Leerstoornissen: Onderzoeksmodellen en hun behandelingsconsequenties. Prof. Dr. Pol Ghesquière. KU Leuven Gezins- en Orthopedagogiek

Leerstoornissen: Onderzoeksmodellen en hun behandelingsconsequenties

Prof. Dr. Pol Ghesquière KU Leuven Gezins- en Orthopedagogiek

Leerproblemen • Omschrijving problemen die personen ondervinden bij het leren van cognitieve schoolse vaardigheden - Lezen - Spellen - Rekenen

• ADHD, dyspraxie, dysfasie, … zijn dus geen leerproblemen (maar kunnen wel leerproblemen voor gevolg hebben)

Prof. Dr. Pol Ghesquière – KU Leuven – Gezins- en Orthopedagogiek

1

Leerproblemen • Ordening • primaire leerproblemen (leerstoornissen) •

manifesteren zich in het leren van die schoolse vaardigheden zelf - dyslexie (lees- en/of spellingstoornis) - dyscalculie (rekenstoornis)

• secundaire leerproblemen •

gevolg van omstandigheden buiten het leren van die vaardigheden zelf - omgeving van het kind - algemene mogelijkheden van het individu (handicap, stoornis, emotioneel probleem)

LEREN Proces van verwerving

Proces van verwerking

afhankelijk van voorwaarden in OMGEVING BREDE LEEROMGEVING

ENGE LEEROMGEVING

INDIVIDU ALGEMENE MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN

SECUNDAIRE LEERPROBLEMEN


SPECIFIEKE MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN PRIMAIRE LEERPROBLEMEN = LEERSTOORNISSEN

2

Leerstoornissen: definitie • discrepantiecriterium • potentieel > actueel succes / onverwacht • potentieel schoolsucces ??? / onverwacht ??? •

Intelligentie

Discrepantie en intelligentie • Verschil tussen de z-scores van de schoolvorderingentoets en de intelligentietest • bv. IQ = 120 (z=1,33) en leestest SS 7 (z=-1) • aanvaarde minimale discrepanties: 1 / 1,5 / 2 SD’s

• Regressie: verschil tussen de ‘voorspelde’ score op de schoolvorderingentoets (op basis van IQ) en de reële score • Voorspelde SV = a + b*IQ • aanvaarde minimale discrepanties: 1 / 1,5 / 2 SD’s


3

Leerstoornissen: definitie • discrepantiecriterium • potentieel > actueel succes / onverwacht • potentieel schoolsucces ??? / onverwacht ??? •

Intelligentie  regressievergelijking - kritiek: IQ = statische maat / leren = dynamisch - kritiek: te hoge psychometrische eisen - kritiek: lage correlatie SV * IQ

 discrepantiecriterium werd verlaten / wordt niet meer gebruikt

Leerstoornissen: definitie • achterstandscriterium • er zijn duidelijke problemen bij het verwerven van een specifieke schoolse of cognitieve vaardigheid - adequate vergelijkingsgroep: leeftijd en scholing - probleem van de cut-off score < pc 3 / 10 / 15 z-score < -1 / -1.5 / -2

• beschrijvend •

ernstige achterstand bij de automatisering van specifieke basisvaardigheden: lezen / spellen / rekenen

• verklarend •

er zijn problemen met de specifieke cognitieve vaardigheid die als oorzaak wordt verondersteld - bv. fonologische vaardigheid bij dyslexie


4

Leerstoornissen: definitie • hardnekkigheidscriterium • de problemen blijven bestaan ook wanneer voorzien wordt in adequate remediërende instructie en oefening • •

minstens 2 meetmomenten nodig wanneer is een probleem onvoldoende vooruitgegaan? - als er geen sprake is van een duidelijke inhaalbeweging - momenteel is er nog geen kwantitatief criterium

Leerstoornissen: definitie • exclusiviteitscriterium o

andere oorzaken moeten uitgesloten worden • enge interpretatie •

als er andere problemen aanwezig zijn, is er geen sprake van een leerstoornis

• ruime interpretatie andere problemen mogen de vastgestelde hardnekkige achterstand niet volledig verklaren • vaststellen van comorbiditeiten •

o

welke problemen? •

verstandelijke beperkingen?


5

Leerstoornissen: prevalentie • Cijfers zijn afhankelijk van: - onderzochte populatie - tijdsperiode - definitie

• Dyslexie • 5 à 10 % •

sekseverschillen ter discussie - 60-80% mannelijk - gebaseerd op steekproefbias ?

• Rekenstoornissen • 1 à 6% •

prevalentie ter discussie

Comorbide stoornissen • Gedrags- en emotionele problemen •

Aandachtstekortstoornissen (ADHD)

• Motorische problemen •

Coördinatie-ontwikkelingsstoornis (DCD)

• Communicatiestoornissen •

Fonologische stoornis (articulatiestoornis)


6

Onderzoeksmodellen • Genetische benadering • Neuro(psycho)logische benadering • Cognitieve benadering • Orthopedagogische benadering

Genetische benadering • Leerstoornissen zijn in ruime mate erfelijk • dyslexie: 50% in mannelijke lijn

• Specifieke genen zijn nog niet gekend • dyslexie: chromosoom 6 / 15 / ?

• Familiale erfelijkheid als start voor preventie • dyslexie: fonologische training • dyscalculie: ondersteunen van getalbegrip en telvaardigheden


7

Neuro(psycho)logische benadering • Van globale modellen • functioneren van L- en R-hersenhelft linkerhemisfeer

rechterhemisfeer

sturing rechter lichaamshelft rechter visueel veld begrijpen verbale informatie sturing verbaal gedrag en complex motorisch gedrag

sturing linker lichaamshelft linker visueel veld lichaamsbesef automatische taal visueel ruimtelijke vaardigheden muziekwaarneming

Neuro(psycho)logische benadering • Van globale modellen

neurologisch probleem

neuropsychologische gevolgen

verstoorde hemisfeerontwikkeling

zwakke verbale functie

specifieke hemisfeerspecialisatie

zwakke non-verbale functie


leerstoornissen

dyslexie dysorthografie

dyscalculie

8

Neuro(psycho)logische benadering • Van globale modellen • naar specifieke modellen • gaan uit van het modulair werken van de hersenen - specialisatie in specifieke gebieden - problemen van connectiviteit

Neuro(psycho)logische benadering • Behandeling • proberen om de hersenen bij te sturen

o

•

via de zintuigen - sensomotorische training - prismaglazen / gekleurde lenzen

•

via medicatie - piracetam / noötropyl

•

via leertaken - balansmodel van Bakker

ineffectief gebleken !


9

Neuro(psycho)logische benadering "No scientific evidence supports claims that the academic abilities of dyslexic or learning-disabled children can be improved with treatment based on (a) visual training, including muscle exercises, ocular pursuit, tracking exercises, or "training" glasses (with or without bifocals or prisms); (b) neurological organizational training, laterality training, crawling, balance board, perceptual training; or (c) tinted or colored lenses." American Academy of Pediatrics, American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, American Academy of Ophthalmology, 1992

Cognitieve benadering • Ontwikkelingsmodellen o

Van een globaal basisfunctiemodel


10

Basisfunctiemodel SCHOOLVAARDIGHEDEN

TAAL

AUDITIEVE PERCEPTIE

VISUELE PERCEPTIE

SENSO-MOTORIEK

Basisfunctiemodel • Etiologische pretenties o o

Opbouwhypothese Kritiek • •

schoolse vaardigheden ontwikkelen ondanks algemene basisfunctietekorten interactie-effecten bij ontwikkeling van vaardigheden

• Behandelingsconsequenties o o

Basisfunctietraining Kritiek •

beperkte effecten bij training


11

Cognitieve benadering • Ontwikkelingsmodellen o o

Van een globaal basisfunctiemodel naar domeinspecifieke taakanalytische modellen - theorieën over specifieke lees-, spelling- en rekenvoorwaarden

Taakanalytisch spellingmodel SEQUENTIEEL GEHEUGEN AUDITIEVE ANALYSE AUDITIEVE DISCRIMINATIE KLANK-TEKEN KOPPELING

WOORDSPELLING

VISUELE DISCRIMINATIE


12

Taakanalytisch leesmodel SEQUENTIEEL GEHEUGEN AUDITIEVE SYNTHESE AUDITIEVE DISCRIMINATIE

VISUELE SYNTHESE KLANK-TEKEN KOPPELING

WOORDHERKENNING

VISUELE DISCRIMINATIE

Taakanalytisch rekenmodel


13

Taakanalytische modellen • Behandeling • relativiteit van een ontwikkelingsbenadering - interactie-effecten: sommige vaardigheden ontwikkelen door te leren lezen, spellen of rekenen - dus veeleer deelvaardigheden dan leervoorwaarden

• belang voor preventie • belang voor vroegtijdige behandeling bij jonge kinderen met leerproblemen

Cognitieve benadering • Ontwikkelingsmodellen o o

Van een globaal basisfunctiemodel naar domeinspecifieke taakanalytische modellen - theorieën over specifieke lees-, spelling- en rekenvoorwaarden

• Informatieverwerkingsmodellen •

lezen, spellen en rekenen als specifiek proces van informatieverwerking


14

INPUT AANDACHT

Sensorische registratie

Werkgeheugen - identificatie - strategiekeuze - strategiegebruik

Lange termijn geheugen - declaratieve voorkennis - procedurele voorkennis

OUTPUT

Optellen met brug tot 20 • Goede identificatie • Keuze oplossingsstrategie inprentingsstrategie splitsstrategie • telstrategie • handig rekenen • raadstrategie • •

• Kennis in lange-termijn-geheugen • Declaratieve kennis telrij getalbeeld • splitsingen tot 10 • rekensymbolen • ... • •

• Procedurele kennis •

kennis van de oplossingsstrategieën


15

Theorie van ‘overlapping waves’ Strategie 1

Strategie 4

Strategie 5

Strategie 2

Frequentie

Strategie 3

Leeftijd

Theorie van ‘overlapping waves’ • Er is variabiliteit in strategiegebruik op elk moment in de ontwikkeling • geen fasegewijze ontwikkeling met een 1-1 relatie tussen leeftijd en strategie

• Strategieontwikkeling als verandering in strategiekenmerken: 1. Repertoire 2. Frequentie 3. Efficiëntie 4.

Selectie

Welke? Hoe vaak? Hoe accuraat? Hoe snel? Hoe adaptief?


16

Informatieverwerkingsmodellen • Behandeling o

Reflectie op strategiekennis en –gebruik kennis van eigen strategieën doeltreffendheid ervan • economie ervan • adequaat gebruik ervan • •

o

Adequate strategie aanleren via directe instructie • isoleren aanleren herhalen • verkorten • versnellen • identificeren • •

AUTOMATISME

• integreren • generaliseren

Orthopedagogische benadering • Leerproblemen zijn ook opvoedingsproblemen • Elk kind heeft een eigen pedagogische vraag • De ontwikkeling van kinderen kent diverse, onlosmakelijke aspecten: -

cognitief affectief sociaal …

• Kinderen met leerproblemen hebben een groter risico op gedrags- en emotionele problemen - comorbide stoornissen - secundaire problemen

• De afstemming van het opvoedingsaanbod (in school en gezin) op de pedagogische vraag bepaalt de ontwikkeling en het leren van het kind


17

Aanpak van leerproblemen • Pedagogische begeleiding van gezin en school afstemming op pedagogische vraag van het kind aandacht voor psychosociale aspecten van leerproblemen • aandacht voor de impact van en op het gezin • •

• Taakgerichte leerhulp Remediëren = directe instructie Compenseren • Dispenseren • Motiveren / stimuleren • Leren leren = strategie-instructie • •

• Aanvullende behandelingen •

aandacht voor comorbide stoornissen

Aanpak van leerproblemen • Criteria voor goede hulp • • • • • • • • •

de hulp moet taakgericht zijn in nauwe samenwerking met de school / de klas op maat van het individuele kind met aandacht voor alle ontwikkelingsaspecten rekening houdend met de draagkracht van het gezin planmatig opgezet de hulpverlener moet didactisch goed geschoold zijn de hulp moet doorzichtig zijn de hulp moet evalueerbaar zijn met taakgerichte tests binnen afgesproken termijnen (per trimester) • de kosten moeten financieel haalbaar zijn


18

Aanpak van leerproblemen • Dwaalwegen • Basisfunctietrainingen - visuele trainingen of therapie (m.i.v. optometrie) - auditieve trainingen of therapie - psychomotorische trainingen of therapie

• Medicamenteuze behandelingen • Lichaamstherapieën - dieet - vitaminekuren

• Alternatieve geneeswijzen - homeopathie - acupunctuur

• Speculatieve theorieën -

beelddenken psychodynamische ontwikkelingstheorieën (ook prenataal) praktognostische ontwikkelingstheorie edu-kinesiologie scotopic sensitivity / Irlen syndroom

Aanpak van leerproblemen • Waarom we soms het gevoel hebben dat dwaalwegen toch effectief zijn: • placebo-effecten - hulp helpt

• indirecte effecten -

aandacht / positieve relatie / zelfvertrouwen er ontstaat rust in het gezin door de diagnose gaat men anders om met het kind (op school en thuis) er zijn soms effecten op de getrainde vaardigheden en dat wekt positieve verwachtingen


19

• Elk kind (en zijn gezin) heeft recht op een adequate begeleiding,

• hoe vroeger, hoe beter !


20

Leerstoornissen: Onderzoeksmodellen en hun behandelingsconsequenties. Prof. Dr. Pol Ghesquière. KU Leuven Gezins- en Orthopedagogiek

Recommend Documents