lekker en gezond {Werken met kansarmen aan gezonde voeding}

lekker en gezond {Werken met kansarmen aan gezonde voeding}

inhoud Aanleiding Situering Stap 1: Waarom een project ‘Lekker en gezond’? Stap 2: Wat willen we bereiken met dit project? Stap 3: Wie willen we bereiken? Stap 4: Wie zijn onze partners en wat is hun rol? Stap 5: Een goede voorbereiding is het halve werk Stap 6: Welke inhoud brengen we de deelnemers bij? Stap 7: Hoe concreet starten met dit project? Stap 8: Evaluatie Stap 9: En wat nu? 2

7 8 11 15 17 21 25 29 35 39 41 3

AANLEIDing Preventieve campagnes rond gezonde voeding bereiken vaak niet of onvoldoende de ‘zwakkere’ groepen in onze samenleving. Slechte voedingsgewoonten liggen dikwijls mee aan de basis van hun gezondheidsproblemen. Een handige gids ‘Diëten luxe of noodzaak’ ontwikkeld door Logo Zuiderkempen dient als theoretische basis voor het verdere project. Deze informatie hanteerbaar en tastbaar maken in de leefwereld van de doelgroep werd de grootste uitdaging. In deze handleiding schetsen we hoe we dit project aanpakte. Zo willen we jullie aanzetten om een dergelijk project op te zetten in de lokale context.

4

5

Situering ‘Lekker en gezond’ is een doeproject over voedingsgewoonten. Deze worden belicht vanuit de 4 G’s: goedkoop, gezond, gemakkelijk gereed en gewoon lekker. Het project richt zich op mensen uit sociaal kwetsbare milieus. Door de samenwerking met enerzijds gemeentebesturen en OCMW’s en anderzijds verenigingen waar armen het woord nemen en welzijnsschakels, slaagden we erin de beoogde doelgroep te bereiken. Volgende doelstellingen werden vooropgesteld : • Verschaffen van de correcte informatie over het toepassen van de voor lichtingsrichtlijnen die opgenomen zijn in de actieve voedingsdriehoek. • Bewust maken en kennis verhogen over het in de praktijk brengen van die richtlijnen, via bezoek aan speltafels, een handige gids voor sociaal zwakkeren, een kennisquiz en andere aangepaste middelen • Praktische vaardigheden vergroten om gezonde voeding in te kopen, te bereiden en te budgetteren • Aanmoedigen van initiatieven van sociale ondersteuning in groep (onder meer via groepsbezoek aan winkels, gezamenlijke kooksessies).

6

Om deze doelstellingen waar te maken, werkten we verschillende modules uit. Hierin brachten we onder andere de thema’s gezonde voeding, de actieve voedingsdriehoek en mijn ideale lichaamsgewicht aan. Aan de hand van verschillende werkvormen lieten we de cursisten kennismaken met de theorie. Ook de lesgevers zelf kregen extra vorming. Diëtisten en koks zijn dikwijls onvoldoende vertrouwd met de leefwereld van de kansengroepen. Op een interactieve manier namen we de deelnemers mee in het verhaal van gezonde voeding. Hun vragen en verwachtingen speelden de centrale rol in de cursus. De begeleiders die dagdagelijks met de doelgroep werken volgden de sessies. Dit stelde hen in staat om na afloop van de sessies de persoonlijke begeleiding en opvolging van de deelnemers op te nemen. De gids ‘Diëten luxe of noodzaak’ bleek een ideaal instrument om als samenvattend document na de sessies mee te geven met de deelnemers. Deze brochure bundelt alle informatie die ze aangereikt kregen. Handig om achteraf na te lezen en ermee aan de slag te gaan.

7

STAP 1

WAAROM EEN PROJECT ‘LEKKER EN GEZOND’? Vooraleer je als organisatie met dit project start, is het belangrijk jezelf enkele vragen te stellen. Deze doen je nadenken over de haalbaarheid van het project.

Waarom binnen jouw organisatie werken aan gezondheidspromotie bij kansengroepen? Gezond blijven is voor kansengroepen doorgaans even belangrijk als voor iedereen, alleen het omzetten in de praktijk is vaak geen prioriteit. Zij hebben af te rekenen met problemen die voor hen dringender en zichtbaarder zijn. Bovendien geloven ze soms niet dat gezonde voeding betaalbaar kan zijn. Ze leven van dag tot dag en houden minder rekening met de gevolgen op langere termijn. Voor organisaties is het een uitdaging om met deze groep aan gezondheidspromotie te werken. Het is de kunst om kansen voor een gezond voedingspatroon te creëren bij deze doelgroep. De kennis toegankelijk en beschikbaar maken, op maat van de doelgroep is een belangrijke vereiste. Ook het wegwerken van vooroordelen en oorzaken en het eigen maken van een aantal vaardigheden, verdienen de nodige aandacht.

9

d Is er voldoende draagkracht? De gedragenheid binnen je eigen organisatie is essentieel. Zowel de medewerkers als de leidinggevenden er laten in geloven is een belangrijke eerste stap. Uitgebreide en gedetailleerde informatie en de geslaagde voorbeelden uit de Kempen kunnen hierbij helpen. Partners zoeken en informeren over het project en hen warm maken om in te stappen, is de volgende stap. Alle organisaties die actief zijn met kansengroepen of werken rond gezonde voeding en beweging, zijn mogelijke partners. Licht het project toe, ga na wat hun bedenkingen zijn en vraag hen wat de aanleiding is om aan het project deel te nemen. Deze partners of tussenpersonen kennen de leefwereld van de sociaal kwetsbare personen goed. Zij kunnen inschatten welke noden en vragen er leven en over welke mogelijkheden en vaardigheden ze beschikken. Daardoor is hun inbreng van essentieel belang.

d Extra ondersteuning Binnen de gemeente kan je diensten en organisaties aanspreken om dit initiatief te ondersteunen. De gezondheidsraad, de welzijnsraad of de welzijnsschakels zijn bijvoorbeeld geschikte partners. Voor de promotie van het project is het een meerwaarde om andere contacten te leggen. De vermelding van het project in nieuwsbrieven, in e-zines en op websites van allerlei instanties en organisaties, kan een ruime verspreiding van het initiatief bevorderen.

10

Aanpak Logo’s Noorder- en Zuiderkempen Op vraag van een vereniging waar armen het woord nemen, is er enkele jaren geleden een brochure uitgewerkt over gezonde voeding en welvaartsziekten. Aansluitend hierbij was het opportuun om modules uit te werken om deze brochure ook in de praktijk om te zetten. Kansengroepen hebben behoefte aan informatie op maat die vertrekt vanuit hun eigen ervaringen. Hierbij staat het aanleren van een aantal vaardigheden centraal.

Hierdoor ontstond een samenwerking tussen Logo, Centrum Basiseducatie Turnhout en vzw t’ ANtWOORD (een vereniging waar armen het woord nemen). Logo leverde de inhoud aan. De twee andere partners brachten hun expertise in het werken met de doelgroep in, testten de cursussen uit en evalueerden ze.

11

• Op grootmoeders wijze • In ‘Ons Huis’ in Mol wonen we een kooksessie bij. Er heerst een drukte van jewelste. Kokkin Yvonne Martens is in de weer met potten en pannen, en over haar schouders kijken acht cursisten mee. “In totaal volgen zestien mensen de kooklessen. Maar we hebben ze in twee groepen gesplitst. Dat werkt makkelijker. Ik houd de theorie meestal beperkt”, zegt Yvonne. “Die theoretische uitleg geef ik tijdens het koken zelf ”. En die valt niet in dovemansoren. “Ik heb inderdaad al veel geleerd”, zegt een cursiste. “Bijvoorbeeld dat je altijd de juiste winkel moet kiezen. En ook dat je de groenten altijd in het juiste seizoen moet kopen. Dat scheelt in prijs. En je kan de groenten altijd invriezen. Zo kan je er ook buiten het seizoen nog van eten, aan dezelfde goedkope prijs.” Een andere cursiste voegt toe: “We hebben ook zelf aardappelgratin leren maken: die is veel beter én goedkoper dan die je kant en klaar koopt.” Yvonne houdt de lessen toegankelijk voor iedereen. “Wat het materiaal betreft, kook ik meestal op grootmoeders wijze,” zegt ze. “Het heeft geen zin om met een stoomoven te gaan werken als je weet dat niemand zo’n toestel in huis heeft. Wat ik hier maak, kunnen ze later thuis opnieuw maken. En dat doen ze ook, want dat komen ze me dan nadien vertellen. Dan zie je dat je lessen echt iets uitgehaald hebben. Daar heb ik enorm veel deugd van.”

12

STAP 2

WAT WILLEN WE BEREIKEN MET DIT PROJECT? d Wanneer is je project geslaagd? Bepaal vooraf, samen met alle partners, de doelstellingen van het project. Zo kom je te weten welke doelstelling elke partner belangrijk vindt en waarvoor die zich wil inzetten. Probeer de doelstellingen zo duidelijk mogelijk te formuleren. Zo kan je achteraf beter nagaan of je ze al dan niet hebt bereikt. Tip: De ideale doelstelling is SMART geformuleerd. Dit staat voor Specifiek, Meetbaar, Aanvaardbaar, Realistisch en Tijdsgebonden.

13

STAP 3

STAP 3

WIE WILLEN WE BEREIKEN? d Afbakenen van je doelgroep Vooraleer je van start gaat, is het belangrijk vast te leggen voor welke doelgroep je het project opzet. Het is in de eerste plaats belangrijk dat je het werkingsgebied duidelijk afbakent. Vaak is het werkingsgebeid van de eigen organisatie verschillend van die van de partners. In een eerste editie is het aangewezen om klein te beginnen. In een later stadium kan je nog altijd uitbreiden. Als je dadelijk te groot wil starten, bestaat het gevaar dat je niet kan beantwoorden aan de verwachtingen. Een tweede stap is bepalen tot welke groep je je wil richten. In oorsprong werden de sessies in de Kempen ontwikkeld voor kansarmen. De sessies werden echter op een laagdrempelige manier opgesteld zodat ze zich kunnen richten naar alle kansengroepen.

14

15

• Praktijkgericht en gezellig •

Aanpak Logo’s Noorder- en Zuiderkempen • Logo Kempen richt zich tot de 27 lokale besturen (gemeenten en OCMW’s) van het arrondissement Turnhout, tot de verenigingen waar armen het woord nemen, actief in de vijf centrumsteden Turnhout, Herentals, Geel en Mol en tot de Welzijnsschakels in de Kempen.

16

• De doelgroep waarop we ons in dit project hebben gericht, waren volwassen kansarme mannen en vrouwen uit het arrondissement Turnhout. Nederlandstalig zijn, of aan het leren zijn stelden we als vereiste.

De interesse bij de kansengroepen om deel te nemen aan de cursus over gezonde voeding bleek bijzonder groot, maar dat verraste de organisatoren niet echt. “Daar zijn verschillende redenen voor”, zegt Marleen Salaets, die in Olen het project begeleidde. Ten eerste zijn de cursisten écht wel geïnteresseerd in gezonde voeding. Is het niet voor henzelf, dan toch zeker voor hun kinderen. Ten tweede werd het project in onze gemeente goed uitgewerkt: het samen koken is gezellig en stimuleert mensen om mee te doen. Nogal wat deelnemers kwamen gewoon al voor de gezelligheid naar de kooklessen. En tot slot deden ook enkele cursisten het voor de gratis maaltijd die er altijd bijhoorde. Na het samen koken werd er immers altijd samen gegeten.” Denise Verhaert van De Fakkel, een vereniging waar armen het woord nemen, treedt Marleen Salaets bij. “Een goed idee volstaat niet om een groep kansarmen aan te spreken. Ook een theoretische benadering zou zijn doel missen. Daarom koos onze vereniging ervoor om heel praktijkgericht te werken en tegelijkertijd het groepsgevoel te stimuleren. Op die manier vonden de deelnemers de lessen aangenaam om volgen én konden ze ook thuis aan de slag gaan met de dingen die ze bij ons hadden geleerd.”

17

STAP 4

WIE zijn onze partners en wat is hun rol? Een goed ontworpen project heeft pas nut als het uitgevoerd wordt. Het project heeft meer kans op slagen als er verschillende partners bij betrokken worden. Enerzijds zijn er partners nodig bij de projectontwikkeling en tijdens de voorbereidingsfase. Anderzijds zijn er partners nodig bij de uitvoering en om de doelgroep toe te leiden.

d Partners voor de projectontwikkeling en de voor-

bereiding?

Een goede uitwerking van het project vraagt expertise op verschillende terreinen. In de eerste plaats is er voldoende kennis nodig over gezonde en betaalbare voeding. Daarnaast richt het project zich op kansengroepen. Partners aanspreken die ervaring hebben met deze doelgroep levert een meerwaarde. Als laatste is het ook belangrijk om het proces van het project te bewaken: hoe een project opzetten, realiseren, evalueren en zo nodig, bijsturen. Aanpak Logo Noorder- en Zuiderkempen De expertise van Logo ligt bij de gezondheidsdoelstelling ‘gezonde voeding en beweging’. vzw T’ANtWOORD en Centrum Basiseducatie Kempen werden bereid gevonden om het uit-

18

gewerkte project uit te testen. De feedback en suggesties van de deelnemers maakten het project compleet.

19

d Hoe kan je partners warm maken om het project te

implementeren?

Door partners de juiste en volledige informatie te geven, kennen ze de precieze inhoud van het project en weten of ze al dan niet de meest geschikte partner zijn. Kies het moment waarop je een infosessie aan partners geeft goed uit. Trek voldoende voorbereidingstijd uit vooraleer je met het project start.

De infosessie voor de begeleidende partners spitst zich toe op het aanleveren van voldoende achtergrondinformatie. Het stelt de lesgevers in staat voldoende voeling te krijgen met de deelnemers. Een getuigenis van een persoon die in armoede leeft geeft een beeld op de maatschappelijke problematiek waarmee zij dagdagelijks in aanraking komen. Daarnaast zijn de ervaringen van welzijnswerkers zeer nuttig voor de lesgevers in het project. Tijdens de inleiding situeren we het project en bekijken we het werken met kansengroepen van dichtbij. Het toelichten van verschillende werkvormen en methoden leidt tot afwisselende sessies. Ook de praktische organisatie komt ter sprake: wat verwachten we van de lesgevers, moeten ze zelf iets voorzien en dergelijke. Tot slot geven we enkele praktische tips mee voor de voordrachten en kooksessies.

Aanpak Logo Noorder- en Zuiderkempen Na de evaluatie en het doorvoeren van wijzigingen in het proefproject organiseerde Logo een infosessie voor de lokale besturen, OCMW’s en kansarmenverenigingen. Logo moedigde lokale besturen aan om een extra investering te voorzien in lokaal maatwerk voor kansengroepen. Tijdens deze infosessie werd duidelijk dat OCMW’s, gemeentebesturen en organisaties in de buurt, nog veel meer kunnen samenwerken. Het project ‘Lekker en gezond’ zet alle partijen dan ook aan werk te maken van samenwerking.

d Wie

Tijdens de infosessie situeerden we het project, lichtten we het uitgebreid toe en overliepen we de resultaten van het proefproject. Tot slot duidden we de meerwaarde van een samenwerking tussen de verschillende partners en overliepen we de precieze verwachtingen ten aanzien van elke partner. De partners kregen de kans om onmiddellijk in te stappen in het project. Nadien bracht Logo een bezoek aan alle ingeschreven partners en werden de verschillende modules ( zie stap 6) besproken.

begeleidt de modules?

Een diëtist(e) en/of kok(kin) begeleiden de modules. Telkens is er een partnerorganisatie aanwezig om het vertrouwen bij de deelnemers te wekken en de betrokkenheid te verhogen. Zo komen twee of soms zelfs drie deskundigen samen: er is deskundigheid op het vlak van voeding , deskundigheid rond het werken met kansengroepen en deskundigheid op het vlak van koken en voeding bereiden. De deelnemers krijgen zo kennis, vaardigheden en attitudevorming aangereikt en worden gestimuleerd elkaar te ondersteunen.

20

• "Mondig en direct, daar hou ik van." • Diëtiste Joyce Hendrickx: “Het werken met een groep kansarmen vergt bepaalde technieken. Een van die technieken is het heel vaak herhalen van de belangrijke zaken, zodat die kennis er echt goed en diep inzit.” Joyce, die geen ervaring had met het werken met de specifieke doelgroep, vond het erg fijn om mee te werken aan het project. “Ik zou me meteen opnieuw kandidaat stellen. Ik neem deze opdrachten in dank aan, want zo blijf ik zelf op de hoogte van wat er leeft.” Of ze geen problemen ondervond bij het lesgeven zélf ? “Nee hoor, de groep kansarmen is een speciale groep: ze zijn mondig en ze zijn direct. Ze zeggen wat ze denken en ze onderbreken je als ze een opmerking hebben. Maar daar hou ik wel van. Die interactie is leuk. Zo word je zelf ook gedwongen om alert te blijven. Ik heb ervan genoten. Wat mij wel enigszins verbaasde was dat de basiskennis over voeding bij de meesten toch beter was dan ik aanvankelijk dacht. Dat gaf mij de gelegenheid om wat dieper in te gaan op andere zaken, zoals bijvoorbeeld het correct lezen van de informatie die op de verpakkingen staat.”

21

Aanpak Logo’s Noorder- en Zuiderkempen

• "Eerst de kinderen"• Er was toch één kenmerk dat Joyce Hendrickx meteen opviel. “Ik heb ondervonden dat kansarmen vaak een idee-fixe hebben. Iets wat in hoofd zit en waar ze hardnekkig aan vasthouden. Zo was er in mijn groep iemand die er heilig van overtuigd was dat de schil van een tomaat ongezond is, of zelfs een dikmaker. En wat je ook doet of zegt, je krijgt dat idee er héél moeilijk uit.” En er was nog iets dat Joyce opviel: “De cursisten zijn heel erg begaan met hun kinderen. Ik denk dat ze de lessen vooral volgen om hun kinderen zo gezond mogelijk te kunnen opvoeden. Ze denken altijd eerst aan hun gezin, daarna pas aan zichzelf. Dat merkte je heel goed na de les. Dan kreeg iedereen stuk fruit. Ik heb bijna niemand in het stuk fruit zien bijten. Ze namen het allemaal mee voor hun kinderen.” Joyce Hendrickx bracht de cursisten de nodige theoretische kennis bij, kok Johan Peeters zette dat om in de praktijk. “Wat de praktijk betreft, ontbrak toch vaak de basiskennis. Het koken met deze doelgroep was nieuw voor mij. Ik merkte snel dat ik de cursisten goed moest begeleiden en dat ik nergens stappen mocht overslaan die ik zelf evident vind, zoals bijvoorbeeld het wassen of de hygiëne. Daar tegenover staat dat de wil om alles te leren wel erg groot was. Het lesgeven heeft mij daarom veel voldoening geschonken.” Renild Geuens van Basiseducatie Kempen: “Ik schrik daar niet van. We weten al langer dat gezondheid een item is dat echt wel leeft bij kansarmen. Dat zowel de kook- als theorielessen werden bijgewoond door mensen die écht iets wilden bijleren.” 22

Bij de projectontwikkeling / voorbereidende fase: Centrum Basiseducatie Turnhout • Volgen en evalueren van het proefproject, geven van suggesties en tips • Tijdens de opleidingsavond voor diëtisten en koks tips meegeven over hoe omgaan met de doelgroep en dit vanuit de ervaringen met het proefproject • Inhoudelijke inbreng van de module budgetteren Vzw T’ANtWOORD • Volgen en evalueren van het proefproject, geven van suggesties en tips • Tijdens de opleidingsavond voor diëtisten en koks tips meegeven over hoe omgaan met de doelgroep en dit vanuit de ervaringen met het proefproject Diëtisten en kok • Geven van suggesties en aanbrengen van verbeteringen vanuit hun expertise op het vlak van voeding. Uitvoerende partners (lesgevers – welzijnswerkers (doelgroep)): OCMW Balen dienstencentrum tewerkstelling - OCMW Herselt - OCMW Dessel - OCMW Mol dienst samenlevingsopbouw Gezondheidsraad Beerse i.s.m. OCMW Beerse en welzijnsschakel Beerse - OCMW Westerlo projecthuis ‘De Dreef ’ - OCMW Olen - OCMW Hoogstraten Buurtwerk i.s.m. VTI Spijker en Welzijnsschakel Hoogstraten - OCMW Laak-

dal - OCMW Meerhout - OCMW Herenthout Kids en Co - De Fakkel Herentals - vzw T’ANtWOORD i.s.m. Centrum Basiseducatie Turnhout. Hun inbreng: • Expertise met betrekking tot het werken met kansengroepen • Bekendmaking van het project • Rekruteren van deelnemers • Voorzien van locatie en materialen • Bijwonen van de modules door een welzijnswerker met als doel vertrouwen te wekken bij de deelnemers. Vormingplus Kempen stond in voor: • Financiële ondersteuning van het project • Het inbrengen van expertise in het opzetten van vormingsmodules • Het voeren van communicatie over het project • Het uitwerken van het toonmoment • Het technisch mee vorm geven van deze handleiding Diëtisten en koks zorgden voor: • Het begeleiden van de modules op een leuke, niet belerende manier. De diëtisten vertrekken vanuit de ervaringen van de mensen zelf. Ze peilen naar wat de mensen zelf aankopen, koken en eten en naar wat ze weten over gezonde voeding. Ze besteden de nodige aandacht aan vragen en gaan na wat de deelnemers voor zichzelf meenemen.

23

STAP 5

een goede voorbereiding is het halve werk d Een duidelijke taakverdeling Wie doet wat, wie zorgt waarvoor? In de voorbereidende fase levert voornamelijk de projectleider een grote tijdsinvestering. De projectleider inspireert en motiveert de partners en werkt aan een gemeenschappelijke visie. Bij de uitvoering van het project komen verschillende taken kijken. Vooraf bepalen welke partner de verantwoordelijkheid zal dragen zorgt voor een goed verloop. Maak de nodige afspraken tijdig zodat misverstanden op een later tijdstip vermeden worden.

d financiële afspraken Naast de tijdsinvestering dat het project vraagt is er ook een financieel plaatje dat niet over het hoofd mag gezien worden. Een overzicht opmaken van de mogelijke kosten en wie deze kosten draagt, bespaart achteraf veel werk.

24

25

Aanpak Logo’s Noorder- en Zuiderkempen Taken

MIDDELEN

De verschillende partners maakten op voorhand duidelijke afspraken over wie welke taken op zich nam. Logo coördineerde het project van bij de start.

• Eigen middelen van de partners

Logo: • Organiseren van infosessie voor partners • Meenemen van partners in het verhaal, eventueel oprichten van plaatselijke werkgroep • Diëtisten en eventueel kok informeren via onder andere een opleidingsavond en de inhoudelijke informatie doorspelen

Mogelijke kosten: • Het opstellen van een inschrijffiche en een informatiefolder over het project voor kandidaat-partners, de eigenlijke uitvoerders. • De verzending van de inschrijffiche en de informatiefolder • De organisatie van de infosessie voor de professionals en organisaties • Het draaien van een proefproject • De uitvoering van het definitieve project: kosten diëtist en kok, kopies, ingrediënten, … Middelen waarop je een beroep kunt doen? • Eigen middelen van de meewerkende en uitvoerende partners • Externe subsidies of sponsors • Middelen van de projectontwikkelaar • Middelen van de deelnemers (deelnameprijs). 26

• Afspraken maken met partners voor de evaluatie van het project diëtisten en kok: • Verzorgen van de modules op een boeiende, leuke, niet belerende wijze. OCMW, welzijnsschakel, vereniging waar armen het woord nemen: • Aanwezigheid van welzijnswerker tijdens de verschillende modules • Ter beschikking stellen van locatie en materialen • De doelgroep warm maken en overtuigen mee te stappen in het project

Ondersteunende partner Vormingplus Kempen betaalde 100 euro per cursus van 6 modules. De organiserende partners betaalden 30 euro per module en de km-vergoeding van de lesgever. Ook de kosten voor de materialen het gebruik van de locatie namen zij op zich. • Externe subsidies De Koning Boudewijn Stichting selecteerde ons in het kader van hun oproep tot het organiseren van projecten rond ‘gezond, betaalbaar en lekker voor iedereen’. We ontvingen hiervoor € 9000. • Middelen van Logo Logo geeft vooral personele ondersteuning en coördineert en trekt de uitwerking van het project. De evaluatie krijgt ook bijzondere aandacht. Logo zoek naar sponsors of subsidiemogelijkheden die we via verschillende bronnen aanspreken. Logo maakt een aanvraagdossier op waarin een motivering wordt gegeven voor het project en waarin een projectsituering en het kostenplaatje nauwkeurig worden uitgelegd. • Middelen van de deelnemers Gezonde voeding is voor mensen in armoede soms geen prioriteit. Daardoor durven ze al eens weg te blijven van de cursus. Vanuit dit oogpunt boden we de modules niet volledig gratis aan. De organisator bepaalde zelf de deelnemersbijdrage. Soms vroeg men voor theorie en kookles een kleine bijdrage. Indien men aanwezig was bij de voordracht, kon men soms de kookles gratis volgen en genieten van een gratis maaltijd.

27

'Ik dacht dat blikgroenten niet gezond waren.'

STAP 6

WELKE INHOUD BRENGEN WE DE DEELNEMERS BIJ? 'Nu begrijp ik eindelijk wat mijn dokter altijd probeert duidelijk te maken.’ (= diabetespatiënt)

Enkele opmerkingen van deelnemers:

'Gezond koken kan toch lekker zijn.'

28

De inhoud van de verschillende modules zijn volledig uitgewerkt en zijn te verkrijgen bij de LOGO Noorderkempen en Zuiderkempen: [email protected] – 014 44 08 34

1. Voordrachten • voordracht ‘lekker en gezond’ Inhoud: mythes doorbreken, bespreking actieve voedingsdriehoek, goed maaltijdpatroon, voedingsquiz • voordracht ‘lekker en gezond. Mijn ideaal gewicht’ Inhoud: wanneer is iemand te zwaar? Appelen en peren, oorzaken van te zwaar zijn, wat te doen bij te zwaar, waarom gezond eten en voldoende bewegen, wat is gezonde voeding en voldoende beweging, hoe de actieve voedingsdriehoek gebruiken, verander blijvend je voedings gewoonten, voedingsquiz • voordracht ‘lekker en gezond. Hart- en vaatziekten’ Inhoud: definitie hart- en vaatziekten, oorzaken, risicofactoren, richtlijnen gezonde voeding, voedingsquiz

29

• voordracht ‘lekker en gezond. Diabetes type 2’ Inhoud: definitie diabetes, hoe vast te stellen, insuline, preventie van diabetes type 2, soorten, oorzaken, risicofactoren, nadelen voor de gezondheid, behandeling, gezonde eetgewoonten, voedingsquiz

3. Winkeloefening (keuze om winkeloefening in supermarkt/ buurtwinkel te laten doorgaan of in eigen lokaal)

Winkeloefening in supermarkt/ buurtwinkel: Elke voordracht duurt ongeveer 3 uur, inclusief 2 pauzemomenten en tijd voor vragen. De diëtist brengt de inhoud van de voordrachten op maat van de deelnemers.

2. Kooksessies

30

• Inleiding in aparte ruimte: winkeloefening schetsen, korte bespreking actieve voedingsdriehoek, voorbeelden etiketten • Rondleiding in een winkel: etiketten lezen, producten vergelijken, uitkiezen van de juiste producten • Afsluiting + vragen in aparte ruimte, eventueel met proevertjes

• kooksessie ‘lekker en gezond’ Recepten: Juliennesoep, hespenrolletjes met melksaus en aardappelpuree, vanillepudding met koekjes • kooksessie ‘lekker en gezond. Mijn ideaal gewicht’ Recepten: broccolisoep, vispannetje, platte kaas met fruit • kooksessie ‘lekker en gezond. Hart- en vaatziekten’ Recepten: vetarme aperitiefhapjes, koude maaltijdsalade, wafels met platte kaas • kooksessie ‘lekker en gezond. Diabetes type 2’ Recepten: woudvruchtenshake, kaastaartjes, rijstpap met kaneel appeltjes

Duur 2,5 – 3 uur

Elke kooksessie duurt 3 uur. We werken met lekkere en eenvoudige recepten met relatief goedkope ingrediënten. De diëtist en eventueel kok koken samen met de deelnemers en zorgen ervoor dat alle deelnemers actief betrokken zijn bij het kookgebeuren. De deelnemers leren zelf al doende eten bereiden en de hygiëneregels in de keuken.

• Kiezen voor de module “Aan tafel” gaat enkel als de gemeente “Aan tafel” voor die periode heeft gehuurd. De meeste Kempense gemeenten zijn mede-eigenaar van het project en kunnen de tafels jaarlijks twee keer huren.

De deelnemers leren de onder andere gezonde van minder gezonde voedingsmiddelen onderscheiden en merken de prijsverschillen op. Door de producten te bekijken in de winkel die hun vertrouwd is, verhoogt het effect op hun aankoopgedrag.

4. Aan tafel • Interactief spel met 8 tafels. Een tafel voor elke laag van de voedingsdriehoek. Op elke tafel staat een spelvorm.

• Tijdens deze module vergaren de deelnemers op een ludieke manier kennis over de actieve voedingsdriehoek.

31

5. Budgetteren • "Leren van elkaar"•

Sessie opgesteld en begeleid door Centrum Basiseducatie Turnhout Bespreking goedkope voeding:

Cursist Marina: “Er werd een quiz georganiseerd waarin we onze kennis over voedingsproducten konden toetsen. Dat was interessant. Maar nog leuker vond ik de kooksessies in groep. Heel leerrijk ook. Je leert veel van de kokkin die alles voordoet, maar ook van mekaar.” Cursist Viviane: “Ik ondervond ook dat koken niet zo heel strikt hoeft te gebeuren. Je mag best een beetje fantaseren of je eigen smaken gebruiken. Zo heb ik thuis al regelmatig recepten klaargemaakt die ik hier leerde bereiden, maar soms paste ik ze een beetje aan”. Welke gerechten er zoal in de smaak vielen? “Platte kaas met fruit”, zegt cursist Chantale. “En kip met curry en ananas. Alle twee heel lekker en heel gezond.”

32

Cursist René, die al redelijk veel kookervaring én kennis over voedingsproducten had, kwam toch ook nog naar de lessen. “Gewoon omdat het mijn hobby is en ik toch altijd nog wel iets wil bijleren. Maar ik heb alleen de theoretische lessen gevolgd. Door rugproblemen heb ik moeite met het koken zélf.” Maar de inbreng van René bleef niet alleen beperkt tot het volgen van de lessen. Hij is ook niet te beroerd om de andere deelnemers praktische tips mee te geven. Bijvoorbeeld over water uit de kraan. “We weten allemaal wel dat water uit de kraan goedkoper is dan uit flessen. Maar sommigen vinden dat het niet zo lekker smaakt. Misschien is dat ook wel zo. Maar dat kun je héél simpel oplossen door in een kom water enkele muntblaadjes te gooien. Het water smaakt er ineens een stuk frisser en beter door. Het kost bijna niets en het kraantjeswater wordt ineens even lekker als het water dat je in de winkel koopt.”

• Klaargemaakte producten vergelijken met zelf bereide producten • Verpakkingen en hoeveelheden vergelijken • Merken vergelijken Uitleg reclame • Reclametechnieken • De rechten van de consument De deelnemers handvaten aanreiken om bewuster te winkelen Brochure: Diëten, luxe of noodzaak • Ter afsluiting van de verschillende modules is deze brochure een handig samenvattend document. • We raden aan om deze brochure aan de deelnemers te bezorgen. Kostprijs (enkel drukwerk) = € 1,3 /stuk.

33

STAP 7

HOE CONCREET STARTEN MET DIT PROJECT? 1. De kansengroepen uitnodigingen om deel te nemen aan het project Maak een informatiefolder op voor mogelijke deelnemers. Zorg ervoor dat je promotiemateriaal verzorgd is.



d inhoud van de folder



• Korte uitleg over het project



• Zorg ervoor dat de doelgroep weet wat ze kan verwachten



• Overzicht van de mogelijke voordrachten en uitleg over wat deze

voordrachten inhouden

34



• Inschrijvingsmogelijkheden



• De kosten van een deelname



• De plaats waar de voordrachten doorgaan

35

d Het opmaken van de folder

d Het verspreiden van de folder

Werk met beelden en tekst. De kans bestaat dat personen uit de doelgroep niet kunnen lezen. Vermijd lange zinnen en teksten. Maak een duidelijk gestructureerde en visueel aantrekkelijke folder.

De oplage van je folder is afhankelijk van de partners en de verschillende kanalen die je aanwendt voor de verspreiding. Breng dit duidelijk in kaart, zo vermijd je een te grote nodeloze kost.

Houd bij het beschrijven van de modules rekening met enkele elementen als klare taal, goede leesbaarheid van het lettertype, illustraties en bladspiegel.

Bij de kansengroepen werkt een persoonlijke benadering door de welzijnswerker veel beter. Inschrijven bij een vertrouwd persoon verlaagt de drempel voor de doelgroep. Zorg voor een vermelding hiervan in je folder of laat de organisator zelf zorgen voor inschrijffiches. Ze kunnen mondeling toelichten of verduidelijken wat het programma inhoudt. Aanpak Logo Noorder- en Zuiderkempen De organisatoren kozen zelf hoe ze de deelnemers warm maakten om mee te doen. Door

36

gebruik te maken van de folder van Logo, via een eigen gemaakte folder of via persoonlijk contact.

37

STAP 8

EVALUATIE Na afloop van een sessie of op het einde van het project evalueer je met de deelnemers, de lesgevers en de organisatoren het verloop. Dit kan je doen op verschillende manieren. Als je evalueert, is het belangrijk rekening te houden met de doelgroep die je ondervraagt. Kies de juiste aanpak voor de doelgroep en pas je vragen aan.

Aanpak Logo Noorder- en Zuiderkempen Wannes Van Mechelen van de Katholieke Hogeschool Kempen - afdeling voedings- en dieetkunde - evalueerde dit project als eindwerk. Hij onderzocht of het project de gewenste doelstellingen bereikte en of de kwaliteit van de modules goed was. Hij evalueerde

38

negen modules via verschillende enquêtes. Er vond een product-, proces- en effectevaluatie plaats. De lesgevers en de organisatoren bogen zich over alle aspecten van de evaluatie. De deelnemers voerden een product- en effectevaluatie uit.

39

STAP 9

EN WAT NU? Evalueer het project met de betrokken partners aan de hand van de vooropgestelde doelstellingen. Ga je voor een vervolg? Wat stuur je best bij? Verbreed of versmal je het werkingsgebied? Spreek je nieuwe doelgroepen aan?

Aanpak Logo Noorder- en Zuiderkempen De organisatoren en de lesgevers beoordeelden de inhoud, de aanpak en de praktische organisatie als positief. Ook de kwaliteit van het ondersteunend materiaal scoorde goed. De deelnemers gaven aan dat de inhoud en de toepasbaarheid van de modules een meerwaarde voor ze betekende. De lesgevers kregen ook een goede beoordeling. De modules hadden een positief effect op de voedingskennis van de deelnemers.

40

De theoretische modules van hart- en vaatziekten en diabetes waren niet praktisch genoeg en werden aangepast. We voegden illustraties toe en maakten moeilijke begrippen duidelijk. Samen met onze partners zetten we dit project verder. Met de financiële steun van Vormingplus Kempen kunnen we alle groepen een vervolg aanbieden. Bij de lokale besturen en organisatoren dringen we aan om budget vrij te maken voor dit project.

41

Contact

• "Het kan nóg concreter • De lessen over gezonde voeding werden algemeen positief ontvangen in Olen. Maar dat wil niet zeggen dat ze niet meer voor verbetering vatbaar zouden zijn. Denise Verhaert: “Volgens mij zouden de cursussen nóg concreter kunnen zijn. Dat waren ze nu al, hoor. Maar we zouden nog een stap verder kunnen gaan, denk ik. Zo gingen we bijvoorbeeld in groep winkelen, met als doel gezonde én goedkope producten aan te kopen. Maar wat is goedkoop? Dat is, zeker voor de cursisten, nog een relatief begrip. Ik denk dat we nog beter werk zouden leveren als we zouden vertrekken van concrete voorbeelden. Moeten de cursisten voor hun voeding voor het hele gezin toekomen met 50 euro per week? Wel, dan moeten wij cursussen organiseren over hoe je een week lang gezond kunt koken voor 50 euro. ‘Koken voor 50 euro’ is nog veel concreter en zou nog meer mensen kunnen aanspreken dan het nogal vage ‘goedkoop en gezond’ koken”. Ook volgens Marleen Salaets kan het hier en daar nog beter. “Ik weet niet of de theoretische lessen geapprecieerd werden,” zegt ze. Ze waren soms écht nogal theoretisch en veel leerstof werd heel vaak herhaald. Ik heb niet de indruk dat dat motiverend werkte.”

Nog vragen over het project Lekker en gezond. Werken met kansengroepen aan gezinde voeding?

Dan neem je best contact op met An De Busser Logo Kempen Stationstraat 80-82 2300 Turnhout [email protected]

Dit project werd gerealiseerd door

Logo Noorder en Zuiderkempen (www.logoskempen.be) | VIGeZ (www.vigez.be) | Centrum Basiseducatie Kempen (www.basiseducatie.be) | De Fakkel vzw | Vierdewereldwerking Ons Huis | T’ANtWOORD (www.tantwoord.be) | Koning Boudewijnstichting (www. kbs-frb.be) | Vormingplus Kempen (www.vormingpluskempen.be)

42

lekker en gezond {Werken met kansarmen aan gezonde voeding} Werken met kansengroepen rond gezonde voeding, het is een uitdaging! Logo Kempen ging deze uitdaging aan en werkte een traject uit waarin zowel theoretische als praktijksessies aan bod kwamen. Diëtisten en koks zorgden voor de inhoudelijke deskundigheid, Centrum Basiseducatie keek toe op het werken met de doelgroep. De juiste persoon op de juiste plaats, daar draait het om. Het project werkt. Verspreid over de Kempen werden inmiddels 13 cursussen, met succes, georganiseerd door Verenigingen waar armen het woord nemen en OCMW’s. We bundelden de ervaringen van deze cursussen in deze hanteerbare brochure.

44