Leerhuis voor Caritas en Diaconie
Inhoudsopgave Het beleid van het aartsbisdom Utrecht is erop gericht om parochies uit te doen groeien tot vitale missionaire geloofsgemeenschappen. PCI’en maken deel uit van geloofsgemeenschappen, hoewel ze er naar taken en verantwoordelijkheden niet mee samenvallen. In het algemeen rapport van het Ad limina bezoek 2013 stellen de Nederlandse bisschoppen dat door fusie grotere en sterkere caritasinstellingen ontstaan die in staat zijn de grotere parochies van de toekomst een diaconaal gezicht te geven. Een Missionaire kerk moet ook op het gebied van de diaconale liefdeswerken een duidelijk getuigenis afleggen van het Evangelie. Binnen dit Plan van Aanpak wordt een gezamenlijke verantwoordelijkheid van parochie en pci op de terreinen van diaconie en caritas verondersteld; samenwerkend in onderscheiden taken en verantwoordelijkheden.
Identiteit Het proces van groeien naar vitale missionaire geloofsgemeenschappen veronderstelt dat leidinggevenden in de parochies/pci’en vruchtbare interventies plegen om de randvoorwaarden zodanig te organiseren en in te richten dat Parochies/pci’en in staat worden gesteld dit doel te bereiken. Het thema 'Identiteit' is volgens velen het centrale probleemveld en het veld waarin vruchtbare interventies mogelijk zijn. De identiteitsvraag en de 'saillantie' van het geloof zijn bepalend voor de vitaliteit van een geloofsgemeenschap. De identiteitsproblematiek richt zich dan met name op vragen rondom de verankering van de identiteit in een doorleefde spiritualiteit. Veel lokale geloofsgemeenschappen worstelen met hun gemeenschappelijke identiteit in een samenleving die gekenmerkt wordt door processen van individualisering en pluralisering. Het is lastig voor geloofsgemeenschappen om collectief en individueel naar buiten uit te dragen wat hen bezielt, waartoe zij zich geroepen weten en wat hen verenigt. Onderzoek laat zien dat het nodig is om tot een perspectiefwisseling te komen en dat de vraag gesteld moet worden wat de lokale geloofsgemeenschap kan betekenen voor de leden van de geloofsgemeenschap en voor anderen. Dit betekent dat geloofsgemeenschappen op zoek moeten gaan naar geloofsverdieping, een aansprekend profiel, een gedifferentieerd aanbod voor oriëntatie in het alledaagse leven en naar een zorgvuldige vormgeving van de gelegenheden waarmee mensen zich kunnen identificeren en verbinden.
Missionaire geloofsgemeenschappen Missionaire geloofsgemeenschappen worden gevormd door gelovigen die geroepen en uitgezonden zijn in een specifieke tijd en context. Missionaire geloofsgemeenschappen participeren in Gods heil voor de wereld. Zij zijn in alles dienstbaar aan Gods zending (missio Dei), in de verwachting van het Koninkrijk. De kerk bestaat niet voor zichzelf, maar is teken en instrument van Gods dienst van verzoening in en voor de wereld. Dit betekent dat missionaire gemeenten Gods roeping proberen te verstaan op de
plek waar ze zijn (contextueel en incarnationeel). Daar proberen ze, geïnspireerd door bijbel en traditie, het evangelie concreet en praktisch te maken, in de verwachting van Gods rijk (eschatologisch) . Het begrip 'missionaire geloofsgemeenschap' en de daaruit voortkomende beleidsrichting problematiseren de gangbare wijze van kerk-zijn. Dit begrip doorbreekt de heersende codes en kan daardoor opgevat worden als een bevrijdingsbeweging of bevrijdingsproces. Bevrijding waarvan? Bevrijding uit hopeloosheid en hulpeloosheid. De heersende structuren zijn in het belang van de heersenden. In toenemende mate echter zijn de machtelozen hun macht gaan opeisen in maatschappij en kerk. Dit gebeurde onder meer door armen, zwarten en vrouwen. Deze groepen herontdekten wat 'kerk-zijn' betekent: een gemeenschap van gelijken, waar de maatschappelijke structuren die mensen marginaliseren op grond van klasse, ras of sekse, niet wordt gereproduceerd. Dit vraagt van geloofsgemeenschappen 'inclusief' denken: ontvankelijkheid bij niet-armen die de zaak van de armen tot de hunne maken, bij witten die de conditie van zwart-zijn aannemen en bij mannen die vrouw-geïdentificeerd zijn. Het uiteindelijke perspectief is een vernieuwing van de hele kerk. Er zijn conflictlijnen tussen het Koninkrijk van God en onze wereld: daarin komt het appèl van Gods Rijk tot ons, in het appèl van de slachtoffers en waarin de oervragen van de mensheid op een existentieel niveau aan de orde komen. De kerk als ecclesia wordt geroepen om Gods appèl te horen, zoals dat klinkt in het appèl van de slachtoffers van maatschappelijke conflicten. Luisterend naar de slachtoffers kan de kerk hun ervaringen interpreteren in het licht van het evangelie. Op deze wijze kan de kerk uitgroeien tot zorgzame, dienende èn verzoeningsgemeenschap. De verzoeningsgemeenschap is een resocialisatiegemeenschap waarvan de leden niet worden gedefinieerd op basis van hun maatschappelijke rol en positie. In een dergelijke gemeenschap heeft ieder mens een unieke en onuitwisbare waardigheid als schepsel Gods (imitatio Dei) als teken van de hoop die te maken heeft met de komst van Gods Koninkrijk en de daarbij behorende eenheid van de mensheid.
Diaconie en caritas In de loop der jaren is een schat aan definities over diaconie verschenen. Over het algemeen is de strekking dat diaconie te maken heeft met dienst aan de naaste in nood, met helen, genezen, verzoenen; met omzien naar degenen die lijden, ontrecht en verdrukt worden. Diaconie als uitingsvorm van de aanwezigheid van de kerk in de samenleving kan in zich beschouwd worden als een manifestatie van het komende Rijk Gods. De geloofsgemeenschap komt op voor personen en groepen in de parochie zelf en in de gehele samenleving, die materieel en immaterieel steun nodig hebben. Dit betreft financiële ondersteuning, sociale ondersteuning, missie- ontwikkelingssamenwerking- en vredeswerk, kerk en industriële samenleving, de vreemdeling in ons midden. Dat betekent ook dat de Heilige geest troost, helpt, bemoedigt en gelovigen uitdaagt om zich met hun leven af te stemmen op dienst aan de wereld. Diaconie is dan allerlei manieren waarop groepen van christenen (waaronder parochies en pci’en)zich solidariseren met mensen in nood en/of (mee)werken aan het oplossen van maatschappelijke problemen.' Diaconie kan aldus ook begrepen worden als geloofscommunicatie, gericht op het geloof als maatschappelijke inzet. Het geloofsgesprek dient dan concreet als inhoud te hebben de dienst aan het recht van het spreken, aan het geluk en de waardigheid van de ander.
Diaconie wordt aldus een wezenlijke weg ter navolging van Jezus en zijn werken aan de komst van het rijk Gods en deelname aan solidarisering met mensen in nood. In de navolging van Jezus helpt ons het volgende gebed: ‘God, geef mij de kracht om te dragen wat onveranderlijk is, geef mij de moed om te veranderen wat ik kan veranderen, en geef mij de wijsheid om tussen beide te onderscheiden’. Die kunst van het onderscheiden is heilzaam voor wie diaconaal wil handelen. Het is ook heilzaam anderen te helpen dit onderscheid aan te brengen in hun leven.
Caritas Het uitgangspunt van de sociale leer van de Kerk is de mens die beeld is van God (‘imago Dei’). Daaruit volgen de andere vertrekpunten als de waardigheid van de mens, de roeping van de mens, de roeping van de gemeenschap, de vrijheid als gave en opdracht. De Sociale leer richt zich op de gemeenschap en onderlinge verhoudingen (‘bonum commune’) en onderscheidt daar toe de drie kernbegrippen van personaliteit, solidariteit en subsidiariteit. Paus Benedictus XVI schrijft: “voor de Kerk is de liefde alles” (‘Caritas in Veritate’, nr. 2). “Alles komt voort uit Gods liefde, alles wordt erdoor gevormd en alles is erop gericht.” De paus wijst naar de liefde die Jezus Christus bezielde en waarvan Christus getuigde met zijn leven, dood en verrijzenis. God heeft deze liefde in het hart van de mens gelegd. Het is de roeping van mensen om krachtens deze liefde hun medemens lief te hebben. Liefde-in-waarheid is niet sentimenteel en niet gereduceerd tot emotie, maar geeft inhoud aan sociale verantwoordelijkheid en vormt het geweten van de mens. Deze liefde is de rode draad die door de sociale leer van de Kerk loopt. Wanneer in de sociale leer gesproken wordt over verantwoordelijkheid en verplichting, dan komt dat voort uit de liefde die nauw samenhangt met de voornaamste geboden die Christus ons heeft voorgehouden, namelijk “Gij zult de Heer uw God liefhebben met geheel uw hart, geheel uw ziel en geheel uw verstand. Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf ” (Mt. 22, 36-40). Het gaat in de sociale leer van de Kerk, in ons sociaal en diaconaal handelen, om ‘een beschaving van liefde’ gebaseerd op het liefdesgebod van de Heer: “Dit is mijn gebod dat gij elkaar liefhebt, zoals Ik u heb liefgehad” (Joh. 15, 12). De liefde geeft inhoud aan de persoonlijke relatie tot God en tot de naaste; ze vormt het principe niet alleen van microbetrekkingen (in vriendschap, familie en kleine groepen), maar ook van macrobetrekkingen (sociale, economische en politieke verbanden) (‘Caritas in Veritate’, nr. 2).
Bijbelse gronden Het zelfverstaan van de christelijke geloofsgemeenschap is gebaseerd op het geloof in de Drieëne God, die als Vader, Zoon en Geest beleden wordt als kerkconstituërend en richtinggevend aan de weg die de christelijke geloofsgemeenschap door de tijd gaat. In de Schepping (Genesis 1-4) vormt God de chaos om tot eenheid en orde. Alles wordt een rechtmatige en doelmatige plaats gegeven zodat alles tot z'n recht komt en kan zijn zoals en waartoe het bedoeld is. Eenheid en orde zijn als het ware de conditio sine qua non zonder welke de schepping niet kan zijn zoals bedoeld. Dit geldt niet in de laatste plaats voor de mens zelf. Waar eenheid en orde ontbreken, daar is het geschapene en dus het leven zelf in het geding. In het alledaagse leven van mensen is vaak sprake van chaos die veroorzaakt wordt door het ongewisse van het leven zelf en door de inbreuk die sociaal-maatschappelijke structuren en instituties op het leven van mensen doen waardoor ze de zelfcontrole en zelfsturing over hun leven kwijtraken. Dan zijn er anderen nodig die behulpzaam zijn bij het overwinnen van de chaos en het hervinden van zelfcontrole en zelfsturing. Jozua wordt door Mozes samen met elf anderen erop uit wordt gestuurd om Kanaän te gaan
verkennen, om te weten te komen wie er wonen, welke hun gebruiken zijn en hoe ze er kunnen leven. 'Erop uittrekken' naar de plekken waar de kwetsbaren wonen, werken, leven, hun dagen slijten in eenzaamheid, armoede en sleur. De thematiek van het uitgezonden worden naar onbekende oorden in het vertrouwen dat het allemaal wel goed komt, treffen we ook aan bij het optreden van Jezus. Hij zendt zijn leerlingen twee aan twee uit, en daarna tweeënzeventig anderen, ook twee aan twee. Ze mogen niets meenemen op hun trektocht en ze moeten erop vertrouwen dat ze in vreemde oorden mensen ontmoeten die hen goed gezind zijn en opnemen in hun huis. Dat mensen niet alles en op dezelfde wijze hoeven te doen, ook niet als gelovige binnen een geloofsgemeenschap, leren wij van de metafoor van het lichaam van Paulus (1 Kor. 12). Zoals het lichaam één geheel vormt, zo vormen ook de gelovigen met al hun talenten één geloofsgemeenschap.
Wat willen wij doen in het Leerhuis? In het leerhuis bieden wij activiteiten aan voor vrijwilligers en andere geïnteresseerden op het terrein van caritas en diaconie. Deze activiteiten hebben tot doel a. de kennis, deskundigheid en handelingscompetentie van deze doelgroep te versterken, b. deze vaardigheden in relatie te brengen met de sociale traditie van de kerk en het persoonlijke geloven van betrokkenen c. verbetering en versterking van de kwalitatieve inbreng op het terrein van caritas en diaconie. Deze activiteiten kunnen plaatsvinden op locaties van geloofsgemeenschappen en op zogenaamde vindplaatsen van diaconie en caritas.
Hoe willen we het bovengenoemde doel bereiken? Via het aanbieden van cursorische bijeenkomsten, variërend van 1 tot enkele dagdelen, met leer- en uitwisselingselementen en via zogenaamde ‘werkbezoeken’ aan diaconale activiteiten (vindplaatsen van caritas en diaconie) voor ontmoeting en deelname aan de diaconale praktijk van alledag. Wij gebruiken de methodische drieslag ‘zien, oordelen (kundig verklaren) en handelen’. Inhoudelijk gebruiken we thema’s uit theologie en ecclesiologie die in de voorafgaande inleiding zijn genoemd en actuele sociaal-maatschappelijke thema’s. De uitvoering is in handen van de diaconale diocesane werkers en de missiesecretaris.
Met wie willen we het bovengenoemde doel bereiken? Allereerst vanuit de kennis en kwaliteiten die in het team van de diaconale werkers aanwezig zijn. Daarnaast werken we op inhoudelijke thema’s samen met Terra en andere relevante organisaties bij we cursussen worden ingekocht. We werken samen met leden van pastorale thema’s om zicht te krijgen op relevante vragen naar inhoudelijke verdieping van het parochiële diaconale vrijwilligerswerk en voor begeleiding op maat voor verwerking en vervolgvragen naar verdieping. We houden onze opdrachtgever, het bestuur van de DKCI, op de hoogte van de voortgang van het Leerhuis, nemen eventuele relevante opmerkingen mee voor de ontwikkeling van het Leerhuis en nodigen de bestuursleden uit om deel te nemen aan het aanbod. Ieder jaar zal het aanbod aangepast worden aan de actualiteit.
Drieslag
Diaconale thema’s uit theologie
Diaconale thema’s uit ecclesiologie
Zien Oordelen Handelen Vrijwilligers uit Caritas en Diaconie
Actuele sociaalmaatschappelijke thema’s
