1
Leerdoelen SEH PE 2016: (Echt)scheiding Inleiding Als mensen uit elkaar gaan en hun relatie beëindigen, heeft dat gevolgen voor de eigen woning en financiën. Als (een van de) partijen inzake hun relatiebeëindiging de adviseur om begeleiding van hun financiële huishouding vragen is voor deze adviseur kennis van alle onderdelen een belangrijke voorwaarde om een geïntegreerd advies te kunnen geven. Een geïntegreerd advies is noodzakelijk omdat bij relatie beëindiging diverse onderdelen van de financiële en fiscale huishouding van de klant worden geraakt. Allereerst zijn er diverse fiscale en juridische aspecten waar in het advies rekening mee moet worden gehouden. De kennis zelf en de toepassing van de kennis inzake echtscheiding is met de wijziging van het fiscale regime eigen woning vanaf 2013 fiscaal gecompliceerder geworden. Het nieuwe fiscaal regime beschouwt het over te nemen hypotheekdeel als een nieuwe hypotheek (annuïtair of lineair). Specifieke kennis van het huwelijksvermogensrecht is nodig om de financieel-juridische positie van beiden (ex-)partners te kunnen beoordelen. Met name de woongerelateerde kennisonderdelen, zoals de eigendomsverhouding. Bij de alimentatievaststelling en dus de financiële positie is het draagkrachtbeginsel van toepassing. Partneralimentatie kan periodiek ingaan of afgekocht worden. De vanaf 1 januari 2015 fiscaal niet meer aftrekbare kinderalimentatie (forfaitaire regeling via de persoonsgebonden aftrek in box 1) geeft een wijziging van de financiële positie, ook voor reeds gescheiden ouders. Daarnaast is kennis van financieren noodzakelijk. Om de hypotheek betaalbaar te houden in relatie tot het netto-uitgavenpatroon is een berekening van de consumptief besteedbaar inkomen een noodzakelijk onderdeel van het adviesproces. Bij verkoop kan er een eventuele restschuld ontstaan. Specifieke kennis van NHG is nodig om te beoordelen of en in hoeverre deze restschuld voor kwijtschelding in aanmerking komen. Uiteindelijk kan wellicht de haircut-regeling soelaas bieden. De aflossingsproducten, zoals een aan de geldlening gekoppelde KEW, SEW of Brede Herwaarderingsverzekering en de toedeling daarvan bij echtscheiding zijn grotendeels gedefiscaliseerd en deze specifieke kennis maakt het advies complexer. Voldoende kennis van pensioenverevening is nodig om de ook de toekomstige financiële positie in kaart te kunnen brengen. Al deze kennisonderdelen die spelen bij het verbreken van een relatie vragen om een geïntegreerd advies. De (blijvende) betaalbaarheid van de woonlasten is daarbij een belangrijk uitgangspunt. De kennisonderdelen zijn als volgt nader gedefinieerd:
1
Fiscaal: de financiële gevolgen van (echt)scheiding zijn vaak erg groot, of het nu gaat om echtscheiding of het uit elkaar gaan van samenwoners. Soms zelfs onvoorzien groot, als de fiscale gevolgen niet goed in beeld zijn gebracht. Vaak gaat het dan met name om de hypotheekrenteaftrek van de (voormalige) eigen woning. Sinds 1 januari 2013 is het nieuwe regime voor eigenwoningschulden in de inkomstenbelasting in beeld. Tijdens de PE-dagen worden de fiscale gevolgen van uit elkaar gaan voor de eigenwoningregeling behandeld. De gevolgen worden toegelicht aan de hand van een aantal casusposities. Een gedegen kennis van de fiscale ins en outs van de eigen woning is noodzakelijk om consumenten goed te kunnen adviseren. De voordelen uit eigen woning en de aftrekbare kosten van eigenwoningschulden (zowel onder het regime vanaf 1 januari 2013 dan wel in combinatie met het regime tot 1 januari 2013) worden daarom afzonderlijk behandeld. Huwelijksvermogensrecht: om de fiscale gevolgen van een scheiding te kunnen beoordelen, is kennis van relevante onderdelen van het huwelijksvermogensrecht van groot belang. Daarbij besteden we niet alleen aandacht aan de situatie echtscheiding. Ook in de situatie van ongehuwd samenwonen met een samenlevingscontract staat meestal hoe de overeenkomst beëindigd kan worden. Er staan ook vaak afspraken in over bijvoorbeeld de verkoop van het huis en de verdeling van de spullen als de relatie eindigt. Uitgangspunt voor de adviseur zijn de afspraken die (aanstaande) ex-partners met elkaar hebben gemaakt in het convenant. Daarom zal ook aan deze situaties aandacht worden besteed. Erfrecht en erfbelasting: bij overlijden na echtscheiding van een van de ex-partners is het belangrijk dat de nalatenschap terecht komt bij de beoogde erfgenaam. Het is daarom noodzakelijk om de erfrechtelijke situatie te beoordelen. Dit kan leiden tot het opstellen van een testament. Indien er al een testament aanwezig was, zal deze aan de (gewijzigde) wensen aangepast moeten worden. Ook tijdens de scheiding moeten partijen ervan bewust gemaakt worden dat bestaande afspraken van kracht blijven. Ook van belang is de fiscale gevolgen bij verkrijgingen van een overleden ex-partner aan de langstlevende ex-partner. Met de basiskennis kan de adviseur klanten kwalitatief doorverwijzen naar een specialist, zoals de notaris. NHG: sinds 2014 zijn de normen voor het voortzetten van de bestaande hypotheek met NHG bij scheiden verruimd. Er gelden ruimere inkomensnormen voor mensen die de bestaande hypotheek met NHG willen voortzetten. Hierdoor kan een van beide ex-partners de (gehelde of gedeeltelijke) woning overnemen. Dit geldt ook voor zogenaamde onder water woningen. Het is geen uitzondering dat bij scheiding één van beide huiseigenaren in het huis wil blijven wonen. Die partner zal dan het deel van zijn of haar ex-partner moeten kopen. Voor woningeigenaren die in een scheiding verwikkeld zijn, zijn er dus meer mogelijkheden om de woning te behouden. NHG maakt hiervoor gebruik van nieuwe beheercriteria. Vanaf 2014 moeten de hypotheekproblemen flink groter moeten zijn voordat de NHG goedkeuring gaat geven voor onderhandse verkoop en het voldoen van een eventuele restschuld. Daar tegenover staat dat de mogelijkheden om de woning te behouden worden verruimd. Pensioenverdeling bij scheiding: om de financiële gevolgen van een scheiding te kunnen beoordelen voor de inventarisatie en analyse van het lang leven risico, is kennis van relevante onderdelen van de wijze waarop het pensioen verdeeld kan worden van groot belang. Eindtermen (echt)scheiding SEH PE 2016
2
Netto besteedbaar inkomen: bij de analyse en het advies van de adviseur over de vraag of de woonlasten (blijvend) betaalbaar zijn na de relatiebeëindiging, volstaat een analyse op basis van een bruto inkomen niet. Ook niet een berekening volgens de adviessoftware van het netto besteedbaar inkomen enkel op basis van de woonlasten. Een exercitie van de leeflasten van de consument ( de categorie “eten, drinken en vrolijk zijn”) is nodig om te analyseren of de woonlasten betaalbaar zijn en blijven. Hierna volgt een uiteenzetting van de noodzakelijke kennisonderdelen vertaald in specifieke leerdoelen tijdens de tweedaagse PE-sessie in het kalenderjaar 2016.
Leerdoelen (echt)scheiding A. Fiscale Kennis echtscheiding en de eigen woning 1 De adviseur kent het begrip fiscale partner in relatie tot de eigen woning, zoals : de fiscale gevolgen voor fiscale partners en de eigen woning, zowel bij aanvang als einde van het partnerschap; de bijzondere regeling voor duurzaam gescheiden levende echtgenoten. Toelichting: voor de eigenwoningregeling speelt het partnerbegrip een belangrijke rol. Wijzigingen in omstandigheden waardoor belastingplichtigen fiscale partners worden of geen fiscale partners meer zijn, hebben dus ook gevolgen voor de eigenwoningregeling. 2
De adviseur kent de fiscale gevolgen van scheiding en: 2.1 de voordelen uit eigen woning, en: 2.2 de eigenwoningschuld met ingang van 1 januari 2013, en: 2.3 en de eigenwoningschuld in combinatie met het overgangsrecht van hoofdstuk 10bis, in de volgende situaties: beide (ex-) partners vertrekken uit de gezamenlijke eigen woning, die leeg te koop staat; één van de partners blijft wonen, de ander vertrekt, de woning blijft onverdeeld; degene die in de woning blijft wonen en het 50%-aandeel van de ex-partner overneemt en: - de gevolgen voor de overdrager; - de gevolgen voor de overnemer; één van de (ex-)partners is volledig eigenaar. Toelichting 2.1: respectievelijk (1e bullet) de verhuisregeling, (2e bullet) de 24maandsperiode na vertrek, (3e bullet) toepassing van de bijleenregeling en (4e bullet) de situatie waarin de eigenaar of de niet-eigenaar in de woning blijft wonen. Toelichting 2.2: de eigenwoningschuld is gedefinieerd in artikel 3.119a, wet IB 2001. Voor een dergelijke schuld geldt onder meer een contractuele volledige aflossingsverplichting in ten hoogste 360 maanden. Na de scheiding is slechts sprake van een eigenwoningschuld, indien de bijbehorende (voormalige) woning nog als eigen woning is aan te merken. Voor de
Eindtermen (echt)scheiding SEH PE 2016
3
aftrekbaarheid van de rente en kosten van de eigenwoningschuld moeten deze kosten wel moeten drukken op de betreffende ex-partner. Toelichting 2.3: een zogenoemde bestaande eigenwoningschuld (artikel 10bis.1 lid 1) is op grond van artikel 10bis.9 lid 1 een eigenwoningschuld in de zin van artikel 3.119a lid 1, voor zover deze niet door toepassing van de eigenwoningreserve is verminderd. In de situaties volgens bovengenoemde bullets is het leerdoel de kennis van de gevolgen van (echt)scheiding voor de bestaande eigenwoningschuld, al of niet in combinatie met de nieuwe regeling van eigenwoningschuld. 3
De adviseur kent de fiscale gevolgen van scheiding en het overgangsrecht van 10bis voor de kapitaalverzekering eigen woning (KEW), de spaarrekening eigen woning (SEW) en beleggingsrecht eigen woning (BEW); Toelichting: een op 31 december 2012 bestaande KEW, SEW of BEW valt onder het overgangsrecht van artikel 10bis.2. Er is sprake van een KEW, SEW en BEW indien en voor zolang aan de voorwaarden wordt voldaan. Voorwaarden zijn –bijvoorbeeld voor een KEWdat na 31 december 2012 het verzekerde bedrag niet is verhoogd en de looptijd niet is verlengd. Een voorwaarde is ook dat sprake moet blijven van een eigen woning (artikel 10bis.4 lid 2). Aandachtspunten bij (echt)scheiding met betrekking tot de KEW, SEW en BEW zijn onder meer: wat zijn de fiscale gevolgen van de verdeling van een KEW of een (Pre) Brede Herwaarderingsverzekering? Idem voor een SEW of BEW. is bij (één van) de ex- partners na de scheiding nog sprake van een eigen woning? is de KEW, SEW of BEW in het kader van de scheiding afgekocht? is de KEW, SEW of BEW in het kader van de scheiding vervreemd?
4
De adviseur kent de fiscale gevolgen van scheiding en overdrachtsbelastingaspecten; Toelichting: wordt de gezamenlijke eigen woning in het kader van scheiding verdeeld en toegedeeld aan één van de ex-partners, dan kan dit vaak zonder gevolgen voor de overdrachtsbelasting.
B. Huwelijksvermogensrecht in geval scheiding en de eigen woning 5
De adviseur kent de hooflijnen van de verdeling en verrekening van het vermogen bij scheiding in de situatie van: wettelijke gemeenschap van goederen; huwelijkse goederen; ongehuwd samenwonen.
Eindtermen (echt)scheiding SEH PE 2016
4
6
De adviseur kent de fiscale gevolgen van alimentatiebetalingen tussen gehuwden en ongehuwd samenwonenden: periodieke alimentatiebetalingen, afkoop, verrekening van lijfrente.
7
De adviseur kent de gelijke fiscale behandeling van partneralimentatie tussen gehuwden en ongehuwden. Toelichting: de staatsecretaris van Financiën heeft bekend gemaakt dat partneralimentatie voor de inkomstenbelasting en de schenkbelasting gelijk moet worden behandeld. Ook geldt een gelijke fiscale behandeling voor de alimentatie(verwante) uitkeringen tussen voormalig ongehuwd samenwonenden en gehuwde of geregistreerde partners.
C. Erfrecht en erfbelasting na een scheiding 8
De adviseur kent de fiscale gevolgen bij overlijden na scheiding van de ex-partner bij een verkrijging volgens de erfbelasting met betrekking tot: de hoogte van de erfbelasting: tarief en vrijstelling; de tegemoetkoming voor een verlaagd tarief in bijzondere omstandigheden. Toelichting: volgens een besluit van 5 juli 2010, nr. DGB2010/872M, Staatscourant 2010, 10783 kan onder voorwaarden het tarief gematigd worden.
9
De adviseur signaleert de gevolgen van overlijden van een van de ex-partners en de erfrechtelijke gevolgen, zoals: bij overlijden van een van de ex-partners op het moment dat er nog minderjarige kinderen zijn: het ouderlijk vruchtgenot en het uitsluiten daarvan door de erflater door middel van het opstellen van een testament; na echtscheiding en bij eerder overlijden van een van de kinderen dan de ex-partner en het maken van een tweetrapsmaking als variant; de mogelijkheid van het herroepen van het bestaande testament als gevolg van een echtscheiding; het aanwijzen van een bewindvoerder in plaats van de langstlevende ex-partner in geval van minderjarige kinderen.
D. NHG-beheercriteria in geval scheiding en de eigen woning 10 De adviseur kent het onderscheid tussen het NHG-acceptatiebeleid en het beheerbeleid. Toelichting: het acceptatiebeleid is onder andere gericht op betaalbaarheid op lange termijn en toetst op basis van fictieve annuïteiten. Het beheerbeleid daarentegen is gericht op woningbehoud in de komende drie jaar en toetst op basis van werkelijke lasten. 11 De adviseur kent de NHG-beheercriteria en de voorwaarden van restschuldfinanciering bij relatiebeëindiging;
Eindtermen (echt)scheiding SEH PE 2016
5
Toelichting: de zgn. haircut-regeling: een eenmalige aflossing op de hypotheekschuld door NHG zodat de lening wel betaalbaar kan worden voor een van beide ex-partners. 12 De adviseur weet de klanten te informeren dat de NHG-dekking van het verzekerd restschuldrisico bij verkoop van de woning als gevolg van een relatiebeëindiging geen “blanco cheque” oplevert. Toelichting: NHG is er alleen voor de klanten die echt geen andere optie hebben. Nu wordt in de praktijk nog weleens gedacht door de klant dat hij een soort verzekering heeft gesloten met NHG tegen restschuld met een onvoorwaardelijke uitkering. Maar dat is te positief gedacht. Zie in dat verband: http://www.volkskrant.nl/archief/de-nhg-is-geen-pinautomaat~a3454968/ 13 De adviseur kent het proces en de voorwaarden met betrekking tot het preventief en intensief beheer bij betalingsproblemen ten gevolgde van een relatiebeëindiging; E. Pensioenverevening bij echtscheiding 14 De adviseur kunt de wijze en de voorwaarden waaronder het ouderdomspensioen kan worden: verdeeld volgens het Boon/Van Loon arrest (27 november 1981), of: verevend c.q. geconverteerd volgens de Wet Verevening Pensioenen. 15 De adviseur kent de uitkering en de voorwaarden volgens het bijzonder partnerpensioen bij overlijden van de ex-partner. Toelichting: Als pensioenen op basis van de Pensioenwet zijn verdeeld, kan een ex-partner recht hebben op bijzonder partnerpensioen. Veel pensioenregelingen kennen een partnerpensioen op basis van een risicoverzekering. Na een scheiding komt deze voorziening in zijn geheel te vervallen. 16 De adviseur kent de hoofdlijnen van de rekenregels bij de verdeling van het pensioen bij een beschikbare premieregeling. Toelichting: voor een beschikbare premieregeling is er een andere manier om de verdeling van het opgebouwde pensioen af te wikkelen. 17 De adviseur kent de verschillende varianten van pensioenverrekening, zoals een verrekening met: vermogen lijfrente alimentatie 18 De adviseur weet dat de gegevens van een UPO in geval van echtscheiding niet altijd juist zijn weergegeven om te kunnen vertalen naar een pensioeninkomen. Eindtermen (echt)scheiding SEH PE 2016
6
Toelichting: in het UPO kan het zijn dat er geen afslag heeft plaatsgevonden ter grootte van het verevende ouderdomspensioen. Daardoor kan er een te positief cijferbeeld zijn van het te verwachten ouderdomspensioen in relatie tot bijvoorbeeld de woonlasten. Dus eerst zorgen dat de echtscheiding daar correct in verwerkt is. F. Advies op basis van netto besteedbaar inkomen Na kennis van bovengenoemde onderdelen is de adviseur in staat om: 19 zijn geïntegreerd advies te baseren op het netto besteedbare inkomen van de klant; 20 een budgettering te maken met betrekking tot de gevolgen van een relatiebeëindiging en de woningfinanciering voor het consumptief besteedbaar inkomen (CBI) en de vermogenspositie; 21 de klant te helpen bij het maken van keuzes indien inkomen en uitgaven niet passen (prioriteren). 22 De adviseur is in staat om te gaan met de emoties van de klant die spelen bij het thema relatie beëindiging.
Eindtermen (echt)scheiding SEH PE 2016
7
