LEKKER IN VORM PRAKTISCHE GIDS VOOR VOEDINGS- EN BEWEGINGSPROMOTIE OP HET WERK
LEKKER IN VORM
1
LEKKER IN VORM PRAKTISCHE GIDS VOOR VOEDINGS- EN BEWEGINGSPROMOTIE OP HET WERK
Colofon Auteurs: Frank Delaere, Els Wouters Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ) Verantwoordelijke uitgever: Linda Deboeck Lakeman 106 1840 Londerzeel © VIGeZ, 2013 in het kader van Jobfit. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op elke andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. D/2013/7465/3 ISBN-NUMMER : 9789075628548 NUR 860
INHOUDSTAFEL Inleiding: Jobfit, de gezondheidskuur voor de industrie
5
1. Jobfit
6
2. Optimaliseer het werkvermogen door een gezonde leefstijl
8
3. Testimonials deelnemende bedrijven
12
4. Wat is dat, ‘evenwichtige voeding’ en ‘voldoende lichaamsbeweging’?
14
5. Stand van zaken
18
6. Haalbare gezondheidsaanbevelingen op de werkvloer
20
7. Een gezondheidsbeleid in de praktijk brengen
24
8.
42
Inspelen op doelgroepen
Nuttige adressen
48
Bijlagen
49
Literatuurlijst
50
4
LEKKER IN VORM
INLEIDING Jobfit, de gezondheidskuur voor de industrie De vergrijzing en ontgroening van de bevolking vormen grote uitdagingen voor de industriële ondernemingen, hun dienstverleners en werknemers. Zo neemt het tekort aan ervaren werknemers met de juiste vaardigheden toe en zullen werknemers langer aan de slag moeten blijven. De introductie van het Werkgelegenheidsplan maakt deze uitdaging niet kleiner: van werkgevers worden actieve inspanningen verwacht om oudere werknemers gemotiveerd en langer aan het werk te houden. De juiste werknemers vinden, ze tevreden houden en hen aan een bedrijf binden, kan enkel wanneer de werkomstandigheden optimaal zijn. Met dit doel voor ogen zetten bedrijven en hun dienstverleners vooral in op ‘Werkbaar werk’ en dat is zonder twijfel een belangrijk thema. Daarnaast wordt het werkvermogen van werknemers echter ook op peil gehouden door een goede gezondheid. Het belang daarvan wordt door bedrijven weliswaar niet ontkend, maar er wordt nauwelijks een beleid rond gevoerd. De redenen die hiervoor aangehaald worden zijn legio: het is een privézaak van de werknemer, het nut is onduidelijk, er is geen deskundigheid om een effectief gezondheidsbeleid te voeren. Uit de indicatorenbevraging van 2012, bij meer dan duizend bedrijven, blijkt dat gezondheidsbevordering als ‘second best’ behandeld wordt en doorgaans geen prioriteit is voor de bedrijfsagenda.
De kapstokken om het gezondheidsbeleid in elk bedrijf aan op te hangen, staan nochtans klaar. Ze kregen vorm in het werkgelegenheidsplan, het welzijns- of preventiebeleid of het personeelsbeleid. Ze kaderen zelfs in het diversiteitsbeleid en binnen het mensgericht ondernemen. De Vlaamse overheid benadrukt het belang van evenwichtige voeding en voldoende lichaamsbeweging op de werkvloer immers al jaren. Jobfit, ontwikkeld door het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ), in samenwerking met AGORIA Vlaanderen en CODIE, is daarvan een concreet resultaat. Als de gezondheid van werknemers u nauw aan het hart ligt en u bent op zoek naar praktische tools en tips om een gezondheidsbeleid (en -project) op te zetten, dan mag u niet twijfelen om deel te nemen aan Jobfit. Een groot aantal industriële bedrijven in Vlaanderen en Brussel gingen u voor. Samen met 50.000 van hun werknemers werken ze elke dag aan een betere gezondheid en een duurzame bedrijfscultuur. Met deze brochure willen we u alvast helpen om ook die stap te zetten. Veel leesplezier en succes!
LEKKER IN VORM
5
1
JOBFIT Jobfit is een ondersteuningspakket voor bedrijven om acties, activiteiten of een project rond gezonde leefstijl op te zetten, te verbeteren en in hun beleid te verankeren. Elk bedrijf heeft een unieke startpositie, eigen wensen en behoeften voor een toekomstig gezondheidsbeleid. Daarom levert Jobfit diverse praktische tools aan managers, preventieadviseurs en hr-verantwoordelijken om minstens één stap vooruit te zetten met hun bedrijf. Welke tools u gebruikt kiest u zelf. Deze aanpak maakt maatwerk mogelijk ongeacht uw budget. Jobfit en haar onderdelen zijn voor u uitgetest door 52 bedrijven uit de technologische industrie. Op die manier is de bruikbaarheid en dus ook het succes van het pakket geoptimaliseerd en klaar om te implementeren in andere industriële sectoren. De brochure ‘Lekker in vorm’ is één manier om het Jobfit aanbod te leren kennen. Het is een inspiratiebron voor de concrete invulling van het gezondheidsbeleid van uw bedrijf. Deze brochure bevat een stand van zaken van de huidige kennis, aangevuld met concrete aanbevelingen en tips om uw werknemers te motiveren om evenwichtiger te eten, voldoende te bewegen en minder (onafgebroken) te zitten. U kan lezen hoe u in uw bedrijf gezonde leefgewoonten daadwerkelijk kan implementeren. Verschillende aspecten van promotie, aanbod, voorlichting en beleidsaanpassingen komen aan bod. Naast deze brochure bestaat het ondersteuningspakket uit:
Het stappenplan Het stappenplan is het kompas om werknemers te motiveren tot en hen te ondersteunen in een gezonde leefstijl. Het helpt om op een planmatige manier te komen tot een duurzaam gezondheidsbeleid op vlak van voeding en lichaamsbeweging, op maat van uw bedrijf. In dit stappenplan herkent u de ‘Deming kwaliteitscirkel‘ en de principes van organisatieverandering. Per stap zijn praktische tools voorzien. Voor meer informatie kan u bovendien terecht op www.jobfit.be. t.be
Jobfit-formules voeding Om de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek toe te passen op de samenstelling van het voedingsaanbod op de werkvloer zijn Jobfit-formules ontwikkeld. Ze helpen om het drankenaanbod stap voor stap evenwichtig samen te stellen. In deze brochure zijn twee Jobfit-formules uitgewerkt. De eerste geeft weer hoe een bedrijf tewerk gaat als het gratis water aanbiedt. De tweede formule vertrekt vanuit een situatie waarin geen gratis water ter beschikking gesteld wordt. Om een analyse te maken van uw aanbod van tussendoortjes, koude en warme maaltijden, kan u terecht bij de deelnemende cateraars en leveranciers. Een overzicht van de deelnemers is terug te vinden op www.gezondwerken.be. www.gezondwerken.be
Takenprofielen en beweegcontexten Om op de werkvloer aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek met betrekking tot bewegen te kunnen toepassen, werden verschillende takenprofielen geanalyseerd in functie van hun ‘bewegingsvrijheid’. Door deze mate van flexibiliteit te koppelen met een beweegcontext wordt duidelijk op welke combinatie best ingezet wordt bij het beweegbeleid. Er zijn vier contexten waarin bewogen kan worden: 1. Bewegen op het werk 2. De actieve verplaatsing (bewegen van en naar het werk of andere bestemmingen) 3. Bewegen thuis 4. Bewegen in de vrije tijd De taak- en omgevingsparameters verschillen sterk tussen de industriële ondernemingen. Door er rekening mee te houden kan op maat en per bedrijf beslist worden in welke bewegingscontext, welke soort werknemer en op welke manier best aangezet wordt om meer te bewegen.
6
LEKKER IN VORM
Lijftijd Lijftijd is de sensibiliseringscampagne van Jobfit. Tijd nemen voor jezelf staat daarbij centraal omdat dit de belangrijkste drempel blijkt te zijn op weg naar een gezonde leefstijl. Daarnaast ligt de focus op het delen van tips, ideeën en activiteiten. Tussen bedrijf en werknemers maar ook tussen werknemers onderling. De Lijftijd-box bevat downloadbare tools, die klaar zijn voor gebruik maar die u evengoed verder inhoudelijk kan aanpassen en personaliseren. Op www.jobfit.be. t.be
Analyse instrument Het invullen van dit online analyse-instrument geeft u een bedrijfsfoto van het huidige beleid op vlak van voeding en lichaamsbeweging. Naast deze stand van zaken ontvangt u een prioriteitenlijst die u best bespreekt op het comité voor preventie en bescherming op het werk of in een werkgroep. Het kan de basis zijn voor een concreet actieplan. Op www.jobfit.be terug te vinden.
Fact-sheets Fact-sheets voor evenwichtige voeding en lichaamsbeweging zijn beschikbaar. Hierin wordt aangegeven van welke voedings- en beweeginterventies aangetoond is dat ze daadwerkelijk leiden tot een positieve gedragsverandering bij werknemers. Op www.jobfit.be. t.be
Website Op www.jobfit.be vindt u verder instrumenten, artikels en informatie over Jobfit die u kunnen begeleiden om ook van start te gaan. Bedrijven die reeds op weg zijn naar een gezondheidsbeleid geven hun argumenten in testimonials.
Jobfit door dienstverleners op vlak van voeding en lichaamsbeweging Uw bedrijf kan bij hen terecht voor: • • • •
ondersteuning bij de organisatie van voorlichtingsactiviteiten, de analyse van de resultaten van het online analyse-instrument, voor een uitgebreide analyse van uw aanbod van tussendoortjes, koude en warme maaltijden en bijhorend advies, voor procesbegeleiding bij het opzetten en het verbeteren van het beleid.
Kijk naar www.gezondwerken.be voor de deelnemende dienstverleners.
Jobfit door cateraars en leveranciers Wanneer evenwichtige voeding beschikbaar is, wordt het ook gemakkelijker voor werknemers om voor evenwichtig en gezond te kiezen. Hier spelen cateraars en voedingsleveranciers een belangrijke rol. Zij kunnen uw bedrijf helpen de Jobfit-formules voeding in te voeren en zo de beschikbaarheid van het evenwichtige aanbod aan voeding (dranken, tussendoortjes, koude en warme maaltijden) te verhogen. Kijk naar www.gezondwerken.be voor de deelnemende cateraars en leveranciers.
LEKKER IN VORM
7
2
OPTIMALISEER HET WERKVERMOGEN DOOR EEN GEZONDE LEEFSTIJL Promotie van een gezonde leefstijl De vergrijzing en ontgroening van de beroepsbevolking, vervroegde uittrede uit de arbeidsmarkt, langere loopbanen, toenemende stressklachten en een stijgend ziekteverzuim zijn de voornaamste redenen waarom bedrijven hun werkomgeving meer ‘werkbaar’ willen maken voor hun werknemers. Ook bedrijven uit de industriële sectoren besteden hier ongetwijfeld aandacht aan. Toch blijkt uit de recentste cijfers van de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor 2013 dat er nog wat werk aan de winkel is. De bouwsector scoort het best: 58,9% van de werknemers geeft hier aan over een werkbare werkomgeving te beschikken. In de chemie en de metaalsector is dit al wat minder: respectievelijk 54,9% en 52,8% van de werknemers geeft aan zijn of haar job als werkbaar te beschouwen. De textielsector blijkt het minst goed te scoren: slechts 43,6% van de werknemers in deze sector vindt zijn of haar werkomgeving werkbaar (Bourdeaud’hui, R. et al. 2013). Naast de werkbaarheid van het werk is ook een goed werkvermogen belangrijk om mensen langer en met goesting aan de slag te houden. Werkvermogen is de mate waarin een werknemer zowel lichamelijk als geestelijk in staat is om zijn werk te doen en vol te houden. Het is afhankelijk van een aantal parameters die gebundeld worden in het ‘Huis van werkvermogen’ (Ilmarinen et al., 2005).
Figuur 1: Huis van werkvermogen, Finnish Institute of occupational Health 2010 AGE POWER
Een goede gezondheid is het fundament voor een optimaal werkvermogen en helpt zo mee aan een duurzame inzetbaarheid van werknemers. De gezondheid van een individu wordt in de eerste plaats bepaald door biologische en genetische factoren die weinig of niet beïnvloedbaar zijn. Toch zijn een aantal andere factoren dit zeker wel. Zo wordt gezondheid ook in grote mate bepaald door een gezonde leefstijl. Uiteraard is dit de individuele verantwoordelijkheid en keuze van de werknemer zelf. Hierin kan de invloed van de werkomgeving echter ook een rol spelen. En daar heeft uiteraard de werkgever een vinger in de pap. Bedrijven kunnen immers tal van maatregelen nemen die ervoor zorgen dat werknemers meer gezond kunnen gaan leven op het werk. Deze bedrijfsmaatregelen om de gezondheid van medewerkers te bevorderen zijn echter doorgaans afwezig.
8
LEKKER IN VORM
Overgewicht en gebrek aan lichaamsbeweging drukken op het werkvermogen Overgewicht is in de meeste gevallen het rechtstreekse gevolg van een ongezonde leefstijl. Een onevenwichtig en ongezond eetpatroon en onvoldoende lichaamsbeweging zijn hierbij de grootste boosdoeners. Bewegingsarmoede wordt daarom ook internationaal erkend als een nieuw fysiek arbeidsrisico. Slechts 46% van de Vlamingen beweegt voldoende (aanbeveling van 30 minuten lichaamsbeweging per dag) om gezondheidsvoordelen te ervaren (Gezondheidsenquête België, 2008). Fysieke inactiviteit of het gebrek aan lichaamsbeweging op het werk wordt bovendien nauwelijks goedgemaakt in de vrije tijd. Uit een studie van de Europese Commissie blijkt dan weer dat tijdsgebrek en een gebrek aan controle over het voedingsaanbod de belangrijkste knelpunten zijn om evenwichtig te eten. Voor heel wat werknemers is dat een herkenbare situatie. Op het werk worden maaltijden immers bereid door derden en laat de werkorganisatie niet altijd toe om rustig en gevarieerd te eten. Eén van de gevolgen daarvan is dat 53,4% van de Vlaamse mannen overgewicht heeft (BMI tussen 25 en 30) terwijl bij 12,7% zelfs sprake is van obesitas (BMI >30). Bij vrouwen is dat respectievelijk 41,1% en 14,7%. In de leeftijdsgroep 55-64 jaar komt overgewicht zelfs voor bij 62% van de mensen (Gezondheidsenquête België, 2008). En dat terwijl Nederlands onderzoek (Burdof et al., 2008) heeft aangetoond dat er een verband is tussen het werkvermogen en een tekort aan lichaamsbeweging en obesitas. Obese mensen scoren behalve voor werkvermogen ook slechter voor ziekteverzuim in vergelijking met mensen met een normaal gewicht (Alavinia et al., 2008). Obesitas en gebrek aan lichaamsbeweging (i.e. niet behalen van de aanbeveling met betrekking tot lichaamsbeweging) vertonen verder significante verbanden met non-participatie aan de arbeidsmarkt, werkloosheid en werkverzuim (Clays et al., 2007). Vooral in de sectoren voeding, bouw, metaal, chemie en transport is overgewicht een groot probleem1. Andere gezondheidsrisico’s gerelateerd aan een onevenwichtig voedingspatroon en fysieke inactiviteit zijn op lange termijn onder meer hart- en vaatziekten en diabetes type 2.
Gezond aan het werk: winst voor het bedrijf én zijn werknemers Werknemers van Belgische bedrijven (uitgedrukt in VTE) waren in 2012 48 uur afwezig wegens ziekte. Dat komt neer op een ziektekost van 889,55 euro per werknemer (van Bastelaere et al., 2013). Bedrijven die er bijgevolg in slagen hun werknemers te motiveren om gezonder te leven, kunnen veel geld besparen. Het Nederlandse studiebureau CapGemini berekende de impact van investeren in duurzaam werken. Het houdt in dat werkgevers investeren in gezondheid, scholing en productiviteit van hun werknemers, met als voornaamste doel dat ze tot hun pensioenleeftijd gezond kunnen blijven werken en hun vaardigheden op peil kunnen houden. Als het ziekteverzuim daardoor met 1% daalt, besparen alle Nederlandse werkgevers samen jaarlijks 2,6 miljard euro of 400 euro per werknemer. Bedrijven met een focus op de gezondheid en het welzijn van hun werknemers beschikken over werknemers die tot 44% meer tevreden, loyaal en geëngageerd zijn, in vergelijking met bedrijven die nog niet begaan zijn met deze thema’s. Gezonde werknemers voelen zich energieker, ze zijn tot 20% productiever en ze zijn bereid om zich extra in te spannen in hun job. Gezondheidsbevordering op de werkplek is dus een belangrijk instrument in het kader van duurzame inzetbaarheid van werknemers. Gezonde en gemotiveerde werknemers zijn niet alleen langer inzetbaar (WSE 2013, Ilmarinen et al., 2005), zij verzuimen bovendien ook minder, zijn productiever en dragen bij tot het innovatievermogen van de organisatie.
“Workplace wellness makes commercial sense”2 1. Vlaams actieplan voeding en beweging, 2009-2015, strategie 4, prioriteit 7 2. Uit de eindconclusie van het rapport van Pricewaterhouse Coopers: “Building the Case for Wellness”; 2008
LEKKER IN VORM
9
We lijsten hieronder nog even de voordelen voor werknemer en werkgever op:
Voordelen voor de werknemer • Werknemers consumeren een derde tot de helft van wat ze dagelijks eten op het werk. Een evenwichtig voedingsaanbod op het werk kan bijgevolg zorgen voor betere eetgewoonten. • Evenwichtig eten, voldoende bewegen, niet roken, leren omgaan met stress en veilig gedrag maken deel uit van een gezonde levensstijl. • Het helpt de energiebalans in evenwicht te houden. • Het kan zorgen voor het behoud of het verkrijgen van een gezond gewicht. • Het verbetert je lichaamssamenstelling: je krijgt minder lichaamsvet en meer spiermassa. • Het zorgt voor fittere werknemers. Het geeft meer kracht en uithoudingsvermogen om bepaalde taken op het werk uit te voeren. • Het zorgt voor een verminderde kans op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten, diabetes type 2, osteoporose, sommige vormen van kanker, zwaarlijvigheid, lage rugpijnen, beroepsziekten en bedrijfsongevallen. • De geestelijke spankracht neemt toe. Dat resulteert in een beter zelfbeeld, meer zelfvertrouwen, zelfwaardering, zelfkennis en meer vastberadenheid. • Het vermindert de kans op depressie, angst en stress, het verbetert de gemoedstoestand. • Het verhoogt de mogelijkheid om taken in het dagelijkse leven uit te voeren. • Het resulteert in meer plezier, een betere sfeer, minder conflicten en meer teambuilding op het werk. • Het heeft een positief effect op de slaapkwaliteit. • De gezondheidsvoordelen van lichaamsbeweging worden belangrijker naarmate we ouder worden.
Voordelen voor de werkgever • Gezondere werknemers zijn productievere werknemers. • Bewegingsmogelijkheden en lunchmomenten zijn opportuniteiten om de werksfeer positief te beïnvloeden en de teamgeest te bevorderen • Aandacht voor de gezondheid van werknemers draagt bij tot het positief imago van een bedrijf en zorgt voor een aantrekkelijke positie op de arbeidsmarkt • Werknemers appreciëren het dat hun werkgever belang hecht aan hun gezondheid en zullen bijgevolg minder geneigd zijn om van werkgever te veranderen • Tevreden en gezonde werknemers zullen zich meer inzetten voor hun bedrijf en een positief beeld van de organisatie uitdragen • Gezondere werknemers reduceren de absenteïsme-, presenteïsme- en ongevallencijfers, en bijgevolg ook de kosten • Klanten kiezen meer en meer voor bedrijven die aandacht hebben voor gezondheid en duurzaamheid Op de volgende pagina wordt de reikwijdte van de positieve effecten van gezondheidspromotie op de werkplek binnen een bedrijf systematisch weergegeven. Initiatieven inzake gezondheidspromotie hebben, naast de verbeterde gezondheid op zich, hun weerslag naar verbeterde werksituatie, verhoogde productiviteit, het beeld dat een bedrijf uitdraagt en de mogelijkheid om nieuwe arbeidskrachten aan te trekken.
10
LEKKER IN VORM
Workplace health promotion improves healthrelated outcomes
Workplace health promotion leads to an improved working situation
Workplace health promotion generates an enhanced image Workplace health promotion leads to an improved human resources management
Better: • working conditions • social climate • organisational process
Workplace health promotion boosts productivity
Organisational outcomes • less costs (abesenteeism, accident, diseases) • improved company image, position in the labour market, customer satisfaction • less turnover, beter job retention • higher productivity
Workplace health promotion programme
Company performance
Company goals
Individual outcomes
• healthy attitudes • improved motivation • more commitment • healtier lifestyles
• less accidents, diseases • improved health status • better quality of life • more job satisfaction
Figuur 2: ENWHP (2004). Making the case for Workplace Health Promotion. Analysis of the effects of WHP
Toch is gezondheidsbevordering op het werk nu nog geen vanzelfsprekendheid. De indicatorenbevraging (VIGeZ, 2013) geeft aan dat er in het algemeen nog veel ruimte is voor verbetering. KMO’s scoren bovendien duidelijk minder goed dan de grotere bedrijven. Ook bedrijven uit industriële sectoren ontsnappen helaas niet aan deze vaststellingen. Voor hun voedings- en bewegingsbeleid scoren zij respectievelijk amper 19,6 en 8,4 op 100. Wat betreft voeding, liggen deze scores in dezelfde lijn als de scores van bedrijven uit de handel, de horeca of de dienstensector. Op vlak van lichaamsbeweging is de situatie anders, hier blijken vooral industriële bedrijven significant minder goed te scoren dan de bedrijven uit de quartaire sector.
LEKKER IN VORM
11
3
TESTIMONIALS VAN DEELNEMENDE BEDRIJVEN Hoe pakken bedrijven Jobfit aan? Haal inspiratie uit de volgende getuigenissen ... Vragen: 1. Waarom doet uw bedrijf mee aan Jobfit? Wat was het doorslaggevende argument? 2. Een gezondheidsbeleid/project opzetten vraagt specifieke deskundigheid. Hoe helpt Jobfit hierbij? 3. Crisis en recessie beperken wellicht ook in uw bedrijf de middelen voor gezondheidsprojecten. Hoe pakt uw bedrijf dit aan? 4. Wat maakt uw gezondheidsbeleid/project aanvaardbaar voor uw medewerkers? 5. Wat gaat uw bedrijf concreet doen met Jobfit?
“Gezonde en gemotiveerde werknemers zijn het grootste kapitaal van elke organisatie.” 1. Gezonde en gemotiveerde werknemers zijn het grootste kapitaal van elke organisatie. Zeker nu we met zijn allen langer zullen moeten werken, zijn fitte werknemers belangrijker dan ooit. De laatste jaren werden in het bedrijf regelmatig losse acties gedaan rond gezonde voeding, echter een kader en de samenhang ontbrak. Jobfit leek ons een ideaal programma om een voedings- en bewegingsbeleid op te zetten. 2. Jobfit start met een analyse van de bestaande situatie op vlak van voeding en beweging, door deskundigen. Deze analyse heeft geleid tot een aantal eenvoudige eye-openers, zoals ‘zet gezonde dranken en snacks op ooghoogte’. In de seminaries worden tools aangereikt om een duurzaam voedings- en bewegingsbeleid op te zetten. Er wordt eveneens voldoende ruimte gelaten voor ervaringsuitwisseling tussen de verschillende deelnemende bedrijven. 3. Belangrijk is de samenwerking met de cateringfirma. Samen proberen we een evenwichtiger voedingsaanbod aan te bieden. Dit lukt niet van vandaag op morgen, niet elke werknemer is al overtuigd van het belang hiervan. 4. Het welzijn van onze werknemers neemt in ons bedrijf al jaren een belangrijke plaats in, met focus op arbeidsveiligheid, ergonomie en gezondheid. Inzetten op gezonde voeding en beweging is een logische volgende stap. 5. In 2012 zijn we gestart met een Start-to-runprogramma, een enorm succes. Niet alleen leidt dit tot fitte werknemers, er ontstaat ook een enorme groepsdynamiek. Verder blijven we workshops rond gezonde voeding aanbieden en werken we samen met de cateraar aan een gezond voedingsaanbod.
12
LEKKER IN VORM
“Op zich vraagt de Jobfit-aanpak geen grootse inzet van middelen, maar eerder een bewustzijn van hoe we reeds bestaande zaken kunnen verbeteren.” 1. Een doorslaggevend argument voor SPIE Belgium was onze interne analyse van ongevallen en incidenten. Die toonde de voorbije jaren een overwicht aan gevolgen die konden gelinkt worden aan een gebrekkige fysieke paraatheid (spierletsels, gewrichtsletsels). De gezondheidsanalyse van Jobfit van onze medische gegevens heeft dit vermoeden bevestigd. 2. Jobfit heeft ons daarna doen kijken naar aspecten van onze interne aanpak waar wij nog nooit hadden bij stilgestaan. We zijn dan snel geëvolueerd van de vraag ‘hoe krijgen we onze mensen fitter’ naar de vraag ‘hoe kunnen we als bedrijf bijdragen tot de fundamentele gezondheid van al onze mensen?’. 3. Op zich vraagt de Jobfit-aanpak geen grootse inzet van middelen, maar eerder een bewustzijn van hoe we reeds bestaande zaken kunnen verbeteren. Kortom, die punten waar we nooit bij stil hadden gestaan mee integreren. 4. Door de aard van onze activiteiten kunnen onze mensen blootgesteld worden aan wisselende gezondheidsrisico’s. De stap van bescherming (behoud van status-quo) naar verbetering is psychologisch eigenlijk niet zo groot. Door een gestructureerd beleid kunnen we een herkenbare lijn trekken in de losse initiatieven die her en der reeds waren ontstaan. 5. Onze twee kantoren in de regio Brussel fusioneren naar één nieuw hoofdkantoor. Reeds in een vroeg stadium van de voorbereiding zijn we de inrichting en de voorzieningen van dat toekomstig hoofdkwartier aan het bekijken door de Jobfit-bril. De juiste infrastructuuraanpak vanaf dag 1 aanbieden is een stuk efficiënter dan bestaande zaken wijzigen.
LEKKER IN VORM
13
4
WAT IS DAT, ‘EVENWICHTIGE VOEDING’ EN ‘VOLDOENDE LICHAAMSBEWEGING’? Evenwichtige voeding Wat ‘evenwichtig eten’ betekent, kunnen we tonen aan de hand van de actieve voedingsdriehoek. Dit voedingsvoorlichtingsmodel is in negen groepen onderverdeeld: de groep lichaamsbeweging (incl. sedentair gedrag), zeven essentiële voedingsgroepen en een restgroep. Evenwichtig eten betekent dagelijks uit de zeven essentiële groepen in de juiste verhouding eten. Op die manier komt ons lichaam steeds aan voldoende voedingsstoffen en energie. Hoe groter de groep, hoe meer we er elke dag van nodig hebben. Hoe kleiner de groep, hoe minder. Ook de keuze binnen elke groep is belangrijk. Verse groenten genieten de voorkeur boven blikgroenten, ongesuikerde en halfvolle melkproducten hebben de voorkeur boven volle, gesuikerde producten. Voor een bord in evenwicht is een goede keuze maken en variëren binnen elke groep dus de boodschap.
Figuur 3: Actieve voedingsdriehoek (VIGeZ, 2012)
14
LEKKER IN VORM
Lichaamsbeweging ≠ sport In deze brochure gebruiken we steeds de term lichaamsbeweging. Dat kan zowel gaan over zeer laagdrempelige activiteiten (bv. de trap nemen) als meer georganiseerde of intensieve bewegingsactiviteiten (bv. sporten). De focus in deze brochure ligt weliswaar niet op sporten maar op het te behalen gezondheidseffect door 30 minuten matig intensief te bewegen. Het voordeel van dergelijke laagdrempelige norm is dat ook personen die niet-actief zijn er gemakkelijk hun dagelijkse leefstijl kunnen op afstemmen. Bij het promoten van lichaamsbeweging wordt vaak als eerste gedacht aan het belang van sporten of intensieve lichaamsbeweging. De oorsprong hiervan is te vinden in het verleden. Tot de midden jaren ’90 werd de norm voor lichaamsbeweging bepaald op basis van de minimumnorm voor cardiovasculaire fitheid. Minstens drie keer per week twintig tot dertig minuten trainen aan een hoge intensiteit was toen de boodschap. Het laatste decennium is men echter anders gaan denken over het belang van lichaamsbeweging en wordt er een onderscheid gemaakt tussen (cardiovasculaire) fitheid en gezondheid in het algemeen. Wetenschappelijk onderzoek wees uit dat dagelijks minimum 30 minuten bewegen aan een matige intensiteit gezondheidsvoordelen oplevert. Activiteiten met een matige intensiteit hebben een MET-waarde van 3 tot 6.
Activiteiten met lichte intensiteit
Activiteiten met matige intensiteit
Activiteiten met hoge intensiteit
(<3 MET3)
(MET 3-6)
(MET >6)
Beroepen
kantoorbediende, vrije beroepen, licht huishoudelijk werk
lichte industrie, transport
landbouw, zware industrie, houthakkers, smeden
Dagelijkse bezigheden
- de meeste huishoudelijke taken: koken, boodschappen doen, afwassen, schoonmaken, tafel dekken, bed opmaken
- in de tuin werken
- competitiesporten
- recreatief fietsen, met de fiets naar het werk
- basket, boksen, gevechtsporten, handbal, voetbal, hockey, schaatsen, skiën, wielrennen
- muziekinstrument bespelen - rustig wandelen - bowling, darts, frisbee, yoga, golf
- trapgebruik, stevig doorwandelen - recreatief joggen
- lopen, trap oplopen
- aerobic, badminton, fietsen, gymnastiek, kano, kayak, zwemmen
Tabel 1: Voorbeelden van lichaamsbeweging volgens intensiteit (dit zijn gemiddelde waarnemingen voor volwassenen) 4
3. De MET-waarde ofwel het metabool equivalent is een meeteenheid binnen de fysiologie voor de hoeveelheid energie die een bepaalde fysieke inspanning kost ten opzichte van de hoeveelheid benodigde energie in rust. 4. Een volledig overzicht van bewegingsactiviteiten en hun intensiteit kan u terugvinden in ‘The Compendium of Physical Activities Tracking Guide (2011)’.
LEKKER IN VORM
15
Om de gezondheid positief te beïnvloeden of te behouden kan je je bewegingsgedrag afstemmen op drie normen: • De BEWEEGNORM: minstens 30 minuten bewegen aan matig intensiteit, minimaal 5 dagen per week maar liefst alle dagen. Vertaald naar gedrag betekent dit dat ook activiteiten van matige intensiteit zoals stevig wandelen, fietsen, de trap nemen, dansen, tuinieren … het ziekterisico verkleinen. Belangrijk is dat deze norm gemakkelijk in te passen is in het dagelijkse leven en op die manier leidt tot een actievere leefstijl. Wandelen en fietsen van, naar of op het werk zijn daar voorbeelden van. Voor mensen die niet graag sporten of niet mogen sporten, is deze norm gemakkelijker haalbaar. • De FITNORM OF SPORTNORM: minstens 3 keer per week gedurende 20 tot 30 minuten beweegt aan een hoge intensiteit voldoet ook nog steeds om een gezondheidsbevorderend effect te bereiken. Ook wie dus liever 3 keer per week intensief beweegt (bv. sport) in plaats van dagelijks aan lichaamsbeweging te doen, werkt gezondheidsbevorderend met extra effecten op de cardiovasculaire fitheid. • De STAPPENNORM: een volwassene (18-65 jaar) moet dagelijks 10.000 stappen zetten om gezondheidsbevorderend te werken. Een gemiddeld werknemer behaalt ongeveer 6.000 stappen per dag via dagelijkse activiteit. Om aan 10.000 te komen zijn dus 4.000 stappen of 30 minuten extra lichaamsbeweging aangewezen.
6 000
stappen
4 000
stappen
10 000
dagelijkse activiteiten
30 minuten extra beweging/dag
minimum hoeveelheid beweging/dag
stappen
• Wie echter een zittend beroep heeft komt zelden boven de 3.000 of 4.000 stappen per dag. Om aan de 10.000 stappen te komen zijn voor hen dus 6.000 stappen extra nodig of 45 minuten extra bewegen per dag. Indien men het stappen wil afwisselen met fietsen, kan dat ook: 10 minuten fietsen komt ongeveer overeen met 1.500 stappen.
WEETJE De intensiteit van een activiteit kan je nagaan met volgende formule: • Bereken eerst de maximale polsslag door van 220 je leeftijd af te trekken. • Meet dan je polsslag tijdens de activiteit. Bij lichaamsbeweging van een matige intensiteit moet de polsslag tussen 55 en 69% van de maximale hartfrequentie liggen. Wie de dagelijkse portie lichaamsbeweging wil verhogen maar ouder is dan 35 jaar en sinds lange tijd weinig beweegt of gezondheidsproblemen heeft, raadpleegt best eerst zijn huisarts.
16
LEKKER IN VORM
Fysieke inactiviteit vs. sedentair gedrag FYSIEKE INACTIVITEIT is een omschrijving die gebruikt wordt wanneer mensen 1 van de 3 bovenstaande beweegnormen niet behalen. Het gaat vaak gepaard met ziekten als overgewicht, osteoporose en diabetes type 2. Dit is ook de reden dat fysieke inactiviteit sinds 2009 als arbeidsrisico wordt beschouwd. Vaak veranderen fysiek inactieven hun gedrag niet omdat ze niet op de hoogte zijn van de gezondheidsrisico’s die met het gebrek aan lichaamsbeweging verbonden zijn. Ze kennen evenmin de voordelen en de kostenbesparing die ze zouden realiseren mochten ze hun gedrag aanpassen (Fletcher et al., 2008, Bragg et al., 2009). SEDENTAIR OF ZITTEND GEDRAG daarentegen is gedrag dat getypeerd is door een erg laag energieverbruik (met een MET-waarde van 1-1,5). Een te grote mate van sedentair gedrag kan het evenwicht tussen energie-inname en energieverbruik verstoren en is daarom ongezond (Owen, 2010). Het aantal beroepen waarbij je voornamelijk zittend werk uitoefent, neemt steeds meer toe. Het gaat niet enkel over functies waarbij je werkt met een computer, zoals telefoniste, administratief medewerker, manager of boekhouder. Ook in productieomgevingen neemt het percentage zittende beroepen toe. Machines nemen het werk steeds meer over en een taak beperkt zich veelal tot het bedienen van de machine. De Vlaming brengt op die manier gemiddeld meer dan 8 uur per dag zittend door (Spittaels et al., 2012).
Het is dus perfect mogelijk dat iemand de beweegnorm haalt maar toch te veel sedentair gedrag vertoont. Concreet is 31% van de volwassen vrouwen en 43% van de volwassen mannen sedentair, maar toch voldoende matig fysiek actief (Spittaels et al., 2012).
Onderstaande grafiek om dit te illustreren. Personen die dagelijks 30 minuten bewegen: toch verschil in BMI door uren tv kijken
BMI 27 26,5 26
OVERGEWICHT
25,5 25
Figuur 5: Invloed van verschillende mate van sedentair gedrag (in dit geval uren TV-kijken) op BMI bij personen die de beweegnorm halen (Salmon et al. 2000).
24,5 24 23,5 23 22,5 22 minder dan 1u TV
1u tot 2,5u TV
2,5u tot 4u TV
meer dan 4u TV
Wat sedentair gedrag betreft is de aanbeveling dat je het langdurig zitten om de 20 minuten tot het half uur kort onderbreekt, bijvoorbeeld door even recht te staan, een glas water te halen of een bewegingstussendoortje in te lassen: even de armen omhoog strekken of een kleine oefening doen. Enkele voorbeelden zijn te vinden op pagina 41 van deze brochure.
LEKKER IN VORM
17
5
STAND VAN ZAKEN Hoe evenwichtig eten uw werknemers? Het toenemend besef dat evenwichtig eten aan de basis ligt van het behoud van een goede gezondheid en een gezond gewicht, heeft ertoe geleid dat steeds meer consumenten de noodzaak zijn beginnen inzien van bewustere omgang met voeding. Uit de Gezondheidsenquête 2008, toegespitst op de leeftijdsgroep tussen 15 en 65 jaar, blijkt dat het gezondheidsgedrag de positieve richting uitgaat in vergelijking met een vorige meting in 2004. Er is echter nog steeds werk aan de winkel. Enkele voorbeelden (Gezondheidsenquête België, 2008).
FRUIT DAGELIJKS FRUIT • In 2008 geeft 62,3% van de werkende Vlaamse bevolking aan dagelijks fruit te eten. In 2004 was dit slechts 49%. • Vrouwen (67,1%) eten vaker dagelijks fruit dan mannen (57,5%). • Hoger opgeleiden (65,4%) eten vaker fruit dan lager opgeleiden (56,6%).
DAGELIJKS MINIMAAL 2 STUKS FRUIT • In 2008 geeft 39,7% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks minimum 2 stuks fruit eten. • Vrouwen (44%) eten vaker minimum 2 stuks fruit dan mannen (35,4%). • Hoger opgeleiden (43%) eten vaker minimum2 stuks fruit dan lager opgeleiden (33,8%).
GROENTEN DAGELIJKS GROENTEN • • • • •
In 2008 geeft 87% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks groente eten. In 2004 was dit 75%. Vrouwen (88,7%) eten vaker groenten dan mannen (85,4%). Hoger opgeleiden (88,5%) eten vaker groenten dan lager opgeleiden (80,7%). Dagelijks minimum 200 gram groenten. In 2008 geeft 75,5% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks minimaal 200 gram groenten eten. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen. • Hoger opgeleiden (75,1%) eten vaker 200 gram groenten per dag dan lager opgeleiden (68,6%).
BRUIN BROOD • In 2008 geeft 68,2% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks bruin brood eten. In 2004 was dit 58,5%. • Vrouwen (71,1%) eten vaker bruin brood dan mannen (65,2%). • Hoger opgeleiden (72.4%) eten vaker bruin brood dan lager opgeleiden (60,4%).
18
LEKKER IN VORM
Hoeveel bewegen werknemers? Naast het eetpatroon is ook het beweeggedrag en het sedentair gedrag van de beroepsactieve bevolking in kaart gebracht (Spittaels et al., 2012; Gezondheidsenquête België, 2008).
BEWEEGGEDRAG • 46% van de Vlaamse beroepsactieve bevolking beweegt minstens 30 minuten per dag matig tot intensief en is dus voldoende actief om daardoor een positieve gezondheidsinvloed te ervaren. In 2004 was dit 41%. Mannen (56%) zijn actiever dan vrouwen (35%). • Mensen gaan minder bewegen naarmate ze ouder worden. Het percentage van de bevolking dat minstens 30 minuten per dag matig tot intensief beweegt, neemt bij de mannen gestaag af met de leeftijd. Bij de vrouwen is het percentage al laag op de jonge leeftijd: 47% in de leeftijdsgroep 15-24 jaar. Tussen 25 en 74 jaar blijft het percentage eerder stabiel rond de 35%. • Mensen met een hoger opleidingsniveau bewegen meer dan mensen met een lager opleidingsniveau en inkomen. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd en geslacht. • Mensen met een gezond gewicht zijn actiever. Uit de voedselconsumptiepeiling (WIV, 2004) blijkt dat het lichaamsgewicht duidelijk geassocieerd is met het bewegingsniveau (Devriese et al., 2006).
SEDENTAIR GEDRAG • 22% van de Vlaamse bevolking doet uitsluitend sedentaire activiteiten in de vrije tijd. • Een groter aandeel vrouwen (24%) vertoont dit sedentair gedrag dan mannen (19%). • Een groot aandeel personen zonder diploma of laag opgeleiden vertoont dit sedentair gedrag (43%) dan personen met een diploma hoger onderwijs (14%). • Het percentage van de bevolking dat alleen maar sedentaire activiteiten doet, varieert met de leeftijd: minder dan 15% bij de 15-24 jarigen, ongeveer 20% tussen 25 en 64 jaar. De score is het hoogste voor de leeftijdscategorie 45-64 jaar.
70
man
60
vrouw
50 40 30 20 10 0
% tijd/dag gespendeerd aan sedentair gedrag
% tijd/dag gespendeerd aan lichte fysieke activiteit
% tijd/dag gespendeerd aan matige fysieke activiteit
Figuur 6: Tijd gespendeerd aan sedentair en fysiek actief gedrag, gespecifieerd per geslacht (Spittaels et al., 2012).
LEKKER IN VORM
19
6
HAALBARE GEZONDHEIDSAANBEVELINGEN OP DE WERKVLOER Heel wat mensen lopen gezondheidsrisico’s en worden daarom best gemotiveerd om zich een gezonde leefstijl aan te meten. Aangezien ze meer dan één derde van hun actieve tijd op het werk doorbrengen, is het bijgevolg sterk aan te raden dat evenwichtige voeding en lichaamsbeweging ook op de werkplek gestimuleerd wordt. Dankzij Jobfit-formules kan dit stapsgewijs gebeuren, afgestemd op de werkorganisatie, de bedrijfscultuur en de mogelijkheden en wensen van zowel werknemer en werkgevers. Het gebruiken van beweegcontexten helpt dan weer om een meest geschikte beweegstrategie voor uw bewegingsbeleid te kiezen.
Van actieve voedingsdriehoek naar Jobfit-formules Jobfit-formules zijn gebaseerd op de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek. Ze begeleiden u om voor uw werknemers stapsgewijs een evenwichtig voedingsassortiment samen te stellen, per aanbodtype (dranken, tussendoortjes, koude of warme maaltijden) of per aanbodkanaal (automaten, refter, bedrijfswinkel, …). Per Jobfit-formule kunnen bedrijven steeds vier opeenvolgende stappen doorlopen. Voor elke stap kan u een aangepast assortiment aanbieden. Sommige bedrijven zullen immers al ervaring hebben met de promotie van evenwichtige voeding en kunnen meteen hoger starten op de Jobfit-ladder. Om in een bedrijf een evenwichtig drankenaanbod te implementeren, werden verderop in deze brochure alvast twee Jobfit-formules uitgewerkt. De eerste formule geeft weer hoe een bedrijf tewerk gaat als het gratis water aanbiedt. De tweede formule vertrekt vanuit een situatie waarin geen gratis water ter beschikking gesteld wordt. Op deze Jobfit-formules wordt op pagina 34 tot 37 van deze brochure verder ingegaan.
Lichaamsbeweging promoten bij werknemers kan flexibel Nederlands onderzoek (Hildebrandt et al., 2010) heeft geleid tot een aantal gezondheidsaanbevelingen voor staand en zittend werk. Ze kunnen echter doorgaans moeilijk toegepast worden zonder op de werkorganisatie en productiviteit te drukken. Onderstaande richtlijnen bieden een alternatief.
HET TAKENPROFIEL: Het takenprofiel van uw werknemers zal bepalen hoe flexibel uw medewerkers op het werk kunnen bewegen. Hebben zij bijvoorbeeld de mogelijkheid om tijdens de middag te gaan lunchwandelen? Zijn ze gebonden aan strikte pauzes? Kunnen ze thuiswerken of hebben ze glijdende uren? Zijn ze voortdurend onderweg of zijn ze gebonden aan hun werkpost? DE BEWEGINGSCONTEXT: Er zijn vier bewegingscontexten waarin u uw werknemers kan motiveren om meer te bewegen: op het werk, van en naar het werk, in de vrije tijd en bewegen in de thuisomgeving.
20
Figuur 7: de 4 beweegcontexten
Thuis
• Doe-het-zelf-klussen • Plas & was • Kuisen op muziek • Tuinieren ...
Actieve verplaatsing
•
Te voet/per fiets: • shoppen • naar het werk • naar de school
Vrije tijd
• Spelen met de kinderen • Wandelen • Dansen • Sporten ...
Op het werk
• Lunchwandelen • Bewegingstussendoortjes • Draadloze telefoon • Trap nemen ...
© VIGeZ
LEKKER IN VORM
21
De ideale doelstelling is dat uw bedrijf werknemers kan motiveren tot meer bewegen in elk van de bewegingscontexten. In de specifieke context van uw bedrijfsomgeving en de takenprofielen zullen één of meer contexten meer implementeermogelijkheden bieden. Medewerkers tot lichaamsbeweging motiveren op de werkplek en hen motiveren om de verplaatsing van en naar het werk aan te grijpen om gezond te bewegen, is een prioriteit aangezien ze meer dan één derde van hun tijd op het werk doorbrengen met relatieve ‘bewegingsvrijheid’. Wanneer het promoten van actief bewegen van en naar het werk en op het werk onmogelijk is, kan de focus voor het beleid liggen op bewegingspromotie in de vrije tijd en thuis.
Om uw eigen werknemers te kunnen situeren, werden 5 algemene profielen opgemaakt in relatie tot ‘bewegingsvrijheid’ op het werk.
Takenprofiel zonder flexibiliteit Prioritaire focus Zittend werk zonder flexibiliteit: zittend werk met weinig of geen mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen
Ten eerste: flexibiliteit indien mogelijk verhogen om focus te kunnen verbreden Indien niet mogelijk, focus: Actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis
Staand werk zonder flexibiliteit: staand werk met weinig of geen mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen
Ten eerste: flexibiliteit indien mogelijk verhogen om focus te kunnen verbreden Indien niet mogelijk, focus: Actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis
Actief werk: werk dat inherent is aan regelmatig fysieke belasting
Focus: actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis
Takenprofiel met flexibiliteit
Prioritaire focus
Zittend werk met flexibiliteit: zittend werk met mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen
Focus: op het werk, actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis
Staand werk met flexibiliteit: staand werk met mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen
Focus: op het werk, actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis
Figuur 7: De 5 algemene takenprofielen in relatie tot “bewegingsvrijheid” op het werk.
22
LEKKER IN VORM
WEETJES • In 50 jaar tijd is het aantal ‘actieve’ jobs met voldoende lichaamsbeweging gehalveerd (Church et al., 2011). • Gemiddeld wonen mensen 18,8 km van het werk. Van diegene die op minder dan 5 km van het werk wonen, neemt ongeveer de helft de auto en slechts 32% de fiets. 11% komt te voet. 5 • Meer dan de helft van al onze verplaatsingen gaat over een afstand van 5 km of minder. Perfect met de fiets te doen dus. • Volgens berekening van het KMI regent het in België slechts 6% van de tijd. Meestal kan je dus droog naar het werk fietsen6. Voor de langere afstanden is een combinatie tussen de fiets en het openbaar vervoer een goed alternatief. • In de stad is de fiets op een afstand tot 5 km tot 30% sneller dan de auto. Bovendien vermijd je parkeerproblemen. Vanwege de koude start is een auto extra vervuilend. • De perceptie van een afstand te voet of met de fiets is belangrijk. Voor de ene persoon is dagelijks 15 km fietsen geen probleem, voor de andere is dat al een te grote afstand.
5. http://www.mobielvlaanderen.be/pdf/ovg03/ovg03-b4.pdf 6. www.buienradar.be
LEKKER IN VORM
23
7
EEN GEZONDHEIDSBELEID IN DE PRAKTIJK BRENGEN Gezondheid wordt bepaald door een combinatie van 4 factoren (Lalonde, 1974): 1. 2. 3. 4.
door biologische of erfelijke factoren, door de sociale en fysieke leef- en werkomgeving, door leefgewoonten, de kwaliteit van (zorg)voorzieningen.
Op de biologische na, zijn al deze factoren beïnvloedbaar. En aangezien in een werksituatie zowel de werkomgeving als leefgewoonten een rol spelen, delen zowel het bedrijf als de werknemers daarvoor best de verantwoordelijkheid.
“ Making the healthy choice the easy choice!”. Een gezondheidsbeleid introduceren op het werk is meer dan alleen een saladbar voorzien in het bedrijfsrestaurant of lunchwandelingen organiseren. Een doordacht gezondheidsbeleid zorgt ervoor dat evenwichtige voeding en lichaamsbeweging vanzelfsprekend wordt. U bereikt daarbij het beste effect als uw gezondheidsbeleid zowel interventies bevat die gericht zijn naar de werknemers als naar de werkomgeving.
HOU REKENING MET DEZE 3 PIJLERS 1. VOORSCHRIFTEN: Het maken en hanteren van voorschriften of afspraken omtrent evenwichtige voeding en lichaamsbeweging. 2. VOORLICHTING: Het sensibiliseren en motiveren van de werknemers om evenwichtig te eten en voldoende te bewegen. 3. VOORZIENING: Het zorgen voor een evenwichtig en gevarieerd voedings- en bewegingsaanbod.
24
LEKKER IN VORM
Het meest effectieve is om de 3 pijlers van het gezondheidsbeleid tegelijk te bespelen. Twee voorbeelden om dit te verduidelijken:
Als u bij uw werknemers een toename van de fruitconsumptie op het werk wil realiseren: • Stelt u bedrijfsrichtlijnen op die fruitconsumptie promoten. Denk hierbij aan afspraken en procedures voor aankoop, bewaring van het fruit alsook bijhorende taakverdeling. (VOORSCHRIFTEN) • Hangt u affiches boven de fruitmand met een ludieke slogan die verwijst naar de aanbeveling. En maak bekend dat het bedrijf (gratis) fruitmanden voorziet. (VOORLICHTING) • Zorgt u dat er (gratis) fruitmanden beschikbaar zijn voor alle werknemers. Concreet houdt dit in dat ze beschikbaar zijn op verschillende locaties en tijdstippen (rekening houdend met shiftwerkers). (VOORZIENING)
Als u het fietsgebruik van en naar het werk wilt promoten: • Bepaalt u een fietsvergoeding, zelfs hoger dan afgesproken is in de CAO en ontmoedigt u gebruik van bedrijfswagens. (VOORSCHRIFTEN) • Organiseert u een fietsworkshop waar ingegaan wordt op aspecten als: de basisvaardigheden van fietsen, verkeersvoorlichting, pechverhelping. (VOORLICHTING) • Zorgt u voor veilige en verlichte fietsstallingen en bedrijfsfietsen voor werknemers die zelf geen fiets hebben. (VOORZIENING)
LEKKER IN VORM
25
Het stappenplan op www.jobfit.be kan helpen bij het uitstippelen van een beleid en een kwalitatieve invulling van elk van de 3 pijlers.
EEN GEZONDHEIDSBELEID IN 7 STAPPEN
Stap 1 Creëer een draagvlak voor gezonde leefgewoonten.
Stap 2 Hoe pakt u het aan? Organiseer een overlegstructuur en de communicatie.
Stap 3 Wat is het belang? Breng de stand van zaken van het beleid in kaart, de mogelijkheden van het bedrijf, de behoeften van de werknemers.
Stap 4 Wat moet er gebeuren? Ontwikkel een actieplan.
Stap 5 Actie! Voer het uit.
Stap 6 Zijn de doelstellingen bereikt? De evaluatie van het beleid.
Stap 7 Eén actie is nog geen gezondheidsbeleid. Daarvoor zijn aanpassingen nodig en moet het beleid verankerd worden.
26
LEKKER IN VORM
In deze brochure hebben we vooral oog voor de actiefase. We gaan ervan uit dat bedrijven overtuigd zijn van de aandacht voor gezonde voeding en lichaamsbeweging op de werkvloer en actie willen ondernemen om een gezonde leefstijl te promoten. Vooraleer met de ‘actie’ van start te gaan is het echter belangrijk ervoor te zorgen dat deze acties op een planmatige wijze tot stand komen.
ENKELE EIGENSCHAPPEN WAARAAN EEN ACTIE BEST VOLDOET OM SUCCESVOL TE ZIJN •
Hoe groter het gemeten relatief voordeel dat werknemers kunnen ervaren, hoe sneller ze zich zullen aanpassen aan nieuwe (gezonde) gewoonten. Een ‘trigger’ aanbieden kan hierbij helpen bv. “De eerste 25 inschrijvers hebben recht op een gratis betrouwbare stappenteller van 10.000 stappen”.
•
Een gezonde leefstijl opleggen is uit den boze. Suggereer daarentegen dat het een goed idee zou zijn om hieraan deel te nemen en lok daardoor een eigen keuze uit.
•
Begrippen als ‘gemakkelijk’ en ‘goedkoop’ slaan niet aan. Tracht ze dan ook te vermijden in de communicatie.
•
Hoe groter de mate waarin gewenst gedrag kan getest worden, hoe lager de onzekerheid bij diegenen die een deelname overwegen en hoe meer mensen het zullen proberen. Workshops zijn daarom een goed idee. Als werknemers vb. in een kookworkshop zien dat gezond koken niet echt moeilijk is, kunnen ervaren dat het lekker is en dat het geen extra tijd vergt, zijn weer een paar hindernissen weggewerkt. Toch wordt een workshop altijd best voorafgegaan worden door een zekere mate van voorlichting, zodat de deelnemers de workshop en het uiteindelijke doel kunnen linken.
LEKKER IN VORM
27
VOORSCHRIFTEN: creëer een beleidskader Een beleidskader voor gezond gedrag op de werkvloer is een grote hulp om werknemers te motiveren tot gezond gedrag. Ook de controle op naleving van deze afspraken behoort tot deze strategie. De federale overheid heeft, in het kader van de welzijnswetgeving, aspecten van voeding en lichaamsbeweging op het werk in regels vastgelegd. Denk bijvoorbeeld aan de HACCP-richtlijnen in het kader van voedselveiligheid; voorschriften omtrent watervoorziening en voorschiften over hef- en tiltechnieken. Als werkgever kunt u deze gezondheidsbeschermende maatregelen verder uitbreiden met maatregelen en afspraken die gezond gedrag bevorderen en belonen. Maak afspraken rond het budget, de aankoop, het gebruik en het onderhoud van voedings- en bewegingsbevorderende investeringen. Duidelijke afspraken over reiniging, onderhoud en verfraaiing van bijvoorbeeld fietsstallingen, douches en kleedkamers, frigo’s en microgolfovens zijn hier een voorbeeld van.
Het online analyse-instrument Om dit beleidskader te ontwikkelen en te optimaliseren is het van belang om een stand van zaken van het huidige beleid op te maken en te monitoren. Hiervoor is een online analyse-instrument ontwikkeld. Na het invullen krijgt u een totaalscore en deelscores toegestuurd, met daaraan gekoppeld een prioriteitenlijst voor verdere gezondheidsacties. Het instrument is terug te vinden op www.jobfit.be. t.be
Fiscale aftrekbaarheid FRUIT De werknemers fruit aanbieden is een bijzonder goed idee. U kan bijvoorbeeld op verschillende plekken een fruitmand plaatsen waar uw werknemers gratis en bij wijze van extralegaal voordeel in kunnen graaien. De kosten die verbonden zijn aan deze fruitbedeling, zijn volledig aftrekbaar als beroepskosten. Voor de fiscus is fruit dat door de werkgever gratis wordt aangeboden een vrijgesteld sociaal voordeel voor de werknemer. Als voorwaarde geldt wel dat het fruit dient om tijdens de werkuren en op de plaats van tewerkstelling opgegeten te worden. Als u grote hoeveelheden fruit aanbiedt, met de bedoeling dat werknemers dat thuis of in familieverband consumeren, telt deze vrijstelling niet. Ook de RSZ beschouwt het gratis aanbieden van fruit als gezond tussendoortje niet als loon. Als werkgever kent u dit voordeel immers deels toe uit eigenbelang. Op de tegenwaarde van dit voordeel zijn bijgevolg geen sociale zekerheidsbijdragen verschuldigd (Circulaire 2012). FIETS Fietsvergoedingen zijn voor inkomstenjaar 2013 belastingvrij als ze niet hoger liggen dan 0,22 euro per kilometer. U kan overwegen om belastingvrij een bedrijfsfiets ter beschikking te stellen. Elektrische fietsen kunnen interessant zijn om de inactieve werknemers toch te overtuigen om met de fiets naar het werk te komen. De fietsbare woon-werk afstand wordt met elektrische fietsen ook groter. De aankoop van een bedrijfsfiets en bijhorende fietskledij mag voor 120% in de kosten worden gebracht. Dit geldt ook voor de kosten voor de inrichting van een fietsenstalling, kleedruimtes en sanitair die ter beschikking gesteld worden aan werknemers die met de fiets naar het werk komen. De investering zelf kan worden afgeschreven op 3 tot 5 jaar. Voor de werknemer is met de privéfiets naar het werk komen, fiscaal voordelig. Bovenop de fietsvergoeding die hij ontvangt, mag hij ook zijn werkelijke fietsonkosten, zoals de afschrijving en het onderhoud van de fiets, parkingkosten etc. als fiscaal aftrekbare beroepskosten aangeven op zijn belastingaangifte. Over fietskledij die hij ook privé kan gebruiken, bestaat betwisting: om commotie met de fiscus te vermijden, geeft u die dus best niet aan als beroepskost. Stapvergoedingen zijn op dit moment nog niet fiscaal aftrekbaar. Dat mag u er als werkgever echter niet van weerhouden ze toch op eigen initiatief toe te passen.
28
LEKKER IN VORM
Als u fietsstimulerende programma’s introduceert, is het van belang inspanningen te leveren om ook de autocultuur naar een fietscultuur om te buigen. Duidelijke afspraken over autoluwe werkdagen, gunstige stallingsmogelijkheden voor fietsen, fietsleasing, het aanbieden van regenkleding en de toekenning van de fietsvergoeding zijn hierbij noodzakelijk.
SOMS HEBT U DE (LOKALE) OVERHEID NODIG OM DE BEDRIJFSOMGEVING ’GEZONDER’ TE MAKEN. • Ga na bij de gemeente of provincie wat de mogelijkheden zijn voor de aanleg van veilige voet- en fietspaden, groenzones voor actieve pauzes, … • Bekijk de mogelijkheden om in de nabijheid van uw bedrijf een bushalte te verkrijgen om zo gecombineerd transport (stappen of fietsen met busgebruik) te kunnen promoten.
Wat kan binnen een contract met uw cateraar of leverancier onderhandeld worden? De medewerking van cateraars en leveranciers is cruciaal om te komen tot een evenwichtig voedingsaanbod. Argumenten dat evenwichtige voeding duurder is of dat het verdelen van evenwichtige voeding binnen het lopende contract onmogelijk te realiseren is, zijn hierbij drempels voor deze aanbieders. Wijs er in dat geval op dat er wel degelijk aanpassingen mogelijk zijn die geen meerprijs met zich meebrengen, waardoor bijgevolg ook geen contractaanpassing nodig is. Hieronder enkele voorbeelden: • Vermeld op de bestellijst dat de broodjes standaard zonder saus geleverd worden. Indien de werknemer toch saus wil, dan moet hij dat uitdrukkelijk vragen. Bied sauzen bij de koude schotel of aan de saladbar apart aan: in cups of in grote pompflessen aan het buffet. • Bied standaard bruine of volkoren broodjes aan, op vraag kan de werknemer een wit broodje verkrijgen. • Voorzie evenwichtige tussendoortjes van een vergelijkbare prijs als de huidige producten. Vaak is de portie van evenwichtige tussendoortjes kleiner, waardoor de prijs lager is. • Verklein de vleesportie van minstens 1 maaltijd naar maximum 125 gram, bereid gewogen. Geef een ruime portie (de helft van het bord) seizoengroenten. • Voorzie dagelijks gestoomde aardappelen. • Vervang één van de snackautomaten door een fruitmand. • Bied verschillende soorten fruit aan, in plaats van één fruitsoort. Kies voor seizoenfruit. • Fruitsap is doorgaans duurder dan frisdrank. Koop daarom bij uw leverancier meer fruitsap maar minder frisdrank voor hetzelfde budget. • Minder keuze in aanbod kan de prijs goedkoper maken bv. dagelijks twee soorten nagerecht in plaats van vier.
LEKKER IN VORM
29
Gezond en vol energie vergaderen Urenlang in een vergaderzaal doorbrengen is voor veel werknemers geen uitzondering. Let er in dat geval zeker op dat u toch voldoende ‘maal-tijd’ voorziet om rustig te kunnen eten. Een halfuur pauze is het minimum. Wordt het toch een werklunch, bestel dan in plaats van sandwiches liever bruin of volkoren brood. Kies als beleg magere kaas, magere vleeswaren of een vegetarisch alternatief. Denk ook aan rauwkost zonder saus of met een lichte vinaigrette. Een koude schotel op tafel zetten of een gewoon brood met daarnaast tomaten, sla, komkommer, kaas en ham, dressing en vers fruit is een leuk alternatief. Tijdens een meeting staan doorgaans koffie en water klaar. Een glaasje halfvolle melk, bruisend water of thee kan hier een welgekomen afwisseling zijn. Wees echter zuinig met suikerrijke dranken, zoals frisdrank. Alcoholische dranken, sport- en energiedranken zijn af te raden. Als een vergadering langer dan 2 uur duurt, doet u er goed aan om enkele gezonde versnaperingen te voorzien. Goed gekozen tussendoortjes kunnen de werkenergie verbeteren. Voor bij de koffie gaat de voorkeur naar peperkoek, granenkoeken, droge koekjes, of rijstkoeken. Supergezond is een stuk vers fruit, groenten, noten, gedroogd fruit of een potje magere yoghurt zonder toegevoegde suiker. Ook een beweegpauze en ter tijd en stond rechtstaan is bij een lange vergadering op z’n plaats, zodoende langdurig zitten te beperken.
Gezond feesten Valt er op het werk iets te vieren? Heb u een groot project binnengehaald, een succes geboekt of wordt er een persconferentie, een personeelsreceptie of een nieuwjaarsdrink georganiseerd? Ook dan kan een gezond aanbod het imago van uw bedrijf een boost geven. Voorzie naast de klassieke feestdrankjes ook mineraalwater, bruiswater en fruitsappen. Bied ook gezonde hapjes aan, zoals rauwe wortelreepjes met een gezond dipsausje, kerstomaten of witloofblaadjes opgevuld met garnalen en dressing of bruine of volkoren broodjes belegd met mager beleg en/of groenten. Ook een fruitsalade of fruitbrochette misstaat niet op een feest. U kan inspelen op de preventie van sedentair gedrag door een aantal sta-tafels te voorzien om al dat gezond en lekkers op te serveren.
WEETJE : HET IDEALE JOBFIT-BROODJE • Een bruin broodje = 120 gram brood, gesmeerd met minarine • 4 blaadjes sla • 5 schijfjes tomaat • 1 eetlepel geraspte wortels • 1 snede ontvette ham • Maximum 1 eetlepel vinaigrette
30
LEKKER IN VORM
VOORLICHTEN kan zo Met voorlichting wordt de kennis, attitudes en vaardigheden van werknemers vergroot om een gezonde leefstijl aan te nemen. Het stelt hen in staat om bewuste keuzes te maken. Vooral de aandacht voor vaardigheidstraining vergroot de kans dat werknemers op termijn evenwichtige voeding en lichaamsbeweging inbouwen in hun dagdagelijkse bezigheden. De vorm waarin voorlichting kan gebeuren is zeer divers, van flyers tot individuele counseling door een professional.
Maak gebruik van sociale ondersteuning Niet alleen het bedrijf kan de rol van voorlichter vervullen, ook werknemers kunnen voorlichters zijn. • Organiseer buddysystemen of peer-education zodat werknemers van elkaar leren. Het gaat over kleine groepjes of koppels van werknemers die als vaste bewegingspartner fungeren. • Zoek uit wie bij de werknemers de rolmodellen zijn als het gaat over gezonde leefstijl. Nodig hen uit om het peter/meterschap op te nemen van een gezondheidsactie. • Eén werknemer kan het voortouw nemen en collega’s motiveren tot deelname aan gezonde activiteiten of tot een gezonde leefstijl in het algemeen. Dan is hij de ambassadeur voor het gezondheidsproject in uw bedrijf.
Lijftijd, de sensibilisatiecampagne van Jobfit Tijd nemen voor jezelf is de basisbetrachting van de Lijftijd-campagne. Tijdsgebrek is immers de belangrijkste drempel bij alle werknemers op weg naar een gezonde leefstijl. De focus ligt op het delen van tips, ideeën en activiteiten tussen bedrijf en werknemers en werknemers onderling. Hierdoor speelt Lijftijd ook op een laagdrempelige manier in op het samenhorigheidsgevoel.
Heb jij een lijfminuutje? LEKKER IN VORM
31
Concreet bestaat Lijftijd uit: • De Lijftijdklok. Dit is een kiosk die u binnen het bedrijf op een duidelijk zichtbare plaats kan zetten. De kiosk bevat fiches vol gezonde tips en tricks over voeding, lichaamsbeweging, lijftijd en welbevinden (bv. recepten, beweegideeën, …). Acties van het bedrijf worden hier aangekondigd en medewerkers worden aangemoedigd om te delen met collega’s op welke manier zij ‘Lijftijd’ nemen. Er is ook een zuchtwand aanwezig. Dit is een wand met lege fiches waar opmerkingen, vragen of suggesties kunnen neergeschreven worden en daarna in een postbus kunnen worden gedeponeerd. Optioneel kan ook gekozen worden voor een tablet-kant. In deze wand kan u een tablet integreren om te surfen naar de bedrijfswebsite, gezondheidssites of interessante apps over evenwichtige voeding, lichaamsbeweging en welbevinden. • Tevens zijn er Lijftijdfiches gemaakt over 4 thema’s: voeding, lichaamsbeweging, welbevinden en Lijftijd. Ze zijn kant-en-klaar of u kan ze ‘personaliseren’ met uw bedrijfslogo. Daarbij zijn er fiches die u zelf kan invullen met eigen voorlichtingsboodschappen. • Ook communicatiematerialen als briefpapier, mappen, logo met/zonder baseline zijn beschikbaar. Op www.jobfit.be vindt u bijkomend voorlichtingsmateriaal: een overzicht van video’s, een link naar de NICE-brochures voor werknemers, een overzicht van aanbieders, voorbeeldartikels voor gebruik in uw bedrijfsblad of op het intranet en bestelformulieren voor de actieve voedingsdriehoek7.
WEETJE : DE IDEALE JOBFIT-BOTERHAM • Een dubbele snede bruin brood • Maximum 30 gram mager vlees, vis of kaas Dus geen dubbel beleg • Maximum 1 eetlepel saus, bij voorkeur light • Minimum 50 tot 100 gram groenten, al is meer uiteraard nog beter 100 g groenten = 1 kleine tomaat = 1 kleine wortel = 1 stronk witloof = 1 stuk komkommer van 15 cm = 6 schijfjes tomaat + enkele blaadjes sla
32
LEKKER IN VORM
7. Dit voedingsvoorlichtingsmodel is ook verkrijgbaar in het Engels en Frans. Er is ook een aangepaste versie voor de Turkse en Marokkaanse gemeenschap. Voor meer informatie kan u terecht op www.vigez.be/voedingsdriehoek
INSPIRATIE VOOR VOEDINGSVOORLICHTING • De presentatie en de prijs van een voedingsproduct bepalen mee de aankoop. Zet de ‘slimme keuze’-producten in de kijker. Dit zijn voedingsproducten die in een evenwichtig voedingsaanbod de voorkeur wegdragen. Voorzie ze van een label en vestig er de aandacht op. Bijvoorbeeld door bordjes te plaatsen met: “Het Jobfitbroodje is broodje van de week”. • Plaats de ‘slimme keuze’-producten op ooghoogte in de rekken of in de automaat. Plaats ze vooraan in de rekken, aan de ingang of rechts van de werknemer aan de kassa van de kantine of bedrijfswinkel. • Laat uw medewerkers hun voedings- en bewegingsgewoonten testen. Dat kan via korte onlinetesten, met advies op maat, op www.gezondheidstest.be. • Hang in het bedrijfsrestaurant posters op van de actieve voedingsdriehoek of informeer in de kantine/refter over ‘de gezonde brooddoos’.
INSPIRATIE VOOR BEWEGINGSVOORLICHTING •
Organiseer een workshop waarin de werknemers de veiligste en aangenaamste fietsen wandelroutes kunnen berekenen naar en van het werk. Tracht ertoe te komen dat iedere deelnemer na afloop van de workshop een gepersonaliseerd en actief transportplan ter beschikking heeft. Verwijs naar de hoge kosten dat autogebruik met zich meebrengt. Het STOP-principe kan de leidraad zijn: eerst Stappen, Trappen, en Openbaar vervoer, en dan pas Privé-wagen-gebruik.
•
Motiveer tot trapgebruik aan de hand van posters en banners met motiverende slogans. Voorwaarde is de veiligheid en de bereikbaarheid van de traphallen. Vloerstickers (bv. voetafdrukken naar de trap) herinneren hierbij aan de mogelijkheid om de trap te kiezen in plaats van de lift. Ook een motiverende e-mail is een stimulans8.
8. Voor meer informatie kan u terecht op www.10000stappen.be
LEKKER IN VORM
33
VOORZIENING:: zorg voor een aantrekkelijk aanbod In de pijler voorziening spelen we in op de bedrijfsinfrastructuur en op het voeding- en bewegingsaanbod. Het faciliteren van gezonde keuzes verdient de voorkeur boven het ontmoedigen van ongezond gedrag. Door het faciliteren van gezonde keuzes reikt u uw medewerkers bovendien alternatieven aan voor ongezond gedrag (Scheerder et al., 2003). Hiervoor zijn de jobfitformule dranken en de actie 10.000 stappen mooie voorbeelden.
Naar een evenwichtig drankenaanbod aan de hand van de Jobfit-formule De dranken waar de voorkeur naar uitgaat, noemen we in de Jobfit-formules ‘slimme keuze’. Water is de beste keuze. Als werknemers eens iets anders willen drinken, kiezen ze best voor dranken die geen of zeer weinig energie leveren, zoals koffie, thee en light frisdrank. Dranken die toch energie bevatten, maar ook nuttige voedingsstoffen zoals mineralen en vitamines, kunnen af en toegedronken worden. Denk hierbij aan ongezoet fruitsap en ongesuikerde melk- en sojadranken. Dranken die energie bevatten en geen nuttige stoffen worden best uitzonderlijk gedronken. Energiedranken en stimulerende dranken horen niet thuis op de werkvloer. ‘SLIMME’ KEUZES ZIJN: • Water • Koffie of thee, zonder toevoeging van room of suiker • Magere of halfvolle melkdranken en calciumverrijkte sojadranken, zonder toegevoegde suiker. Gebruik van zoetstof kan echter wel. • Light frisdrank • Verse soep
WEETJE Alcohol zal u niet terugvinden in een Jobfit-formule. Volgens CAO 100 hoort de beschikbaarheid van alcohol thuis in het alcohol- en drugsbeleid van het bedrijf.
DRANKEN VOOR ‘AF EN TOE’ ZIJN: • Fruitsap, zonder toegevoegde suiker • Volle of gesuikerde melkproducten en calcium verrijkte sojadranken met toegevoegde suiker Niet alle slimme keuzes moeten volgens de Jobfit-formules beschikbaar zijn op het werk. De Jobfit-formules helpen de bedrijven echter om het aandeel ‘slimme keuze’ dranken stapsgewijs te verhogen.
34
LEKKER IN VORM
JOBFIT-FORMULE DRANKEN: WATER = GRATIS
Stap 4 In de vierde stap van de Jobfit-formule bestaat het drankenaanbod uit minimum 75 procent ‘slimme keuze’ en dranken voor ‘af en toe’. Minstens de helft van dat assortiment is samengesteld uit ‘slimme keuze’ dranken. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (mager of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
Stap 3 Tijdens de op één na laatste stap, bieden bedrijven een assortiment aan met minimum 50 procent ‘slimme keuze’ en dranken voor ‘af en toe’. Zeker de helft daarvan bestaat dan uit ‘slimme keuze’ dranken. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (mager of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
Stap 2 Bedrijven die opgeklommen zijn tot de tweede trap van de Jobfit-formule hebben een aanbod van minimum 25 procent ‘slimme keuze’ dranken en dranken voor ‘af en toe’. Minstens de helft daarvan bestaat uit ‘slimme keuze’ dranken. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (mager of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuze’ dranken.
Stap 1 Wie de eerste stap zet naar een evenwichtig drankenaanbod zorgt voor een assortiment van minimum 10 procent ‘slimme keuze’ dranken en dranken voor ‘af en toe’ en let erop dat minstens de helft daarvan uit ‘slimme keuze’ dranken bestaat. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (mager of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
LEKKER IN VORM
35
JOBFIT-FORMULE DRANKEN: WATER ≠ GRATIS
Stap 4 Het drankenaanbod bevat water en bestaat uit minimum 75 procent ‘slimme keuze’ dranken en dranken voor ‘af en toe’. Minstens de helft van dat assortiment is samengesteld uit ‘slimme keuze’ dranken. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (magere of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
Stap 3 Het drankenaanbod bevat water en een assortiment met minimum 50 procent ‘slimme keuze’ dranken en dranken voor “af en toe”. Zeker de helft daarvan bestaat dan uit ‘slimme keuzedranken’. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (magere of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
Stap 2 Het drankenaanbod bevat water. Bedrijven die opgeklommen zijn tot de tweede trap van de Jobfitformule hebben een aanbod van minimum 25 procent ‘slimme keuze’ dranken en dranken voor ‘af en toe’. Minstens de helft daarvan bestaat uit ‘slimme keuze’ dranken. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, ongesuikerde melkdranken (mager of halfvol), ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
Stap 1 Wie de eerste stap zet naar een evenwichtig drankenaanbod, zorgt in de eerste plaats voor een ruim aanbod aan water. Daarnaast voor een assortiment van minimum 10 procent ‘slimme keuze’ dranken en dranken voor ‘af en toe’. Minstens de helft daarvan bestaat uit ‘slimme keuze’ dranken. Water (plat of bruisend), ongezoet fruitsap, magere of halfvolle ongesuikerde melkdranken, ongesuikerde calciumverrijkte sojaproducten en light frisdrank behoren tot de ‘slimme keuzes’.
36
LEKKER IN VORM
Een gezondheidskuur voor de drankenautomaat Hieronder hebben we een voorbeeld uitgewerkt van een automaat met een evenwichtige samenstelling met 8 keuzeknoppen, in een bedrijf dat geen gratis water ter beschikking stelt: • Minstens twee knoppen voor water (plat of bruisend) • Twee knoppen voor melkdranken, zoals fruitmelk of chocomelk en bij voorkeur 1 knop voor halfvolle melk • 1 knop voor fruitsap (zonder toegevoegde suiker) • 1 knop voor een light frisdrank • Maximum 2 knoppen voor frisdrank
Voorbeeld van een goede samenstelling van een automaat met 8 keuzeknoppen, in een bedrijf dat gratis water ter beschikking stelt: • Minstens 1 knop voor bruisend water • 2 knoppen voor melkdranken zoals fruitmelk of chocomelk en bij voorkeur 1 knop voor halfvolle melk. • 2 knoppen voor fruitsap (zonder toegevoegde suiker) • 1 knop voor een light frisdrank • Maximum 2 knoppen voor frisdrank
Wenst u tevens uw tussendoortjes en koude en/of warme maaltijd aan een gezondheidskuur te onderwerpen, kijk dan op www.gezondwerken.be of uw leverancier of cateraar deelneemt aan Jobfit.
LEKKER IN VORM
Gezond eten, lekker werken
37
10.000 stappen ‘10.000 stappen Vlaanderen’, de naam van de actie spreekt voor zich. Werknemers voor wie de drempel om te sporten te groot is, kunnen toch een actief en gezond leven opbouwen door dagelijks 10.000 stappen te zetten.
Het aanbod? • De beste resultaten om werknemers meer te doen stappen worden behaald met een combinatie van bij voorkeur alle volgende instrumenten (integrale aanpak). • Folders, flyers en affiches van 10.000 stappen informeren werknemers over de aanbevelingen rond bewegen en geven bewegingstips. Ze kunnen op verschillende locaties binnen het bedrijf verspreid worden. • Voetzoolstickers herinneren werknemers op een leuke en efficiënte manier aan 10.000 stappen. Ze kunnen op verschillende zichtbare locaties binnen het bedrijf geplakt worden. • Signalisaties van 10.000 stappen maken de werknemers bewust van kleine afstanden tussen nuttige plaatsen. • Het stappentellerpakket van 10.000 stappen bevat een betrouwbare stappenteller, een handleiding en stappen(dag)boekje met opbouwschema (zie onderstaande figuur). Stappentellers hebben veel voordelen: ze maken werknemers bewust van hun beweeggedrag, geven extra motivatie, en dienen ook ter evaluatie van de bewegingsgraad van werknemers. ✁
te s r p eestaa arer ng n e i n ee
mwe..g be .
• Via de Facebook-fanpagina kan u foto’s en andere weetjes lezen en andere geïnteresseerden op de hoogte houden van uw 10.000-stappenprojecten. • Via de Linked-In-pagina van 10.000 stappen kunnen organisaties elkaar vragen stellen en met elkaar in discussie gaan. • De online stappenregistratietool aanpasbaar aan de stijl van uw organisatie laat toe om als beheerder groepen aan te maken voor leuke stappenuitdagingen op wereldkaart. • Persoonlijk contact met de werknemer over 10.000 stappen. Stuur uitnodigingen op naam, projectnieuws en beweegtips per e-mail, brief of sms. Individuele begeleiding van inactieve werknemers is ook een mogelijkheid. • Zet ambassadeurs in. Dit zijn werknemers die een voorbeeld- of trekkersrol opnemen. Richt bv. een buddysysteem in om elkaar te motiveren of geef verantwoordelijkheden aan werknemers (=ownership) bij het organiseren van acties en activiteiten. Dit instrument is krachtiger als ook leden van de bedrijfsleiding ambassadeurs zijn.
Praktisch: Alle projectmaterialen (folders, affiches, stappensignalisaties) en bijhorende informatie over bestellingen en prijzen kan u vinden op de website van 10.000 stappen in de rubriek Materiaal (Actief op het werk). Diverse materialen zijn gratis te printen en aanpasbaar. Meer info over de bestelling van stappentellerpakketten, en over de online stappenregistratietool is eveneens op de website te raadplegen9.
38
LEKKER IN VORM
9. Voor meer informatie: http://www.10000stappen.be/Actiefophetwerk.aspx
e ! Elktelt pen p stap en a t s 0.000 oor e eid.
g v dh t1 Ze r da ezon pe re g te be
✁
• De website www.10000stappen.be is een bron van nuttige informatie voor de werknemers, met downloads, lokale acties en online beweegtesten.
Inspiratie voor beweegaanbod • Organiseer actieve familiedagen. Dit zijn activiteiten die plezier, variatie, motiverende en teamversterkende ervaringen bijbrengen (bv. wandeltocht met groepsopdrachten). Zorg bij de keuze van activiteiten dat iedereen zich aangesproken voelt om deel te nemen. • Een fitheidstest is een ideale start van een bewegingscampagne. Het evalueert de gezondheidstoestand en de fysieke fitheid van de werknemers en doet het besef toenemen dat een bewegingsprogramma noodzakelijk is. Het is tevens een motivatie om actief te worden en te blijven. Doelen vooropstellen en na een zekere tijd opnieuw testen is daarom aangewezen. • Organiseer initiatielessen voor een laagdrempelige recreatiesport zoals joggen, fietsen of zwemmen waardoor u werknemers laat proeven van verschillende mogelijkheden om een actievere leefstijl aan te nemen. ‘Start to run’ is bijvoorbeeld een laagdrempelige methode om op een tiental weken tijd 5 km te kunnen lopen en tot een aanvaardbare conditie te komen. De eerste sessies kunnen perfect als kennismaking dienen. • Geef een korting voor aansluitingen bij recreatieve sportclubs of fitnesscentra. • In Vlaanderen organiseert de Vlaamse Liga van Bedrijfssportbonden competities tussen bedrijven en evenementen waaraan bedrijven kunnen deelnemen. Meestal zijn het enkele sportieve werknemers die het initiatief nemen om een bedrijfsploegje op te starten. • Leefstijlcoaches kunnen werknemers persoonlijk begeleiden bij het overstappen naar een actievere leefstijl. Het begeleiden van mensen versterkt hun geloof in eigen kunnen. • Zet een actie op die uitmondt in de deelname aan een groot sportevenement zoals de ‘20 km van Brussel’. Dat is niet alleen gezond voor uw werknemers maar het geeft ook uw reputatie als gezond bedrijf een boost.
LEKKER IN VORM
39
Inspiratie voor activiteiten ter preventie van sedentair gedrag Stimuleer minipauzes Waar de werkorganisatie het toelaat, is het aangewezen om ieder half uur even het langdurig zitten te onderbreken door even recht te staan, stappen te zetten, of een kleine oefening ... Dergelijke korte zitonderbrekingen van 5 tot 10 minuten hebben een positieve invloed op vermoeidheid, RSI, stress, concentratie, BMI en zelfs diabetespreventie. Om dit niet te vergeten is pauze-software een mogelijk hulpmiddel.
PAUZESOFTWARE10 Het doel van pauzesoftware is beeldschermwerkers eraan te herinneren dat zij regelmatig een pauze moeten inlassen om overbelastingletsels aan nek, rug, schouders en polsen te voorkomen. Naast tijdsregistratie kan pauzesoftware ook ergonomische adviezen geven over werkhouding, werktechniek, de inrichting van de werkplek en over bewegingsoefeningen die tijdens de pauze kunnen uitgevoerd worden. Ook de Outlook agenda kan u op bepaalde dagen bv. om het half uur een bericht laten verschijnen om het zitten te helpen onderbreken.
Het is bijvoorbeeld al voldoende om kleine veranderingen in de werkomgeving aan te brengen. Haal even een glas water, een afgedrukt document van de printer, spreek een collega aan in plaats van te mailen of bellen of las een bewegingstussendoortje in. Voor deze korte pauzes kan u bewegingsstimulerend materiaal voorzien zoals een stappenteller, oefenbal of een zachte bal. Voor iets langere en meer speelse pauzes kan u zelfs een springtouw, een Wii of een tafeltennistafel overwegen of beter, de voorkeur van werknemers bevragen.
Bewegingstussendoortjes, oefeningen voor tijdens het werk Bewegingstussendoortjes zijn veilige, leuke en eenvoudige oefeningen die geïntegreerd kunnen worden als korte onderbreking. Gemiddeld neemt een bewegingstussendoortje 2 tot 5 minuten in beslag. Motiveer uw werknemers elke dag of min 2 dagen per week 2 tot 3 mini-pauzes te nemen. Tijdens die pauzes kunnen 2 of 3 actieve bewegingstussendoortjes van minstens één minuut uitgevoerd worden, alleen of in groep. Het resultaat is dat nadien de concentratie weer op scherp staat, rug- en nekklachten afnemen en stress wordt tegengewerkt.
40
LEKKER IN VORM
10. Meer informatie kan u terugvinden op www.bestuurszaken.be/pauzesoftware
Voorbeelden bewegingstussendoortjes (voer deze rustig uit en ga nooit tot je pijn ervaart; rustig doorademen) Ontspannende bewegingstussendoortjes (4 x 5 seconden per oefening): 1. Schouders rollen 360°
2. Vlinderbeweging
3. Boven lichaam rekken
Activerende bewegingstussendoortjes (min. 5x rechts en 5x links): 1. Heupen draaien
2. Knie heffen
3. Hak-bil
4. Door knieën buigen
5. Been zijwaarts
6. Schouders draaien
7. Knie/romp/armen bewegen
LEKKER IN VORM
8
INSPELEN OP DOELGROEPEN De groep werknemers is bijzonder divers: 50-plussers, jonge ouders, kortgeschoolden, mannen, vrouwen, … Sommige werknemers werken van 9 tot 5, anderen werken ’s nachts of in ploegen. Jobfit houdt rekening met deze diversiteit en geeft tips over een evenwichtig voedingsaanbod, een weloverwogen bewegingsaanbod en de sociale marketingtechnieken die u kan gebruiken om dit aanbod te promoten. Ook Lijftijd heeft specifiek materiaal ontwikkeld voor de verschillende doelgroepen.
TIP: ALGEMENE COMMUNICATIERICHTLIJNEN •
De communicatie moet levendig en kleurrijk te zijn. Hoe eenvoudiger (helder, kort en direct) de boodschap, hoe sneller nieuw gewenst gedrag te begrijpen is en hoe sneller de doelgroep zich zal aanpassen aan de nieuwe gewoonte. Conclusies mogen dus expliciet en confronterend zijn. Aarzel dus niet om heel concrete adviezen in een boodschap op te nemen.
•
Communiceer open. Belicht beide kanten van een probleem. Op die manier worden weerstanden en twijfels erkend. Bv. ‘Minder stress = beter presteren = goed voor je baas … maar ook voor jou!’.
•
De communicatiebron moet in de ogen van de medewerker gezaghebbend en betrouwbaar zijn. Wanneer de CEO met de gezondheidsboodschap onderstreept, zal dat overtuigender zijn dan wanneer een stagiair de boodschap moet overbrengen.
Zorg voor evenwichtige voeding en lichaamsbeweging op elk moment van de werkdag/-nacht Werknemers met wisselende werktijden eten vaker onevenwichtig: ze snoepen meer, eten een onvolwaardige maaltijd en drinken veel koffie om wakker te blijven. Voorzie ook voor deze doelgroep een evenwichtig aanbod. Onderstaande tabel geeft de ideale eetmomenten weer voor werknemers met wisselende werktijden.
Eetmoment
Namiddag- of avondploeg
Nachtploeg
Tussendoortje
Ontbijt
Tussen 6 en 8 uur
Tussen 8 en 10 uur
Tussen 14 en 16 uur
Kies voor vers fruit, een halfvol melkproduct of een calciumverrijkt sojaproduct
2de hoofdmaaltijd
Tussen 11 en 13 uur
Tussen 12 en 15 uur
Tussen 18 en 20 uur
Een boterham
Tussen 23 en 2 uur
Eet tijdens de nacht een stuk fruit en na het werk nog een tussendoortje, zoals een potje yoghurt
3de hoofdmaaltijd
42
Ochtendploeg
LEKKER IN VORM
Tussen 17 en 19 uur
Tussen 17 en 20 uur
Is de kantine enkel op de middag geopend? Geef de avond- en nachtploeg dan bijvoorbeeld de kans om een dag op voorhand hun broodje of salade al te bestellen. Voorzie een koelkast of automaat waarin hun evenwichtige maaltijd koel bewaard kan worden. Omdat verse soep altijd lekker is en bovendien een gezonde hongerstiller, moet u beslist bekijken of er een mogelijkheid bestaat om die dagelijks aan te bieden. Voorzie bijvoorbeeld op elke afdeling een koelkast om een verse kom in te bewaren en een microgolfoven om porties op te warmen.
TIP: INSPIRATIE VOOR EEN SLOGAN Drankautomaat “Heb je de late? Kies voor water!” Snackautomaat “Werk je laat? Kies voor een licht koekje! De slimme keuzekoekjes in onze automaat bevatten weinig vet.” Kantine “Heb je de late? Kies dan voor een lichte maaltijd op basis van aardappelen, pasta, rijst of boterhammen met een ruime portie groenten en een stukje mager vlees of vis. Zo blijf je boordevol energie!” “Een hongertje? Trakteer jezelf op een tussendoortje zoals yoghurt, platte kaas of melk. Kies voor de magere en ongesuikerde soorten.”
Het is ook aangewezen dat werknemers met wisselende werktijden voldoende bewegen. Een goede fysieke conditie vermindert algemene vermoeidheid. Het heeft een positieve invloed op de lengte, de diepte en de continuïteit van de slaap, evenals op de mogelijkheid alert te blijven tijdens de nachtshift. Toch zijn er enkele aandachtpunten die best in rekening worden gebracht: • Best geen te zware fysieke oefeningen of competitiesport doen voorafgaand aan de nachtshift. • Tot anderhalf uur voor het slapengaan kan je beter ook niet sporten. Sport verhoogt immers de hoeveelheid adrenaline in het bloed waardoor het lichaam eerder geactiveerd wordt. Hierdoor kunnen inslaapstoornissen ontstaan.
LEKKER IN VORM
43
Roep de kilo’s een halt toe Onderzoek toont aan dat overgewicht en obesitas mee verantwoordelijk zijn voor absenteïsme en verhoogde ziektekosten. Ook werkongevallen komen vaker voor bij mensen met een hogere body mass index (BMI). Wie een BMI heeft dat gelijk is aan of hoger is dan 35 ondervindt bovendien meer moeilijkheden bij het uitvoeren van fysieke arbeid. Om obesitas te vermijden kunnen gezondheidsacties op het werk een bedrijf met andere woorden kosten besparen. Een evenwichtig voeding- en bewegingsaanbod past perfect binnen de preventie van overgewicht en obesitas op de werkvloer. Geef werknemers die op hun gewicht moeten letten de kans bewust te kiezen voor meer lichaamsbeweging, voor een caloriearme drank, een stukje fruit als dessert of een mager, ongesuikerde yoghurt als tussendoortje.
TIP: Maak gebruik van motiverende slogans, zoals: • “Bezig met je lijn? Kies voor bruine of volkoren broodsoorten met groenten. Ze houden het hongergevoel langer weg dan de witte varianten zonder groenten.” • “Wist je dat je al heel wat calorieën kan uitsparen door geen mayonaise op je broodje te smeren? Een eetlepel mayonaise levert ongeveer 150 kilocalorieën.” • “Met elke stap die je zet, ben je een stap dichter bij een gezond gewicht!”
Steun minder mobiele werknemers en werknemers op dieet Voor mensen die een dieet volgen, is de beschikbaarheid van evenwichtige voeding vaak al een steun in de rug. Denk hierbij onder meer aan diabetespatiënten en personen met hart- en vaatziekten. Sommige diëten vragen uiteraard extra aandacht. Ook aangepaste beweegmogelijkheden voorzien voor minder mobiele werknemers kan hieronder gerekend worden. Zij zullen het appreciëren dat u ook hen een aangepaste oplossing aanbiedt.
Word gezond ouder, ook op het werk Werknemers blijven langer actief op de werkvloer en zijn, naarmate ze ouder worden, doorgaans erg bewust bezig met hun gezondheid. 50-plussers hebben bovendien meer financiële middelen ter beschikking aangezien de kinderen het huis uit zijn en de hypothecaire lening is afbetaald. Ze ervaren zichzelf ook nog als energiek en aantrekkelijk en willen daarom nog volop kunnen genieten van het leven. Hen aanspreken op hun vorderende leeftijd is daarom altijd delicaat en in de communicatie is het belangrijk daar rekening mee te houden. • Leg in uw sensibiliseringscampagne de associatie tussen gezondheid en genieten van het leven. • Vermijd formeel taalgebruik: gebruik ‘je’ in plaats van ‘u’. • Ga voor kwalitatieve en diepgaande informatie en vermijd een schreeuwerige, gedurfde stijl. • Spreek hen niet aan op hun ‘oud zijn’ maar op de levenskracht die ze hebben.
44
LEKKER IN VORM
Ondersteun en bevestig de werkende ouder Om werkende ouders van jonge kinderen effectief aan te spreken met een sensibilisatiecampagne, benoemt u best hun specifieke hindernissen, zodat ze het gevoel krijgen begrepen te worden. Stress en tijdgebrek zijn beslist topthema’s. • Bevestig dat u als werkgever ook weet dat zij het druk hebben. • Reik mogelijkheden aan om deze groep te stimuleren om in hun drukke agenda tijd vrij te maken voor bewegingsactiviteiten. Een opleiding timemanagement of voorzien in kinderopvang tijdens de bewegingsactiviteit zijn hiervoor mogelijkheden. • Bied een seizoensgebonden groetenpakket aan, zodat werknemers na de werkuren zelf niet meer naar de winkel moeten. Combineer dit eventueel met een kookworkshop tijdens de middagpauze zodat de deelnemers leren hoe ze de ingrediënten kunnen verwerken.
LEKKER IN VORM
45
Altijd op de baan Om slaperigheid tegen te gaan, grijpen reizende werknemers vaak naar vette en/of suikerrijke snacks of naar pepmiddelen zoals koffie, energiedranken of sigaretten. Een overmaat aan cafeïne zorgt echter voor extra stress en kan na een paar uur eveneens een reboundreactie uitlokken (koffiecrash). Vaak is onderweg geen evenwichtige maaltijd te verkrijgen. In wegrestaurants zijn het vooral de vette maaltijden en calorierijke desserts en frisdrank die lonken, terwijl zelden fruit beschikbaar is. Ook wat betreft lichaamsbeweging zijn deze werknemers erg beperkt. Veiligheid beperkt immers de mogelijkheden om tijdens het werken/rijden even de benen te strekken. Daarnaast ontbreekt het deze groep bovendien aan rustgevende gewoontes. Het ‘normaal’ familiegebeuren, waar eet- en ontspanningsmomenten deel van uit maken, is gestoord. Om dit aan te pakken zal u best inzetten op educatie. Informeer hen over de gevaren van overmatig cafeïnegebruik en hoe ze het meest geschikte product kiezen in een baanrestaurant. Extra info over wat ze van thuis kunnen meebrengen is eveneens een mogelijkheid. Gezien hun takenprofiel niet toelaat om veel lichaamsbeweging in te bouwen tijdens het werk, is het aangewezen om hen te wijzen op de mogelijkheden om tijdens verplichte pauzes lichaamsoefeningen en bewegingstussendoortjes in te bouwen. Geef voorbeelden van staande oefeningen die eenvoudig zijn, en een minimum aan plaats en middelen vereisen. De vrije tijd is ook een context om de misgelopen lichaamsbeweging voor een groot stuk te compenseren, bv. wandelingen met het gezin.
46
LEKKER IN VORM
WEETJE: Hou rekening met uw doelgroep, hun opleiding en de sociale omstandigheden Overtuig uw werknemers om te kiezen voor evenwichtige voeding door gebruik te maken van promotie- en informatiemateriaal dat ... ... het begrip gezondheid verruimt Vaak leeft bij kortgeschoolde werknemers de opvatting dat ‘gezondheid’ gelijk is aan ‘de afwezigheid van ziekte’. Het is dus de moeite waard om extra in de verf te zetten dat gezondheid om meer draait. Het zorgt voor extra energie, het bevordert het libido, je geniet meer van het leven, …
... wijst op budgetvriendelijke voeding en lichaamsbeweging De financiële draagkracht van werknemers kan een hindernis zijn voor de consumptie van evenwichtige voeding en de deelname aan sport- en ontspanningsactiviteiten. Speel hierop in door bijvoorbeeld een gratis stuk fruit aan te bieden bij aankoop van een evenwichtig menu of door wekelijks een korting te geven op een evenwichtig voedingsmiddel. Werknemers kunnen ook de boodschap krijgen dat lichaamsbeweging ook niet duur hoeft te zijn en overal kan gedaan worden: bv. buiten joggen, fietsen, spelen met de kinderen, klussen in de (volks)tuin… Ook een tussenkomst vanuit het bedrijf bij deelname aan een beweegactiviteit of bij aankoop van beweegmateriaal is een optie.
... softe verwachtingen vermijdt Onderzoek leert ons dat ‘wellness’, als resultaat van een evenwichtiger voedingspatroon, een concept is waar mannelijke arbeiders uit een eerder ‘macho’ werkcultuur liever niet mee geassocieerd worden. Een sensibiliseringscampagne voor deze doelgroep verwijst daar dan ook beter niet naar. Een competitieaspect zal hen daarentegen veelal wel aanspreken.
... voorbeelden stelt voor de groep Sociale steun is een belangrijke voorwaarde voor gezondheidsgedrag. Uit studies blijkt dat personen met een lager opleidingsniveau minder sociale contacten hebben, minder deelnemen aan het verenigingsleven en een negatievere perceptie hebben van de beschikbaarheid van ondersteuning. Leidersfiguren overtuigen van de evenwichtige keuze is bijgevolg cruciaal om de groep te overtuigen.
LEKKER IN VORM
47
NUTTIGE ADRESSEN VIGeZ, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw G. Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel www.vigez.be
Agoria Diamant Building, August Reyerslaan 80, 1030 Brussel www.agoria.be
Vlaamse Beroepsvereniging van Voedingsdeskundigen en Diëtisten (VBVD) Vergote Square 43, 1030 Brussel www.vbvd.org
Agentschap Zorg & Gezondheid www.vlaanderen.be en www.zorg-en-gezondheid.be/Gezond-leven-en-milieu/Gezonde-voeding-en-beweging/
FAVV: Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen WTC III, lokaal 21.037, Simon Bolivarlaan, 30, 1000 Brussel 0800 13 550 of 02 208 3301
[email protected] www.favv.be
LOGO’s (Loco-regionaal GezondheidsOverleg en -organisatie) Op lokaal en regionaal niveau zijn de Logo’s actief. Hun belangrijkste opdracht is het bundelen en coördineren van de lokale krachten om de Vlaamse gezondheidsdoelstellingen waar te maken. De lijst met adressen van de LOGO’s kan je raadplegen op de website www.vlaamselogos.be www.vlaamselogos.be.
48
LEKKER IN VORM
BIJLAGEN Bijlage 1: De principes van de actieve voedingsdriehoek Evenwichtig of gezond eten volgens de actieve voedingsdriehoek is gebaseerd op drie basisprincipes: evenwicht, variatie en matigheid.
1. Eet evenwichtig De ene groep is groter dan de andere: de grootte van de groep geeft aan hoeveel je dagelijks nodig hebt van deze voedingsmiddelen. Je hebt bijvoorbeeld veel minder smeer- en bereidingsvet nodig dan aardappelen en graanproducten. Dus: Eet in verhouding meer uit de grote en minder uit de kleine groepen.
2. Eet gevarieerd Eén voedingsmiddel bevat nooit alle voedingsstoffen die je nodig hebt, variëren is dus de boodschap. Daarom is niet alleen variatie tussen de verschillende groepen, maar ook binnen elke groep noodzakelijk. Kies je dagelijks 300 gram wortelen uit de groentegroep, dan voldoe je wel aan de aanbeveling om 300 gram groenten te eten en krijg je dagelijks een ruime portie bèta-caroteen binnen. Maar je mist dan andere nuttige voedingsstoffen zoals vitamine C, dat ruim aanwezig is in bijvoorbeeld paprika. Dus: Varieer dagelijks zowel tussen de groepen als binnen elke groep.
3. Eet met mate Respecteer binnen elke groep van voedingsmiddelen de aanbevolen hoeveelheden. Ook al staat een voedingsmiddel bekend als gezond en passend in een evenwichtige voeding: te veel is te veel. Eet bijvoorbeeld niet meer dan 3 stukken fruit per dag. Te grote porties of hoeveelheden van eender welk voedingsmiddel kunnen tot overgewicht leiden.
LEKKER IN VORM
49
LITERATUURLIJST Gezondheidsenquête België, 2008: Rapporten. (2010). Brussel: Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance. Circulaire nr. Ci.RH.242/618.836 (AAFisc Nr. 27/2012) dd. 06.08.2012. (2012). Werken aan het huis van werkvermogen: De sleutel tot duurzame inzetbaarheid. (2013). Brussel: Vlaamse overheid. Departement Werk en Sociale Economie. Alavinia, S. M., & Burdorf, A. (2008). Unemployment and retirement and ill-health: a cross-sectional analysis across European countries. International Archives of Occupational and Environmental Health, 82(1), 39-45. Bauman, A. E., & Bull, F. C. (2007). Environmental Correlates of Physical Activity And Walking in Adults and Children: A Review of Reviews. London: National Institute of Health and Clinical Excellence. Bourdeaud’hui, R., & Vanderhaeghe, S. (2013). Vlaamse Werkbaarheidsmonitor werknemers 2013: Informatiedossier. Brussel: SERV - Stichting Innovatie & Arbeid. Bragg, M. A., Tucker, C. M., Kaye, L. B., & Desmond, F. (2009). Motivators of and barriers to engaging in physical activity: perspectives of low-income culturally diverse adolescents and adults. American Journal of Health Education, 40(3), 146-154. Brown, H., & Roberts, J. (2011). Exercising choice: The economic determinants of physical activity behaviour of an employed population. Social Science & Medicine, 73(3), 383-390. Burdof, L., van den Berg, T., & Elders, L. (2008). De invloed van gezondheid en arbeidsomstandigheden op duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers. Literatuur- en programmaverkenningen participatie en gezondheid -thema 6: participatie en gezondheid in relatie tot ouderen en hun arbeidsproductiviteit. Rotterdam: Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg, Erasmus MC. Clays, E., De Backer, G., Godin, I., Kittel, F., & Leynen, F. (2007). BELSTRESS III onderzoeksrapport: Onderzoek naar determinanten van werkverzuim wegens ziekte bij mannen en vrouwen. Brussel: Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Devriese, S., Huybrechts, I., Moreau, M., & Van Oyen, H. (2006). De Belgische Voedselconsumptiepeiling 1 - 2004. IPH/EPI REPORTS N° 2006 - 016, from https://www.wiv-isp.be/epidemio/epinl/foodnl/table04.htm Fletcher, G. M., Behrens, T. K., & Domina, L. (2008). Barriers and Enabling Factors for Work-Site Physical Activity Programs: A Qualitative Examination. Journal of Physical Activity and Health, 5(3), 418-429. Heath, G., Roach, G. D., Dorrian, J., Ferguson, S. A., Darwent, D., & Sargent, C. (2012). The effect of sleep restriction on snacking behaviour during a week of simulated shiftwork. Accident Analysis & Prevention, 45(Supplement), 62-67. Hildebrandt, V. H., Chorus, A., & Stubbe, J. H. (2010). Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2008/2009. Leiden: TNO Kwaliteit van Leven. Bewegen en Gezondheid. Ilmarinen J, Tuomi K, Seitsamo J. (2005). New dimensions of work ability. International Congress Series, 1280: 3-7 Kaewthummanukul, T., & Brown, K. C. (2006). Determinants of employee participation in physical activity: critical review of the literature. AAOHN journal : official journal of the American Association of Occupational Health Nurses, 54(6), 249-261. Lalonde M. (1974). A new perspective on the health of Canadians. A working document. Government of Canada. Neven, L., Vanhauwaert, E., & Morren, K. (2012). Bewust eten. Kiezen, kopen en klaarmaken. Leuven: Acco. Owen, N. (2010). Too much sitting: The population health science of sedentary behavior. American College of Sports Medicine. Exercise and Sport Sciences Reviews, 38(3), 105-113. PricewaterhouseCoopers. (2008). Building the case for wellness. London: Price Waterhouse Coopers LLP. Robroek, S. J., van Lenthe, F. J., van Empelen, P., & Burdorf, A. (2009). Determinants of participation in worksite health promotion programmes: a systematic review. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 6(1), 26. Salmon J, Bauman A, Crawford D, Timperio A, Owen N. (2000) The association between television viewing and overweight among Australian adults participating in varying levels of leisure-time physical activity. International Journal of Obesity,24:600-06. Scheerder G., Van den Broucke S. & Saan H. (2003). Projecten voor gezondheidspromotie. Praktische handleiding voor kwaliteitsvol werken. Antwerpen: VIGeZ Spittaels et al. 2012. Objectively measured sedentary time and physical activity time across the lifespan: a cross-sectional study in four age groups. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 2012, 9:149 doi:10.1186/1479-5868-9-149 Sport and physical activity: special Eurobarometer 334 : wave 72.3. (2010). Brussels: TNS Opinion & Social. van Bastelaere, D., De Valck, K., Van Ostaeyen, P., Beeussaer, P., Laurier, B., Janssen, L., et al. (2013). Out of Office: Ziekteverzuim in België 2012. Antwerpen: SD Worx. Vanhauwaert, E. (2012). De actieve voedingsdriehoek. Leuven: Acco. VIGeZ, ism VAD (2013 – in progress). Verslag van de indicatorenmeting 2012 van het gezondheidsbeleid in Vlaamse bedrijven. Brussel: VIGeZ.
50
LEKKER IN VORM
LEKKER IN VORM
51
RGB
