen. Factoren die het functioneren van het team beïnvloeden zijn bijvoorbeeld: • aanwezige kwaliteiten: waar zijn we goed in, wat kunnen we niet; • interactiepatronen herkennen, al dan niet gewenst; • rollen die een team aan mensen toedicht of waar iemand niet meer van afkomt; • toebedeelde taken en verantwoordelijkheden; • wijze van overleg en besluitvorming. Ons programma stemmen we met u af op basis van een analyse van de beginsituatie en heldere doelstellingen. Te gebruiken werkvormen zijn: onze lerarenspelen (reflectie op eigen gedrag en houding), intervisie (zowel naar aanleiding van handelingsver­ legenheid als topervaringen), planetenkwaliteiten, spreek- en luisteroefeningen, vergadertechniek enzovoort.

Schoolontwikkeling ~ 25



Kwaliteitsbeleid Werken aan een betere school De bewaking en verbetering van kwaliteit zijn voor scholen steeds belangrijker. Met een goed kwaliteitssysteem krijgt de schoolleider overzicht van de processen in de school. En kan hij bijsturen als dat nodig is. Het traject kwaliteitsbeleid bestaat uit: • een kwaliteitssysteem, die de visie op kwaliteitsbeleid en alle processen in de school beschrijft; • een implementatiesystematiek om met de schoolleider de gewenste verbeteringen stapsgewijs in te voeren; • opleiding van interne auditoren die jaarlijks in de school hun ‘luisterronde’ doen.

Organisatieadvies Meedenken met uw vragen Scholen in Nederland ontwikkelen zich in snel tempo tot professionele organisaties. Zij hebben eigen beleidsruimte, eigen personele verantwoordelijkheid en nemen zelf financiële besluiten. Op verschillende gebieden kunnen vragen ontstaan. Kinderen zijn onderling meer en meer verschillend: welk antwoord geven we daarop? Leraren willen weten waar ze arbeidsrechtelijk aan toe zijn: hebben we een goed taakbeleid? Ouders verwachten een heldere communicatie over wat voor hun van belang is: hebben we dat zelf wel helder? De school als organisatie moet blijven groeien en zich blijven ontwikkelen. Medewerkers van de Begeleidingsdienst kennen de organisatievraagstukken van de vrijescholen goed en kunnen met u een analyse maken: waar gaat het goed en waar zitten de knelpunten? En vervolgens met u aan de slag gaan op basis van een samen opgesteld verbeterplan. Bij organisatieverbetering zijn altijd drie schoollagen inbegrepen: bestuur, schoolleider en teamleden. En soms ook de oudere leerlingen.

Adviseren van het schoolbestuur De plaats bepalen van het bestuur Wat is de plaats van een bestuur van een vrijeschool? Hoe word je een ‘bestuur op afstand’, als de schoolleider goed functioneert? En hoe sta je de Inspectie van het Onderwijs te woord? Voor een aantal ‘éénpitter-besturen’ speelt er nog een ander vraagstuk: wel of niet bestuurlijke samengaan met andere vrijescholen. Wat zijn de voor- en nadelen? Het traject adviseren van het schoolbestuur omvat: • een analyse van wat er bestuurlijk gevraagd wordt in de school; • invoering van een kwaliteitssysteem, waardoor het bestuur over relevante informatie kan beschikken (zie ook dit hoofdstuk: Kwaliteitsbeleid: werken aan een betere school);

Schoolontwikkeling ~ 26

• advies om te komen tot een effectieve rapportagestructuur tussen schoolleider en bestuur; • advies bij het te woord staan van de Inspectie (zie ook dit hoofdstuk: In gesprek gaan met de Inspectie).

Visieontwikkeling Stapsgewijs schoolbeleid maken Goed onderwijs en gemotiveerde leraren vragen om een duidelijke en breed gedragen visie. Wat wil een team onderwijskundig bereiken? Hoe wilt u dat aanpakken? Een onderwijsvisie is niet vrijblijvend. Die moet breed gedragen, concreet en enthousiasmerend zijn. En voor het maken van een schoolplan, maar soms ook op andere momenten, is het nodig de schoolvisie te vernieuwen of te actualiseren. Vaak gaat het om een totaalvisie op het onderwijs (of de school). Soms gaat het erom een bepaald aspect onder de loep te nemen, bijvoorbeeld taalonderwijs of periodeonderwijs. We hebben een module ontwikkeld, waarmee u stapsgewijs aan het werk kunt. Daarbij nemen we drie velden onder de loep: • wat zijn de topervaringen van leerkrachten en wat zijn de onderwijskundige aspecten daarvan? • wat zijn de externe ontwikkelingen die op de school afkomen (overheid, gemeente, buurt)? • wat leeft er bij de huidige en toekomstige ouders? Ten slotte helpen we u met een helder format om uw visie in een aansprekend document vast te leggen.

Interim-management De bakens verzetten Om de school in een nieuwe en volgende fase te brengen, is soms interimmanagement nodig. We werken voor deze tijdelijke schoolleiding samen met het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS). Door deze samenwerking is een ruime poule van interim-schoolleiders ontstaan, waardoor we op elke interim-managementvraag in een vrijeschool een passend antwoord kunnen geven. Per situatie bekijken we - samen met het bestuur - de beginsituatie en doen op basis daarvan een aanbod.

Interim-intern begeleiders De zorg op peil houden Het is belangrijk dat het werk van de interne begeleider door gaat bij plotselinge uitval ervan. Daarom krijgen we steeds vaker vragen voor een tussenoplossing. We werken voor deze tijdelijke intern begeleiders samen met het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS). Door deze samenwerking is een ruime poule van interim-intern begeleiders ontstaan, waardoor we op elke interim-vraag in een vrijeschool een passend antwoord kunnen geven. Per situatie bekijken we – samen met de schoolleiding – de beginsituatie en doen op basis daarvan een aanbod.

Schoolontwikkeling ~ 27

Mediation Oplossen van samenwerkingsproblemen Conflicten kunnen langdurig zijn en kosten veel geld als ze eindigen bij de rechter. Mediation is een effectieve en minder dure manier om met conflicten om te gaan. In dit proces zoeken de betrokkenen naar een voor alle partijen acceptabele oplossing. De mediators zijn professioneel opgeleid en hebben inzicht in de specifieke problemen in een vrijeschool. Ze werken alleen in opdracht van het bestuur.

Intervisie Het team sterk maken Intervisie is hét hulpmiddel om als collega’s op een effectieve, respectvolle manier te leren van elkaars ervaringen, vondsten en vragen. U leert ervaringen te delen en elkaar met concrete werkervaringen te inspireren. De werkvorm doorbreekt ingesleten reactiepatronen tussen teamleden, betrekt iedereen bij het onderwerp en geeft iedere deelnemer een stem. Bij de invoering van intervisie zorgen wij voor: • een introductie en oefeningen van de intervisiegespreksvorm; • een gelijktijdige opleiding van 2-3 collega’s tot intervisiegespreksleider. • deze collega’s kunnen na 4-6 oefensessies ons werk overnemen. Daarmee is het team in staat zelfstandig intervisiebijeenkomsten te houden.

In gesprek gaan met de Inspectie Toezicht op het onderwijs Een goede relatie met de Inspectie van het Onderwijs is van essentieel belang. Wilt u ondersteuning bij een intensief toezicht vanuit de Inspectie, dan zorgen wij voor: • een quick scan: we komen één dag langs en lopen met een ‘inspectieblik’ door de school en inventariseren wat de verbeterpunten zijn, op alle door de inspectie gebruikte indicatoren voor toezicht; • of een uitgebreider onderzoek als voorbereiding op een aangekondigd inspectiebezoek; • een plan van aanpak, waarin we de door de Inspectie gesignaleerde punten in een tweejarig project formuleren. De verbeteringen zijn na twee jaar tot stand gebracht. We zorgen tegelijkertijd voor de inhoudelijke begeleiding bij het uitvoeren van het plan van aanpak en we begeleiden en adviseren de schoolleiding (en bestuur) in het aansturen van deze processen.

Schoolontwikkeling ~ 28

Hoofdstuk 8

Cursussen

Onze onderwijsadviseurs komen soms op verschillende scholen voor hetzelfde onderwerp. Het lijkt zo logisch en vruchtbaar om dit voor de scholen in een regio te gaan combineren. Met een kleine groep werken we dan aan een concreet onderwerp. En we benutten de gelegenheid om onderling ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren. We bieden de volgende cursussen aan: • De leesspecialist • Regenboogtraining, de sociale opvoeding van kinderen • Handelingsplannen in de kleutertijd • Spelbegeleiding in de kleutertijd • De rekenspecialist • Handelingsgericht werken • De rol van de interne begeleider • Leerkrachtvaardigheden • Communicatievaardigheden De cursussen bestaan steeds uit vier bijeenkomsten. Data en plaatsen De cursussen geven we in de regio’s Noord-West (Amsterdam-Bergen), Zuid-West (Rotterdam-Den Haag), Noord-Oost (Zutphen-Deventer) en Zuid-Oost (Eindhoven-‘s Hertogenbosch). De data en de plaatsen van de verschillende werkconferenties staan ook op onze website: www.vrijescholen.com Alle cursussen op een rij:

De leesspecialist Nieuwe inzichten vertalen naar de praktijk Inzichten over leesonderwijs zijn voortdurend in verandering. Een school kan niet meer zonder een leesspecialist, die op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen en intern de kar trekt bij vernieuwingen in het leesonderwijs. In deze cursus vertalen we de nieuwe inzichten in het leesonderwijs naar de praktijk van de vrijeschool. Het zwaartepunt ligt bij het technisch leesonderwijs, al komen begrijpend lezen en leesmotivatie vanzelfsprekend aan de orde. Voor: Door: Tijd: Studielast:

leerkrachten, interne begeleiders en remedial teachers Annechien Wijnbergh van 10.00 – 16.00 uur 36 uur

De Regenboogtrainer De sociale opvoeding van kinderen In deze cursus leren leerkrachten van het basisonderwijs diverse materialen te gebruiken waarmee zij kinderen kunnen helpen in hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Er is aandacht voor de achtergronden en inzichten over sociale opvoeding en het vergroten van de eigen vaardigheiden. Daarnaast leren leerkrachten specifieke oefeningen en opdrachten uit de sociale vaardigheidstraining voor kinderen toepassen.

Cursussen ~ 30

Dankzij een uitgebreide handleiding en een pedagogisch adviessysteem kan de leerkracht ontdekken waar de schoen wringt bij leerlingen en hoe hij daarmee kan omgaan. Voor: Door: Tijd: Studielast:

leerkrachten en interne begeleiders per regio verschillende docenten van 10.00 tot 16.00 uur 36 uur

Handelingsplannen in de kleutertijd Enthousiasme ontwikkelen voor verslaglegging Een cursus voor kleuterleidsters over het schrijven van handelingsplannen en het maken van beleid voor de oudste kleuters. In veel vrijescholen is dit een actuele vraag. Door ons met de inhoud bezig te houden, krijgen we een helder inzicht in wat we kleuters bieden en kunnen we enthousiasme ontwikkelen voor de toenemende vraag naar verslaglegging. Voor: Door: Tijd: Studielast:

leerkrachten kleuterbouw Joke van der Meij van 10.00 tot 15.00 uur 30 uur

Spelbegeleiding in de kleutertijd Een beter spelklimaat in de klas Kleuterleidsters merken steeds vaker dat kinderen niet meer ‘vanzelf’ spelen. Leerlingen hebben daar soms hulp bij nodig. Tegelijkertijd is het niet altijd eenvoudig om vast te stellen of en wanneer het spelgedrag afwijkt van de normale ontwikkeling. In deze cursus besteden we aandacht aan de verschillende theorieën over spelontwikkeling, het bevorderen van het spelklimaat in de eigen klas, het signaleren van problemen in de spelontwikkeling bij individuele kinderen en passende interventies op het gebied van spelbegeleiding. Voor: Door: Tijd: Studielast:

leerkrachten kleuterbouw Joke van der Meij van 10.00 tot 15.00 uur 30 uur

De rekenspecialist Vernieuwingen in het rekenonderwijs Rekenen is een heel objectief vak. Bewustzijn van de inhoudelijke stappen en de volgorde van aanbieden zijn van groot belang. In de school dient een leerkracht als rekenspecialist op de hoogte te zijn van de nieuwe inzichten en in staat te zijn met het team vernieuwingen door te voeren in het rekenonderwijs.

Cursussen ~ 31

In deze cursus wordt het vak rekenen inhoudelijk en didactisch op een concrete en moderne manier neergezet. Deelnemers kunnen overzien welke vernieuwingen in hun school aan de orde zijn en hoe ze dat kunnen aanpakken. Voor: Door: Tijd: Studielast:

leerkrachten, interne begeleiders en remedial teachers Paul van Meurs van 10.00 tot 16.00 uur 36 uur

Handelingsgericht werken Sterke en zwakke punten herkennen Handelingsgericht werken is gericht op de sterke en zwakke punten van leerlingen en wat de leerkracht en ouders zelf voor een leerling kunnen doen. Ook is handelingsgericht werken gericht op de sterke en zwakke kanten van de school en de leerkracht ten opzichte van juist deze leerling of klas. Daarnaast is er aandacht voor de veranderbare factoren rond kind en klas. In deze cursus leert u de systematiek van handelingsgericht werken kennen. Belangrijke aspecten van de vrijeschool komen daarmee in een fris daglicht te staan. We oefenen de belangrijke vaardigheden voor de leerkracht en de interne begeleider. Voor: Door Tijd: Studielast:

leerkrachten en interne begeleiders per regio door verschillende docenten van 10.00 tot 16.00 uur 36 uur

De rol van de interne begeleider Samenwerking tussen leerkracht, kind en ouder De interne begeleider ondersteunt leerkracht, kind en ouders, gericht op een optimale samenwerking. De interne begeleider heeft een eigen rol in de school met heel veel aspecten. Hij gaat over de zorgafspraken, bereidt de afname van de toetsen voor, heeft contact met ouders, enzovoort. Het eerste wat een intern begeleider onder de knie moet krijgen, is zijn eigen positie bepalen en tijd gebruiken voor de dingen die er toe doen. De deelnemers krijgen inzicht in de verschillende aspecten van de functie. Zij kunnen vaststellen waar zij zelf in hun school staan als intern begeleider en wat hun volgende stap is om hun functioneren te verbeteren. Ook oefenen we gespreksvaardigheden. Voor: Door: Tijd: Studielast:

interne begeleiders en interne begeleiders in spé. Auke van der Meij van 10.00 tot 16.00 uur 36 uur

Leerkrachtvaardigheden Volgen de kinderen mij? Met een goede opleiding op zak is het nog altijd een hele opgave de eerste jaren van uw schoolloopbaan voor de klas te staan. De basis van goed onderwijs staat of valt bij een goede communicatie.

Cursussen ~ 32

Kunnen de kinderen mij volgen? Ben ik duidelijk tijdens mijn instructie? Begrijpen de kinderen wat ik van ze wil? Veel vragen gelden juist voor u: Volg ik de kinderen goed? Doen ze wat ik van ze vraag? En ook: Op welke manieren geef ik mijn kinderen feedback over hun gedrag en hun prestaties? Al deze vormen van communicatie komen tijdens de cursus aan bod. Daarnaast besteden we aandacht aan de organisatie van uw klas. Onder het motto ‘Beter vooraf organiseren dan achteraf corrigeren’ kijken we naar een aantal onderdelen van het klassenmanagement. Deze leiden tot grotere zelfstandigheid bij de leerlingen. Een goede communicatie en een goede organisatie vormen weer de basis voor het differentiëren: zorgen dat iedere leerling krijgt wat hij nodig heeft. Naast intervisie, rollenspelen en opdrachten met tweetallen is er de mogelijkheid om videobeelden uit de klas in te brengen. Voor: Door: Tijd: Studielast:

Cursussen ~ 33

leerkrachten Hans de Rijke van 13.00 tot 16.00 uur 18 uur

Cursussen ~ 34

Hoofdstuk 9

Publicaties

Kinderen leren lezen Dyslexieprotocol voor de vrijeschool Deze publicatie is bedoeld om leesproblemen aan te pakken en inzicht te krijgen in het proces van leren lezen. In deze publicatie vindt u: • adviezen voor het opstellen van een protocol; • inspiratie voor het hele leerkrachtencollege; • materiaal voor het vergroten van de expertise van de leerkrachten.

Kinderen gaan rekenen Ideeënboek voor les en spel Deze publicatie geeft inhoud en vorm aan het rekenonderwijs. Kinderen gaan rekenen is een ideeënboek met suggesties voor lessen en spelletjes voor kinderen van de kleuterklas en de laagste klassen van de benedenbouw (groep 1-4). Alle beschrijvingen komen uit de praktijk. U krijgt veel achtergrondinformatie en suggesties om de rekenvaardigheden van kinderen te evalueren. In deze publicatie vindt u: • adviezen voor het opstellen van een protocol rekenproblemen; • inspiratie en enthousiasmering voor het hele leerkrachtencollege; • tools om uw expertise op het gebied van rekenen te vergroten.

Kinderen willen bewegen Motorisch ontwikkeling geeft rust Een goede motorische ontplooiing is belangrijk. Kinderen voelen zich thuis in hun lichaam, tonen zich evenwichtiger en zijn zelfbewuster. Lichamelijk bewustzijn geeft kinderen rust en zekerheid. Waar moet u op letten bij de motorische ontwikkeling? Hoe beoordeelt u deze ontwikkeling? Wanneer is hulp nodig? Deze publicatie geeft handreikingen om motorische vaardigheden van kinderen te observeren en te evalueren.

Schrijven is het spoor van een beweging Keuzes maken in schrijfonderwijs De publicaties schrijfonderwijs gaan over te maken keuzes in de schrijfdidactiek. Ook hier staat de motorische ontwikkeling centraal. U krijgt ideeën en afwegingen voor de verschillende handschriften en er zijn verwijzingen naar uitgebreidere achtergrondinformatie. Er zijn voorbereidende schrijfoefeningen opgenomen en u krijgt hulp bij afstemming van het schrijfonderwijs op schoolniveau. Let op De publicaties ‘Kinderen leren lezen’, ‘Kinderen gaan reken’ en ‘Kinderen willen bewegen’ bestrijken de kleutertijd tot en met de tweede klas (groep 1-4). De publicatie ‘Schrijven in het spoor van een beweging’ richt zich voornamelijk op leerkrachten van de eerste klas (groep 3). Bestellen De brochures kosten E25 per exemplaar (exclusief verzendkosten).

Publicaties ~ 36



Periodeonderwijs: een werkplaats ‘in de tijd’ Een nieuwe impuls In deze reader belichten we het Periodeonderwijs in de vrijeschool van verschillende kanten. Zowel de visie als de praktijk komen daarbij aan bod. We richten ons vooral op leraren in vrijescholen, geïnteresseerde vakleraren, studenten, opleiders en begeleiders. Deze reader is een onderdeel van het projectplan Periodeonderwijs van de Begeleidingsdienst voor vrijescholen. Doel is het periodeonderwijs een nieuwe impuls te geven. We bezinnen ons op de uitgangspunten en we verzamelen voorbeelden, die leraren en studenten kunnen inspireren en op ideeën kunnen brengen. We richten ons op de vragen van deze tijd: differentiatie, werkvormen en de wijze waarop we het periodeonderwijs kunnen organiseren. Bestellen De brochure kost E25 per exemplaar (exclusief verzendkosten).

Brochures Begeleidingsmotieven Praktische tips voor in de klas ‘Het kan altijd anders: adviezen vanuit visie’ van G. Lubberdink Twee vragen uit de praktijk van het lesgeven komen in deze brochure aan de orde: Hoe breng ik de klas van (te veel) beweging naar rust? Hoe wek ik enthousiasme voor wat ik in de klas behandel? Het boekje staat vol met praktische tips voor het omgaan met beide vragen. Deze praktische tips zijn gegroepeerd rond zo’n veertig verschillende gezichtspunten, waardoor de lezer zijn vragen vanuit verschillende invalshoeken kan benaderen. ‘Rode rozen en de stinkbom: omgaan met verstorend gedrag in de klas’ H. de Rijke en G. Lubberdink Verstorend gedrag in de klas komt vaak voor. Steeds meer leerkrachten hebben ermee te maken. Hoe moet u dat duiden en hoe gaat u er als leerkracht mee om? De brochure beschrijft veel concrete en praktische voorbeelden van verstorend gedrag. En een groot aantal voorbeelden van hoe u daar als leerkracht op kunt reageren. Ook is er veel aandacht voor het ontwikkelen van het eigen vermogen van de leerkracht om op elke unieke (lastige) situatie een eigen creatief antwoord te geven. Bestellen De brochures kosten E10 per exemplaar (exclusief verzendkosten). Ze zijn ook te downloaden van de website.

Publicaties ~ 37

Publicaties ~ 38

Begeleidingsdienst voor vrijescholen Hoofdstraat 14b 3972 la driebergen t: (0343) 524090 f: (0343) 531772 e: [email protected] i: www.vrijescholen.com