Leerlijn Kwaliteit én patiëntveiligheid voor aios

Leerlijn Kwaliteit én patiëntveiligheid voor aios Februari 2015

Colofon Samenstelling:

Wenckebach Instituut UMCG

Ontwikkelaars:

Drs. Pauline Bakker, onderwijskundige Wenckebach Instituut UMCG Dr. Peter Boendermaker, arts, medisch onderwijskundige, Wenckebach Instituut UMCG Drs. Menno de Bree, docent filosofie en medische ethiek, Onderwijs Instituut UMCG Dr. Donald van Tol, psycholoog en medisch socioloog

Verschijning:

februari 2015

Contact:

Drs. Pauline Bakker, [email protected], 050 361 7003

Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van mevrouw dr. P.F. Roodbol, Hoofd Wenckebach Instituut UMCG.

Leerlijn kwaliteit én patiëntveiligheid voor aios

2


Uitgangspunten 1.

2.

3.

4. 5.

6.

7.

Ziekenhuisbreed wordt kwaliteit en patiëntveiligheid op de kaart gezet. Deze leerlijn sluit aan op al reeds ingezette ideeën en initiatieven omtrent het onderwerp patiëntveiligheid in het UMCG en het 1 land . In de leerlijn wordt de ‘leefwereld’ en niet de ‘systeemwereld’ centraal gesteld. Kennis over regels, afspraken, systemen en regulering moet elders worden gehaald. Deze cursus gaat over de vraag wat het denken over ‘kwaliteit’ in de praktijk betekent, en hoe dit denken (of het gebrek daaraan) de praktijk vormgegeven heeft. De leerlijn sluit nauw aan bij de praktijk, met het doel om (a) de praktijk vanuit het perspectief van kwaliteit en patientveiligheid te kunnen analyseren, (b) te bekritiseren, en (c) waar mogelijk te veranderen De aios doen dit door middel van een viertal opdrachten, die tijdens bijeenkomsten van drie uur worden voorbereid en nabesproken. Het onderzoek middels die opdrachten richt zich op (a) (vaak impliciete) opvattingen over kwaliteit en patientveiligheid binnen de afdeling (organisatie en cultuur), (b) de kwaliteit van leidinggeven op de afdeling (en het eigen leidinggeven), (c) de kwaliteit van het karakter ( deugden en ondeugden), en (d) kwaliteit van argumenteren en besluitvorming. Het perspectief waarvoor gekozen is, is dat van de culturele antropologie – door aios als een Louis Theroux naar hun eigen praktijk te leren kijken, verkregen zij een blik-van-buitenaf op hun eigen praktijk. Om aios toegang te laten krijgen tot documenten, bijeenkomsten, ruimtes ed, en om de tijd en ruimte te bewaken die aios hebben toebedeeld gekregen voor het uitwerken van opdrachten, wordt er gebruik gemaakt van een mentor (senior staff)

Doel De deelnemers: Ontwikkelen een besef van kwaliteit en patiëntveiligheid kunnen kwaliteit kritisch evalueren ontwikkelen van de competenties: kijken, denken, spreken, waarderen en interpreteren ontwikkelen van de gedeelde taal wisselen ideeën uit en toetsen deze bij elkaar.

Opzet Zie voor schematische weergave bijlage 1.

1

Initiatieven zijn onder andere: ontwikkeling NFU master kwaliteit en patiëntveiligheid, ontwikkeling landelijke opleiding tot ziekenhuisarts, kwaliteit en patiëntveiligheid als onderdeel van het leiderschapsprogramma en het programma voor de talentvolle verpleegkundige van het UMCG. Maar ook visie van het UMCG omtrent het onderwerp kwaliteit en patiëntveiligheid.


3


Bijeenkomsten De leerlijn bestaat uit 5 bijeenkomsten Bijeenkomst 1: o Wat is kwaliteit? o Uitleg kwaliteitsberaad o Uitleg structuur van de volgende bijeenkomsten Bijeenkomst 2: kwaliteit van organisatie en cultuur Bijeenkomst 3: Kwaliteit van leiderschap Bijeenkomst 4: kwaliteit van karakter Bijeenkomst 5: kwaliteit van denken en besluitvorming Zie bijlage 2 voor uitwerking van de opdrachten per bijeenkomst. Met uitzondering van de eerste bijeenkomst hebben de bijeenkomsten de volgende opzet: Aanreiken bril (theorie) De deelnemers krijgen per bijeenkomst een andere bril aangereikt. Deze bril zorgt ervoor dat zij als 2 antropoloog, met een kwalitatieve onderzoeksblik, naar de eigen praktijk kijken . De klinische blik van de dokter wordt (even) afgezet. ‘Workshop’ (toepassen theorie in praktijk mbv van een opdracht) Kwaliteitsberaad (Reflecteren op de opdrachten) Eindopdracht Vanaf bijeenkomst 2 loopt er parallel aan de leerlijn, de eindopdracht. Naar aanleiding van de opdracht van de bijeenkomst ‘kwaliteit van organisatie en cultuur’ (bijeenkomst 2) kiezen de deelnemers een kwaliteit / patiëntveiligheid project dat zij gedurende de leerlijn moeten kunnen realiseren (= de eindopdracht). Dit doen zij onder begeleiding van de mentor op de afdeling. De eindopdracht is afgerond wanneer de mentor en de docenten zijn of haar goedkeuring geeft. Eventueel kan de afdeling er voor kiezen dat de uitkomsten van de eindopdrachten door de deelnemers gepresenteerd worden op de eigen afdeling.

Afronding Wanneer aan de volgende voorwaarden is voldaan, is de deelnemer geslaagd en ontvangt deze een certificaat voor de leerlijn. De deelnemer is aanwezig tijdens alle bijeenkomsten. Alle opdrachten zijn met een voldoende beoordeeld. De eindopdracht is goedgekeurd door mentor en docent Wanneer een deelnemer door onvoorziene omstandigheden een bijeenkomst niet heeft kunnen bijwonen, moet de deelnemer de opdracht van die bijeenkomst maken. Eventueel vindt er nog een individueel gesprek plaats tussen deelnemer en docent om de opdracht te bespreken.

2

De leerlijn heeft zich laten inspireren door de Britse interviewer / antropoloog Louis Theroux. Theroux kan als geen ander op een argeloze manier kijken en vragen stellen dusdanig dat je als kijker met een hele andere blik naar de situatie gaat / leert kijken.


4


Moment van starten voor de aios Enige ervaring in de kliniek is vereist om deze leerlijn te kunnen volgen. Daarom is het beste moment om in te stromen het eind eerste/begin tweede jaar van de opleiding

Doelgroep Alle aios in het UMCG en de regio

Samenstelling groep De leerlijn wordt multidisciplinair aangeboden

Aantal Vaste 8-12 deelnemers voor de bijeenkomsten

Duur De bijeenkomsten duren 3 uur

Tijdspad De leerlijn loopt ongeveer 6 maanden.


5


Bijlage 1

Schematische weergave opzet leerlijn

PRAKTIJK Opdracht / begeleiding

Bijeenkomst 1

Opdracht / begeleiding

Bijeenkomst 2:Kwaliteit van organisatie & cultuur


Bijeenkomst 3: Kwaliteit van leiderschap


Bijeenkomst 4: Kwaliteit en karakter

Inleidende bijeenkomst

Bijeenkomst 5: Kwaliteit van denken & besluitvorming

Opzet: Aanreiken bril* (theorie) ‘Workshop’ (toepassen theorie mbv van een opdracht) Praktijkopdracht (toepassen theorie in eigen praktijk) Kwaliteitsberaad (Reflecteren op de praktijkopdrachten)


6

Eindopdracht Werken aan een opdracht in de praktijk onder begeleiding van een mentor


Bijlage 2

Uitwerking opdracht per bijeenkomst

Bijeenkomst 1: Wat is kwaliteit Maak de volgende zin af: Kwaliteit is …..

Bijeenkomst 2: Observatieopdracht (bij organisatie en cultuur) [gebaseerd op Schein 1984; zie http://www.scienceprogress.nl/organisatie/cultuur-model-schein] Doel 1. Je omgeving en organisatiecultuur kunnen interpreteren en beoordelen in termen van artefacten, waarden en vooronderstellingen; 2. Het kritisch kunnen beoordelen van je omgeving en organisatiecultuur vanuit het perspectief van patiëntveiligheid 3. Het ontwikkelen van de vaardigheden (analytisch, communicatief) die hiervoor nodig zijn. Tekst opdracht 1. Selecteer: a. Een tekst voor patiënten (belangrijk of kenmerkend voor jouw afdeling) b. Een tekst voor professionals (idem) c. Een ruimte waarin professionals en patiënten bij elkaar komen (idem) d. Een ruimte uitsluitend bedoeld voor professionals (idem) e. Een overleg tussen professionals en patiënten (idem) f. Een overleg over patiënten, alleen tussen professionals (idem) 2. Maak voor elke tekst, ruimte en overleg afzonderlijk een observatiesheet (artefacten/waarden/vooronderstellingen, zoals geoefend tijdens bijeenkomst 1) en vul deze zorgvuldig in. Doe dit op basis van aantekeningen en observaties die je gedurende een aantal dagen hebt gemaakt. 3. Hoe is het gesteld met de coherentie en consistentie tussen de waarden en veronderstellingen van tekst, ruimte en overleg? Staan tijdens het overleg met de patiënt bijvoorbeeld dezelfde waarden centraal zoals die weerspiegeld worden door de inrichting? 4. Evalueer je observaties vanuit het perspectief van patientveiligheid. Wat draagt eraan bij, wat doet er afbreuk aan, wat lijkt geen relatie met dit thema te hebben? Waarom (niet)?


7


Bijeenkomst 3: Opdracht voor leiderschap ‘Leiderschap’ is 1 van de elementen van het ‘kwaliteitswiel’. In managementliteratuur is het ook een belangrijk onderwerp. ‘Leiderschapskwaliteiten’ lijken essentiële eigenschappen van dokters; gezien het aanbod van ‘leiderschapscursussen’ lijken die kwaliteiten ook (aan)leerbaar te zijn. Beantwoord de volgende vragen. Referenties verwijzen naar Sverre Spoelstra, Rene ten Bos, ‘Leadership’, in: Mollie Painter-Morland, Rene ten Bos (ed) (2011), Business Ethics and Continental Philosophy, Cambridge: Cambridge UP, p 181-198. 1. Plaatsbepaling (vraag individueel beantwoorden, dan overleg). a) Wat is volgens jou ‘leadership’? b) Waarom is het belangrijk (of niet)? c) Welke relaties zijn er met het thema kwaliteit en patientveiligheid? d) In welke situaties geef jij leiding? e) In welke situaties wordt aan jou leiding gegeven? 2. Er zijn verschillende visies op ‘leadership’. Klassiek is de zogenaamde ‘great man theory of leadership’ (p 183, 185). a) Hoe kom je dit type leiderschap in je praktijk tegen? Noem enkele (max 3) concrete voorbeelden. b) Hoe waardeer je deze blijken van leiderschap vanuit het oogpunt van kwaliteit en patientveiligheid? 3. Er zijn na de ‘great man theory’ verschillende leiderschapsbenaderingen ontwikkeld (p. 184) a) Noem van elke benadering 1 – 3 voorbeelden uit je eigen praktijk. b) Hoe waardeer je deze blijken van leiderschap vanuit het oogpunt van kwaliteit en patientveiligheid? Kun je vanuit dit oogpunt spreken van betere en slechtere benaderingen? 4. Welke leiderschapsbenadering(en) heb jij? Waarom? Noem concrete voorbeelden (vragen individueel beantwoorden). 5. Good leaderschip = effective leadership + ethical leadership (naar p 186) a) Wat vind jij van deze stelling (vanuit het oogpunt van kwaliteit en patientveiligheid)? b) Noem voorbeelden van leiderschapsblijken: Waarin ethiek en effectiviteit samengaan Welke onethisch zijn, maar wel effectief Welke ethisch zijn, maar niet effectief. 6. Welke leiders worden in jouw praktijk geïdealiseerd? Hoe krijgen zij dit voor elkaar? (maak gebruik van Zizek’s analyse, p 192 ev; besteed daarbij ook aandacht aan het spanningsveld tussen ‘leiderschap’ en ‘kennis’ (transparantie?)) Hoe kijk je hier tegenaan vanuit het perspectief van kwaliteit en patientveiligheid? 7. Als je nu weer kijkt naar het ‘kwaliteitswiel’ – hoe zou jij het begrip ‘leiderschap’ nu uitleggen?


8


Bijeenkomst 4: Opdracht bij karakter (Deugden) Inleiding Gedegen medische kennis, goede beheersing van medische vaardigheden en een gezond ontwikkeld empathisch vermogen zijn essentieel om een goede arts te kunnen zijn. Maar is daarmee alles gezegd? Deze oefening wil de vraag naar ‘goed dokterschap’ in het kader van kwaliteit en patiëntveiligheid, benaderen via een andere, al heel oude weg: de deugdethiek. Oefening deugdreflectie Het doel van deze oefening is, te reflecteren over de vraag welke deugden van belang zijn voor een goede (of zelfs ‘voortreffelijke’) uitoefening van het artsenvak waarbij kwaliteit en patiëntveiligheid voorop staan. Daarbij word je gestimuleerd na te denken over de vraag hoe een bepaalde deugd in een concrete, werkelijke situatie tot uiting zou moeten komen. Met andere woorden: waar ligt in een concreet geval ‘het juiste midden’? Een voorbeeld: empathie kun je beschouwen als een deugd, en behelst het vermogen je te kunnen verplaatsen in het perspectief van een ander. Is beheersing van deze deugd belangrijk voor een arts? Waarom wel of juist niet? En als empathie van belang is, waarin ligt in een concreet geval dan het juiste midden? Immers, je kunt ook een teveel aan empathie inzetten (waarbij je jezelf helemaal wegcijfert) of juist een tekort (de ander voelt zich onbegrepen en niet geholpen). Waar het juiste midden ligt zal in elk arts-patiënt contact weer kunnen verschillen, en het is de kunst dat evenwicht per situatie te herkennen en na te streven. Opdracht 1. Lees voor verdere verdieping, met name paragraaf 2 van het artikel over P Gardiner A virtue ethics approach to moral dilemmas in medicine J Med Ethics 2003;29:297–302. Doel is om voor jezelf nog helderder te krijgen wat een deugd is – en wat niet. 2. Stel een lijst op van 4 deugden (kwaliteiten) waarvan jij vindt dat die cruciaal zijn voor medewerkers op jouw afdeling met het oog op kwaliteit en patiëntveiligheid. Je kunt hierbij gebruik maken van de lijst van Moderne Deugden van Alain de Botton. Maar kijk bijvoorbeeld ook op: http://www.rechtsethiek.nl/2010/09/overzicht-met-deugden.html 3. Beschrijf bij elke deugd een situatie rondom kwaliteit en patiëntveiligheid waarin die deugd een belangrijke rol speelt. Het gaat er om, te laten zien hoe een deugdzaam persoon in die situatie zou handelen en waarom. Dat wil zeggen: wat is in die situatie ‘het juiste midden’? 4. Kom op basis van deze invulling tot een algemene, pakkende en tot nadenken aanzettende omschrijving (analoog aan het voorbeeld van De Botton, 3 regels) van zowel de deugd als de relevantie ervan. Probeer dit zo te maken, dat het resultaat op jouw afdeling aan de muur zou kunnen hangen. 5. Beoordeel ten slotte jezelf, je collega’s en je afdeling in de mate waarin de door jouw gekozen deugden worden beheerst. Deugden kun je immers aan- maar ook afleren, en het is dus relevant om na te gaan in hoeverre je omgeving de ontwikkeling van bepaalde deugden stimuleert of afremt. Deugd

Jezelf ( - / 0 / + )


Collega’s ( - / 0 / + )

9

Afdeling ( - / 0 / + )


Bijeenkomst 5: Opdracht kwaliteit van besluitvorming Wat is de kwaliteit van besluitvorming rondom de zorg van complexe patiënten? Met deze opdracht willen we je vragen om (a) een besluit dat genomen is binnen een (multidisciplinair) teamoverleg te reconstrueren en (b) te beoordelen. Ga daarvoor als volgt te werk (de toelichting op de opdracht volgt hieronder): 1. observeer een bijeenkomst waarin een besluit moet worden genomen over de behandeling van een patiënt. Het moet een casus zijn waarbij er verschil van mening (mogelijk) is. 2. Identificeer ter plekke alle argumenten en conclusies. 3. Maak achteraf een reconstructie en vul de ontbrekende premissen en tussenconclusies aan. 4. Print elke premisse en (tussen)conclusie in een groot lettertype apart uit op een A4, zodat we tijdens de bijeenkomst alles op een muur kunnen plakken zodat de ‘flow’ van het argument duidelijk wordt. 5. Geef een beoordeling van de besluitvorming: kloppen de aannames? Zijn de afleidingen logisch geldig?


10


Leerlijn Kwaliteit én patiëntveiligheid voor aios

Recommend Documents