LEERPLANPAKKET. 1ste graad 1 B - BVL

GEMEENSCHAPSONDERWIJS

LEERPLANPAKKET

1ste graad 1 B - BVL

NATUURWETENSCHAPPEN

1 B : 2 u./week - BVL : 1 u./week

WW-a

nr. : vervangt1B :D/1989/4244/5 BVL :D/1980/1984/48

INHOUD

pagina

NOTA BIJ HET LEERPLANPAKKET

3

1

SPECIFIEKE VISIE

4

2

SPECIFIEKE BEGINSITUATIE

5

3

DOELSTELLINGEN

9

3.1 Algemene doelstellingen

9

3.2 Leerplandoelstellingen

12

4

LEERINHOUDEN

19

5

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN en didactische middelen

21

5.1 Algemene wenken

21

5.2 Specifieke wenken

22

5.3 Minimale uitrusting

37

6

EVALUATIE

38

7

BIBLIOGRAFIE

40

Gemeenschapsonderwijs

Dit leerplanpakket is een graadsleerplanpakket. Het geldt voor 1B :vanaf

01 09 97

voor BVL:vanaf

01 09 98

****************

Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

3

1 SPECIFIEKE VISIE

Het onderwijs in de natuurwetenschappen in de 1ste graad Bstroom moet toelaten dat leerlingen kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes verwerven ten aanzien van de levende natuur en de niet-levende natuur. Men mag immers aannemen dat kinderen op die leeftijd over het algemeen gevoelig zijn voor wat in hun omgeving gebeurt, zich sterk bewust worden van hun eigen lichaam en meteen een sterke sprong maken in het zelfstandig worden. Het

natuurwetenschappenonderwijs wil op dit niveau precies leerlingen kennis en izichten meegeven om dagelijkse situaties te begrijpen, vaardigheden bijbrengen om op een adequate manier te kunnen reageren op deze situaties en attitudes bijbrengen voor een verantwoord, bewust en verantwoordelijk (re)ageren.

De

leerlingen hoeven niet overladen te worden met strikt wetenschappelijke benaderingen en verklaringen. Het moet vooral de bedoeling zijn dat leerlingen vertrekken vanuit hun eigen leefwereld en via actieve werkvormen basisinzichten verwerven of verfijnen aangaande natuurverschijnselen.

In

de lessen natuurwetenschappen zullen situaties gecreerd worden waarbij de leerlingen echt kansen krijgen om zelf te ontdekken, te ervaren, te exploreren en al spelend te onderzoeken. Uiteraard blijft, op dit niveau, de begeleiding door de leerkracht belangrijk!


4

2 SPECIFIEKE BEGINSITUATIE 2.1 Wettelijk 1B: toelatingsvoorwaarden BVE 13.03.91 1B: art 7: ' 1

' 2

Kunnen tot het 1ste leerjaar B als regelmatige leerlingen worden toegelaten: 1E

de regelmatige leerlingen die het 6de leerjaar van het gewoon lager onderwijs hebben beëindigd, doch niet met vrucht;

2E

de leerlingen die het 6de leerjaar van het gewoon lager onderwijs niet hebben beëindigd, onder de volgende voorwaarde: uiterlijk op 31 december volgend op de aanvang van het schooljaar de leeftijd van 12 jaar bereiken;

3E

de houders van het getuigschrift van basisonderwijs, onder de volgende voorwaarde: akkoord van de betrokken personen die vooraf het advies van het PMS-centrum moeten hebben ontvangen.

Onverminderd de bepalingen van ' 1, is tot en met 15 januari toegelaten: de overgang van het eerste leerjaar A naar het eerste leerjaar B, onder de volgende voorwaar den: a)

gunstig advies van de begeleidende klassenraad van het eerste leerjaar A;

b)

akkoord van de betrokken personen.

art. 29: ' 1 In afwijking van de bepalingen van de artikelen ... 7,' 1, kunnen eveneens ... tot het eerste leerjaar B als regelmatige leerlingen worden toegelaten: de regelma tige leerlingen van het buitengewoon lager of secundair onderwijs, onder de volgende voorwaarden: a)

gunstig én gemotiveerd advies van de toelatingsklassenraad;

b)

akkoord van de betrokken personen, die vooraf het advies van het PMS-centrum moeten hebben ontvangen;

c)

de Gemeenschapsminister van Onderwijs of zijn gemachtigde als dusdanig beslist op aanvraag van de directeur van de betrokken instelling voor voltijds secundair onderwijs.

2.2 Inhoudelijk 1B: De leerlingen die in het eerste leerjaar B terechtkomen vormen een zeer heterogene groep: Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

5

*ofwel zijn ze houder van een getuigschrift van basisonderwijs en hebben ze de eindtermen voor het lager onderwijs (dus ook de eindtermen "wereldoriëntatie natuur") bereikt maar is er een richtinggevend advies van het PMS dat een overgang naar 1B verantwoordt; *

ofwel hebben ze het 6de leerjaar van het lager onderwijs beëindigd, doch niet met vrucht, en hebben dus de eindtermen van dit lager onderwijs NIET bereikt;

*ofwel hebben ze het 6de leerjaar van het lager onderwijs NIET beëindigd en hebben ze niet alleen de eindtermen voor het lager onderwijs NIET bereikt, maar zijn ze niet eens in contact gekomen met een aantal begrippen, relaties, structuren, procedures, strategieën en probleemoplossende vaardigheden uit de sfeer van de "wereldoriëntatie". Gezien het behalen van de eindtermen van het geen voorwaarde vormt voor een toelating tot moet in de beginsituatie duidelijk rekening een grote divergentie qua bereikt didactisch

lager onderwijs dus het 1ste leerjaar B gehouden worden met niveau.

Al deze leerlingen hebben evenwel gemeen dat zij *het normale curriculum van het lager onderwijs niet op een onverdeeld succesvolle manier hebben doorlopen; *nog niet klaar zijn voor een rechtstreekse overstap naar het secundair onderwijs; *nieuwe verwachtingen koesteren na de overstap naar het secundair onderwijs. Het is duidelijk dat hier een gedifferentieerde aanpak vooral gericht op succeservaring, zowel op individueel niveau als naar de groep toe, een absolute noodzakelijkheid is. Hierbij zal de leraar voor elke leerling zo nauwkeurig mogelijk het startniveau inschatten. In principe is er geen wetenschappelijke voorkennis nodig om dit leerplan natuurwetenschappen 1B-BVL - luik 1B - met enige vorm van succes te kunnen volgen. Er is voldoende ruimte voorzien voor remediëring met het oog op het realiseren van een aantal belangrijke eindtermen "wereldoriëntatie" voor het lager onderwijs. 2.3 Wettelijk BVL: toelatingsvoorwaarden BVE 13.03.91 BVL: art 9: ' 1. Kunnen tot het beroepsvoorbereidend leerjaar, zoals bedoeld in art 50, ' 2,2E van het voornoemd decreet van 31 juli 1990, als regelmatige leerling worden toegelaten: de regelmatige leerlingen die het eerste leerjaar A of het eerste leerjaar B hebben beëindigd.


6

' 2. Zijn tot en met 15 januari toegelaten: 1E

de overgang van het 2de leerjaar van de eerste graad naar het beroepsvoorbereidend leerjaar;

2E

de overgang van het eerste leerjaar A of het eerste leerjaar B naar het beroepsvoorbereidend leerjaar, onder de volgende voorwaarde : reeds vroeger een eerste leerjaar A of een eerste leerjaar B te hebben beëindigd; 3E

de verandering van beroepenveld of combinatie van twee beroepenvelden in het beroepsvoorbereidend leerjaar.

art 29 ... ' 2. In afwijking van de bepalingen van de artikelen ... 9, ' 1, kunnen eveneens tot het ... beroepsvoorbereidend leerjaar ... als regelmatige leerlingen worden toegelaten : de regelmatige leerlingen van het buitengewoon secundair onderwijs, onder de volgende voorwaarden : a) gunstig én gemotiveerd advies van de toelatingsklas senraad; b)

de Gemeenschapsminister van Onderwijs of zijn gemachtigde als dusdanig beslist op aanvraag van de directeur van de betrokken instelling voor voltijds secundair onderwijs.

2.4 Inhoudelijk BVL: Aansluitend bij wat voorafgaat en in het verlengde van het feit dat de overgang naar het beroepsvoorbereidend leerjaar niet gekoppeld is aan het "met vrucht" beëindigen van het eerste leerjaar (A of B) kan gesteld worden dat ook hier bij de beginsituatie rekening moet gehouden worden met een grote diversiteit qua bereikt didactisch niveau. Het leerplan natuurwetenschappen 1B-BVL is dermate geconcipieerd dat :


7

*

het luik BVL goed realiseerbaar is voor leerlingen die de leerinhouden 1B minimaal beheersen;

*voldoende ruimte voorzien is om in het BVL aan verdere remediëring te doen met het oog op het realiseren van belangrijke eindtermen lager onderwijs en het bereiken van de vooropgestelde ontwikkelingsdoelen voor de 1ste graad secundair onderwijs, Bgroep.


8

3 DOELSTELLINGEN 3.1 ALGEMENE DOELSTELLINGEN 3.1.1 Algemene einddoelstellingen *Eenvoudige verschijnselen uit de leefomgeving benoemen, ordenen, ontleden en verklaren.

waarnemen,

*Inzicht hebben in biologische verbanden en de eigen biologische ontwikkeling begrijpen. *Verantwoordelijkheidszin hebben tegenover levende wezens, het leefmilieu, de eigen gezondheid en die van anderen. *Inzien dat verantwoord handelen van het individu als lid van de maatschappij noodzakelijk is voor het behoud van het milieu en de gezondheid. *De verworven kennis en inzichten toepassen in het dagelijks leven. 3.1.2 Algemene vakgebonden doelstellingen 3.1.2.1 Ontwikkelen van een bewuste rationele houding De leerlingen leren: *een wetenschappelijk denkpatroon gebruiken; *veiligheidsvoorschriften in acht nemen; *inzicht verwerven in relaties zoals oorzaak-gevolg, structuurfunctie; *inzien dat het beheersen van leerinhouden natuurwetenschappen vaak concreet bruikbaar is in het dagelijks leven; *waardering opbrengen voor de natuur en inzien dat de mens er inherent deel van uitmaakt; *waardering opbrengen voor wetenschappelijk onderzoek als dimensie van menselijke inventiviteit en als basis van de technologische ontwikkeling; *een kritische houding ontwikkelen t.o.v. informatie (waaronder ook cijfergegevens, tabellen, berekeningen) waarvan in het dagelijks leven voortdurend gebruik wordt gemaakt; *een probleem zelfstandig aanpakken; *gebruik maken van aangepaste werkmethoden; *doelgericht handelen; *oplossingen toetsen op juistheid en bruikbaarheid.

3.1.2.2

Ontwikkelen van vaardigheden bleemoplossend handelen

die

bijdragen

tot

pro-

De leerlingen kunnen: *informatie verwerven, selecteren, ordenen en gebruiken; Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

9

*problemen omschrijven en opsplitsen in componenten; *een werkplan opstellen; *eenvoudige hypothesen opstellen; *oplossingsmodellen toepassen; *fouten opsporen; *eenvoudige tabellen, grafieken, diagrammen en schematische voorstellingen analyseren en interpreteren; *besluiten trekken; *eenvoudige natuurwetenschappelijke informatie exact doorgeven; *een functionele samenhang aantonen. 3.1.3 Algemene vakoverschrijdende doelstellingen 3.1.3.1 Ontplooien van de persoonlijkheid op het vlak van de wil, het gevoel, het verstand en de psychomotoriek Om te kunnen uitgroeien tot een persoonlijkheid die in staat is zelfstandig problemen aan te pakken, wordt gestreefd naar het ontwikkelen van : *een adequaat aanpassingsvermogen; *een kritische zin; *efficiëntie, productiviteit en zelfwerkzaamheid; *zin voor afwerking, orde, netheid en nauwkeurigheid; *concentratievermogen en doorzettingsvermogen; *beslissingsvermogen en zelfvertrouwen; *verantwoordelijkheidszin; *zin voor objectiviteit; *een bereidheid om uit fouten te leren; *een positief zelfbeeld; *weerbaarheid. 3.1.3.2 Ontwikkelen van een maatschappelijk engagement De leerlingen leren: *een

democratische, verdraagzame en rechtvaardige houding aannemen; *een positieve houding vertonen t.o.v. elke mens, ongeacht etnische herkomst, als individu en als lid van een groep; *een plaats verwerven en zich integreren in de multiculturele maatschappij;

*reageren tegen vooroordeel, discriminatie en racisme; *bereidheid vertonen tot samenwerking; *medewerking appreciëren; *afspraken naleven; *verantwoordelijkheid opnemen, ook t.o.v. anderen; *het belang inzien van milieuzorg en gezondheidszorg; *inzien dat een verantwoord handelen, zowel van het individu als van de maatschappij noodzakelijk is voor de milieuzorg.


10

3.2 LEERPLANDOELSTELLINGEN * **

= 1B = BVL

De opdeling van de leerplandoelstellingen in 1B en BVL is enkel richtinggevend. Uiteraard zal er over gewaakt worden dat het geheel in een logische samenhang wordt opgebouwd. In voorkomend geval is een degelijke coördinatie tussen de leerkrachten 1B en BVL noodzakelijk. LP N VG VM VL VS

= = = = = =

leerplandoelstelling ontwikkelingsdoel Natuurwetenschappen vakoverschrijdend ontwikkelingsdoel- Gezondheidseducatie vakoverschrijdend ontwikkelingsdoel- Milieu-educatie vakoverschrijdend ontwikkelingsdoel- Leren leren vakoverschrijdend ontwikkelingsdoel- Sociale vaardigheden

LP

Natuurwetenschappen (VAKGEBONDEN) Algemeen De leerlingen kunnen

* **

1 2

**

3

**

4

*

5

**

6

- gericht waarnemen met al hun zintuigen; - de correcte vakterminologie gebruiken voor het benoemen van begrippen; - verbanden leggen tussen twee waargenomen verschijnselen; - een natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig proefje toetsen aan een hypothese; - metingen uitvoeren met een afgesproken nauwkeurigheid; - bij het uitvoeren van proeven adequate instrumenten kiezen en hanteren.


N N

01 02

N

03

N

04

N

05

N

06

11

Levende natuur De leerlingen kunnen *

7

*

8

*

9

*

10

**

11

*

12

en

**

**

13

*

14

*

15

*

16

*

17

**

18

**

19

- in een beperkte verzameling van mensen, dieren en planten gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van -één criterium -minstens één criterium een eigen ordening aanbrengen; - enkele veel voorkomende planten en dieren uit hun eigen omgeving aan de hand van eenvoudige hulpmiddelen herkennen en benoemen; - bij organismen uit de eigen omgeving kenmerken aangeven waaruit blijkt dat deze aangepast zijn aan hun omgeving; - voorbeelden geven van voedselrelaties uit de eigen omgeving; - met voorbeelden aangeven dat de mens het biologisch evenwicht kan beïnvloeden; - belangrijke organen van de mens -voor voeding en voortplanting -voor ademhaling, transport, uitscheiding lokaliseren, benoemen en op een eenvoudige manier uitleggen welk verband er bestaat tussen de bouw en de functie ervan; - het belang van de stofwisseling beschrijven voor de instandhouding van het lichaam; - aan de hand van voorbeelden het effect van bepaalde houdingen en bewegingen op de goede ontwikkeling van het geraamte en het spierstelsel illustreren; - de bouw en de werking van de huid beschrijven rekening houdende met een goede hygiëne van de huid; - beschrijven hoe de voortplanting bij mensen verloopt; - de veranderingen tijdens de puberteit op lichamelijk en sociaal-emotioneel vlak, zowel bij jongens als meisjes, beschrijven; - middelen aangeven om zwangerschap te regelen en seksueel overdraagbare aandoeningen te voorkomen; - voorbeelden geven van toepassingen van biologische kennis in het dagelijks leven.


N

07

N

08

N

09

N

10

N

11

N

12

N

13

N

14

N

15

N

16

N

17

N

18

N

19

12

Niet-levende natuur De leerlingen **

20

**

21

*

22

*

23

*

24

*

25

*

26

- kennen de aggregatietoestanden en kunnen de relatie leggen tussen de temperatuurverandering en de verandering van aggregatietoestand; - kunnen vaststellen dat de oplosbaarheid afhankelijk is van temperatuur, de hoeveelheid oplosmiddel en de aard van de stof; - kunnen voorbeelden uit het dagelijkse leven geven van communicerende vaten; - kunnen met voorbeelden uit het dagelijks leven het verschil uitleggen tussen zinken, zweven en drijven; - kunnen een thermometer juist gebruiken en aflezen en een temperatuurcurve lezen; - kunnen de invloed van temperatuurverandering op het uitzetten en krimpen van stoffen aan de hand van een voorbeeld illustreren; - kunnen enkele praktische voorbeelden geven van warmtetransport en warmteisolatie.


N

20

N

21

N

22

N

23

N

24

N

25

N

26

13

Bij de uitwerking van het leerplan natuurwetenschappen kunnen volgende vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen aan bod komen. LP *

Gezondheidseducatie (VG) Hygiëne De leerlingen

27 *

- kunnen het belang aantonen van lichaamshygiëne voor zichzelf en voor hun omgeving.

VG01

Voeding De leerlingen 28 29 30

*

- kunnen aan de hand van een model een evenwichtige maaltijd samenstellen; - zien in hoe het voedingsgedrag beïnvloed wordt door reclame en sociale omgeving; - weten dat goede voedingsgewoonten de gezondheid bevorderen.

VG02 VG03 VG04

Genotsmiddelen (tabak, alcohol, drugs) en geneesmiddelen De leerlingen 31

**

- weten dat het gebruik en misbruik van genots- en geneesmiddelen gevolgen heeft voor de eigen gezondheid, de gezondheid van anderen, de sport- en leerprestaties en de sociale relaties.

VG05

Veiligheid en E.H.B.O. De leerlingen 32

**

- kunnen op een efficiënte manier hulp inroepen in een noodsituatie en zelf eerste hulp bieden bij kleine wonden.

VG11

Stress en emoties De leerlingen 33

- leren omgaan met sociaal-emotionele en lichamelijke veranderingen in de puberteit.


VG13

14

*

Rust, beweging, houding De leerlingen 34

35

- kunnen een goede sta-, zit- en tilhouding aannemen en geven enkele voorbeelden van mogelijke klachten die optreden bij verkeerde houdingen en bewegingen; - zien het belang in van een evenwichtige tijdsbesteding van (school)werk, rust, ontspanning, beweging en de invloed ervan op de lichaamsconditie.

LP

Milieu-educatie (VM)

**

VG14

VG15

Lucht en water De leerlingen 36 37

38 *

- kunnen voorbeelden van lucht- en waterverontreiniging in de lokale leefomgeving aanwijzen; - kunnen voorstellen formuleren om in de eigen leefomgeving de kwaliteit van lucht of water te behouden of te verbeteren; - gaan zorgzaam om met lucht en water in de eigen leefomgeving.

VM01 VM02

VM03

Levende wezens en milieu De leerlingen 39

*

- gaan respectvol en zorgzaam om met planten en dieren.

VM06

Samenleving en ruimtegebruik De leerlingen 40

*

- zijn bereid om mee te ijveren voor natuurbescherming en het behoud van waardevolle landschappen.

VM08

Afval De leerlingen kunnen 41 42

43

- aard en hoeveelheid van afvalstoffen in de eigen leefomgeving beschrijven; - voorbeelden geven van de manier waarop de eigen leefomgeving door voorkomen van afval en door en hergebruik kan bijdragen tot beperking van de afvalproduktie en passen dit toe; - uitleggen op welke manier het afval in de eigen gemeente wordt verwerkt.


VM09 VM10

VM11

15

De vakoverschrijdende doelstellingen uit de domeinen LEREN LEREN en SOCIALE VAARDIGHEDEN, komen in de lessen natuurwetenschappen in principe tijdens het gehele leer- en vormingsproces regelmatig aan bod.

LP *

Leren leren (VL) Het domein van de uitvoering De leerlingen kunnen

44

45

46

47

- bij het instuderen van een behandelde leerinhoud de noodzakelijke voorkennis opnieuw opzoeken in leerboek, werkboek of notities; - bij het leren van samenhangende informatie verdiepend werken: . vragen stellen bij de leerstof en deze vragen beantwoorden; . in korte, goed gestructureerde teksten tekstmarkeringen aanbrengen; . een schema vervolledigen aan de hand van geboden informatie; - bij het oplossen van een probleem, onder begeleiding: . het probleem herformuleren; . een oplossingsweg bedenken en verwoorden; . de gevonden oplossingsweg toepassen en op correctheid inschatten; - informatiebronnen onder begeleiding raadplegen:

VL04

VL05

VL06

VL07

. inhoudstafel en register gebruiken; . elementen uit audiovisuele en geschreven media gebruiken; . een documentatiecentrum of een bibliotheek raadplegen.


16

*

Het domein van de regulering De leerlingen kunnen 48 49 50

*

- hun werktijd plannen en het nodige materiaal selecteren en ordenen; - zichzelf sturen met behulp van een antwoordblad, een correctiesleutel of de aanwijzingen van de leraar; - onder begeleiding de eigen werkwijze vergelijken met die van anderen, aangeven waarom iets fout gegaan is en hoe fouten vermeden kunnen worden.

VL08 VL09 VL10

Het domein van de attitudes, leerhoudingen, opvattingen en overtuigingen De leerlingen 51 52 53

- zijn bereid zelf naar oplossingen te zoeken en durven leer- en studieproblemen signaleren en uitleg of hulp vragen; - zijn bereid ordelijk, systematisch en regelmatig te werken; - beseffen dat leren in de klas begint en niet alleen thuis gebeurt.

VL11 VL12 VL13

Sociale vaardigheden (VS) *

De ontwikkeling van een voldoende ruim gamma van relatiewijzen De leerlingen kunnen 54 55 56 57 58

- zich dienstvaardig tegenover anderen opstellen: het bijstaan van medeleerlingen bij schooltaken en schoolactiviteiten; - om hulp vragen en dankbaarheid tonen in probleemsituaties; - in groepsverband meewerken en een toegewezen opdracht uitvoeren; - bij een opgegeven groepstaak verantwoordelijkheid dragen; - op gepaste wijze kritiek uiten tegenover een ander tijdens een groepswerk.


VS03 VS04 VS05 VS06 VS07

17

4LEERINHOUDEN * = basisleerinhouden 1B (zie opmerking doelstellingen) ** = basisleerinhouden BVL OD

Leerinhouden / NATUURWETENSCHAPPEN Levende natuur

*

N 7

Ordenen van levende wezens in: - rijk der dieren; - rijk der planten; - rijk der zwammen. Ordenen van gewervelde dieren in: -

vissen; amfibieën; reptielen; vogels; zoogdieren.

*

N 8

Herkennen van veel voorkomende planten, dieren en zwammen (enkel de paddestoelen).

*

N 9

Organismen zijn aangepast aan hun omgeving.

*

N 10

Betekenis van de groene plant. Voedselrelaties in een levensgemeenschap.

**

N 11

Aspecten van milieuverstoring en milieubescherming door de mens.

*

N 12

- organen van het spijsverteringsstelsel het ademhalingsstelsel - de bloedsomloop - het uitscheidingsstelsel; - bouw en functie van het spijsverteringsstelsel -het ademhalingsstelsel - de bloedsomloop - het uitscheidingsstelsel;

**

- vertering (voedingsmiddelen,

voedingsstoffen, nutriënten - bouwstoffen, brandstoffen, beschermende stoffen, voedingsvezels; )

- gezonde voeding en gezondheidszorg voor de spijsvertering. **

N 13

Betekenis van de stofwisseling: de functionele samenhang tussen verschillende stelsels van het organisme.

N 14

- beweging, een samenspel tussen spier-, beenderen zenuwstelsel; - gezondheidszorg voor het bewegingsstelsel.

*

N 15

- bouw van de huid in functie van de hygiëne.

*

N 12

- lichamelijke veranderingen tijdens de

*


18

N 16 N 17 **

**

N 18

N 19

puberteit; - bouw en functie van de geslachtsorganen; - bevruchting, embryonale ontwikkeling en geboorte; - regelen van de zwangerschap; - gezondheidszorg voor het voortplantingsstelsel en voorkomen van seksueel overdraagbare aandoeningen. - biologische kennis wordt in het dagelijks leven voor meerdere nuttige zaken aangewend. Niet-levende natuur

**

N 20

- aggregatietoestanden van een stof; - verandering van aggregatietoestand.

**

N 21

- oplossen.

*

N 22

- voorbeelden van verbonden vaten.

**

N 23

- met voorbeelden het bestaan van de opwaartse stuwkracht in een vloeistof aanduiden; - voorbeelden van drijven, zinken, zweven.

*

N 24

-

*

N 25

- uitzetten en krimpen van stoffen.

*

N 26

- voortplanting van de warmte: geleiding, stroming, straling; - isolatie.

temperatuur; temperatuurmeting; bouw en werking van de thermometer; soorten thermometers; een temperatuurcurve opstellen en aflezen.

: De OD 01-06, algemene vakgebonden doelstellingen in hoofdzaak gericht op vaardigheden, worden gerealiseerd bij de behandeling van verschillende onderwerpen. Ze vormen als het ware een rode draad doorheen het natuurwetenschappenonderwijs. Bij de specifieke methodologische wenken wordt, als voorbeeld, aangeduid (tussen haakjes vermeld) waar ze onder meer concreet kunnen gerealiseerd worden. 5 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN en didactische middelen Noot

5.1 ALGEMENE WENKEN Met het op gang brengen van de discussie rond "eindtermen en ontwikkelingsdoelen" is steeds meer duidelijk geworden dat de maatschappij van de scholen verwacht dat ze, via het aangeboden onderwijs, cultuurcomponenten overdragen op jongeren en hen de kans geven hun persoonlijkheid te ontwikkelen om in een dynamische multiculturele maatschappij zelfstandig te kunnen denken en handelen. In zijn Pedagogisch Project benadrukt het Gemeenschapsonderwijs Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

19

dat het zich niet beperkt tot onderricht. Het streeft integendeel de ontwikkeling van de gehele persoonlijkheid na; een opvoeding als individu, als uniek wezen, maar meteen ook als lid van een multiculturele gemeenschap, als maatschappelijk wezen. Het onderwijs in de natuurwetenschappen heeft als taak een bijdrage te leveren tot het realiseren van deze doelstellingen. Vanuit deze onderwijsvisie is het dan ook duidelijk dat natuurwetenschappen gedifferentieerd moeten aangeboden worden: aan de ene kant in functie van de interesses en de betrachtingen van de doelgroep, aan de andere kant in functie van de maatschappelijke waarden en normen van onze multiculturele samenleving. Voor leerlingen 1ste graad secundair onderwijs, B-groep, zijn realisme en toepassingsgerichtheid sleutelwoorden voor de lessen algemene vakken en dus ook voor natuurwetenschappen. De herkenbaarheid in het dagelijks leven en de concrete bruikbaarheid van het aangeboden onderwijs moet een rode draad vormen bij elke les. Voor deze doelgroep is het dan ook aangewezen dat de leerkracht steeds precies omschrijft wat de meerwaarde is van elke les natuurwetenschappen voor een beter functioneren in de maatschappij. Het is bijgevolg zeker nodig om *

nieuwe begrippen, inzichten en vaardigheden te ontwikkelen, vertrekkend vanuit reële of concreet voorstelbare situaties; *te werken in contexten waardoor de aangebrachte leerinhouden ook een reële maatschappelijke betekenis krijgen; *leerlingen intensief te trainen in het beheersen van algemeen voorkomende wetenschappelijke relaties en structuren; *gebruik te maken van gedifferentieerde en aangepaste werkvormen waarin het "doe"-element zo veel mogelijk aanwezig is. De specifieke methodologische richtlijnen gaan hier trouwens dieper op in. 5.2 SPECIFIEKE WENKEN Voorafgaande opmerkingen: -met het oog op uniformiteit gebruikt men steeds de volgende symbolen; -de algemene vakgebonden leerplandoelstellingen (verwijzend naar de ontwikkelingsdoelen 1 tot en met 6) kunnen gerealiseerd worden bij verschillende te behandelen onderwerpen. Als voorbeeld worden ze hier en daar tussen haakjes vermeld. -Het aantal aan een onderwerp te besteden lesuren is hier alleen richtinggevend aangegeven en vormt zeker geen verplichting. Dit leerplan biedt immers ruimte voor een eigen inbreng van de leerkracht . Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

20

Grootheid

Eenheid

naam

symbool

lengte oppervlakte inhoud massa m tijd hoekgrootte temperatuur geldbedrag

l (*) A V

*

t │^A│ T

naam

symbool

meter

m vierkante meter m2 kubieke meter m3 kilogram kg (**) seconde s (60-delige) graad E graad Celsius EC Belgische frank BEF (***)

andere symbolen voor lengte: b h r d s P

(breedte) (hoogte) (straal) (diameter) (weglengte) (omtrek);

**

het kilogram is de eenheid van massa, niet de eenheid van gewicht; het gewicht is immers recht evenredig met de massa en met de sterkte van het zwaarteveld;

***

taalkundig wordt nog de afkorting fr. gebruikt.


21

5.2.1 LEVENDE NATUUR Leerplandoelstelling 7 In een beperkte verzameling van mensen, dieren en planten gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van minstens één criterium een eigen ordening aanbrengen. Leerinhoud * Ordenen van levende wezens in het: rijk der dieren; rijk der planten; rijk der zwammen. * Ordenen van gewervelde dieren in: vissen; amfibieën; reptielen; vogels; zoogdieren. Methodologische wenken *Dit

onderwerp wordt best, gebruik makend van veel aanschouwelijk materiaal, als klassikale les behandeld. De voornaamste criteria waarop de indeling steunt, worden benadrukt. Hierbij wordt vooral aandacht besteed aan uitwendig waarneembare kenmerken die de leerlingen toelaten de organismen in de juiste groep onder te brengen (leerplandoelstelling 1). Het is aangewezen dat de indeling beperkt wordt op basis van het aanwezige materiaal. *De

hieronder gegeven indeling is een didactisch verantwoord concept -maar maximaal-; ze is een classificatiemiddel en geen leerinhoud.

-Het plantenrijk wordt ingedeeld in de volgende afdelingen: groenwieren, bruinwieren, roodwieren, mossen, varenplanten (varens en paardestaarten) en zaadplanten (naaktzadigen, bedektzadigen met éénen tweezaadlobbigen). -Het dierenrijk wordt ingedeeld in de volgende stammen: sponsen, holtedieren, platwormen, rondwormen, ringwormen, weekdieren, geleedpotigen (schaaldieren, insecten, spinachtigen, veelpotigen), stekelhuidigen en gewervelden (vissen, amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren). -Het rijk der zwammen wordt ingedeeld in schimmels, paddestoelen en korstmossen. -Volledigheidshalve kan als aanvulling de indeling van de organismen in vijf rijken vermeld worden. Gezien het ontwikkelingsdoel kan het hier niet de bedoeling zijn hier diep op in te gaan.


22

*Determineren doet men best met een naamzoeklijst; leerlingen houden er echter wel van ook boeken met veel prentjes te raadplegen. *Een prentenverzameling aanleggen ofwel in groepjes, ofwel klassikaal zal het begrip "ordenen" concreter maken. Vooral het inzicht i.v.m. de kenmerken van de gewervelden zullen op die manier uitgediept worden. *Bij de evaluatie zal vooral getoetst worden naar de ordeningsvaardigheden en niet naar de systematische indeling zelf. [ 1B : " 6 lesuren ] Leerplandoelstellingen 8 en 39 Enkele veel voorkomende planten en dieren uit de eigen omgeving aan de hand van eenvoudige hulpmiddelen herkennen en benoemen. Leerinhoud *Herkennen van veel voorkomende (enkel de paddestoelen).

planten,

dieren

en

zwammen

Methodologische wenken *Een excursie is aangeraden. Daar zal aandacht besteed worden aan de organismen die men kan opmerken in de boom-, struik-, kruid- en moslaag. Ook diersporen zijn nuttig als observatiemateriaal. Leer de leerlingen een loep hanteren en aangepaste literatuur raadplegen. Laat de leerlingen ook eens een paar dode takken en stenen oplichten... er is veel kans dat men zo kennis maakt met bodemorganismen. *Aan

de hand van een bladverzameling kunnen begrippen als bladrand, nervatuur, bladstand, enkelvoudige en samengestelde bladeren verduidelijkt worden (leerplandoelstellingen 1 en 2). Op het terrein zelf maakt de leerkracht gebruik van eenvoudige determineerplaten. Deze bestaan voor bomen, struiken, paddestoelen, mossen, varens, bodemorganismen, ... Laat de leerlingen op het terrein notities maken die nadien in de klas op een net invulformulier overgenomen worden. [ 1B : " 4 lesuren ]


23

Leerplandoelstelling 9 Bij organismen uit de eigen omgeving kenmerken aangeven waaruit blijkt dat deze aangepast zijn aan hun omgeving. Leerinhoud *Organismen zijn aangepast aan hun omgeving. Methodologische wenken *Afhankelijk van het milieu waarin de school zich bevindt kiest de leerkracht één of meerdere organismen die typische aanpassingen vertonen. Enkele voorbeelden: helmgras, klimop, zonnedauw, struikheide, waterlelie of gele plomp, specht, mol, zeepok, (zeepier), eend, veenmos, ... *Het is hier niet de bedoeling een monografie van een bepaald organisme aan te bieden, de klemtoon moet liggen op het "aangepast zijn aan de omgeving". *Door middel van eenvoudige proeven of onderzoekjes benadrukt men het wetenschappelijk aspect. *Geschikte litteratuur kan hier erg verruimend werken. [ 1B : " 2 lesuren ] Leerplandoelstelling 10 Voorbeelden geven van voedselrelaties uit de eigen omgeving. Leerinhoud *Betekenis van de groene plant als voedselproducent. *Voedselrelaties in een levensgemeenschap. Methodologische wenken *Om het belang van de groene plant als voedselproducent aan te tonen sticht men vooraf het begrip herkenningsmiddel en wijst men op de noodzaak van blancoproeven. De aanwezigheid van zetmeel wordt aangetoond met een dijoodoplossing, deze van glucose met een teststrookje. Proefondervindelijk wordt de noodzaak van licht en bladgroen voor de vorming van zetmeel in de bladeren onderzocht. Geschikte planten voor het aantonen van zetmeel zijn o.a. Pelargonium en siernetel; bladeren van Chlorophytum en van prei zijn geschikt voor het aantonen van glucose (leerplandoelstelling 4). *Aan de hand van levend materiaal worden ook de volgende plantedelen onderzocht: knolvormige wortel (radijs, raap, biet, peen), wortelknol (speenkruid, dahlia), wortelstok (witte dovenetel, brandnetel), stengelknol (aardappel), bolschijf en rokken (tulp, ui). Het is Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

24

niet de bedoeling diep in te gaan op de morfologie van deze plantedelen; wel wordt erop gewezen dat deze organen reservevoedsel bevatten waarmee de plant overwintert. Tijdens de besluitvorming wordt de nadruk gelegd op de aanwezigheid van voedingsstoffen in de plant. Deze zijn niet alleen een voedselbron voor de plant zelf, maar ook voor andere organismen. *Alle organismen die voorkomen in een zelfde biotoop, waar ze zich voeden, groeien en zich voortplanten, vormen samen een levensgemeenschap. Tijdens een excursie wordt de aandacht gevestigd op de aard van het biotoop (loofbos, vijver, heide, ...) en worden de waargenomen organismen geïnventariseerd. *De voedselrelaties tussen deze organismen, op het terrein geobserveerd of in de literatuur opgezocht, laten toe voedselketens op te stellen en de begrippen prooi en predator te verduidelijken. Het belang van groene planten, die de basis vormen van nagenoeg alle voedselketens, wordt onderstreept. [ 1B " 5 à 6 lesuren ] Leerplandoelstellingen 11 en 36, 37, 38, 40, 41, 42, 43 Met voorbeelden aangeven dat de mens het biologisch evenwicht kan beïnvloeden. Leerinhoud *Aspecten van mens.

milieuverstoring

en

milieubescherming

door

de

Methodologische wenken *De lessen moeten in de eerste plaats tot doel hebben de leerlingen zo op te voeden dat ze zich steeds op een verantwoorde wijze gedragen om het milieu niet onnodig te belasten. *De aspecten van milieuzorg worden best behandeld naar aanleiding van actuele gebeurtenissen die met het milieu verband houden en waaraan in de media aandacht wordt besteed. Er dient geen volledig overzicht gegeven te worden van de milieuproblematiek. [ BVL : "

3 lesuren ]


25

Leerplandoelstellingen 12, 13 en 28, 29, 30 Belangrijke organen van de mens i.v.m. de voeding lokaliseren, benoemen en op een eenvoudige manier uitleggen welk verband er bestaat tussen de bouw en de functie ervan. Belang van de stofwisseling beschrijven voor de instandhouding van het lichaam. Leerinhouden *Organen van het spijsverteringsstelsel , het ademhalingsstelsel, de bloedsomloop en het uitscheidingsstelsel; *Bouw en functie van het spijsverteringsstelsel, het ademhalingsstelsel, de bloedsomloop en het uitscheidingsstelsel; *Vertering (Voedingsmiddelen, voedingsstoffen, nutriënten bouwstoffen, brandstoffen, beschermende stoffen, voedingsvezels); *Gezonde voeding en gezondheidszorg voor de spijs-vertering. *Betekenis van de stofwisseling: de functionele samenhang tussen verschillende stelsels van het organisme. Methodologische wenken *Het

lokaliseren en benoemen van de organen van de verschillende stelsels wordt best visueel aangeboden via de menselijke romp, een videofilm of een diareeks over een dissectie.

*Het verband tussen bouw en functie wordt eenvoudig behandeld. *Na een bondige herhaling inzake bouw en functie van het spijsverteringsstelsel kunnen de leerinhouden in verband met vertering op een kindvriendelijke manier via een reeks proeven uitgevoerd door de leerlingen aangebracht worden. (leerplandoelstellingen 4, 5, 6) Zo o.m. : - aantonen van zetmeel door middel van een di-joodoplossing; - aantonen van glucose door middel van een teststrookje; - aantonen van eiwit door middel van een teststrookje; - aantonen van vetten door middel van de vetvlekproef; - bepalen van het watergehalte van een voedingsmiddel; - aantonen van water door middel van kobaltchloridepapier; - gebruiken van een voedingsmiddelentabel; - meten van de lichaamstemperatuur; - aantonen dat warmte vrijkomt bij de verbranding van een pindanoot. *Verder kan men de leerlingen laten - informatie opzoeken i.v.m. gezonde voeding; - voedingsmiddelen ordenen volgens plantaardige en dier lijke herkomst; - een rollenspel spelen i.v.m. gezonde voeding; - een collage maken van een maaltijdschijf. Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

26

*Vertering kan aangetoond worden met een klassikale proef. Men gebruikt een dialyseerslang om de doorlatende eigenschappen van de darmwand na te bootsen en om aan te tonen dat zetmeel niet als dusdanig in het bloed kan opgenomen worden. Hieruit volgt de noodzaak van de vertering: het afbreken van voedingsstoffen tot kleinere bestanddelen of nutriënten, die doorheen de darmwand in het bloed opgenomen worden. Het verteringsproces dient gevisualiseerd te worden door eenvoudige modellen (b.v. met in elkaar geschoven luciferdoosjes t.o.v. een grof rooster, grindfracties t.o.v. zeef, ...). De vertering van zetmeel tot glucose kan aangetoond worden door de kleur van een met di-joodoplossing gekleurde zetmeelsuspensie te vergelijken met de kleur die optreedt in een gelijkaardige suspensie waaraan speeksel werd toegevoegd; in beide gevallen gaat men de aanwezigheid van glucose na. Dat de gevormde glucose wel door de darmwand gaat wordt eveneens met een dialyseerslang geïllustreerd. *Steunend op de parate kennis van de leerlingen kan men klassikaal een schema opbouwen waarin de relaties tussen het leveren van arbeid, het verbruiken van energie en de noodzaak van het opnemen en het verteren van voedsel in het spijsverteringsstelsel weergegeven worden (leerplandoelstelling 3). Men benadrukt dat het vrijmaken van energie gebeurt door de verbranding van de voedende bestanddelen in de cellen. Uit deze gegevens wordt de rol van het ademhalingsstelsel en van de transportfunctie van het bloed afgeleid. De noodzaak van een uitscheidingsstelsel volgt uit de productie van afvalstoffen tijdens de verbranding. [ 1B : " 7 à 8 lesuren

/

BVL : " 5 à 6 lesuren]

Leerplandoelstellingen 14 en 31, 34, 35 De leerlingen kunnen, aan de hand van voorbeelden, het effect van bepaalde houdingen en bewegingen op de goede ontwikkeling van het geraamte en het spierstelsel illustreren. Leerinhouden *Beweging, een samenspel tussen spier-, beenderen zenuwstelsel. *Gezondheidszorg voor het bewegingsstelsel. Methodologische wenken *Men verduidelijkt dat bewegingen slechts ontstaan doordat spieren samentrekken na prikkeling door zenuwen. Bij skeletspieren wordt de trekkracht overgebracht op de beenderen d.m.v. pezen. Het samentrekken en ontspannen van spieren kan o.a. behandeld worden a.d.h. van de antagonistische werking van de twee- en driehoofdige Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

27

armspier (buiger en strekker). Schema's (transparant, dia, ...) zijn daarbij een goed hulpmiddel. Men gaat niet dieper in op de fysiologie van spieren en zenuwen (leerplandoelst. 3). *Om

de gezondheidszorg i.v.m. het bewegingsstelsel te kunnen bespreken is een voorkennis inzake bouw en functies van het skelet noodzakelijk. Organiseer de klas zo dat alle leerlingen goed kunnen waarnemen. Men illustreert de functies van het geraamte d.m.v. voorbeelden. De parate kennis van de leerlingen laat hen toe heel wat delen van het geraamte aan te wijzen. De leerkracht controleert of dit nauwkeurig gebeurt en vult desgevallend hiaten aan. Het gaat hier niet om een systematische studie van het skelet! Men wijst op de relatie tussen de dubbele kromming van de wervelkolom en het rechtoplopen. *De verschillende soorten gewrichten (kogel-, scharnier-, rol- en zadelgewricht) kunnen gedemonstreerd worden aan een arm. Wijs telkens op de structuurfunctierelatie. De gezondheidszorg voor het bewegingsstelsel mag geen droge opsomming worden van een aantal letsels en afwijkingen. Dit programmapunt zal veeleer een goed geïllustreerd leergesprek zijn dat gericht is op het aannemen van een verantwoorde houding i.v.m. de fysieke ontplooiing van het lichaam. Sportbeoefening, bewegingsrecreatie, correcte lichaamshouding en het voorkomen van letsels krijgen bijzondere aandacht. Kneuzing, verstuiking, ontwrichting, open en gesloten beenbreuk, enkelvoudige en meervoudige beenbreuk, beenbarst, gewrichtsontsteking, gewrichtsslijtage, meniscusletsel of voetbalknie, spierscheur, spierkramp en afwijkingen aan het bewegingsstelsel zoals holle en ronde rug, platvoeten, X- en Obenen kunnen hier een uitgangspunt vormen. Medewerkers van het Rode Kruis geven, op verzoek, een EHBO-les op school. [ 1B : " 6 lesuren ] Leerplandoelstellingen 15 en 27, 32 De bouw en de werking van de huid beschrijven rekening houdende met een goede hygiëne van de huid. Leerinhouden *Bouw van de huid in functie van de hygiëne. Methodologische wenken *Zweten, blozen, bruinen, kippevel krijgen, ontstaan van eelt of van blaren laten toe al heel wat gegevens i.v.m. de bouw van de huid af te leiden. Ook haargroei, poriën, vingerafdrukken, een vette of een droge huid e.d.m. vormen mogelijk aanknopingspunten. Detailstructuren (de opperhuid met hoorn- en slijmlaag, pigment, haar, haarspiertje en talgklier, de lederhuid met zweetklieren, haarvaten en zenuwuiteinden) worden best Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

28

waargenomen op een dia of op een (geprojecteerd) micropreparaat. Ook een schema en een model zijn bruikbaar. Er moet geen systematische studie gebeuren van deze structuren. De beschermende, de temperatuurregelende, de uitscheidings- en de zintuigfunctie van de huid worden even aangehaald. *De

bespreking van de gezondheidszorg moet leiden tot het aanwenden van een goede hygiëne. Daarom zal vooral gewezen worden op de noodzaak van de dagelijkse wasbeurt. Daarnaast kan aandacht worden besteed aan het gevaar van te lange blootstelling aan de zon of aan zonnelampen en aan het overdadig gebruik van (soms irriterende) make-up, parfum, ontharingsmiddelen e.d.m. Ook het verzorgen van huidletsels zoals blaren, schaaf-, snij- en brandwonden kunnen besproken worden. Hoewel het geenszins de bedoeling is een uitgebreid overzicht te geven van huidziekten kunnen toch enkele veel voorkomende aandoeningen zoals zwembadeczeem, wratten en acné worden toegelicht.

[ 1B " 2 lesuren ] Leerplandoelstellingen 12, 16, 17, 18 en 33 -De veranderingen tijdens de puberteit op lichamelijk en sociaal-emotioneel vlak, zowel bij jongens als meisjes beschrijven. -Belangrijke organen van de mens i.v.m. voortplanting lokaliseren, benoemen en op een eenvoudige manier uitleggen welk verband er bestaat tussen de bouw en de functie ervan. -Beschrijven hoe de voortplanting bij mensen verloopt. -Middelen aangeven om zwangerschap te regelen en seksueel overdraagbare aandoeningen te voorkomen. Leerinhouden *Lichamelijke veranderingen tijdens de puberteit. *Bouw en functie van de geslachtsorganen. *Bevruchting, embryonale ontwikkeling en geboorte. *Regelen van de zwangerschap. *Gezondheidszorg voor het voortplantingsstelsel en voorkomen van seksueel overdraagbare aandoeningen. Methodologische wenken * De lessen over de voortplanting moeten aangepast zijn aan de leeftijd van de leerlingen. De grootste tact in verband met de woordkeuze en bij het gebruik van grafische middelen, foto's, films en modellen is hier geboden. * In de periode tussen puberteit en volwassenheid ontstaan bij de mannelijke en de vrouwelijke adolescent duidelijke verschillen in secundaire geslachtskenmerken. Men wijst op de haargroei, de stemhoogte, de vorming van borsten, de vetverdeling, de spierontwikkeling en de bekkenbreedte.


29

* Aan de hand van een model en van schematische voorstellingen worden penis (met eikel, voorhuid, urinebuis en zwellichamen), balzak, teelballen, bijballen, zaadleiders, zaadblaasjes en prostaat als delen van het mannelijk voortplantingsstelsel aangeleerd. Op een analoge manier worden eierstokken, eileiders, baarmoeder, baarmoederhals, schede of vagina, schaamlippen, clitoris en schaamspleet besproken als delen van het vrouwelijk voortplantingsstelsel. * De bevruchting kan bestudeerd worden d.m.v. filmbeelden, dia's of afbeeldingen. Men wijst erop dat er voortplantingscellen bestaan en dat het samensmelten van de kernen van de voortplantingscellen het begin is van de embryonale ontwikkeling. Eventueel kan de aandacht worden gevestigd op het bestaan van zwangerschapstesten. De ontwikkeling van het embryo en van de foetus kan best gevolgd worden op film; modellen, dia's en afbeeldingen vormen een alternatief. Speciale aandacht wordt besteed aan de innesteling en aan de functie van de vruchtvliezen, het vruchtwater, de navelstreng en de moederkoek of de placenta. Weeën, scheuren van de vruchtvliezen en verlies van vruchtwater gaan de eigenlijke geboorte vooraf. Men wijst op de baarmoedercontracties en op het persen van de moeder tijdens het uitdrijven van het kind. Ook de nageboorte en het vormen van moedermelk worden besproken. Vruchtbaarheid na de geboorte, abortus en vroeggeboorte kunnen eveneens behandeld worden. Men vermeldt het belang van affectief gedrag en van lichamelijke contacten voor een normale ontwikkeling van de baby. *

De vorming en de afvoer van voortplantingscellen (spermatozoïden en eicellen) worden behandeld. Het aantal, de grootte, de vorm, de beweeglijkheid en de levensduur van deze cellen worden vergeleken. Bij de bespreking van de leeftijdsgrenzen waartussen zaaden eicellen gevormd worden, komen de begrippen puberteit, spontane zaadlozing, menstruatie en menopauze aan bod. Ook het verloop van de menstruatiecyclus wordt besproken. Vanzelfsprekend wordt hier niet ingegaan op de hormonale regeling; men beperkt zich tot de ovulatie, tot de vruchtbare periode in de cyclus, tot de cyclische opbouw en afbraak van het baarmoederslijmvlies en tot de maandelijkse bloedingen. Kort kan het gebruik van de pil, het condoom, een spiraaltje en andere voorbehoedmiddelen besproken worden. * In de eerste plaats zal de bespreking van de gezondheidszorg de intieme hygiëne omvatten. In elk geval moeten de lessen ook hier leiden tot een verantwoord en gefundeerd gedrag i.v.m. het voortplantingsstelsel. Seksueel overdraagbare aandoeningen worden vanuit de leefwereld van de leerling besproken. De nadruk dient Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

30

te liggen op het voorkomen ervan. [ 1B " 5 lesuren / BVL : " 4 lesuren ] Leerplandoelstelling 19 Voorbeelden geven van toepassingen van biologische kennis in het dagelijks leven. Leerinhoud *Biologische kennis wordt in het dagelijks leven voor meerdere nuttige zaken aangewend. Methodologische wenken *Vanuit de eigen leefwereld (keuken, tuin, doktersbezoek, apotheeklectuur) en vanuit de media (krant, TV, tijdschrift) leggen de leerlingen een verzamelmap aan. De leerkracht en de leerlingen gebruiken occasioneel de verzamelde informatie als uitgang voor een klassengesprek. De leerkracht vereenvoudigt de inhoud ervan zodat deze voor de leerlingen bevattelijk wordt. De map kan ook als aanknopingspunt dienen voor andere thema's die aan bod komen in de ontwikkelingsdoelen. [ BVL " 2 lesuren ] 5.2.2 NIET LEVENDE NATUUR Leerplandoelstelling 20 De aggregatietoestanden kennen en de relatie kunnen leggen tussen de temperatuurverandering en de verandering van aggregatietoestand. Leerinhouden *Aggregatietoestanden van een stof. *Verandering van aggregatietoestand. Methodologische wenken *Vaststellen van het bestaan van 3 aggregatietoestanden (vast, vloeibaar, gas) (leerplandoelstellingen 1 en 2). *Proefondervindelijk aantonen van overgang aggregatietoestand naar de andere.

van

de

ene

*Smelt- en stolproeven kunnen uitgevoerd worden met paraffine of natriumthiosulfaat (opwarmen in warm waterbad) (leerplandoelstellingen 4, 5 en 6). Voor een kookproef gebruikt men het best water. *Verband nagaan tussen aggregatietoestand (leerplandoelstelling 3).

en

temperatuur

*Ter illustratie kunnen tabellen geraadpleegd worden. [ BVL : " 3 lesuren ] Leerplandoestelling 21 Kunnen vaststellen dat de oplosbaarheid afhankelijk is van de Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

31

temperatuur, de hoeveelheid oplosmiddel en de aard van de stof. Leerinhoud *Oplossen. Methodologische wenken *Proefondervindelijk het verschil aantonen tussen mengen en oplossen (krijt, bloem, suiker, zout / water) (leerplandoelstelling 2). *Aan de hand van proefjes met middelen uit het dagelijks leven vaststellen dat oplosbaarheid afhankelijk is van temperatuur, hoeveelheid oplosmiddel en aard van de stof (bv. suiker in thee, zout in soep, verwijderen van vlekken met een oplosmiddel, hard en zacht water) (leerplandoelstellingen 3 en 4). [ BVL : " 2 lesuren ] Leerplandoelstelling 22 Kunnen voorbeelden uit het dagelijks leven geven van communicerende vaten. Leerinhoud *Voorbeelden van verbonden vaten. Methodologische wenken *Verbonden vaten illustreren aan de hand van voorbeelden uit het dagelijks leven (waterketel, koffiekan, gieter, geurafsluiter, peilglas, flesjeswaterpas, fontein, waterleiding, sluis). [ 1B : " 1 lesuur ] Leerplandoelstelling 23 Kunnen met voorbeelden uit het dagelijks leven het verschil uitleggen tussen zinken, zweven en drijven. Leerinhouden *Met voorbeelden het bestaan van de opwaartse stuwkracht in een vloeistof aanduiden. *Voorbeelden van drijven, zinken, zweven. Methodologische wenken *De draagkracht van water aanbrengen aan de hand van situaties uit het dagelijks leven of het aan den lijve laten ondervinden in een zwembad waarbij dan ook een aantal voorwerpen in het water gebracht worden. In de klas kan men eenvoudige experimenten uitvoeren in een grote waterbak. *Volgende proefjes kunnen in aanmerking komen: -bootje vouwen uit aluminiumfolie, bootje verfrommelen tot een Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

32

zeer vaste prop (er even op trappen zodat alle lucht er tussenuit is); -pingpongballetje onder water duwen, ballon onder water duwen; -blokjes uit verschillende materialen (steen, kurk, houtsoorten, metalen, ...), ijsblokjes in een waterbak leggen; -kleine aardappel in een beker water brengen en geleidelijk meer en meer zout toevoegen; -een vers ei en een oud ei in een beker water brengen; -lege afgesloten plastic fles in een waterbak brengen en de fles geleidelijk vullen met water. *Men kan de leerlingen ook een tabelletje laten opstellen waarin ze zelf voorwerpen noteren die drijven en zinken. *Volgende denkvraagjes kunnen het aangebrachte toetsen: -Waarom zijn ijsbergen gevaarlijk? -Hoe blijft een onderzeeër onder water? -Waarom worden revalidatieoefeningen in het water uitgevoerd? [ BVL : "

4 lesuren ]

Leerplandoelstelling 24 Kunnen een thermometer temperatuurcurve lezen.

juist

gebruiken

en

aflezen,

en

een

Leerinhouden *Temperatuur. *Temperatuurmeting. *Bouw en werking van de thermometer. *Soorten thermometers. *Een temperatuurcurve opstellen en aflezen. Methodologische wenken *Het verschil tussen warmte en temperatuur wordt niet behandeld. Het komt erop neer dat leerlingen kunnen werken met thermometers. *Kan ons lichaam nauwkeurig de temperatuur waarnemen? Nauwkeurig leren aflezen van thermometers. Men kan op een schaal temperaturen laten invullen, b.v. normale lichaamstemperatuur, koortstemperatuur, kooktemperatuur van water, kamertemperatuur, warme koffie, koelkasttemperatuur, diepvriestemperatuur, smeltpunt van ijs, temperatuur van leidingwater. Deze opsomming is niet limitatief en kan aangevuld worden in functie van de aanbreng van de leerlingen. Voor een bepaalde temperatuurmeting de geschikte thermometer laten kiezen (soort, meetbereik, nauwkeurigheid). [ 1B : " 4 lesuren ] Leerplandoelstelling 25 Kunnen de invloed van temperatuurverandering op het uitzetten en krimpen van stoffen aan de hand van een voorbeeld illustreren. Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

33

Leerinhouden *Uitzetten en krimpen van stoffen. Methodologische wenken *Experimenteel vaststellen dat de stoffen in de verschillende aggregatietoestanden, verschillend uitzetten. *De

invloed van de uitzetting illustreren aan de hand van eenvoudige toepassingen. Uitzetting van vaste stoffen: zinken dakplaten, hoogspanningsdraden, treinrails, bruggen, wegen, buizen van de centrale verwarming. Uitzetting van vloeistoffen: thermometer, expansievat, bij het benzine tanken. Uitzetting van gassen: fietsbanden, spuitbussen, bij het opwarmen van gerechten in blik, gasflessen op kampeerterreinen. Bij deze toepassingen wordt dan ook de nadruk gelegd op veiligheid. [ 1B " 2 lesuren ] Leerplandoelstelling 26 Kunnen enkele praktische voorbeelden geven van warmtetransport en warmte-isolatie. Leerinhouden *Voortplanting van de warmte: geleiding, stroming, straling. *Isolatie. Methodologische wenken *Op grond van proefnemingen enkele stoffen rangschikken volgens hun warmtegeleidingsvermogen. *De begrippen geleiding, straling en stroming aanbrengen aan de hand van praktische voorbeelden. *Isolatie

behandelen

in

functie

van

energiebesparing.

*Voorbeelden van toepassingen in de woning: -hoe kan warmteverlies optreden? -welke zijn de isolatiemogelijkheden? -hoe gebeurt het warmtetransport in een centrale verwarming met water, hoe met een kachel? -uit welke delen bestaat een thermosfles en hoe wordt het warmteverlies beperkt? [ 1B : "

3 lesuren]


34

5.3 MINIMALE UITRUSTING Niet limitatieve lijst van didactische hulpmiddelen die nuttig kunnen zijn voor de uitwerking van dit leerplan. -klaslokaal met mogelijkheid tot verduistering; -een voldoende zware demonstratietafel voor de leraar aangepast werkblad, water en verwarmingsmogelijkheden; -retroprojector, diaprojector, scherm; -eventueel televisie en videorecorder -water- en gasaansluiting; -veiligheidsvoorschriften, brand- en vluchtplan; -brandblusapparaat, deken; -EHBO-kistje; -labojas.

met

-glaswerk (reageerbuisjes, erlenmeyers, bekers, maatglazen, kolven); -driepikkel met draadnet; -statief met klemmen; -balans; -thermometers (kwik-, alcohol-, bimetaal-, koortsthermometer); -blokjes uit verschillende materialen (steen, hout, kurk, metaal); -stoffen (bloem, zout, suiker, krijt, zwavelbloem, ether, alcohol, paraffine, natriumthiosulfaat, soorten oplosmiddelen); -herkenningsmiddelen (o.m. teststrookjes, di-jood); -dynamometer; -waterbak (b.v. aquarium); -verbonden vaten; -aluminiumfolie; -plastic flessen; -ballonnen; -plastic slangen, trechters; -model menselijke romp; -skelet; -model of transparant huid; -videofilms, diareeksen, CD-ROM (spijsvertering, voortplanting, enz.); -dialiseerslang. -loepen; -microscoop


35

6 EVALUATIE 6.1 Kwantitatief Evaluatie is een onontbeerlijk element van het leer- en vormingsproces. Het moet leerlingen toelaten een duidelijk inzicht te verwerven in de vordering van hun specifieke kennis en vaardigheden en in de ontwikkeling van hun gedragspatronen. In geen geval zal evaluatie nog langer benaderd worden als een selectiemiddel in functie van door de leerkracht vooropgestelde minimumnormen binnen de door hem afgebakende tijdslimieten. Elke evaluatie moet immers een uiting zijn van wederzijdse interesse en vertrouwen, en moet, in een eerste graad, zeker naar leerlingen 1B-BVL toe, gebeuren in een constructieve geest; in een geest waarbij het voor de leerling en de ouders duidelijk is dat leerkrachten bereid zijn tekorten bij te werken, eerder dan ze te bestraffen; in een geest ook, waarbij, conform de filosofie rond eindtermen en ontwikkelingsdoelen, blijvende inspanningen worden gedaan om de officiële minimumdoelstellingen op het einde van de eerste graad te realiseren. Met het oog op een permanente opvolging van de leerlingen is het aangewezen geregeld een evaluatiebeurt in te lassen. De evaluatie kan onder verschillende vormen plaatsgrijpen; een beoordeling van het klaswerk, mondelinge of schriftelijke beurten. Schriftelijke beurten worden al dan niet aangekondigd; ze peilen naar kennis, inzichten en vaardigheden, veelal ten opzichte van één specifiek probleem. Ze zijn nodig om leerlingen aan te sporen continu bij te zijn. Een frequentie aangeven lijkt hier erg moeilijk. In elk geval zullen dergelijke beurten geregeld gehouden worden. Er dient eveneens aandacht besteed aan de houding van de leerlingen tegenover een gesteld probleem. Evaluatie van houding kan gebeuren via mondelinge beurten of klasseobservatie. Vermits de schriftelijke beurten een element uitmaken van de algemene beoordeling worden ze best op school bewaard tot na de definitieve eindbeslissing (rekening houdend met termijnen voor beroepsprocedures). 6.2 Kwalitatief Er moet bij evaluatie steeds een relatie terug te vinden zijn met de vooropgestelde doelstellingen. De leerkracht zal er over waken dat elke evaluatievorm valide is (beantwoordt aan het doel waarvoor hij gebruikt wordt), betrouwbaar is (toevalligheden maximaal uitschakelt) en efficiënt is (peilt naar relevante doelstellingen). Het verdient aanbeveling dat, ook bij de evaluatieopdrachten, zo veel mogelijk praktische problemen worden behandeld; problemen die voor de leerlingen herkenbaar zijn in het dagelijks leven en waarbij zij het nut van het onderwijs in natuurwetenschappen effectief inzien. Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

36

Daarenboven moet uit de evaluatie blijken in welke mate een leerling de aangeleerde leerinhouden productief of alleen reproductief kan toepassen.

6.3 Examens Het opstellen van examenvragen zou het voorwerp kunnen uitmaken van een coördinatievergadering (vakgroepvergadering). Op die manier kan een zekere uniformiteit inzake concept en moeilijkheidsgraad nagestreefd en gerealiseerd worden. Het is aangewezen dat examens samen met de leerlingen degelijk worden voorbereid; duidelijk uitgeschreven afbakening van de "leerstof", aanduiding van de belangrijkste leerinhouden en doelstellingen, bespreking van een aantal "modelvragen". 6.4 Belangrijke opmerking Voor leerlingen 1B-BVL zal de leerkracht in de eerste plaats toetsen naar de basisdoelstellingen. Het volstaat immers dat leerlingen 1B-BVL de leerinhouden reproductief beheersen. Het bereiken van die specifieke vakdoelstellingen zal voor een belangrijk deel medebepalend zijn voor de houding van de vakleraar bij de eindbeslissing.


37

7 BIBLIOGRAFIE Ter attentie van de gebruiker, -

de aangehaalde werken zijn niet uitsluitend leerboeken; wellicht zijn een aantal werken nog slechts in de bibliotheek verkrijgbaar; de aangehaalde werken die zich vooral richten tot het basisonderwijs kunnen vooral gebruikt worden als remedië ring; de lijst is niet limitatief.

7.1 Levende natuur 7.1.1 Achtergrondinformatie voor de leerkracht -Peterson vogelgids, Peterson R., Tirion (Baarn-Nederland) -Geïllustreerde flora van Nederland, België en Luxemburg, Nennema, J., Den Gulden Engel (Antwerpen) -Flora van België en het G.H. Luxemburg, De Langhe, J., Nationale Plantentuin (Meise) -Moderne plantkunde, Lefever, H. e.a., De Boeck (Brussel) -Moderne dierkunde, Bronders, F. e.a., Van In (Lier) -Didactiek van de biologie, Asperges, M. e.a., De Sikkel (Malle) -Biologie, Mac Kean -Biologie I, De Facq, F., Soffers, R., De Sikkel (Malle) -Handleiding biologie I, De Facq, F., Soffers, R., De Sikkel (Malle) -Proges, blauwe dozen 1 en 2, (Brussel) -Bioscoop 1 en 2, De Schutter, P. e.a., Pelckmans (Kapellen) -Handleiding bioscoop 1 en 2, De Schutter, P. e.a., Pelckmans (Kapellen), met o.a. diareeks dissectie konijn -Natuurvriend 1 en 2, Janssens, H., De Sikkel (Malle) -Het bos ontdekken en begrijpen - educatief dossier, WWF (Brussel)

7.1.2 Leerlingenhandboeken (enkel ter inzage in de klas) -Biologie I, De Facq, F., Soffers, R., De Sikkel (Malle) -Macro/micro in de biologie, delen 1 tot 4, Desfossés, F. en Geuns, J., Plantijn (Deurne) -Ik ben 12, wat verandert er in mij?, Haspeslagh, A. & G., De Sikkel (Malle)

7.1.3 Naslagwerken voor leerlingen in de klasbibliotheek -Reeks "kringloop", Standaard educatieve uitgeverij -Weidebloemen, Kremer, B., Thieme (Baarn, NL) -Zoogdierengids in kleur, Hofmann, H., Thieme (Baarn, NL) -Bomengids in kleur, Aas, G., Thieme (Baarn, NL) Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

38

-Bruun's vogelgids, Bruun, B., Tirion (Baarn, NL) -Roofvogels en uilen, Nicolai, J., Thieme (Baarn, NL) -Paddestoelengids in kleur, Garnweidner, Thieme (Baarn, NL), 1992 -De nieuwe dieren- en plantengids voor onderweg, Eisenreich, W., Thieme (Baarn, NL), 1994 -Dierensporengids, Bang, P., Tirion (Baarn, NL), 1996 -Wat bloeit daar?, Aichele, D., Thieme (Baarn, NL), 1993 -De geïllustreerde flora, Blamey, M., Thieme (Baarn, NL), 1992 -De kleine bomengids, Klinting, L., Ploegsma (Amsterdam, NL), 1992 -De kleine insectengids, Klinting, L., Ploegsma (Amsterdam, NL), 1993 -De kleine zoogdierengids, Klinting, L., Ploegsma (Amsterdam, NL), 1993 -De kleine vogelgids, Klinting, L., Ploegsma (Amsterdam, NL), 1994 -Wapiti Beestenboek, Van Eck, R., Wapiti (Maastricht, NL), 1992 -De natuurgids vertelt over de veranderingen in het milieu, Brochier, B., Casterman (Doornik), 1989 -De veldbioloog vertelt over het leven in het water en in de grond, Dethier, M., Casterman (Doornik), 1991 7.1.4 Audiovisueel materiaal -Videofilm VHS, Bio in beeld 1 (met o.a. dissectie konijn), De Cock, W., De Sikkel (Malle) -CD-i, Edudisc Image Box, De Schutter, P. e.a., Pelckmans (Kapellen) -CD-i, Het grote wonder, De Schutter, P. e.a., Pelckmans (Kapellen) 7.1.5 Tijdschriften -Natuurreservaten, vzw, (Brussel) -Mens, Te Boelaarlei 23 te 2140 Antwerpen -VOB (Vereniging voor leerkrachten biologie, gezondheidszorg en milieu-educatie), tijdschrift biologie + jaarboek, J. Van Rijswijcklaan te Antwerpen -Velewe (Vereniging voor leerkrachten wetenschappen), tijdschrift - Mollenveldwijk 30, 3271 ZICHEM 7.2 Niet levende natuur -Reeks kringloop, Standaard Educatieve uitgeverij (Antwerpen) -Beste antwoorden boek, Deltas, 1992, ISBN 90-243-5026-3 -Encyclopedie van de wetenschap, Deltas,ISBN 90-243-5671-7 -101 vragen en antwoorden, (verschillende delen), Deltas, 1992 -Het grote experimenteerboek (Hoe en waarom reeks), ZuidNederlandse uitgeverij (Antwerpen) -Pulsar 1, De Valck, Gantois, Jespers, Peeters, Novum (Deurne), 1995, ISBN 90-5202-15-2x -Belangstellingsthema's geïntegreerde wetenschappen BSO, De Sikkel (Malle) Leerplanpakket natuurwetenschappen 1B-BVL

39

-Fysica 1, Materie-warmte-licht, Pergoot, De Garve (Brugge), 1994, ISBN 90-5148-112-8 -Fysica vandaag 3.1, Pelckmans (Kapellen), 1991, ISBN 90-2891566-4 -I'm O.K., Tetra pak dienst, schoolinfo, Postbus 77, 1710 Dilbeek, 1994 -Dossiers leefmilieucampagne, Neem de lucht niet te luchtig op./Bega geen flater, wees zuinig met water., Gemeenschapsministerie van leefmilieu, Jozef II straat 30, 4de verd., 1040 Brussel


40

7.3 Lijst van educatieve uitgeverijen

Opdat u de ISBN-nummers zou kunnen terugvinden en om op de hoogte te blijven van de nieuwste uitgaven, vindt u hieronder gegevens over de belangrijkste uitgeverijen. Plantijn, Santvoortbeeklaan 21-25, 2100 Deurne 03/360.03.11 Novum,

Santvoortbeeklaan 21-25, 2100 Deurne 03/360.04.11

De Sikkel, Nijverheidsstraat 8, 2390 Malle 03/309.13.30 Van In,

Grote Markt 39, 2500 Lier 03/480.55.11

Standaard Educatieve, Den Gulden Engel,

Belgiëlei 147 A, 2018 Antwerpen 03/239.59.00

Vrijheidsstraat 33, 2000 Antwerpen 03/238.08.93

Wolters Leuven, Blijde Inkomststraat 50, 3000 Leuven 016/20.81.91 Nieuw adres vanaf 1/1/1997: Santvoortbeeklaan 21-25, 2100 Deurne Die Keure, Oude Gentweg 108, 8000 Brugge 050/33.12.35 De Garve, Groene-poort dreef 27, 8200 St.-Michiels Brugge 050/38.07.07 MIM, Lakborslei 114, 2100 Deurne 03/325.87.00 Pelckmans Uitgeverij N.V.,


Kapelsestraat 222, 2950 Kapellen 03/664.53.20

41

7.4 Nuttige adressen -Stichting leefmilieu, Kipdorp, Antwerpen -PIWE - Lier -Aminal, Belliardstraat 14-18, 1040 Brussel, Cel M NE & I Educatieve centra van Aminal: -Boseducatief centrum Groenendaal Duboislaan 2 1560 Hoeilaart, tel. 02/657.59.25 -Natuureducatief centrum Kalmthout Putsesteenweg 129 2920 Kalmthout, tel. 03/666.12.28 (goed uitgeruste klas en veldlab) -Natuur- en milieu-educatief centrum Grimminge Hoogvorst 2 9506 Grimminge, tel. 054/32.04.92 -Natuur-educatief centrum Beringen Grauwe steenstraat 7/2 3582 Beringen/Koersel, tel. 011/45.01.91 -Educatieve centra van de vzw Natuurreservaten -Educatieve centra van steden, gemeenten en provincies -WWF, Grasmarkt 79 1000 Brussel, tel. 02/517 15 0 -Rode Kruis van Vlaanderen, Vleurgatsesteenweg 10, Brussel -Leefsleutels voor jongeren, Hundelbeeksesteenweg 1, 9820 Merelbeke -PROGES, Vereniging voor Promotie van Gezondheidszorg op School, Schildknechtstraat 9, 1020 BRUSSEL -VWGT - Vlaamse Werkgroep Gezonde Tanden , Koning Albertstraat 115, 1080 BRUSSEL


42

LESSENTABEL EERSTE GRAAD - EERSTE LEERJAAR B -

32 lesuren

BASISVORMING :

28 lesuren

Vakken

Lesuren

Godsdienst/Niet-confessionele Zedenleer

2

Nederlands

5

Frans

2

Geschiedenis

1

Aardrijkskunde

1

Wiskunde

4

Natuurwetenschappen

2

Plastische opvoeding

2

Muzikale opvoeding

1

Lichamelijke opvoeding

2

Technologische opvoeding

6

KEUZEGEDEELTE : 4 lesuren

Vakken

Lesuren


2 of 4

Nederlands

2

Frans

2

Wiskunde

2


2


1

Muzikale opvoeding

1


43

LESSENTABEL

EERSTE GRAAD - BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR - 34 lesuren

BASISVORMING :

16 lesuren

Vakken

Lesuren


2

Nederlands

3

Frans

2

Wiskunde

2

Aardrijkskunde

1

Geschiedenis

1

Natuurwetenschappen

1


1


3

of Project Algemene Vakken :

10

Nederlands-Frans-Geschiedenis

6

Wiskunde-Natuurwet.-Aardrijkskunde

4

BEROEPENVELDEN : 9 of 18 lesuren


44

LESSENTABEL EERSTE GRAAD - EERSTE LEERJAAR B -

32 lesuren

BASISVORMING :

28 lesuren

Vakken

Lesuren


2

Nederlands

5

Frans

2

Geschiedenis

1

Aardrijkskunde

1

Wiskunde

4

Natuurwetenschappen

2


2

Muzikale opvoeding

1


2


6

of

Project Algemene Vakken

15

Nederlands-Frans-Geschiedenis

8

Wiskunde-Natuurwet.-Aardrijkskunde

7

KEUZEGEDEELTE : 4 lesuren Vakken

Lesuren


2 of 4

Nederlands

2

Frans

2

Wiskunde

2


2


1

Muzikale opvoeding

1


45

LEERPLANPAKKET. 1ste graad 1 B - BVL

Recommend Documents