commerciële bijlage bij deze krant September 2014
Oxford,
Cambridge,
Leuven,
Leiden! Leiden is al eeuwen een ontmoetingsplaats, een uitwisselingsplek van kennis en kunst. Als oudste universiteitsstad van Nederland (sinds 1575) brengt Leiden al eeuwen baanbrekend onderzoek naar buiten. Het leidt tot wereldveranderende wetenschappelijke inzichten.
2
Een ‘circulaire kenniseconomie’: Na eeuwen is Leiden nog steeds koploper in de wetenschap.
4
Nacht van Kunst & Kennis. Een uniek festival met een combinatie van kunst en wetenschap, muziek, experimenten en lezingen.
6
Een menselijk minihartje, made in Leiden. Het opzienbarende huwelijk tussen stamcelbiologie en elektrotechniek.
9 september 2014
9 september 2014
FEITENLADDER
Wetenschappers kalken in Leiden nog altijd op de muren
Onderzoek levert banen op Iedere euro die de Universiteit Leiden en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) investeren in onderzoek, kennisexploitatie, onderwijs en gezondheidszorg levert de Nederlandse economie bijna vier euro op. Iedere baan aan de Universiteit of aan het LUMC levert Nederland 3,6 extra banen op, volgens Biggar Economics die de economische impact van de universiteit en het academisch ziekenhuis onderzocht. De Leidse universiteit en het LUMC investeerden in 2010 337 miljoen euro in onderzoek. Life Sciences & Health- sector, die hierin een grote rol speelt, is een innovatieve en technologie-intensieve sector gericht op de gezondheid van mens en dier. De sector bestaat uit bedrijven en kennisinstellingen in onder meer medische technologie, (bio)farmacie en regeneratieve geneeskunde. De bedrijvigheid groeit sterk – de innovatieve kern van ruim 300 bedrijven groeit met acht procent per jaar sneller dan in de rest van Europa.
Oxford, Cambridge, Leuven, Leiden! Neerlands oudste universiteitsstad behoort tot de eredivisie van Europese universiteiten. De universiteit brengt sinds 1575 baanbrekend onderzoek naar buiten en die Leidse praktijk zet zich tot heden ten dage voort. Het universitair medisch centrum, de kennisinstituten en biotechbedrijven op het Bio Science Park maken dat Leiden na eeuwen nog steeds koploper is in de wetenschap,
-------
ziet professor dr. Arjen Doelman. De nalatenschap van eeuwenlang wetenschappelijk
Leids bedrijf werkt aan vaccin tegen ebola
onderzoek zie je terug in typische gebruiken: ’’Wetenschappers kalken bij ons nog
Het Leidse biotechbedrijf Crucell werkt momenteel aan de ontwikkeling van een vaccin tegen het ebolavirus. Het vaccin, dat reeds op apen is getest, zou ook werken tegen het marburgvirus, dat net als ebola hemorragische koorts veroorzaakt.
steeds op de muren’’. Leiden is in de historie verbonden met de grootste wetenschappers van hun tijd. De roemruchte wetenschappelijke geschiedenis vind je niet alleen terug in de collectie van Museum Boerhaave, maar in nog zes van de dertien (!) Leidse musea. Veelzeggend is de handtekening die Albert Einstein zette op de gastenkamer van het Ehrenfesthuis in Leiden die herinnert aan wetenschappers die de wereld veranderden.
prijswinnaars Pieter Zeeman, Heike Kamerlingh Onnes en Hendrik Lorentz, en werd zo aangezet tot zijn relativiteitstheorie. In Leiden werd overal gediscussieerd, door wetenschappers die zelf een sterrenstatus hadden of wier reputatie later bedenkelijk werd. Die van de jonge Amerikaanse natuurkundige Robert Oppenheimer bijvoorbeeld. Om in Leiden mee te kunnen praten leerde de latere ‘vader van de atoombom’ zelfs Nederlands.
Wetenschappers ontmoetten elkaar in Leiden. Op straat, zoals Sigmund Freud die componist Mahler wijsmaakte dat hij in elke vrouw zijn moeder zocht. Of op de universiteit, de sterrenwacht, in instituten. Albert Einstein discussieerde als Leids hoogleraar met Nobel-
Leiden als centrum van de internationale wetenschap. Veel is er niet veranderd, vindt professor dr. Arjen Doelman, naast wiskundig hoogleraar aan de Universiteit van Leiden ook directeur van het Lorentz Center, waar het discussiëren nog altijd een goed wetenschappelijk gebruik is. Het centrum coördineert workshops, gebaseerd op de filosofie dat wetenschap gedijt op een open interactie tussen creatieve onderzoekers.
Niet alleen discussieerde Albert Einstein met Leidse Nobelprijswinnaars, hij musiceerde ook. Hier met hoogleraar Paul Ehrenfest en kunstenaar (en neef van Nobelprijswinnaar Heike) Harm Kamerlingh Onnes, geschilderd door zus Marijke.
Harvard Creatieve onderzoekers, daar heeft Leiden er veel van, en het is zijns inziens dan ook terecht dat in wetenschapsland deze opsomming wel eens wordt gehoord: Oxford, Cambridge, Leuven, Leiden. “Hoewel het is als appels vergelijken met peren, kun je zeggen dat de kwaliteit van onze promovendi minstens zo goed is als in Oxford of Cambridge. En niet alleen in bètawetenschappen. In sociale- en geesteswetenschappen misschien nog wel meer. Onze promovendi zijn zeer welkom bij Harvard en MIT.”
Het klassieke plaatje. Wiskundigen schrijven formules op een schoolbord om elkaar iets duidelijk te maken. Een oud gebruik dat het Lorentz Center in ere houdt.
Hoe komt dat toch? Lorentz realiseerde zich dat contact met internationale partners (zowel academici als de private sector) enorm belangrijk is, zelfs van essentie voor de voortgang van de wetenschap. Dat gebruik zet zich in Leiden voort. “De reden waarom wij Lorentz Center zijn genoemd, is omdat Lorentz een voorstander was van open interacties - iets wat toen en nu nogal eens moeizaam is tussen wetenschappers, vooral tussen verschillende disciplines.” Met financiering van de Universiteit van Leiden en NWO die dat belang onderschrijven, worden in het Lorentz Center elke week twee workshops gehouden over onderwerpen uit astronomie, computationele wetenschap, informatica, levenswetenschappen en natuur- en wiskunde, al dan niet met een link naar de sociale - en geesteswetenschappen. Elke wetenschapper uit elk land ter wereld kan in Leiden een workshop houden.
“Daar komen binnenkort ook de medische wetenschap en scheikunde bij. Ook zet ons college van bestuur sterk in op de sociale - en geesteswetenschappen.”
Schoolborden In een snelle wereld waar veel communicatie elektronisch gaat, zijn in het Lorentz Center alle ruimtes ingericht met whiteboards of ouderwetse schoolborden. “Men kent het klassieke plaatje wel. Wetenschappers die samen met elkaar op een schoolbord kalken om elkaar iets duidelijk te maken. Dat is hier dus echt zo. De wetenschappers kunnen hier op alle muren schrijven en dat doen ze dus ook.”
Leiden als voorloper in astronomie “We weten dat wij de grote vraagstukken uit het universum moeten oplossen.”
De ‘Lorentzcurve’ in de Afsluitdijk Natuurkundige Hendrik Antoon Lorentz (1853-1928) was een van de grootste wetenschappers van zijn tijd. Hij kwam tot de veronderstelling dat de afmeting van voorwerpen beïnvloed wordt door hun snelheid alsmede hun massa. Zijn status als wetenschapper was enorm; zelfs Albert Einstein keek tegen hem op. Lorentz won samen met Pieter Zeeman in 1902 de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar de invloed van magnetisme op stralingsverschijnselen toen Zeeman in Leiden met het ‘Zeemaneffect’ bewees dat de berekeningen van Lorentz klopten.
2
Lorentz werkte van 1877 tot 1912 in Leiden en verrichtte daar zijn baanbrekende werk dat Albert Einstein aanzette tot diens relativiteitstheorie. Lorentz vond overigens ook dat wetenschappers in dienst van de maatschappij moesten staan. Hij rekende mee aan de nog te bouwen Afsluitdijk en dankzij hem zit er een flinke knik in de dijk zodat het waterwerk beter bestand is tegen de getijdenstromingen. De sluis op die plek draagt zijn naam.
‘Leidse winnaars’ van de Prijs der Prijzen Van de 16 Nederlandse Nobelprijswinnaars hebben er 12 de basis ervoor gelegd in Leiden: • 1901 - Jacobus van `t Hoff (scheikunde) • 1902 - Hendrik Lorentz (natuurkunde) • 1902 - Pieter Zeeman (natuurkunde) • 1910 - Johannes van der Waals (natuurkunde) • 1911 - Tobias Asser (vrede) • 1913 - Heike Kamerlingh Onnes (natuurkunde) • 1924 - Willem Einthoven (geneeskunde) • 1954 - Gerrit-Jan van Heuven Goedhart (vrede) • 1969 - Jan Tinbergen (economie) • 1973 - Niko Tinbergen (biologie) • 1975 - Tjalling Koopmans (economie) • 1981 - Nico Bloembergen (natuurkunde)
“Naast dat dit de toekomst van de mensheid ten gunste komt,” zegt Doelman, “is het ook erg leuk om de wereldtop naar Leiden te halen. Mensen komen graag naar het Lorentz Center, want wetenschapsbeoefening is een druk bestaan en gaat diep: het houdt je letterlijk uit de slaap. De wereldwijde ontwikkelingen gaan razendsnel. Het is dan ook heerlijk om als wetenschapper een week lang met collega’s over de nieuwste ontwikkelingen te praten. Tegelijkertijd zetten we ons in om juist jonge collega’s actief te laten deelnemen aan onze workshops. Zo ontstaat een ‘circulaire kenniseconomie in Leiden; een cirkel van grote betekenis.”
De Leidse universiteit speelt in de wereld van de astronomie een leidende rol. Dat was zo in het begin van de twintigste eeuw, toen Leiden ook faam verwierf in de natuur- en wiskunde, en dat is nu nog altijd zo. “We doen het aardig,” begint professor dr. Huub Röttgering met veel gevoel voor understatement. Leiden is in de wereld een van de topinstituten, samen met Oxford, Cambridge en de Amerikaanse universiteiten Harvard en MIT. “We zijn samen de toonaangevende spelers op deze planeet.
We weten dat wij de grote vraagstukken uit het universum moeten oplossen. Dat geeft enige druk, maar het is daarnaast ontzettend leuk.” Een kleine vaste staf van twintig man, daarnaast vijftig postdoc’s en tachtig promovendi geeft Leiden een geweldige dynamiek. “Zeker als bijvoorbeeld vanuit het European Southern Obeservatory (ESO) in Chili of van de sterrenkundesatellieten een grote hoeveelheid data bij ons binnenstroomt die we allemaal moeten onderzoeken. Elke keer weer heel spannend om te zien wat daar uit komt.”
Die samenwerking gebeurt in Leiden met andere vakgebieden, met scheikundigen, natuurkundigen en wiskundigen. Het onderzoekswerk in Leiden valt op. Niet alleen bij andere universiteiten, ook bij grote multinationals of onderscheidende Nederlandse bedrijven waar de Leidse expertise gevraagd wordt bij de ontwikkeling van bijvoorbeeld astronomiesatellieten. “Het is niet verwonderlijk dat een groot deel van de tachtig Leidse promovendi ergens in deze wereld een topbaan vindt.”
Sinds februari is er een ebola-uitbraak in Guinee, Sierra Leone en Liberia, met meer dan 2200 patienten. In Afrika overlijdt meer dan de helft van de patiënten omdat er tot nog toe geen vaccin is. Een internationale aanpak is volgens de WHO nodig om de verspreiding van het ebolavirus in West-Afrika te stoppen. Volgens Crucell is het onderzoek nog in de preklinische fase, maar zien de data er veelbelovend uit. Het biotechbedrijf verwacht het middel eind 2015 of begin 2016 op mensen te kunnen testen.
------Leiden meest intensieve kennisregio Het gemiddeld opleidingsniveau van de inwoners van de Leidse regio die werken of op zoek zijn naar werk (de `beroepsbevolking`) scoort het hoogst van alle 46 onderzochte regio`s in Nederland. Ook het opleidingsniveau van de werknemers bij de in de Leidse regio gevestigde bedrijven en instellingen is gemiddeld gezien het hoogst.
------Opleidingscentrum voor biotechbedrijven In het Leidse Bio Science Park, met de grootste verzameling onderzoeksinstituten en biotechnologiebedrijven in Nederland, komt een Biotech Training Facility; een trainingsfaciliteit voor werknemers in de biofarmaceutische industrie. De bouw start dit najaar en naar verwachting worden de eerste trainingen in september 2015 verzorgd. De Biotech Training Facility wordt een unieke internationale GMP (Good Manufacturing Practice) trainingsfaciliteit en zal voorzien in een urgente behoefte aan gekwalificeerd personeel in deze sector.
Bron: toolbox071.nl
3
ZATERDAG
20 SEPT 19.30 - 02.00 UUR
Uitgelichte programmaonderdelen:
Een unieke combinatie van kunst en wetenschap met meer dan 100 acts, muziek, dans, experimenten, lezingen en theater.
Daan Roosegaarde
De Kennis Draait Door
In de bovenzaal van Museum De Lakenhal vertellen gerespecteerde wetenschappers en kunstenaars over hun vakgebied op het snijvlak van kunst en kennis. Zo ook Daan Roosegaarde, pionier, kunstenaar en ondernemer. Hij staat aan het hoofd van een ontwerpstudio gevestigd in zowel Nederland als Shanghai, en is niet vies van een beetje grenzen opzoeken. Bijvoorbeeld die tussen de mens en cyberspace.
Jan Douwe Kroeske presenteert ‘De Kennis Draait Door’, een talkshow waarin kunstenaars en wetenschappers praten over technische innovaties. Hoef je straks nooit meer naar de tandarts, omdat jouw huisrobot in een handomdraai een 3D-kroon uitprint en plaatst? Onder andere hoogleraar Algemene Psychologie Bernhard Hommel en kunstenares Tinkebell schuiven aan.
Locatie: 1 Academiegebouw, 20.15, 21.15, 22.15, 23.15 uur.
Locatie: 6 Museum De Lakenhal, 21.30 uur.
Amaro
Douwe Bob Culturele professor Spinvis overdenkt het huwelijk tussen kennis en kunst Op dit moment werkt hij nog in zijn studio aan de dansopera Kintsukuroi, maar voordat hij daarmee in oktober de theaters langsgaat, treedt hij eerst nog op tijdens de Nacht van Kunst & Kennis op 20 september. Bovendien geeft hij een lezing over de innige relatie tussen kunst en wetenschap. Die verbinding tussen kunst en kennis is er: het is evident dat veel kunstenaars zich hebben laten inspireren door de wetenschap en techniek. Andersom ligt dat veel minder voor de hand. “Zijn er wetenschappers die zich in hun werk hebben laten inspireren door de kunst?” Die vraag stelde ‘cultural professor’ Spinvis vorig jaar nog zijn bèta-studenten van de TU Delft. “Dan blijkt dat die er ook zijn.” Want de ‘methodiek’ verschilt niet veel. Alfa’s zouden zich laten leiden door hun intuïtie, door gevoel, door gebeurtenissen en daar hun keuzes op baseren. “Dat is bij bèta’s niet anders; ook zij handelen naar de ideeën die ‘s ochtends onder de douche door hun hoofd schieten. Ik vroeg mijn studenten bijvoorbeeld een geschenk te maken voor de zwaartekracht, en een horloge voor God. Ik ben na dat half jaar in Delft naar huis gegaan met een boekwerk met de prachtigste plannen en ideeën. Mocht je een vooroordeel hebben dat bèta’s minder intuïtief zouden zijn dan alfa-studenten, dan zeg ik dat deze generatie dat verschil heeft opgeheven.” “Waarom krijg je precies op het moment dat je onder de douche staat een idee? Toeval? Grootse ontdekkingen in de wetenschap waren ‘happy accidents’, een bijvangst omdat er ergens in het onderzoek een foutje was gemaakt. Dan denk ik: was dit toeval of intuïtie? De wetenschap blijkt afhankelijk van goede ideeën, het vertrouwen hebben in ongelukjes.”
Kunst in optima forma, is de muziek van Douwe Bob. En dat maakt hem een waardig afsluiter voor de Nacht van Kunst & Kennis. Hij houdt van rauwe muziek en verhalen vertellen, waarvan hij overtuigend getuigt als hij speelt. Na een heleboel festivals en een flinke clubtour doet hij nu met zijn band de Nacht aan.
Verbinding tussen kunst en kennis is sterk zichtbaar in de taal. “Daar draait alles om,” zegt de 53-jarige alfa, die in een bèta-gezin is opgegroeid. Vader Spinvis was wiskundeleraar. “Alles draaide thuis om taalspelletjes, logica, formules en axioma’s.” En om muziek, want vader speelde ook gitaar. Zijn gedanste opera Kintsukuroi draait om een wetenschapper, een geoloog, wiens vrouw verdwijnt in de golven van een tsunami. Maar ze is niet dood, want hij kan de trillingen van haar hartslag meten in de natuur. “Dat de hoofdrol een wetenschapper is, is evenmin toeval. Dat zal in dit geval te maken hebben gehad met mijn vader. Zoals veel in het leven te maken heeft met mijn vader.” Spinvis speelt op 20 september twee keer tijdens de Nacht van Kunst & Kennis. Zijn college over het huwelijk tussen kennis en kunst is in de Leidse Lakenhal.
Componist zoekt met wetenschap naar een muzikaal meesterwerk Onder de douche vraagt Michiel van Poelgeest zich geregeld af hoe hij een muzikaal meesterwerk kan creeren. Hij komt er tot leuke songs en tv-deuntjes waar hij als professioneel componist en muzikant zijn boterham mee verdient, maar voor de Nacht van de Kunst en Kennis schoot de Leidenaar zijn kleren aan voor een zoektocht naar wetenschappers die hem kunnen helpen aan de gouden tip voor een regelrechte tophit. Michiel van Poelgeest componeert al jaren onder de douche en dat gaat hem prima af. Voor zijn werk als componist voor tv-reclame, theater en film, maar ook voor zijn band Villeneuf, waarmee hij onder andere optrad bij De Wereld Draait Door. Is er een recept voor een instant klassieker? Hij heeft de stellige indruk dat áls het kan, hij het kan, dus ging de Leidenaar op zoek naar hulp vanuit de wetenschap. “Ik heb veel kennis opgedaan de laatste weken,” zegt Van Poelgeest, die niet alleen sprak met musicologen, maar ook op zoek ging naar allerlei andere wetenschappers die vanuit hun vakgebied iets konden zeggen over muziek. “Ik had ontmoetingen met wetenschappers met wie ik praatte over bestaande muzikale meesterwerken en wat er vanuit hun discipline zo bijzonder aan was.”
Locatie: 2 Hortus botanicus, 21.30 uur, 8 Rijksmuseum Volkenkunde, 00.15 uur.
Locatie: 5 Museum Boerhaave, doorlopend.
Hij kwam tot bijzondere ontdekkingen. Een Engels taalkundige vertelde hem dat Amerikaans-Engels bij de meeste mensen prettiger in het gehoor ligt dan the Queens English, zoals dat gesproken wordt aan de andere kant van het Kanaal. Gedeeltelijk cultureel bepaald, maar ook door de zachtere klank van de Amerikaanse variant. Of de ontdekking dat een ‘beat’, het ritme van een liedje, qua hitpotentie belangrijker is dan de songtekst, de inhoud van een liedje.
WWW.LEIDEN.NL
Happy Camper kampeert in Leiden tijdens de Nacht. Dit grote Nederlandse muziekproject biedt een prachtig platform voor muzikanten die graag flexwerken. Als een soort draaideurband. Artiesten zoals Kyteman en Tim Knol sloten zich al aan. Job Roggeveen, Camperbedenker, heeft het goed voor elkaar. Na talloze festivals en een uitverkochte theatertour mag Happy Camper natuurlijk niet ontbreken op de Nacht van Kunst & Kennis.
Locatie: 6 Museum De Lakenhal, 01.00 uur.
Christine Mummery Christine Mummery is een van de topwetenschappers die in Museum Boerhaave het wetenschappelijke neusje van de zalm presenteren tijdens de Nachtcolleges. Zij deed de medische wereld versteld staan toen het haar lukte om stamcellen te laten uitgroeien tot kloppende hartcellen. Momenteel knutselt ze aan een compleet hart. Wat heeft ze nog in petto voor de toekomst?
Locatie: 5 Museum Boerhaave, 21.00 uur. VCL
De Hoop van Leiden
Een wiskundige wees hem op de Fouriertransformatie: een computerprogramma met een wiskundige formule waar je een liedje in kunt gooien. Hierna verschijnt een grafiek die laat zien welke frequenties het vaakst voorkomen. Van de karakteristiek die ontstaat maakt de muziekzoekmachine Shazam gebruik om de ‘vingerafdruk’ van een liedje te herkennen. “Ik mix nu de hoge frequenties van Bohemian Rhapsody van Queen met het lage van Billy Jean van Michael Jackson om te zien welke wetmatigheden ontstaan.” De zoektocht naar zijn wereldhit, die hij op de Nacht van Kennis & Kunst gaat onthullen, is nog niet ten einde. “Ik heb wel gemerkt dat een wereldhit niet hetzelfde is als een muzikaal meesterwerk. Je kunt zeggen dat meesterwerken bijna allemaal wel een hit zijn geworden, maar dat bijna alle hits niet bepaald meesterwerken zijn. Opvallend is dat een meesterwerk zich helemaal niets aantrekt van de structuur of wetmatigheden die soms voor een hit gelden. De snackcultuur blijkt geen voedingsbodem voor een meesterwerk.”
Overdag is het een museum, maar tijdens de Nacht van Kunst & Kennis verandert Museum Boerhaave in een heus chocoladelaboratorium. Een waar aria’s schallen en prosecco geproefd wordt. Dit laboratorium wordt namelijk gerund door André Amaro, geboren Italiaan, kok en chocoladetovenaar in hart en nieren. Iedereen is welkom om zelf te komen toveren met chocola, en ook liefhebbers van (daadwerkelijk werkende!) choco-LP’s wordt een bezoek aangeraden.
Happy Camper
8
6
9 4 5
3 1
Academiegebouw
2
Hortus botanicus Leiden
3
Stadsgehoorzaal Leiden
4
Leidse Schouwburg
5
Museum Boerhaave
6
Museum De Lakenhal
7
Oude Sterrewacht
8
Rijksmuseum Volkenkunde
9
Scheltema
2 1
7
Het succesvolle theaterstuk ‘De hoop van Leiden’ komt speciaal voor de Nacht van Kunst & Kennis nog één keer terug. En wel naar de Leidse Schouwburg, waar de hersenen van puber Nils vormgegeven worden in een groot muzikaal en theatraal doolhof. Een laatste kans dus, om te dwalen door de utopieën die zich in de krochten van het puberbrein ontwikkelen.
Locatie: 4 Leidse Schouwburg, 20.00, 21.00, 22.00 en 23.00 uur.
Bas Haring Tijdens de Nacht van Kunst en Kennis is in Rijksmuseum Volkenkunde de Universiteit van de Leek. Hier worden grote, complexe onderwerpen in een halfuur uitgelegd, en nog leuk ook. Bas Haring, bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden, bespreekt computers en hoe die steeds meer op de mens gaan lijken. Ze praten, luisteren, geven advies. Worden ze slimmer dan wij? Met verder colleges van Arnold Heertje, Daniel Wigboldus en Paul Cliteur.
Locatie: 8 Rijksmuseum Volkenkunde, 23.15 uur.
9 september 2014
9 september 2014
FEITENLADDER
Spannende een-tweetjes in de zoektocht naar nieuwe medicijnen
Menselijk minihart zoekt betere medicijnen Leiden
is
leading
in
farmaceutisch
onderzoek. Een spannende tijd, want de wereld staat aan de vooravond van
Ambassadeursnetwerk van professoren
Als congresstad is Leiden sterk in opkomst, mede dankzij de samenwerking tussen de Universiteit Leiden, het Leids Universitair Medisch Centrum, gemeente en Leiden Marketing. De stad is sinds 2013 flink gestegen op de ranglijst van de ICCA (International Congress and Convention Association). “Leiden profileert zich als kennisstad en universiteitsstad en mag zich als ‘stad van ontdekkingen’ terecht een internationale congresstad noemen”, vindt Yvonne Kret, manager bij het Leiden Convention Bureau. Om daarbij te helpen, is er een ‘ambassadeursnetwerk’ van Leidse professoren dat zich inzet om internationale congressen in hun individuele vakgebieden naar Leiden te halen.
De komende dertig jaar wordt een
een revolutie in het medisch en farma-
--------
spannende tijd in het geneesmiddelen-
ceutisch onderzoek. Tissue engineering
onderzoek, voorspelt hoogleraar farma-
is geen toekomstmuziek meer. Net zomin
Leiden in top drie aantrekkelijke woonplaats
cologie professor dr. Adam Cohen in het
als het gebruik van nanotechnologie in
Centre for Human Drug Research (CHDR)
de zoektocht naar medicijnen, of cellen
in Leiden, waar hij CEO van is. “We gaan
aan- en uitzetten via optogenetics voor
bijzondere dingen zien. Er zullen spannen-
het gebruik in bio-pacemakers. Hoog-
de combinaties van wetenschappers op-
leraar ontwikkelingsbiologie aan het
staan die samenwerken om uitzonderlijke
LUMC, Christine Mummery werkt aan
resultaten te behalen.” Niet als individu,
het kweken van een minimensenhart, ter
maar als team, bedoelt Cohen. “We moe-
vervanging van een muis als testdier voor
ten de tijd dat een onderzoeker als nerd in
medicijnen. “Stamcellen maken een re-
zijn eentje in een laboratorium zoekt naar
volutie in het onderzoek naar medicijnen
nieuwe dingen achter ons laten.”
mogelijk.”
In het CHDR op het Bio Science Park worden medicijnen ontwikkeld en op mensen getest. In wat Cohen noemt de ‘mooiste onderzoeksfaciliteit ter wereld’ wijst hij in het bedrijfsrestaurant als voorbeeld naar drie mensen. “Een neuroloog, farmacoloog en een chirurg. Hier zit Leidse kennisinfrastructuur aan een tafeltje te kletsen.” Ze ontwikkelen samen in het CHDR gekleurde antilichamen die zich moeten binden aan tumoren, zodat die beter zichtbaar worden. Een combinatie die pakweg 15 jaar geleden nog ondenkbaar was. Samenwerking in onderzoek naar de werking van medicijnen en medische hulpstoffen is een voorwaarde voor de toekomst: “We moeten echt af van die onzinnige
“De komende dertig jaar wordt een spannende tijd in het geneesmiddelenonderzoek“ discussie wie als eerste auteur aan een onderzoek moet worden opgevoerd. Het CHDR wil een ontmoetingsplaats zijn voor onderzoekers uit verschillende landen, die samen de krachten willen bundelen om resultaat te boeken in plaats van zelf beroemd te willen worden. Gelukkig is de nieuwe generatie wetenschappers daar veel meer toe bereid.”
En dat zou je zelfs een Leidse eigenschap kunnen noemen. “Je moet je voorstellen dat biotechbedrijven uit Boston naar Leiden komen voor verder onderzoek, terwijl Harvard daar om de hoek zit. Als we vragen waarom, zeggen ze dat het bij ons veel makkelijker is om in contact te komen met de top in een vakgebied. Die eigenschap typeert ons.”
MADE IN LEIDEN Voorbeelden van Leidse ontdekkingen en onderzoek zijn: • Het
nieuwe geneesmiddel Ruconest TM tegen erfelijk Angio Oedeem is in 2010 door Pharming op de Europese markt gebracht. Ruconest TM is het eerste volledig in Nederland ontwikkelde biotech product.
• Remicade®,
een medicijn van Janssen Biologics (voorheen Centocor) tegen reumatische artritis en diverse andere auto-immuunziekten, ontwikkeld en geproduceerd in Leiden. Wereldwijd zijn miljoenen patiënten met dit middel geholpen.
6
• Factor-V Leiden is ontdekt in het LUMC. • HetbiotechbedrijfProsensaenhetLUMC • Het Deze ontdekking maakt de diagnose van een aangeboren en erfelijke bloedstollingziekte mogelijk.
op het stoppen van ernstige bloedingen
biotechbedrijf to-BBB ontwikkelt met 2B3-101, 201 en 301 een serie carriers die medicijnen dwars door de bloed-breinbarrière brengen om herseninfarcten en uitzaaiingen van kanker in het brein of de borst te stoppen. Ook wordt een drager voor een medicijn getest tegen ontstekingen die MS, ALS, Parkinson, of Alzheimer veroorzaken.
tijdens operaties, wacht op goedkeuring door de Amerikaanse Food and Drug Administration.
Bron: toolbox071.nl
ontwikkelen het eerste geneesmiddel tegen de ziekte van Duchenne (spierdystrofie). Het onderzoek heeft fase 3 inmiddels afgerond.
• Quinvaxem ®,
het eerste volledig vloeibare vaccin ter wereld tegen vijf belangrijke kinderziekten (difterie, tetanus, kinkhoest, hepatitis B en HiB), ontwikkeld door Crucell. Via Unicef zijn al meer dan vierhonderd miljoen doses van dit vaccin in ontwikkelingslanden verspreid.
• ProFibrix’ product Fibrocaps TM, gericht
Universiteitssteden met een historische binnenstad als Haarlem, Utrecht, Leiden en Amsterdam scoren het beste bij ‘urbaan georiënteerde hoogopgeleiden’ als het aankomt op het vinden van een geschikte woning, op kwaliteit van de leefomgeving, aanbod van voorzieningen, bereikbaarheid en de kans op het krijgen van een geschikte baan. Dit blijkt uit onderzoek van Buck Consultants International onder een tiental steden. Leiden neemt de derde plaats in van meest aantrekkelijke woonplaatsen.
------Internationale kenniswerkers
“Stamcellen maken een revolutie in het onderzoek naar medicijnen mogelijk.“ Christine Mummery behoort als ontwikkelingsbiologe tot de absolute top op het gebied van stamcelbiologie in de wereld. Tijdens de vorige editie van Lowlands Festival gaf ze er een openbaar college over. Ze werd als een popster verwelkomd door het festivalpubliek, dat vervolgens ademloos luisterde naar de uiteenzettingen over de Leidse praktijk waar stamcellen worden gemaakt voor gebruik in medisch en farmacologisch onderzoek. ”Dat was wel een verrassing,” kijkt Mummery op haar optreden in de festivaltent terug.” Heel leuk, zeker voor mijn kinderen die mee waren.” lacht de van huis uit natuurkundige hoogleraar die in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werkt aan de ontwikkeling van een menselijk minihart, ter vervanging van de muis als testdier voor medicijnen. Een project van vijf jaar, dat de deur open zet voor onderzoek naar medicijnen tegen hartfalen en andere hartziekten, een ontwikkeling waar in de wetenschappelijke wereld reikhalzend naar wordt uitgekeken. Want medicijnen tegen ‘hartfalen’ bestaan (nog) niet. Ze heeft er onlangs met twee collega’s de Hugo van Poelgeestprijs voor gekregen; een prijs voor alternatieven voor het gebruik van proefdieren. Voor deze roem doen Mummery en haar team in het Leids Universitair Medisch Centrum het echter niet. Ze wil uiteindelijk geen zieke muizen, maar zieke mensen beter maken. Haar biomedisch en farmaceutisch in vitro-onderzoek op menselijke weefsels moet de kwaliteit van leven in de toekomst wereldwijd verbeteren.
Leiden bestrijkt het hele gebied van geneesmiddelenonderzoek; van ontdekking en synthese tot de evaluatie van de werking in de mens. Voor de geneesmiddelenontwikkeling voor specifieke hartproblemen is samenwerking tussen verschillende disciplines echter noodzakelijk. Daarom start in Leiden in september de nieuwe opleiding Klinische Technologie. Mummery: ”Een bioloog kan ontzettend lang naar een zieke cel staren door zijn microscoop, maar daarmee verklaart hij niet wat eraan mankeert. Dat kun je wel door processen in die cel te meten, zoals elektrische activiteit, contracties of calciumhandling. En wie heb je nodig om iets te meten? Techneuten. Ingenieurs en natuurkundigen. Ik ben daarom ontzettend blij met een promovendus die elektrotechnicus is en ons onderzoek helpt door processen meetbaar te maken.” In Leiden is een kruisbestuiving gaande van verschillende wetenschappelijke disciplines en bedrijven als ‘spin off’ van wetenschappelijk onderzoek. Noodzakelijk, vindt Mummery. “Als buren hebben we het Bio Science Park, waar biotechbedrijven zitten als Pluriomics dat voor ons hartcellen produceert, of Mimetas dat microchips maakt met bloedvatkanaaltjes waarop wij menselijk weefsel kunnen laten groeien.” Haar menselijk minihart is nog niet ‘af’ maar het stamcelonderzoek van Mummery in Leiden vormt daartoe nu al het bewijs. “Stamcellen maken een revolutie in het onderzoek naar medicijnen mogelijk.“
In de Leidse regio werken volgens een schatting ongeveer 3000 internationale kenniswerkers. De helft hiervan is actief op het Bio Science Park, de andere helft is werkzaam bij ESTEC/ESA. De kenniswerkers beoordelen de carrièremogelijkheden in Leiden als positief en waarderen het wetenschappelijk onderzoek als ‘goed’ tot ‘zeer goed’. De aanwezigheid van internationale scholen is voor de kenniswerkers een belangrijke factor bij de keuze van de woonplek binnen de regio.
------Groei werkgelegenheid voor vrouwen
Het Leiden Bio Science Park kent een spectaculaire groei in werkgelegenheid met 22 procent aan vacatures. De Leidse regio verwelkomt hoogopgeleide vrouwen; volgens een onderzoek van Bureau Louter in 2013 zijn er voor hen bij bedrijven en instellingen opvallend veel banen te vinden.
------Cultureel motief voor bezoek
Leiden is de stad waar de meeste bezoekers komen met een ‘cultureel bezoekmotief’. Bijna de helft (47%) van de dagbezoekers komt naar Leiden vanwege het culturele aanbod. Met als hoofdredenen: museumbezoek, stadswandeling, evenement, theater- en bioscoopbezoek. Per jaar brengen zo’n één miljoen Nederlanders ongeveer twee miljoen dagbezoeken aan Leiden.
-----Gastvrije stad
Leiden behoort tot de top vijf van Nederlandse steden als het gaat om ’toeristisch imago’. Dat blijkt uit onderzoek van adviesbureau LAgroup uit Amsterdam. Het is voor het eerst dat Leiden in deze vierde editie van deze vierjaarlijkse beoordeling meetelt. Op de ranking van meest gastvrije steden is Leiden sinds 2013 gestegen met twaalf plaatsen en staat nu op plaats vijf.
7
ZATERDAG
20 SEPT 19.30 - 02.00 UUR
Masterdag 10 oktober Bachelor Open Dag 8 november Een breed aanbod van opleidingen, persoonlijke begeleiding en een sfeervol studentenleven. Dat is wat Universiteit Leiden jou biedt in Leiden en Den Haag. Je krijgt college
unileidenmasters.nl/ information-days universiteitleiden.nl/opendag
van wetenschappers die baanbrekend onderzoek doen en contact hebben met collega’s over de hele wereld. Universiteit Leiden is een internationale universiteit die mensen en kennis
10 locaties 100+ acts
verbindt en zo een bijdrage levert aan maatschappelijke
TS
KE
,€ 15
TIC
WWW.LEIDEN.NL
vraagstukken van de 21e eeuw. Een goede basis dus voor een wereldtijd én een wereldcarrière.
Bij ons leer je de wereld kennen
Leiden Bio Science Park
Hét cluster van Nederlandse medicijnontwikkeling.
‘Ons onderzoek naar de eilandjes van Langerhans, brengt een oplossing van diabetes type 1 steeds dichterbij’
De Rode Loper Meer weten over wat er komt kijken bij het maken van een medicijn? Bekijk de Rode Loper films.
Eelco de Koning, internist-endocrinoloog
Steun dit onderzoek van het LUMC Maak uw donatie over aan de Bontius Stichting www.bontiusstichting.nl
Powered by Ondernemersvereniging Bioscience Park www.leidenbiosciencepark.nl/derodeloper
Deze bijlage is een uitgave van Leiden Marketing en is mede mogelijk gemaakt door de kennisinstellingen van Leiden.
