Leopold III: een volksheld of een laffe landverrader?

1

Leopold III: een volksheld of een laffe landverrader? 1. Inleiding Was onze koning, Leopold III, een man die opkwam voor zijn volk, al het mogelijke deed dat zijn volk niet te zwaar moest lijden onder het despotisch regime van Nazi-Duitsland en het extremisme dat in België bestond onder de vleugels van het VNV, REX en aanverwanten? of was hij in feite een landverrader, een collaborateur, die meeheulde met de bezetter, uit eigengewin? Het is een discussie die reeds even lang meegaat als sinds de Duitse bezetting startte in ons kleine, mooie landje. Men zou kunnen stellen dat er argumenten zijn om de tweede these te steunen, en andere argumenten om de eerste these kracht bij te brengen. Het lijkt hem vooral om een zaak van perceptie, overtuiging en politieke mening te gaan. Het is niet de bedoeling van dit stuk om een open conclusie te brengen, maar de auteur zal aan de hand van treffende en waarheidsgetrouwe argumenten zorgen voor een eenduidige en sluitende benadering van de toenmalige realiteit, met inbegrip van de politieke krachtsverhouding in Europa, de positie van de koning zelf, de nood van de burgers, de zwakte van het leger… In laatste instantie zal verder een blik worden geworpen op de koningskwestie, en de uitkomst die deze heeft gekend. Er zullen uiteraard nog vragen open blijven. Het is onmogelijk om in de eenentwintigste eeuw door te dringen in de gedachtegang en de mentaliteit van de koning op dat moment. Het is echter niet onmogelijk – zoals zal blijken – om de feiten te plaatsen in het juiste historische en politieke kader. Enkel op deze manier zullen er eerlijke en correcte conclusies worden getrokken uit de gebeurtenissen van dit zwarte decennium

____________________ © Cedric Vloemans Weerstandlaan 2/25 2660 Hoboken

Leopold III: een volksheld of een laffe landverrader?

2

2. Omkadering a. Tijdsgebonden De periode die besproken wordt, zal starten vanaf 10 mei 1940, de dag dat de Duitse Weermacht de inval in ons land begon. Van hieruit zal aan de hand van verschillende feiten een periode overbrugd worden tot de eedaflegging van koning Boudewijn op 17 juli 1951. b. Geografisch De besproken locatie zal voornamelijk België zijn, hoewel de auteur – net omwille van het internationale karakter van deze periode – niet om het feit heen kan dat er ook aspecten buiten België van belang zijn. Leopold heeft gedurende deze jaren een tijd in ballingschap geleefd, eerst onder dwang van de Duitse bezetter, vervolgens onder dwang van de Belgische politici. c. Persoon De hoofdpersoon in deze uiteenzetting zal Leopold III zijn. Aangezien de onderzoeksthese zijn persoon en zijn houding gedurende de bezetting en de korte, woelige jaren daaropvolgend aangaat. Het is niet de bedoeling om in deze uiteenzetting dieper in te gaan op de persoon van Leopold.Het enige wat van belang is, is dat hij de Koning der Belgen was, en als koning dus opperbevelhebber van het Belgische leger. Wat zijn rol voor de Belgische politiek was vóór de bezetting, of wat zijn acties waren ná de troonsafstand, doen hier niet ter zake, op enkele kleine uitzonderingen uitgesloten.



3

3. Oorsprong van de koningskwestie Zoals hierboven vermeld valt het Duitse leger ons land aan op 10 mei 1940. Nochtans had Leopold aan alle diplomatieke eisen voldaan om de politieke neutraliteit van België te bekomen, en zo de – te verwachten – inval in België tegen te gaan. Zonder twijfel hebben onze troepen hard gevochten, maar de verouderde wapens, en vooral de “Blitzkrieg”tactiek van de Duitse legers overrompelden ons land, en ons leger. Na achttien dagen was de situatie zo uitzichtloos dat Leopold – als opperbevelhebber van de Belgische troepen – de capitulatie van onze krijgsmacht tekent. De Belgische politici zijn het hier niet mee eens, maar konden niet reageren, aangezien er geen enkel ongrondwettelijk feit heeft plaats gevonden. In november 1940 ontmoet Leopold de Duitse leider Hitler. Vandaag weten we dat op deze gesprekken werd gepleit voor de vrijlating van de Belgische krijgsgevangenen, een verbetering van de voedselbevoorrading én een potentiële semi-onafhankelijkheid van België bij de – toen verwachte – overwinning van Duitsland. Een jaar later, op 11 september 1941, huwt Leopold in alle geheim mevr. Mary Lilian Baels. Later zal blijken dat dit hem kwalijk wordt genomen door de bevolking, daar er twijfels bestaan over de vader van mevr. Baels.



4

4. De Capitulatie Vandaag wordt nogal gauw verteld dat omwille van de Belgische capitulatie de opmars van Duitsland niet gestuit is. Het is omwille van de Belgische capitulatie dat Frankrijk – ten dele – werd bezet (vergeten we niet dat het “vrije Frankrijk” werd bestuurd door het collaborerende Vichy-regime van Maarschalk Pétain). Dit kan misschien zo wel zijn, hoewel het twijfelachtig is dat de Belgische krijgsmacht de Duitse oorlogsmachine tot stoppen kon brengen, maar hierover zodadelijk meer. In 1936 had Leopold III de neutraliteit van België afgekondigd. Dit hield in dat België niet mocht bezet worden, noch door Duitse troepen, noch door andere troepen (dan denken we vooral in de richting van de Alliantie). De geschiedenis heeft ons echter geleerd dat Duitsland zich van deze neutraliteit niet veel aantrok. België moest dus in de verdediging gaan, met een leger dat nog niet in de schaduw kon staan van het Duitse militaire overwicht. Samen met de Engelse en Franse troepen moest de Belgische Krijgsmacht terugtrekken. Wanneer de Franse troepen bevel krijgen naar Frankrijk te gaan, en de Engelse troepen terug naar Engeland vertrokken, stond het leger er alleen voor, en besefte Leopold dat hij zijn volk moest sparen. De Duitsers konden namelijk “verse” troepen aanleveren uit het na negen dagen ingenomen Nederland. Onze troepen echter zijn uitgeput van de overdaagse gevechten, en de nachtelijke

terugtrekkingsmarsen,

en

ondanks

enkele

kleinere

Pyrrusoverwinningen is de nederlaag, en afslachting, van onze troepen het enige realistische toekomstbeeld. Leopold doet dus datgene wat door de politici, die vervolgens snel naar Frankrijk en vervolgens Londen vertrekken, wordt afgedaan als defaitisme: hij tekent als opperbevelhebber van het leger de capitulatie. België heeft 18 dagen gevochten (wat gekend zal worden als de achttiendaagse veldtocht) en hierdoor hebben de Engelse troepen veilig het kanaal kunnen oversteken. Was dit defaitisme? Vandaag kan men misschien opperen van wel, echter: de Duitse overmacht was niet eens te stoppen door een alliantie van Engeland, Frankrijk en België. Wanneer de twee eersten wegvallen, en de fortengordels in ____________________ © Cedric Vloemans Weerstandlaan 2/25 2660 Hoboken


5

ons land één voor één vallen, weet de opperbevelhebber geen raad meer. Om het leven van de soldaten te redden, omwille van de uitzichtloze situatie én omwille van het mandaat dat België kende als neutrale natie was de koning verplicht om te capituleren. Hij kon de vijand niet meer verjagen, en hij mócht in de hoedanigheid van neutraal land niet vechten voor een ander land (in casus Frankrijk). Na de capitulatie vluchtte onze regering hals over kop het land uit. Leopold weigerde zijn volk en land te verlaten, en bleef in België.



6

5. Leopold ontmoet Adolf Hitler Het is geen geheim dat er topoverleg is geweest tussen onze koning, Leopold III en Adolf Hitler, in het Adelaarsnest te Berchtesgaden. Lange tijd was de reden van dit gesprek geheim, en vele mythes en legendes zijn ontstaan, en zijn even hardnekkig als onkruid: het vergaat niet. Vandaag echter weten we – dankzij de geschriften van de tolk, Schmidt – wat er besproken werd. Geen enkel ander staatsleider heeft een soortgelijke actie gedaan, ten behoeve van het land en het volk. Leopold trachtte van Hitler – zoals in een eerder hoofdstuk toegelicht – verschillende voordelen te bekomen. Ook nu is het weer eenvoudig zulk een actie te veroordelen: “We praten niet met de bezetter”, werd er gezegd. Toch moet men ook trachten niet te kijken door een actuele bril. Er bestond namelijk op dat moment geen twijfel dat Duitsland de oorlog zou winnen. België

zaten

in

erbarmelijke

omstandigheden

Vele soldaten van

opgesloten

in

de

krijgsgevangenenkampen, de bevolking leed honger, België dreigde op te houden te bestaan, de regering was gevlucht,… De koning trachtte uit de brand te slepen wat hij kon. Hij wilde voedsel voor de bevolking, de soldaten moesten terug naar huis, en de bevolking mocht voor Leopold niet bestuurd worden door een Duitser, maar door hun eigen koning. De bedanking van de Belgische regering in vlucht was minder fraai. Premier Pierlot liet via de radio uitschijnen dat Leopold een verrader was (in de hoop zo de publieke opinie te laten keren tégen de vorst die wél was thuisgebleven). Spijtig genoeg heeft Hitler niet veel onthouden van het gesprek. De burgers leden nog steeds honger, de rantsoenbonnen konden niet volstaan. Gelukkig is er in België nooit een burgerlijk nazi-regime gesetteld, behalve dan van de eigen landverraders in VNV-rangen. België werd bestuurd door de militair von Falkenhausen, die een notoir anti-nationaal-socialist was.

In hoeverre de

gesprekken van Leopold hiertoe hebben bijgedragen, zal nooit kunnen bewezen worden, evenmin als het feit dat de vrijlating van de Belgische krijgsgevangenen



7

na de gesprekken tussen Hitler en Leopold effectief door deze gesprekken is bewerkstelligd.



8

6. Het probleem Mary Lilian Baels Hierover valt niet veel te zeggen. Evenmin valt dit huwelijk goed te praten. In het geheim zijn ze met elkaar getrouwd – volgens boze tongen “van de moetes”, hoewel dit onmogelijk is (Lilian zou dan 20 maanden zwanger moeten geweest zijn), eerst voor de kerk, vervolgens voor de wet. Daar bovenop was de bevolking zeer tuk op Astrid, die omwille van een tragisch ongeval overleden was in 1935. Een derde punt waarover de burger kwaad was, was de afkomst van Mary Lilian Baels, die – ondanks haar geweldige opvoeding – de bijnaam “miss Crevette” kreeg. De achtergrond van haar vader zou naar verluid op zijn minst dubieus te noemen zijn. Ook hier beweren boze, en minder boze, tongen dat hij goed overweg kon met de bezetter. Of dit laatste waar is of verzonnen, doet niets aan het feit dat dit huwelijk een slag in het gezicht van de getergde burger was, enerzijds omwille van de herinnering van koningin Astrid, anderzijds omwille van de manier, een derde reden was het moment - tijdens de bezetting dient de koning niet te (her)trouwen - en uiteraard was vader Baels niet erg geliefd bij de burger. Echter, al deze redenen waren nog geen reden om de koning af te schilderen als een collaborateur.



9

7. De koningskwestie Leopold

werd

tegen

het

einde

van

de

oorlog

gedeporteerd

naar

Duitsland/Oostenrijk. Wanneer de regering terugkomt uit haar schuilplaats, zijn ze genoodzaakt om prins Karel als regent aan te duiden. De socialisten zouden liever nog de monarchie onmiddellijk te laten ophouden, vooral nadat ze het politieke testament van Leopold te zien krijgen. Hier trekt hij fel van leer tegen de alliantie én de regering.

Vandaag bekeken lijkt dit een ondankbare, en

onvergefelijke houding, echter: het is uitgerekend die regering die hém collaborateur noemde op de radio – louter om zijn imago te breken, en het zijn uitgerekend die geallieerden die hém verweten te capituleren, nadat Frankrijk en Engeland zelf hun troepen hadden teruggeroepen. Alleszins, de bovenstaande hoofdstukken hebben allemaal geleid tot de koningskwestie. De koningskwestie eindigde uiteindelijk in een referendum. Dit referendum gaf de koning – die tot in vijftig in Zwitserland zat – de toestemming om terug te komen en zijn functie terug op te nemen. De verliezende – voornamelijk linkse – minderheid kon zich echter niet neerleggen bij de democratische uitslag, en startte op slag rellen, waarbij zelfs doden vielen. Leopold III heeft uiteindelijk troonsafstand gedaan, ten voordele van zijn zoon Boudewijn,

en

de

crisis

was

bezworen.

Tot

op

vandaag

waren

collaboratievragen echter nog niet beantwoord.



de

10

8. Conclusie In de inleiding werd reeds aangegeven welke vragen er gesteld werden, de kadervorming gaf ons de oorzaken van de discussie, de daaropvolgende hoofdstukken boden uitgebreid het antwoord op de gestelde vragen. Om op de hoofdvraag te antwoorden: kwam Leopold III op voor zijn volk, of was hij een collaborateur is het antwoord eenvoudig: hij kwam op voor zijn volk. De capitulatie heeft ons gered van nog meer doden, de gesprekken met Hitler hadden de bedoeling een beter leven voor de bevolking te krijgen, zonder een vreemde overheerser… Het huwelijk van Leopold is dan weer af te keuren, maar dit is eerder een publiekstrekker als een ware reden tot de crisis. Diegenen die zijn politiek testament aangrijpen om de koning tot collaborateur te bestempelen zijn oneerlijk, en vergeten verder in de geschiedenis te kijken naar de oorzaken van dit politieke testament. Leopold werd door zijn eigen ministers afgeschilderd als collaborateur, en door de geallieerden als lafaard. Men kan hem hooguit beschuldigen van domheid, want dat is het testament zeker wel. Verder rest me alleen nog af te sluiten met het citaat van president Roosevelt, wat een korte samenvatting is van wat in dit betoog staat: " Welke ook de beslissing van de koning geweest was, zij kon in ieder geval slechts overeenstemmen met hetgeen hij noodzakelijk achtte voor de bescherming van België en van het Belgische volk en verenigbaar met zijn persoonlijke eer. De geschiedenis zal misschien zeggen dat hij een beoordelingsfout heeft gemaakt: wat mij betreft, en steunende op de feiten die ik ken, zal ik mij verzetten tegen deze conclusie. Maar, hoe het ook weze, ik ben ervan overtuigd dat de uitspraak van de geschiedenis, wat deze zaak betreft, zal zeggen dat in de loop van deze beproeving de persoonlijke eer en edelmoedigheid van Leopold van België gevrijwaard en vlekkeloos waren. Naar mijn mening is het absoluut onmogelijk dat het anders weze. " ____________________ © Cedric Vloemans Weerstandlaan 2/25 2660 Hoboken


11 9. Bibliografie: 

VAN DEN WIJNGAERT, M., DUMOULIN, M., DUJARDIN, V. Een koningsdrama. De biografie van Leopold III. Antwerpen, 2001.



VAN DEN WIJNGAERT, M., BEULLENS, L., BRANTS, D. België en zijn koningen. Monarchie en macht. Antwerpen, 2000.



VELAERS, J., VAN GOETHEM, H. Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog. Tielt, 1994.



LEOPOLD III. Kroongetuige. Over de grote gebeurtenissen tijdens mijn koningschap. Tielt, 2001.



REMY, De 18e dag, De tragedie van Leopold III, koning der Belgen. S.l., 1979



DE VOS L. en DECAT F., België in de Tweede Wereldoorlog, Mei 1940, van Albertkanaal tot Leie, Kapellen, 1990



Leopold III: een volksheld of een laffe landverrader?

Recommend Documents