28/05/2013
Ethisch verantwoorde zorg voor ouderen Tussen kwetsbaarheid en waardigheid Prof. Dr. Chris GASTMANS KU Leuven
INLEIDING
Verbreding van ethische reflectie in gezondheidszorg Perspectiefverandering: zorg als waarde in het menselijk bestaan (relationaliteit, verantwoordelijkheid, morele sensitiviteit) Het menselijk bestaan-in-kwetsbaarheid als uitgangspunt
1
28/05/2013
Wat is zorg?
Zorgpraktijk: “een verantwoordelijkheidspraktijk waarin verschillende betrokkenen verantwoordelijkheid jegens elkaar en zichzelf dragen in een proces van reageren op kwetsbaarheid” (Walker 1998)
Wat is goede zorg?
Ethisch criterium: Goede zorg is zorg die gericht is op de bevordering van de menselijke persoon in al zijn dimensies Goede zorg = menswaardige zorg = waardigheid-ondersteunendezorg
2
28/05/2013
WAARDIGHEIDONDERSTEUNENDE-ZORG Uitgangspunt
Middel
Doel
Kwetsbaarheid
Zorg
Waardigheid
van het menselijk bestaan
van de menselijke persoon
UITGANGSPUNT: KWETSBAARHEID
“Elk van ons ontving als kind uitgebreid zorg; bij velen van ons bleef de nood aan fysieke zorg als we groeiden in rijpheid en leeftijd; de meesten van ons zullen verschillende soorten van fysieke en sociale zorg nodig hebben wanneer we het einde van ons leven naderen. Verder is het onwaarschijnlijk dat we zonder de zorgende relaties die – bijvoorbeeld – goed onderricht kenmerken, enige intellectuele of professionele groei zouden hebben bereikt” (Groenhout 2003)
3
28/05/2013
UITGANGSPUNT: KWETSBAARHEID
Lichamelijk (cfr. Fysieke aftakeling, pijn, …) Relationeel (cfr. Alleen zijn, …) Sociaal (cfr. solidariteit, duty to die?, …) Psychisch (cfr. Lijden aan de toekomst, depressie, …) Moreel (cfr. Wilsonbekwaamheid, …) Spiritueel (cfr. Waarom toch en hoelang nog? …)
MIDDEL: ZORG
“Zorg is een levenspraktijk die zich uitdrukt in specifieke gedragingen (handelingen en houdingen) die erop gericht zijn ‘onze wereld’ zo in stand te houden, te continueren en te herstellen dat we daarin zo goed mogelijk kunnen leven. ‘Onze wereld’ omvat ons lichaam, ons persoon zijn en onze omgeving (medemensen, dieren, milieu, e.d.) die we trachten samen te weven tot een complex, het leven ondersteunend web” (Tronto 1993)
4
28/05/2013
MIDDEL: ZORG
Zorg is fundamentele bestaanswijze en ethische opgave (Vanlaere & Gastmans 2008) - Alles wat we ‘van nature’ doen om ‘onze wereld’ in stand te houden - Een appèl dat van binnenuit wordt aangevoeld (ethisch moeten)
MIDDEL: ZORG
Zorg is een praktijk waarin activiteit en houding samengaan (Tronto 1993)
•
Zich zorgen maken
•
Aandachtige betrokkenheid
•
Op zich nemen van zorg
•
Verantwoordelijkheid
•
Zorg verlenen
•
Deskundigheid
•
Zorg ontvangen
•
Ontvankelijkheid
5
28/05/2013
MIDDEL: ZORG
Zorg is zinverlenend - In zijn gerichtheid op zorgontvanger ‘actualiseert’ zorgverlener wat hij ‘in potentie’ bezit - Via zorg verlaten we onszelf om ‘verrijkt’ naar onszelf terug te keren
DOEL: WAARDIGHEID VAN DE MENSELIJKE PERSOON
Wat is goede zorg? Wat is goed voor de menselijke persoon? Wat is de aard van de menselijke persoon?
6
28/05/2013
DOEL: WAARDIGHEID VAN DE MENSELIJKE PERSOON
Lichamelijk: - Persoon worden is lichamelijk, materieel van aard - Zorg drukt zich uit als zorg voor het lichaam - Doorheen lichamelijke zorg drukken we ons respect uit voor waardigheid van de persoon
DOEL: WAARDIGHEID VAN DE MENSELIJKE PERSOON
Relationeel - Een mens wordt mens via verbondenheid - Zorg is een bestaanswijze die mensen ‘inweeft’ in netwerk van relaties Sociaal - Persoon leeft binnen sociale context - Nood aan structurele, maatschappelijke, institutionele organisatie van zorg (cfr. rechtvaardige zorgverdeling)
7
28/05/2013
DOEL: WAARDIGHEID VAN DE MENSELIJKE PERSOON
Psychisch - Aandacht voor eigenheid waarop ontwikkeling van capaciteiten verloopt, en voor complexiteit van dit ontwikkelingsproces - Ervaringen en belevingen van zorgontvanger i.v.m. zorg (Cfr. ‘feeling a burden’ to others)
DOEL: WAARDIGHEID VAN DE MENSELIJKE PERSOON
Moreel - Respect voor autonomie - Opvattingen van zorgontvanger t.a.v. ethisch gevoelige zorgsituaties (cfr. Waardigheid, …)
8
28/05/2013
DOEL: WAARDIGHEID VAN DE MENSELIJKE PERSOON
Spiritueel - Door verbondenheid met transcendente overstijgt persoon nuttigheidsdenken (niet afhankelijk van capaciteiten) - Unieke menselijke waardigheid - Zorg heeft respect voor ‘het onherleidbare’
MORELE PERCEPTIE
Waardigheid-ondersteunende-zorg veronderstelt dat zorgverleners gevoelig zijn voor situaties van kwetsbaarheid (waardigheid onder druk) Zorgverleners stellen zich ‘moreel gevoelig’ op ten aanzien van de omringende wereld ‘Geraakt worden door’ en ‘bezorgd zijn om’ de situatie waarin de medemens zich bevindt
9
28/05/2013
MORELE PERCEPTIE
Aandacht voor het particuliere; voorkomen van veralgemeningen Morele perceptie wordt uitgevoerd door hele persoon (beïnvloed door intuïtieve opvattingen, intellectuele, emotionele, communicatieve vaardigheden, karakter, morele bagage, …) Kritische en creatieve zoektocht naar wat het meest gepaste zorgantwoord is voor de kwetsbare situatie waarin de medemens zich bevindt (cfr. rol van ervaring, wijsheid …)
BESLUIT
Verbreding van de ethische interesse Zorg als basiswaarde in het menselijk bestaan Het menselijk bestaan-inkwetsbaarheid als uitgangspunt Zorg als antwoord op kwetsbaarheid Waardigheid van de menselijke persoon als ethisch criterium Zorgverlener: ethisch gevoelig en kritisch na-denkend
10
