Dr. Lilian Vloet (projectleider) Marijke Noome MSc (onderzoeker en verpleegkundige) Drs. Boukje Dijkstra (onderzoeker en IC-verpleegkundige)
Lectoraat Acute Intensieve Zorg
Inhoud
Aanleiding project End-of-life care bij IC-patiënten
Vraagstelling
Doelstelling
Knelpuntenanalyse
Literatuurstudie
Aanbevelingen
Testen bruikbaarheid en toepasbaarheid
Checklist, implementatieplan en indicatoren
Vervolg
Aanleiding project End-of-life care bij IC-patiënten
Overlijden op IC
End-of-life care (EOLC)
Multidisciplinair team
Huidige richtlijn (NVIC, 2009)
‘Nalaten en staken van behandeling en palliatieve zorg na het staken van behandeling bij volwassen IC patiënten’
Rollen en taken verpleegkundigen
Vraagstelling
Welke aanbevelingen kunnen voor ICverpleegkundigen worden gedaan ter verbetering van de zorg rondom End-of-life care op de IC?
Doelstelling
…het aanvullen van de bestaande richtlijn ‘Nalaten en staken van behandeling en palliatieve zorg na het staken van behandeling bij volwassen IC-patiënten’ met verpleegkundige handvatten. Daarnaast is een implementatiestrategie ontwikkeld.
Richtlijnontwikkeling
Volgens EBRO-methode
Knelpuntenanalyse
Beknopte literatuurstudie
Interviews met naasten van IC-patiënten (n=26 naasten van 20 IC-patiënten)
Interviews met IC-verpleegkundigen (n=20) (CWZ, Radboudumc, Rijnstate, Slingeland Ziekenhuis)
Vragenlijst onder IC-verpleegkundigen (n=117)
Brainstorm met expertgroep
Knelpunten/ thema's
Communicatie verpleegkundigen en arts
Communicatie verpleegkundigen, de ICpatiënt en naasten
Verpleegkundige zorg aan de IC-patiënt
Verpleegkundige zorg aan naasten
Organisatorische aspecten/ randvoorwaarden
Literatuurstudie
Elk knelpunt/ thema is een uitgangsvraag geworden (vijf in totaal),
Per uitgangsvraag een literatuurstudie
Elke uitgangsvraag een hoofdstuk –
Beschrijving artikelen
–
Conclusies
–
Overige overwegingen (richtlijnen, interviews, aanvullingen van expertgroep)
–
Aanbevelingen
Testen bruikbaarheid en toepasbaarheid
Digitale vragenlijst over aanbevelingen
n=35 (70%)
Positieve reacties
Opmerkingen verwerkt in richtlijn
Communicatie verpleegkundigen/naasten/arts
Multidisciplinair overleg
Besluitvorming
Informatievoorziening
Familiegesprek
Aanbevelingen Communicatie IC-verpleegkundigen en artsen 1.1. Het is sterk aan te bevelen om de besluitvorming ten aanzien van EOLC-beslissingen op een IC multidisciplinair te laten plaatsvinden. Dit betekent dat alle professionals, betrokken bij de zorg aan de IC-patiënt, vertegenwoordigd zijn bij de besluitvorming. Alle professionals hebben vanuit hun expertise inbreng, echter, het blijft een medisch besluit.
1.9. Het verdient aanbeveling dat IC-verpleegkundigen hun (kritische) vragen over de behandeling kenbaar maken tijdens een multidisciplinair overleg of bij de behandelend intensivist tijdens een (in)formele bespreking.
Aanbevelingen Communicatie IC-patiënten, naasten en IC-verpleegkundigen 2.16. Het verdient aanbeveling dat IC-verpleegkundigen aandacht hebben voor het feit dat naasten van IC-patiënten veel angst en stress ervaren, waardoor het ontvangen, verwerken, herinneren en onthouden van informatie negatief beïnvloed kan worden. Er wordt geadviseerd om als IC-verpleegkundige informatie regelmatig op een eenduidige manier te herhalen. Ook zouden IC-verpleegkundigen met naasten moeten spreken over hun gevoelens.
Verpleegkundige zorg aan de IC-patiënt
Symptoommanagement
Staken van de behandeling
Culturele, religieuze en spirituele zorg
Aanbevelingen Verpleegkundige zorg aan de IC-patiënt 3.5. Het is sterk aan te bevelen om de culturele, religieuze of spirituele wensen en behoeften van de patiënt na te gaan en te rapporteren, en de uitvoering hiervan mogelijk te maken. Voordat de behandeling gestaakt wordt vragen ICverpleegkundigen aan de patiënt en naasten of zij een geestelijk verzorger, priester, pastoor, imam, rabbijn of een andere religieuze vertegenwoordiger willen spreken. De geestelijk verzorger of vertegenwoordiger moet binnen redelijke tijd aanwezig zijn.
Aanbevelingen Verpleegkundige zorg aan de IC-patiënt 3.13. Het is te overwegen om naasten te vragen of zij behoefte hebben aan een passende herinnering. Hierbij kan gedacht worden aan handafdrukken van de patiënt maken, een pluk haar afknippen, een foto maken of het polsbandje bewaren.
Verpleegkundige zorg aan naasten
Betrekken bij zorg aan de patiënt
Faciliteiten
Ondersteuning
Nazorg aanbieden
Aanbevelingen Verpleegkundige zorg aan naasten van de IC-patiënt 4.2. Het is sterk aan te bevelen dat IC-verpleegkundigen naasten betrekken bij de (laatste) zorg aan de patiënt. Dit kunnen zij doen door naasten te vragen mee te helpen bij de zorg en/ of in overleg met hen de zorg te plannen. IC-verpleegkundigen kunnen naasten vertellen wat er per handeling gedaan wordt en wat zij kunnen doen (bijvoorbeeld wassen, mond verzorgen, haar kammen, make-up opdoen, nagels en huid verzorgen) en uitleg geven over het in situ laten van infusen.
Aanbevelingen Verpleegkundige zorg aan naasten van de IC-patiënt 4.6. Het verdient aanbeveling dat IC-verpleegkundigen naasten bij de ingang van de IC opvangen en hen begeleiden naar de patiënt.
Organisatorische aspecten/ randvoorwaarden
Scholing IC-verpleegkundigen
Privéruimte voor naasten
Eenpersoonskamer
Continuïteit van zorg
Ondersteuning van IC-verpleegkundigen
Gebruik richtlijnen en protocollen
Aanbevelingen Randvoorwaarden en organisatorische aspecten 5.4. Het verdient sterke aanbeveling naasten een nazorggesprek aan te bieden, waar artsen en IC-verpleegkundigen, die regelmatig voor de patiënt gezorgd hebben, aan deelnemen. Dit gesprek kan onder leiding van de arts, IC-verpleegkundige of de maatschappelijk werker plaatsvinden. Tijdens dit nazorggesprek is er ruimte voor vragen en onduidelijkheden van naasten, en kan aan naasten aangeboden worden om de IC en patiëntenkamer te bekijken. Het nazorggesprek wordt naasten aangeboden in het laatste gesprek, bij het verlaten van de afdeling of via telefonisch contact of een condoleancekaart.
Aanbevelingen Randvoorwaarden en organisatorische aspecten 5.11. Het verdient aanbeveling dat IC-verpleegkundigen per ICpatiënt de mogelijkheid van thuis of in een andere instelling overlijden beoordelen en dit bespreken met artsen en patiënt en naasten. Dit kunnen zij tijdens een multidisciplinair overleg inbrengen. Het is te overwegen een werkgroep van ICverpleegkundigen, artsen en transferverpleeg-kundigen te formeren om thuis sterven gemakkelijk mogelijk te maken.
Checklist, indicatoren en implementatieplan
Checklist: bijlage 4
Bij aantal kernaanbevelingen zijn indicatoren ontwikkeld: geven aanwijzing over de geleverde kwaliteit van zorg/ in hoeverre de richtlijn nageleefd wordt
Implementatieplan: bijlage 6, implementatiestrategieën gebaseerd op literatuur, onderzoek onder beoogde gebruikers (interviews en vragenlijst)
Vervolg
Vervolgstudie naar
aanbevelingen met betrekking tot culturele/ religieuze/ spirituele zorg aan IC-patiënt en naasten tijdens EOLC ter aanvulling op de richtlijn ‘End-of-life care bij IC-patiënten, de verpleegkundige zorg’,
het meten van de implementatie-effectiviteit van de richtlijn ‘End-of-life care bij ICpatiënten, de verpleegkundige zorg’.
Implementatie-effectiviteit
Interventiegroep –
4 bijeenkomsten tijdens implementatie
Controlegroep –
Op eigen manier implementeren
Bedankt voor uw aandacht! www.LAIZ.nl Invitational Conference op 19 november 2015
Boukje Dijkstra en Marijke Noome
[email protected] [email protected]
