kleinste Europese gans en met haar prachtige vedertooi valt ze natuurlijk onmiddellijk op. Ze is hoofdzakelijk zwart, maar keel en borst zijn kastanjebruin, afgelijnd door een onregelmatige witte zoom. Verder ontdekken we een verticale witte streep voor de vleugelboeg en een brede witte flank streep. Ze vliegen zelden in linie. De roep is een zeer schril “kikwik” en is te horen in het Zwin. Het is een wintergast. Ganzen observeren en vooral hun roep leren onderscheiden is een van de meest spannende waarne mingen in de natuur, want het zijn op de grauwe gans na allemaal wintergast en. Ze vallen duidelijk op door hun grootte en in de vlucht stralen ze een indruk van kracht uit, vooral als ze tegen stormweer optornen. Als ze zich van hoog uit de lucht in of op een foerageergebied laten invallen, kan je hun wentelingen om de draagkracht van de lucht uit te schakelen, zeer goed volgen en bewonderen. Vanaf half oktober kunnen we de grauwe ganzen verwachten. Ze laten hoog in het luchtruim hun gehak horen. Als je weet dat die in een non-stop vlucht tot aan de Camargue in Zuid-Frankrijk dur ven doorvliegen, dan word je er toch even stil van. Bij de jacht op ganzen moeten we zorgvuldig rekening houden met de populatiedichtheid en de jachtdruk. Hun overlevingskansen zijn afhankelijk van de broedgebieden
en die zijn beperkt. Hetzelfde geldt voor de grootte van de win terkwartieren en die kunnen zeer vlug verstoord worden. De resul taten van het broedseizoen zijn sterk afhankelijk van de toestand waarin de vogels in hun broedterritoria aankomen. Het aantal gan zen ligt schijnbaar zeer hoog, als ze zich in hun winterfoerageergebieden verzamelen. Als we hun aantallen over de oppervlakte van Europa verdelen, blijken het eer der zeldzame vogels te zijn. Wat betekent een populatie van 25.000 roodhalsganzen voor ge heel de wereld? De roodhalsgan zen hebben we wel beschermd, maar de bejaagbare soorten leven in gebieden die de mens makkelijk kan verstoren. Het gaat daarbij niet enkel om ganzen van de jagers maar ook van de niet-jagers en die maken het grootste aantal uit. Laten we over onze ganzen waken als een goede huisvader over zijn kinderen. Tussen onze tamme ganzen be landt soms een knobbelgans. Die luidruchtige nogal zware gans, die vrij moeilijk kan vliegen, is uit Oost-Azië afkomstig en werd daar uit de Anser cygnoides gedomesti ceerd (er werden dus maar twee ganzesoorten gedomesticeerd). Die oorspronkelijke zwanegans (cygnoides) is niet zo mooi gepro portioneerd, mist de knobbel en is veel kleiner dan de gedomesti ceerde vorm.
De zwanen
Ganzejacht Omdat ganzejacht een loerjacht is, is het in feite wel de gemakkelijk ste vorm van jagen. Het is bijna onbegonnen werk om ganzen te proberen te benaderen. Een en kele keer zitten ze dicht genoeg achter een dijk of ligt er een diepe sloot dicht genoeg om op de foeragerende en springende ganzen een schot te kunnen lossen. Meestal gaan we eerst na waar een ganzen val plaatsheeft en dan kunnen we volgens de windrichting de ganzen opwachten als ze ’s morgens naar dat foerageergebied komen gevlo gen. Het gebruik van een levende lokstal is wel imponerend, maar leidt makkelijk tot excessen. Als die vorm te veel zou worden toege past, zouden de populaties wel eens sterk kunnen dalen. Vele ja gers kunnen zich tegenwoordig ge makkelijk verplaatsen. Ook een dagje vakantie zal een jager-werk nemer wel altijd kunnen nemen om op ganzejacht te gaan. Sommige jagers durven ook vanuit de wagen ganzen beschieten. Is dat weidelijk? Nu en dan een gans schieten door gebruik te maken van de plaatse lijke omstandigheden en van de windrichting is de mooiste vorm van jagen, vooral als we daarbij over een goede soortenkennis be schikken. Veel jagers kennen ook na een jachtcursus nog niet het ver schil tussen de soorten ganzen. Wat dan als er bijvoorbeeld maar één soort mag bejaagd worden?
Klasse: vogels Orde: anseriformes (gansvormigen) Familie: anatidae (Foto hiernaast: de knobbelzwaan in dreighouding)
Naast pelikanen en sommige trap pen behoren zwanen tot de zwaar ste vliegende vogels. Zowel hun uitzicht als hun gedrag is konink lijk: ze hebben een fiere en onge naakbare uitdrukking, en hun ge drag getuigt van een koele afstandigheid. Ze laten zich ook nauwe lijks door andere wezens impone ren en zelfs tegenover vijanden ge dragen zij zich alsof ze er niet bang 164
voor zijn: wat geblaas, gesis en ge knor, dat volstaat. Bij een aanval van een predator kunnen ze hun vleugels zo gebruiken dat de slag zeer hard aankomt. Er zijn zeven soorten zwanen: de zwarte zwaan in Australië, de zwarthalszwaan en de Coscorobazwaan in Zuid-Ame rika, de trompetzwaan in NoordAmerika en in Eurazië de knob belzwaan, de kleine zwaan en
de wilde zwaan die we alledrie tij dens de winter in ons land kunnen bewonderen. Geen enkele zwaan werd gedo mesticeerd. We zien ook zwanen op vijvers van parken en op grote waters in Europa. Net als een zwaar verkeersvlieg tuig hebben zwanen een lange aan looptijd nodig om zich in de lucht te verheffen; ze vliegen dus eerst
lopend of watertrappend op. Zwa nen zijn vooral planteneters, maar ze hebben een zekere hoeveelheid voedsel van dierlijke oorsprong nodig om zich te kunnen voort planten. Zowel de gent als de zwaan vertonen dezelfde veder tooi. Wel zijn er kleine verschillen: de lichaamsbouw van de gent is iets groter en het gedrag van de zwaan is veel minder agressief. De Coscorobazwaan, een onoma topee, valt wat uit de boot: ze houdt het midden tussen zwaan en gans en haar verhoudingen maken er geen machtige of sierlijke vogel van.
De knobbelzwaan Soort: cygnus olor Knobbelzwaan, cygne muet, Höckerschwan, mute swan Oorspronkelijk lag het leefgebied van de knobbelzwaan iets ten oos ten van Moskou. Vrij vroeg be volkte ze Polen, Duitsland en En geland. Om haar pracht werd de knobbelzwaan gevangen en in zo gezegde tamme staat gebracht. Er bestaat zelfs een Pools type waar het zwart door een mulatte kleur is vervangen. Als de vogels niet geleewiekt worden, verlaten ze bij de eerste de beste gelegenheid hun gevangenschap en gaan ze op trek naar vrije leefgebieden: dan is er van een domesticatieproces geen sprake.
Kleine zwaan
Wilde zwaan
De sneeuwwitte vogel heeft op een oranjerode snavel een zwarte knobbel, die bij de gent groter is dan bij de zwaan. Beide hebben zwarte poten. De licht gebogen onderarmslagpennen geven de vogel een gebochelde houding, als hij wil imponeren en veroorzaken ook de zingende vleugelslag in de vlucht. De zwaan is stom: ze kan enkel blazen, sissen en knorren. De S-vormig gebogen hals is het typerend kenmerk vanop een grote afstand.
Knobbelzwaan
Bij strenge vorst komen vogels uit het verdere noorden of oosten. Op de vele grote plassen in Nederland worden knobbelzwanen zo alge meen dat ze voor de landbouw schadelijk worden: ze eten er het jonge gras of vallen in op de win tergranen, met hun grote platvoe ten vertrappelen ze veel en de uit werpselen verpesten het voedsel voor de runderen.
De wilde zwaan Soort: cygnus cygnus Wilde zwaan, cygne sau vage, Singschwan, whooper swan De wilde zwaan is even groot als de knobbelzwaan, tenzij die door het vele voeder in gevangenschap overvet is geworden. De hals, die volledig rechtop wordt gehouden, is vanuit de verte een distinctief kenmerk. De wilde zwaan laat een trompetachtige roep horen. Van heel ver of als wilde zwanen vlie gen, kan je ze aan die roep herken nen. Aan de basis van de zwarte snavel valt een citroengele vlek op die aan het neusgat voorbij naar de snaveltop toe op een duidelijke punt eindigt.
166
Het is geen zeldzame wintergast, maar toch moet het in het Hoge Noorden vriezen, voordat hij onze streken komt aanvliegen en dan nog meestal in kleine aantallen.
De kleine zwaan Soort: cygnus columbianus bewickii Kleine zwaan, cygne de Bewick, Zwergschwan, B ew ick’s swan Bewick heeft de kleine zwaan voor het eerst volledig beschreven. Zij is de kleinste van de drie (Duits: dwergzwaan), maar niet zoveel kleiner dan de twee andere soort genoten. Van ver is het moeilijk uit te maken of het een wilde zwaan of een kleine zwaan is. We zien wel dat de hals niet zo rechtop wordt gehouden en ook de roep klinkt iets minder trompetachtig. Van dichterbij merken we de zwarte snavel op met een onregel matige afgeronde okergele vlek. Die vlek is de identiteitskaart van de vogel, want geen twee vlekken gelijken op elkaar. Als het wintert, komen de vogels betrekkelijk vroeg naar onze stre ken en ze bezoeken jaar op jaar dezelfde plaatsen waar ze rustig konden foerageren. Vanaf 1963 vliegen ze naar Watervliet waar we ieder jaar in de akkers een groep van 122 zwanen op bezoek krijgen.
De zeeduikers en de fuutachtigen, zeekoeten en alken Zeeduikers, fuutachtigen, zeekoe ten en alken hebben een scherpe, zijdelingse afgeplatte snavel en zwemvliezen, behalve de fuutach tigen die gelobde tenen hebben. Slechts een drietal futen broeden in onze streken. De drie andere groepen zijn echte wintergasten en kunnen van tijd tot tijd bij ons op
dagen. Het bruiloftskleed ver schijnt na de winter en vertoont geen dimorfisme bij de geslachten.
De zeeduikers Klasse: vogels Orde: colymbiformes Familie: gaviidae De vier zeeduikers behoren tot de mooiste watervogels van de we reld : hun veren zijn zo klein en dicht bij elkaar ingeplant dat het lijkt of ze een vacht dragen. De tekening is ook uiterst gracieus, als ze hun bruiloftskleed hebben aan 167
getrokken. Ze broeden in het Hoge Noorden. Streng weer drijft ze naar onze streken en zelfs tot in het binnenland om er in open kreken en op stromende kanalen het laatste voedsel te zoeken. Meestal verblijven ze aan de kust of in de grote riviermondingen: zeeduikers zijn viseters. Ze liggen diep in het water en in de vlucht, die meestal hoog is, zien we hun enigszins gebochelde hou ding door de wat naar beneden ge houden kop en afhangende poten. We beschrijven hier enkel het on derscheid tijdens de winter, als ze soms toch tot onze streken afzak ken.
De ijsduiker Soort: gavia immer IJsduiker, plongeon imbrin, Eistaucher, great northern diver De ijsduiker is de donkerste en grootste van de drie zeeduikers, die onze streken bezoeken.
De roodkeelduiker Soort: gavia stellata Roodkeelduiker, plongeon catmarin, Nordseetaucher, red-throated diver In de jaren veertig en vijftig zagen we de roodkeelduiker regelmatig aan de kust, in de riviermondingen en op kreken niet ver van de zee. Nu zijn we maar al te blij als we er één per seizoen zien. In zijn bruiloftskleed in de zomer is het een prachtige vogel. Tijdens de winter is hij minder mooi en is de opgewipte snavel een duidelijk kenmerk.
De parelduiker Soort: gavia arctica Parelduiker, plongeon lumme, Polarttaucher, black-throated diver De parelduiker heeft het mooiste bruiloftskleed. Tijdens de winter maanden is hij veel zeldzamer dan de roodkeel. Zijn geparelde rug en de niet opgewipte snavel onder 168
scheiden hem van de roodkeel. Als we hem op een binnenwater zien, is hij meestal een olieslachtoffer. De olie zal het op de vogels halen: geen zeevogels meer op de Noord zee!
De fuutachtigen Klasse: vogels Orde: podicipediform es (fuutachtigen) Familie: podicipedidae Het is een totaal andere groep vo gels hoewel ze op zeeduikers lijken door hun diep in het water liggend lichaam en scherpe snavel. Ze heb ben echter gelobde tenen om toch voldoende zwemvermogen te be reiken. Als zoetwatervogels zoeken ze tij dens de winter ook het zeewater aan de kust en in de riviermondin gen op om voldoende vis te vin den. Enkel boven een groot water gaan ze op de vleugels want hun al te korte staart maakt het wenden moeilijk en zo zijn ze een gemak kelijke prooi voor roofvogels. Ze trekken dan ook uitsluitend ’s nachts, als ze over land moeten vliegen. Drie soorten broeden in de Lage Landen bij de zee: de fuut, de geoorde fuut en het dodaarsje.
De fuut Soort: podiceps cristatus Fuut, grèbe huppé, Haubentaucher, great crested grebe
We zien meer en meer futen en ze geraken zo gewend aan de waterrecreatie dat ze een boot als broed plaats durven kiezen, hoewel ze gewoonlijk een drijvend nest tus sen de oevervegetatie maken. Waarschijnlijk is het verbod van bejaging wel een oorzaak geweest van hun toename. De vogel met de kuif en de kraag kan je onmogelijk met een andere futesoort of met een duiker ver warren. Wel is die kraag zeer rudi mentair tijdens het eerste levens jaar en tijdens de wintertijd voor dat het baltskleed wordt aange trokken. Fuutachtigen broeden meer dan eens in een seizoen: door de intensieve zorg voor de jongen, waarvoor zij al het voedsel moeten vangen, zou een groot nest niet mogelijk zijn. Het aantal nakome lingen per broedsel blijft dan ook gering en wordt dus met een tweede legsel aangevuld. De kuikens zijn gestreept en als ze nog klein zijn verblijven ze meestal op de rug en tussen de vleugels van de oudervogels die niet aan land gaan.
De geoorde fuut
De kuifduiker
Soort: podiceps nigricollis Geoorde fuut, grèbe à cou noir, Schwarzhalstaucher, black-necked grebe
Soort: podiceps auritus Kuifduiker, grèbe esclavon, Ohrentaucher, slavion grebe
Te veel waterrecreatie doet geen goed aan die vogel die zich graag tussen het riet verbergt om er op kleine visjes en waterinsekten te vissen. We moeten dus op noordergasten wachten om hem te kun nen observeren. Hij is duidelijk kleiner dan de gewone fuut en hij draagt een fijn spits snaveltje. In zijn prachtkleed is hij zeer mooi.
De naam doet aan een zeeduiker denken maar het is een fuutach tige. Een klein aantal bezoekt onze streken. Hij is kleiner dan de fuut en draagt een donkere snavel, witte keel en borst. In zijn broed gebied bezit hij goudgele veren die als een korte waaier of kuif vanaf ieder oog naar de nek uitstralen en dat op een ondertoon van de don kere kastanjebruine hals en flan ken. Een prachtige vogel als hij zijn bruiloftskleed draagt.
De dodaars Soort: tachybaptus ruficollis Dodaars, grèbe castagneux, Zwergtaucher, little grebe
Foto links: kop van de fuut Onder links: de parelduiker in brui loftskleed Hierboven: de dodaars, de kleinste fuut achtige
In oudere boeken wordt de do daars podiceps ruficollis genoemd. Hij is de kleinste fuutachtige en hij is amper zo groot als een water hoentje maar bolrond. Tijdens de winter is het een grijs vogeltje met een witte keel dat in wakken naar de laatste waterdiertjes zoekt om bij het toevriezen ’s nachts een nog open water op te zoeken of verder naar het zuiden te trekken. Tijdens de zomer vallen de kastanjebruine wangen en keel op (Frans: grèbe castagneux), en we horen dan vrij regelmatig zijn roep die hinnikend trilt en op een “bi, bi, bi, bi” lijkt. De donsjes zijn gestreept.
De roodhalsfuut Soort: podicups griseigena Roodhalsfuut, grèbe jougris, Rothalstaucher, red necked grebe We kunnen de roodhalsfuut als wintergast ook slechts in zijn win terkleed observeren en dan gelij ken alle fuutachtigen nogal op el kaar. Een duidelijk kenmerk is de gele snavelbasis. Hij is zo groot als de fuut of misschien enkele gram men zwaarder. Tijdens de broed tijd is hij zoals al zijn soortgenoten een zeer mooie vogel en dan draagt hij een donkere kruin, witte wangen en een roodbruine hals. Niet verwarren met de roodkeelduiker.
De zeekoeien en alken Zeekoeien en alken zijn vogels van de hoge zee die op rotsen in de zee rusten en broeden en vandaar in zee gaan foerageren. Je kan van geluk spreken als je één van die vogels aan de kustlijn ontmoet, wel zie je ze op zee tijdens een bootreis. Toch drijven de olieslachtoffers naar het vasteland en zijn dan aan de vloedlijn op te mer ken, meestal halfdood of dood. Storm jaagt ook wel eens een vogel tot over de duinen tot in de zeepolders. Zeekoeien hebben allemaal een scherpe snavel die bij de alken hoog zijdelings is afgeplat. Daarbij
is hun kop zwaarder gebouwd. De vogels zijn in de territoriale waters echter beschermd, omdat de jacht daar wordt verboden.
De waadvogels Klasse: vogels Orde: charadriformes Globaal gezien nemen waadvogels vooral voedsel van dierlijke oor sprong op en dat voedsel is dan ook aan hun grootte aangepast.
De plevieren Klasse: vogels Orde: laro-limicolae Familie: charadriidae Plevieren zijn gekenmerkt door een gedrongen lichaamsbouw en vooral door een snavel die korter is dan de zijkant van de kop. Ze jagen op het oog en de snavel is een pluksnavel; hij wordt als een pincet gebruikt.
De kievit Soort: vanellus vanellus Kievit, vanneau, Kiebitz, lapwing Kieviten kunnen we alle dagen zien vliegen of op weiden en ber men zien foerageren. Hun vlucht is zeer typisch; de Engelsen heb ben de vogel raak “lapwing” of voddevleugel genoemd. Door de zeer brede en afgeronde vleugels lijkt hun vleugelslag op een bewe gende vod, een uniek verschijnsel; plevieren hebben immers alle scherpe vleugels, een zeer snelle vleugelslag en uiteraard een zeer snelle vlucht. Onze kievit munt daardoor uit als een echte luchtacrobaat. We kun nen zijn capaciteiten het best tij dens de broedtijd bewonderen: hoog in de lucht klinkt zijn gejubel en in een onvoorstelbare wente lende vlucht suist hij naar zijn ge zellin op de grond. De kievit is een sieraad voor onze gecultiveerde streek waar hij enkel en alleen op weidse akkers en wei den zijn biotoop vindt. De vogel met de lange kuif en het grote don kere oog is schijnbaar een slechte 169
vlieger, maar toch weet hij zich op een fractie van een seconde over een vleugel te werpen zodat hij makkelijk aan het schot en ook aan een duikende roofvogel kan ont snappen. De naam kievit is een onomatopee of klanknabootsing van zijn roep, die klinkt als een schel en nasaal “kiè-wi”. Als weerprofeet is hij een unicum omdat hij dagelijks kan geobser veerd worden. Sommigen zeggen dat hij het koudefront volgt. Hij kan ons ook helpen bij de weers voorspelling, omdat hij kan aan voelen dat een zeer koud front in aantocht is. De late winter van 1956 begon op de nacht van 1 op 2 februari. Het vroor ineens min zeventien graden Celsius zodat de grond ’s morgens reeds hard be vroren lag. Het was de nacht van zondag op maandag en de zaterdag tevoren waren alle kieviten uit het land vertrokken. Terugkerende kieviten zijn een teken dat de dooi invalt. Ze trekken immers niet zo ver, naar Engeland of tot aan de Loire.
Als ze rond mei nog bij ons aanwe zig zijn, kunnen we hun brui loftskleed bewonderen: zwarte kinstreek, keel, borst en flank af gezoomd met een witte zoom en daarboven de goudgele gespik kelde kruin, nek en rug. Tijdens de winter zijn ze veel minder mooi. Een enkel paartje heeft in ons land gebroed.
opgespoten terreinen en langs onze zandige kusten te zien zijn, waar ze alle drie broeden maar niet algemeen. Een vogelboek toont de kleine verschillen tussen die drie vogeltjes die amper de grootte van een zanglijster halen, al zijn ze
De zilverplevier Soort: charadrius squatarola Zilverplevier, pluvier ar genté, Kiebitzregenpfeifer, grey plover
De goudplevier Soort: charadrius apricarius Goudplevier, pluvier doré, Goldregenpfeifer, golden plover De bovendelen van de goudplevier zijn goudgeel gespikkeld. Pfeifer betekent fluiter: zijn roep en vooral gezang zijn een hoog gefluit en zijn tijdens de baltsvlucht niet uit de lucht. Na een poosje kunnen we makkelijk zijn roep “tlùie” na bootsen en tijdens mistig weer, als er eentje de groep is kwijtgeraakt, kunnen we dan de vogel tot bijna een meter boven het hoofd aan fluiten.
De zilverplevier is een heel klein beetje groter dan de goudplevier en in plaats van goud is hij zilver gespikkeld. We kunnen hem on middellijk van die broer onder scheiden. Zijn leefgewoonte is wel anders: hij woont liever aan het water, vooral langs wadden, slik ken, de branding en buitendijks grasland hoewel hij soms dieper in het binnenland loopt te waden. De goudplevier vinden we meer in het binnenland op zeer korte weiden en in juli, als de eerste doortrek kers arriveren, zelfs op ajuinvelden. De zilverplevier roept bijna zoals de goudplevier maar iets meer langgerekt.
De bontbek-, kleine en strandplevier Soort: charadrius hiaticuladubius-alexandrinus
Foto hiernaast: de kievit
Het onderscheid tussen deze drie is miniem, ook voor gevorderde veldornithologen. Het zijn kleine levendige plevieren die meestal op
De ruiters Klasse: vogels Orde: limicolae Familie: scolopacidae Ruiters zijn gekenmerkt door een relatief slank lichaam op hoge poten en de snavel is duidelijk lan ger dan de zijkant van de kop. Ze foerageren overal waar de bodem zacht is en ook in ondiep water. Hun snavel werkt als een tastorgaan. Ze worden ruiters genoemd wegens de lange poten en doen aan een ruiter hoog op zijn paard den ken. De Fransen zeggen “cheva liers”. Er zijn nogal wat soorten waarvan er slechts enkele bij ons broeden. Ook is het niet altijd duidelijk of het een ruiter of een andere steltlo per is: de natuur kent geen duide lijk afgelijnde systematiek. 171
De tureluur Soort: tringa totanus Tureluur, chevalier gam bette, Rotschenkel, red shank Omdat het een opvallende vogel is die vrij regelmatig te zien is en ook in Nederland en België broedt, kan iedereen hem herken nen. Hij roept zijn eigen naam; zijn roodachtige snavel en poten sprin gen dadelijk in het oog. De duide lijke witte vleugelstreep valt op van zodra hij opvliegt. Hij nestelt in graspollen langs kleine waters of killen. Hij verlaat de streek als de winter nadert, hoe wel er soms bij zacht winterweer nog vogels te zien zijn. Zijn broertje de zwarte ruiter (tringa erythropus) broedt niet in ons land en is een doortrekker: we kunnen hem zowel in zijn lichtgrijs gespikkeld winterkleed als in zijn zomerkleed, dat bijna zo zwart is als dat van de merel, bewonderen.
% *, *
Mf
172
Foto hiernaast: tureluur rustend op één poot
De groenpootruiter
De kemphaan
Soort: tringa nebularia Groenpootruiter, chevalier à pattes vertes, Griinschenkel, greenshank
Soort: philomachus pugnax Kemphaan, chevalier com battant, Kampflaufer, ruff
De groenpootruiter wordt hier be schreven omdat vooral zijn helder klinkende roep “tju, tju, tju” zo opvalt en er nogal dikwijls ge vraagd wordt welke vogel zo’n ge luid maakt. Hij is een vrij alge mene doortrekker. Hij staat als een ruiter op al heel hoge poten die grijsgroen zijn en in de vlucht duidelijk voorbij de staart uitste ken. Het is een grijze vogel.
In Nederland kunnen we die prachtige steltloper nog op zijn broedgebieden bewonderen, waar de haantjes met de brede kragen hun schijngevechten ten beste geven. Een dubbel dimorfisme maakt hennetjes heel verschillend van kemphanen: de kleur en de lichaamsbouw. De haantjes zijn veel groter dan de veel bescheide ner hennetjes. Geen enkel haantje
Grafische voorstelling van al onze voornaamste kleine en middelgrote steltlopers, voorgesteld volgens grootte 1. Wulp
(numerius arquata)
2. Witgatje
(tringa ochropus)
3. Kleine steltloper
(calidris minuta)
4. Rosse franjepoot
(phalaropus fulicarius)
5. Bontbekplevier
(charadrius hiaticula)
6. Oeverloper
(actitis hypoleucos)
7. Bonte strandloper
(calidris alpina)
8. Houtsnip
(scolopax rusticola) (c?) (philomachus pugnax)
9. Kemphaan 10. Grutto
(limosa limosa)
11. Watersnip
(gallinago gallinago)
12. Scholekster
(haematopus astralegus)
13. Tureluur
(tringa totanus)
14. Groenpootruiter
(tringa nebularia)
15. Kluut
(recurviostra avosetta)
16. Kievit
(vanellus vanellus)
17. (Kanoetstrandloper
calidus canutus)
18. Goudplevier
(pluvialis apricaria)
trekt rond half april een gelijk ge kleurde of getinte kraag en oorpluimen aan; dan wordt de tint op de poten veel bleker, vuilgeel wordt licht oranje. Tijdens het winterkleed zijn beide vogels grijs gevlekt. De beschrijving van de overige rui ters is alleen nuttig voor specialis ten; ze zijn weinig opvallend. Toch moeten jagers wel rekening hou den met het witgatje, de bosruiter en het oeverlopertje, drie vogels die dikwijls van de modderbanken van een uitdrogende sloot opvlie gen. Als watersnippen bejaagd mogen worden, houden jagers deze ruiters in hun enthousiasme wel eens voor watersnippen. Het
De grutto is een fiere vogel, hoog op de poten en met een betrekke lijk lange rechte snavel. Ooit was hij de broedvogel in vochtige duin pannen. Maar waar liggen er nu nog rustige duinen? Hij is wel nog broedvogel in vochtige heidege bieden en grasland dat niet afgege ten of gemaaid wordt. In zo’n gras land lopen geen kieviten: die heb* ben er te korte poten voor en jagen bovendien op het oog. Tijdens de baltstijd horen we zijn Grutto melodieuze zang “gr-wie-to” en ook regelmatig zijn herhaald Soort: limosa limosa “rieta-rieta-rieta”. Hij wordt ook Grutto, barge à queue noire, de koning of koningin van onze Uferschnepfe, black-tailed Kempen genoemd. Zijn staart is opvallend: wit met zwarte eindgodwit witgatje is nooit te verwarren want zoals zijn naam het zegt, toont het altijd zijn zeer duidelijke witte stuit, zelfs als het zit. Deze drie vogels wippen met kop en staart als ze aan het foerageren zijn.
De grotere stelt lopers
band. De rosse grutto is een door trekker en is duidelijk te herken nen aan zijn gestreepte staart.
De wulp Soort: numenius arquata Wulp, courlis cendré, Gros ser Brachvogel, curlew De wulp is een vogel waar je niet naast kunt kijken: het is de groot ste Europese steltloper, groter dan een kraai van lichaam en met een zeer lange naar beneden gebogen snavel. Het vederkleed is gevlekt en geelachtig bruin. Zijn melo dieuze roep “koerlie” is vloeiend en trillend. Hij broedt waar de grutto broedt. Tijdens de trek foer ageert hij zowel aan zee als op grasland. Hij overwintert bij zacht winterweer. Zijn broertje of zusje de regenwulp is veel kleiner en is te herkennen aan de overlangs gestreepte kruin en vooral aan zijn roep, als hij doortrekt. Dan is een helder “bi, bi, bi, bi, bi, bi, bi” al van ver te horen. Als we tijdens de wintertijd ergens in het zuiden, zoals op de Canarische Eilanden, langs een strand wandelen dan zien we meestal de regenwulp foerageren.
De scholekster Soort: haematopus ostralegus Scholekster, huîtrier pie, Austernfischer, oystercatcher De scholekster komt voor aan de kust op wakken, slikken, schor ren, spuigaten en aan golfbrekers. De laatste decennia vertoont hij meer en meer de neiging naar het binnenland te trekken om er te broeden, vooral als in de buurt kil len en kreken met waadplaatsen aanwezig zijn. Hij broedt zelfs op suikerbietenvelden. Hij trekt meestal weg tijdens de winter. Uit de verschillende internationale naamgevingen kan je zijn levens wijze opmaken: hij leeft van schelpdieren maar ook van kleine schaaldieren en eventueel van ach tergebleven wormen, slakken en kleine visjes in ondiepe plassen. 174
Zijn “pie-pie”- of upik, pik, pik”geroep is kenmerkend (zie Franse benaming). De scholekster is een opvallende vogel: zwarte kop, hals en rug boven een witte borst en buik die hij zowel tijdens de winter als de zomer draagt. Zijn lange rode sna vel en rode poten maken hem nog mooier.
Links: vliegende scholekster Rechts: de rosse grutto Hieronder: de kluut
De kluut Soort: recurvirostra avocetta Kluut , avocette , Sabelschnaber , avocet Wie de kluut ooit gezien heeft, kan hem nooit meer vergeten: een enig lieve vogel met een nogal fladde rende vleugelslag; een gepaste zwarte belijning, die nooit te zwaar lijkt, is een mooi contrast met het overheersende wit. Vooral zijn omhoog gebogen fijne zwarte sna vel is uniek. De vogel is een zomer gast die broedt langs killen en kleine kreekjes en op schorren en wadden. In het ondiepe water zoekt hij met maaibewegingen van de snavel juist boven de bodem naar wat eetbaars: alle kleine wor men, visjes, schaaldieren, slakjes e.a. Hij heeft zwemvliezen.
Reigerachtigen, ooievaars en de kraanvogel Klasse: vogels Orde: gressores Families: ardeidae, ciconiidae, gruidae Dit zijn vogels op betrekkelijk lange poten, die altijd met een in getrokken hals vliegen. Ze hebben een langzame vleugelslag en een spiesvormige grote snavel. Het zijn carnivoren, ze eten dus alleen dierlijk voedsel.
De blauwe reiger Soort: ardea cinerea Blauwe reiger, héron cen dré, Fischreiher, heron De blauwe reiger is een blauw grijze grote vogel. Met een trage vleugelslag vliegt hij naar zijn foerageergebied of naar zijn broedkolonie met voer voor zijn jongen, die ergens in het nest in een hoge boom zitten te wachten. Als een soldaat op wacht zien we hem rus tig stilstaan, maar met een allesziend oog loert hij intussen op iets eetbaars. Hij loopt voorzichtig door het water tot ineens zijn hals uitschiet en hij tussen de snavel of erop een vis gespiesd heeft. Tijdens zeer guur winterweer wordt hun aantal flink gedeci meerd want ze trekken niet alle maal weg, misschien door een ge brek aan trekneiging of door een een vorm van aantasting van hun biotoop. Veel moerassige gebie den zijn ontwaterd, landerijen zijn gedraineerd en al het water moet zo vlug mogelijk naar zee. Vroeger waren er veel meer beekjes die veel langer nog tijdens vriesweer kabbelden. Toen vonden de rei gers altijd nog iets eetbaars. Nu niet meer.
In regel vliegen vogels met uitge stoken hals, maar reigerachtigen vliegen altijd met ingetrokken hals. Ook de pelikaan is een uit zondering; wegens zijn lange en zware snavel legt hij de kop in de nek.
maar is wel een doortrekker die van tijd tot tijd, rond oktober, hier komt foerageren om dan verder naar het zuiden te trekken. De kraanvogel is een zeer grote grijze vogel met afhangende armpennen en zwarte staart.
De kraanvogel
De lepelaar
Soort: megalornis grus Kraanvogel, grue cendrée, Kranich, crane
Soort: platalea leucorodia Lepelaar, spatule blanche, Löffler, spoonbill
De kraanvogel is geen reiger en geen ooievaar. Hij vliegt dus met gestrekte hals, meestal in V-formatie. Hij broedt niet in ons land
Er zijn nog een paar broedkolonies lepelaars in Nederland en daar door komen ze tijdens de trek ook over België. In 1988 waren er tijFoto hiernaast: de blauwe reiger
o Formatie vliegende Kraanvogels
STELTLOPERS
SCHOLEKSTER
TURELUUR
WITGATJE
WULP
lengte (cm)
43
28
23
53-58
snavel
lang, recht, oranje-rood lang, roodachtig met zwarte punt
tamelijk lang
zeer lang, omlaag gebo gen
poten
vleeskleurig
oranjezwart
groenachtig
lang
kop
zwart
bruin gestreept
oogring en wenkbrauw- geelachtig, bruin streep
hals
zomer : zwart winter : witte keelband
bruin gestreept
grijsachtig bruin
geelachtig bruin, gestippeld en gevlekt
borst
zwart
bruin gestreept
grijsachtig bruin
geelachtig bruin ve derkleed, gespikkeld en gevlekt
bovenzijde
zwart
bruin gestreept, in vlucht : witte rug, witte achterrand van vleugels
in vlucht bijna zwarte bovendelen
geelachtig bruin ve derkleed, gespikkeld en gevlekt
onderzijde
wit
wit, dicht gestreept en gevlekt
witte onderdelen, in vlucht bijna zwarte ondervleugels
vuilwit
flank
brede witte vleugelstreep
stuit
wit, zwart en witte staart die in vlucht zichtbaar is
176
staart : zwart en wit ge- helder wit bandeerd staarteinde zwart gebandeerd in vlucht : wit
in vlucht : wit
dens de herfsttrek op één dag in het Zwin welgeteld zevenendertig. Ze vertonen de kalme vlucht van een reiger maar met uitgestrekte hals. Het is een volledig sneeuw witte vogel, behalve de donkere snavel en poten. Met halvemaan vormige maaibewegingen zoekt hij met die spatelvormige gevoelige snavel naar kleine waterdieren die hij tussen die lepels klemt.
De ooievaar Soort: ciconia ciconia Ooievaar, cigogne blanche, weisser Storch, white stork Niet-reigerachtigen vliegen alle maal met uitgestoken hals. We kunnen dat zeer duidelijk zien als
een ooievaar hoog in de lucht over ons land vliegt, ofwel in het Zwin waar hij door wijlen Graaf Lippens werd geïntroduceerd. Tijdens het baltsritueel horen we hem veelvuldig klepperen. Hij bezit geen stembanden en moet dus met zijn grote rode snavel klepperen. De ooievaar foerageert op een ge heel andere wijze dan een reiger: al wandelend speurt hij naar al wat eetbaar en dierlijk is. Zijn lichaam is wit behalve de zwarte grote slag pennen en de poten, die zijn hel derrood. Zijn broer, de zwarte ooievaar, is bijna volledig zwart behalve op de buik en de flanken. Hij is een zeer zeldzame gast. Beide soorten trek ken naar het zuiden.
De zeldzame purperreiger broedt niet in België maar wel in enkele kleine kolonies in Nederland en trekt hier door in het vroege na jaar. Hij is fijner gebouwd en nog veel schuwer dan de blauwe reiger. We ontmoeten hem enkel in dichte oevervegetatie. Onmiddellijk valt zijn bruin-purpergetinte kleur op. De kwak, de roerdomp en het wouwaapje zijn min of meer zeld zaam en broeden bij ons. De ralreiger, de koereiger en de kleine- en grote zilverreiger komen nog zelden voor. De ooievaar maakt een landing. Rechts: de sierlijke hals van de purperrei ger
De strandlopers Klasse: vogels Orde: charadriformes Familie: scolopacidae Strandlopers zijn allemaal betrek kelijk kleine vogels met een ge drongen lichaam en op vrij korte pootjes. Hun snaveltje is iets lan ger dan de lengte van de kop zijde lings bekeken. Ze kunnen onver wachts zeer snel beginnen rennen, een eigenschap die we in hun bena ming terugvinden. De bonte strandloper en de kanoetstrandloper zijn niet erg zeld zaam en vallen ook het meest op. Ze broeden niet in ons land en het zijn dus doortrekkers die we aan de kust of op schorren en slikken moeten zoeken.
STELTLOPERS
KIEVIT
GOUDPLEVIERZILVERPLEYIER
GRUTTO
KLUUT
lengte (cm)
31
28
41
43
snavel
kort, recht
kort, recht
lang, recht
lang, slank, omhoog gebogen, zwart
poten
donkerrood
blauwgrijs
lang, uitstekend tijdens vlucht
lang, loodblauw
kop
lange puntige kuif
zomer : gedeeltelijk zwart gezicht met gele zoom winter : wit grote ogen
zomer : kastanjebruin winter : muiskleurig
zwarte kruin en achternek
hals
zwart
zomer : zwart winter : wit
zomer : kastanjebruin winter : grijs
wit
borst
brede zwarte band
zomer : zwart winter : wit
zomer : kastanjebruin winter : grijs
wit
bovenzijde
zwartgroen
donker, goud(zilver)kleurig gespikkeld
brede witte vleugel streep
zwart en wit
onderzijde
wit brede, zeer afgeronde vleugels
van scherp met zwart begrensd wit van kin tot buik, tot minder be grensde en minder uit gebreide zwarte vlek ken
zomer : wit met don kere dwarsstrepen winter : lichtgrijs
wit
zomer : wit met don kere dwarsstrepen winter : muiskleurig
2 zwarte vleugellijnen 2 zwarte handpennen
flank
stuit
witte staart met zwarte eindband
wit met brede, zwarte eindband kastanjebruine onderstaartdekveren zilverplevier: opvallend zwarte oksels, lichte vleugelstreep, witachtige stuit en staart, grijze bovendelen
179
Verder is er nog het oeverlopertje dat ook best bij de strandlopers wordt gerangschikt.
De snippen
Bij onraad houdt de watersnip zich roerloos stil om op tijd met een zeer snelle sprong en een zigzag gende vlucht op hoogte te komen. Ondertussen hoort men zijn ras pende roep “retsj” die zeer ken schetsend voor de soort, is want bokje en poelsnip doen dat niet.
Klasse: vogels Orde: charadriformes Familie: scolopacidae
Het moeilijkste schot!
Snippen zijn vogels die niet op lange poten lopen, nogal een ge drongen uitzicht vertonen en vooral een naar verhouding zeer lange snavel bezitten. In sommige landen zijn het nog altijd een zeer begeerde jachtvogels zowel om hun snelle vlucht als om hun fijn wildbraad. Alle vier zijn het bruingetinte vogels.
De bruine vogel met bleke isabelkleurige overlangse strepen op de kop, de hals en de zwarte rug, maar dwarsliggend op de staart, maken dat de vogel zich goed kan camoufleren, vooral tussen de oude stengels waar riet werd ge maaid. Enkel van op een flinke af stand en met de kijker zijn ze goed te observeren. Soms zitten ze met enkele tientallen bij elkaar.
De watersnip
Ze broeden in ons land en trekken weg als de winter nadert: de trek begint al in september. Tijdens guur winterweer zien we de nakomers in stromende slootjes naar
Soort: capella gallinago Watersnip, bécassine des marais, Bekassine, snipe
WATERHOEN MEERKOET
het laatste voedsel zoeken. Eer tijds was het een vrij algemeen ver spreide vogel, maar door het verla gen van het grondwaterpeil zijn vele weiden te droog geworden, daarom vliegen de meeste door naar Engeland en Frankrijk of zelfs naar Portugal.
Het bokje Soort: lymnocryptes minu tus Bokje, bécassine sourde, Zwergschnepfe, jack snipe Het bokje is kleiner dan de water snip en heeft de eigenschap zeer laat op te vliegen als het verstoord wordt, bijna van onder de laars en daarom wordt het door de Fransen “sourde = doof” genoemd en ook Vlamingen noemden het altijd dove snip. Het bokje komt in veel kleiner aantal voor dan de water snip.
WATERRAL
WATERSNIP
BOKJE
POELSNIP
lengte (cm) 33
38
28
26
19
28
snavel
rood met gele punt rode bles
wit witte bles
lang, rood
lang, donker bruin
korter dan wa tersnip
korter dan wa tersnip met zwaardere basis
poten
groen, gelobd groengeel met rode hielband, zeer lange tenen
rozebruin, roest bruin
kort
kort
kort
kop
zwart, gaat op en neer tijdens zwemmen en lopen
gitzwart, glan zend
gezicht en keel zijn leigrijs
overlangse lichte donkere middenkruinstreep strepen, bleke middenkruinstreep
hals
zwart
leizwart
leigrijs
borst
bruinzwart
leizwart
leigrijs
bovenzijde
bruinzwart
leizwart
donkerbruin met zwart en rossig, lichte rugstrepen donkerder dan zwart gestreept sterk isabelkleu- contrasterend watersnip met donker pur rig gestreept peren glans
onderzijde
bruinzwart
leizwart
blauwgrijs
flank
brede onregel matige witte flankstreep
leizwart
zwart en wit gebandeerd
geen bandering op flank
stuit
leizwart witte onderstaartdekveren met zwarte middenstreep schokt tijdens het zwemmen en het lopen
vuilwitte onderstaartdekveren
waaiervormige een weinig wit op buitenpennen staart met 2 14 staartveren lange binnenve ren
180
overlangse lichte strepen, bleke middenkruinstreep
meer dwarsgestreept dan wa tersnip
meer wit op bui tenste staartpennen dan de wa tersnip 16 staartveren
WILDE ZWAAN
KLEINE ZWAAN
AALSCHOL VER
VISDIEFJE
ZWARTE STERN
lengte (cm) 152
152
122
90
36
24
snavel
oranjerood met zwarte knobbel
zwart met ci troengele basis; geel loopt tot in punt voorbij de neusopening
zwart, kleinere afgeronde gele basis tot voor neusopening
oranjerood met geelachtig, zwaar, met haak zwarte punt aan uiteinde
poten
kort, zwart, naar zwart achteren ge plaatst
zwart
zwartachtig
kop
wit zwart rond oog
hals
KNOBBEL ZWAAN
zwart
vuurrood
roodbruin
platter en langer wit, zwarte mid- witte kin denstreep van dan knobbel snavel kan door zwaan, wit lopen tot op voorhoofd
zwarte kruin
zwart winter : wit voorhoofd, witte nek
sierlijk gebogen met naar bene den gerichte snavel, wit
stijf rechtop, wit korter en dikker zwart dan wilde zwaan, wit
wit
zwart
borst
wit
wit
wit
zwart
wit
zwart
bovenzijde
opgerichte vleu wit gels tijdens zwemmen bij agressie : over rug gebalde vleugels
wit
zwart, donker bruin
bleekgrijs
leigrijs
onderzijde
wit
wit
wit
glanzend blauw zwart
wit, in vlucht zijn de binnenste 4 handpennen semitransparant (lichte plek)
zwart, leigrijze vleugels winter : witte onderdelen
flank
wit
wit
wit
witte dijvlek in broedtijd
stuit
wit, op punt uit lopend en naar omhoog staand
wit
wit
lange wigvor mige staart
witte onderstaart grijs, lange bui tenste staartpennen
De poelsnip
De houtsnip
Soort: capella media Poelsnip, bécassine double, Doppelschnepfe, great snipe
Soort: scolopax rusticola Houtsnip, bécasse des bois, Waldschnepfe, woodcock
De poelsnip is een zeldzame vogel die een enkel keertje wordt opge jaagd tijdens wandelingen langs moeras, natte laagten en vochtige weiden. Hij is duidelijk groter dan de watersnip en het bokje. Met de eerste zou verwarring nog moge lijk zijn. Vooral tussen jonge wa tersnippen en poelsnippen is ver gissing mogelijk omdat de eerste soms hun roep niet laten horen. De poelsnip bezit zestien veren in de staart, de watersnip slechts veertien. Het is een doortrekker.
De houtsnip heeft vele epitheta: de dame met de grote ogen, dé trofee voor de jager, het delicaat ste wildbraad, de onzichtbare, de vogel met de geheimzinnige le venswijze en vooral de vogel met een vlucht die aan die van een vledermuis doet denken. Haar schutkleur is onovertrefbaar, maar ze weet ook gebruik te maken van iedere tint op de grond. Tussen afgevallen bladeren zijn enkel en alleen haar ogen te zien. Haar onzichtbare levenswijze in 181
het bos tussen allerlei vegetatie maakt dat haar aanwezigheid altijd onderschat wordt: er zijn er meer dan wordt gedacht, want er is nogal wat bos in Oost-Europa. Ze broeden bij ons maar de meeste zijn doortrekkers, vooral als in het Hoge Noorden, zoals Finland, de vorst inzet, komen ze naar onze streken. Sommige proberen zelfs te overwinteren maar temperatu ren lager dan min vijftien graden Celsius zijn voor hen dodelijk. Ze hebben de grootte van een patrijs maar zijn roestbruin met meestal dwarse isabelkleurige strepen ook op de kop. Volgens de jachtwetgeving behoort de houtsnip tot het klein wild en niet tot het waterwild hoewel alle steltlo pers automatisch bij het waterwild worden gerangschikt. Maar daarom zijn ze nog geen bejaagbaar wild!
Meeuwen en sternen De meeuwen Klasse: vogels Orde: charadr ifor mes Familie: laridae Meeuwen en sternen zijn zeevo gels die meestal wit zijn. De meeste meeuwen zijn echte zeevo gels. Sternen gelijken op meeuwen maar bezitten bijna altijd een ge vorkte staart en de meeste soorten zijn ook wit. Er zijn veertien soorten meeuwen en elf soorten sternen. Enkel de de soorten die vrij algemeen voor komen, halen we aan en beschrij ven we summier.
De kokmeeuw Soort: larus ridibundus Kokmeeuw, mouette rieuse, Lachmöwe, black-headed gull Vijftig jaar geleden was de kok meeuw nog een zeevogel, nu vliegt hij overal waar iets te eten valt: over akkers, in het dorp en in de stad, tot zeer ver in het binnen land. Zelfs op meren is hij al een dagelijkse gast. Het voedselaan 182
bod zou daarvan de oorzaak zijn. We gaven haar de naam “kok meeuw” omdat ze de schepen volgt om de overboord gegooide etensresten op te pikken. Ze is im mers een alleseter en een zeer slechte visser, die vooral op aas foerageert of op weinig beweeg lijke dieren zoals regenwormen en slakken als de boer aan het ploe gen is. Als in augustus de mieren zwer men, dan zie je de meeuwen naast de spreeuwen die vliegende mie ren in de lucht achtervolgen. In de steden komen ze op de venster banken om brood en vleesresten schooien. Gooi ergens een hoopje voedselresten en het is verbluffend hoe vlug een groep meeuwen eerst een tijdje rond dat hoopje vliegt totdat één de eerste aanval durft doen. Er zijn zoveel kokmeeuwen dat we ze de ratten van de lucht kunnen noemen en waarlijk, ze laten voor andere vogels bijna niets meer over. Ze is een beweeglijke en luidruch tige meeuw met een algemeen wit uitzicht met bleekgrijze vleugels en donkergrauwe vleugeltoppen, vuilrode snavel en poten. Het brui
loftskleed, aangetrokken in de lente, bestaat uit een chocola dekleurige kap met witte oogring. Tijdens de winter verdwijnt die chocoladekleurige kap en een vuil bruine onregelmatige vlek op de kop en achter het oor blijven dan nog een herinnering ervan. Meeu wen komen slechts in hun derde levensjaar op kleur en zo zijn er nogal wat verschillen bij dezelfde vogels. Zo hebben tweejaarse meeuwen een brede zwarte eindband aan de staart terwijl de oude een volledig witte staart dragen. Een meeuw die zowel tijdens het broedseizoen als tijdens het win terkleed met de kokmeeuw ver ward kan worden, is de zwartkopmeeuw, waarvan de kop duidelijk zwart is en ook een gedeelte van de hals en nek. Enkele paren broe den in het Zwin. Het zijn nieuwko mers. Meeuwen leggen meestal drie eieren.
Kokmeeuwen in groep boven de schorren van het Zwin
ZWARTKOPMEEUW
ZILVERMEEUW
STORMMEEUW
MANTELMEEUW
lengte (cm) 38
39
56
41
74
snavel
scharlaken
helderrood, zwaar der dan kokmeeuw, afhangende punt
zware gele snavel met bloedvlek aan de ondersnavel
zwaar, geel groengeel, fijner dan de zilvermeeuw
poten
scharlaken
helderrood
vleeskleurig
blauwgeel
vleeskleurig
kop
zomer : chocolade bruin winter : komma-vormige vlek achter oog
zomer : gitzwart tot op nek met opval lende gebroken witte oogring winter : als kok meeuw
wit
wit, ronder dan bij zilvermeeuw
zwaar, wit
hals
vuilwit
vuilwit
wit
wit
wit
borst
vuilwit
vuilwit
wit
wit
wit
bovenzijde
vuilwit, bijna grijs witte vleugelboeg
vuilwit, bijna grijs witte vleugelboeg
zilvergrijs zwart met witte vleugelpunten
lichtgrijs zwart met witte vleugelpunten
zwart
onderzijde
donkergrauwe hand- witte handpennen zonder zwarte punt pennen
wit
wit
wit zwarte streep op ondervleugel
MEEU WEN
KOKMEEUW
De zilvermeeuw Soort: larus argentatus Zilvermeeuw, Goéland ar genté, Silbermöwe, herring gull De zilvermeeuw is een flinke, grote, witte vogel met grijze vleu gels (argenté of silber), gele sna vel, een bloedvlek aan de onder snavel en vleeskleurige poten. De toppen van de vleugels zijn zwart wit. Ook is er veel verschil met jonge vogels, die bleekbruin ge vlekt zijn en een donkere snavel hebben. Haar roep is een luid gut turaal “klieuauw” dat we ook op radio en t.v. te horen krijgen, als het geluid van de zee moet nage bootst worden. Er komen ook te veel zilvermeeuwen en ze zijn schadelijk voor vele grondbroe ders op schorren en wadden. Een vogel van hetzelfde postuur maar met leikleurige bovenvleu gels is de kleine mantelmeeuw. De mantelmeeuw is veel groter en de leikleurige vleugels zijn bijna zwart. Het zijn vogels die we meestal tijdens de wintermaanden aan de kust en zelfs tot op vuilnis belten te zien krijgen. De kleine mantelmeeuw komt vrij veel voor.
Grafische voorstelling van onze voornaamste meeuwen 1. Mantelmeeuw
2. Zilvermeeuw
3. Kokmeeuw
De stormmeeuw Soort: larus canus Stormmeeuw, goéland cen dré, Sturmmöwe, common gull De stormmeeuw is groter dan de kokmeeuw maar kleiner dan de zilvermeeuw. Als kokmeeuwen op de vlucht gaan, dan zien we meestal ook enkele stormmeeuwen, want die dragen dezelfde zwart-witte vleugelpunten. Lopen ze op het land, dan vallen de groengele snavel aan de volledig witte en ronde kop en de groengele poten op. De stormmeeuw is nogal zwijg zaam maar haar schelle roep is ver te horen. Het is een doortrekker hoewel ze in het Zwin en ook in de duinen van de Nederlandse kust als zeldzame broeder voorkomt. Tijdens de wintermaanden zitten er tussen de foeragerende meeu wen altijd enkele stormmeeuwen, vooral op stortplaatsen. 188
Foto onder: stormmeeuw bij haar nest met kuikens
De sternen Klasse: vogels Orde: charadr if or mes Familie: sternidae
Het visdiefje Soort: sterna hirudo Visdiefje, sterne pierregarin, Flusseeschwalbe , common tem Dit fijn gestroomlijnde vogeltje heeft scherpe vleugels en een lange gevorkte staart, een zwarte kruin, een oranjerode snavel met een zwarte punt en rode korte pootjes. Er is niet zoveel verschil tussen zomer- en winterkleed. We ontmoeten de vogel aan de kust, achter vissersschepen aan vliegend , stootduikend-foeragerend boven zoetwaters en broe dend op schorren of duingebieden.
Boven: de zilvermeeuw
De drieteenmeeuw
Rechts: Het visdiefje slaat een visje.
Soort: rissa tridactyla Drieteenmeeuw, mouette tridactyle, Dreizehenmöwe, kittiwake
De dwergmeeuw Soort: larus minutus Dwergmeeuw, mouette p yg mée, Zwergmöwe, little gull Van de meeuwen die op de kok meeuwen lijken, is de dwerg meeuw de kleinste. We kunnen haar door haar zwarte kap onder scheiden. Ze broedt in Nederland. Een klein aantal dwergmeeuwen trekt door. Rond het IJsselmeer zien we ze zelfs tijdens de zomer vrij veel rondvliegen.
De drieteenmeeuw trekt vrij regel matig langs onze kusten; ze spoelt hier soms ook als stookolieslachtoffer aan. Haar vleugeltoppen zijn als in inkt gedoopt en ze bezit slechts drie tenen. Haar roep is een luid ukitti-week” en de Engelsen noemen ze dan ook kittiwake. Meestal zien we deze meeuw op t.v. als kolonies van zeevogels op rotsachtige eilanden worden getoond.
Als de winter nadert, vliegt hij naar het zuiden. Soms kan de Noordse stern voor verwarring zorgen omdat hij sterk op het visdiefje lijkt, maar zijn sna vel is helemaal rood. Een derde broer is de DougalPs stern, maar die is slanker dan de twee vorige en vooral de vleugels zijn langer en komen ver voorbij de staart als de vogel zit. Het visdiefje komt zelden voor. 189
De dwergstern Soort: sterna albifrons Dwergstern, sterne naine, Zwergseeschwalbe, little tern De dwergstern broedde enkele jaren geleden nog in het Zwin en hij broedt nu nog in Nederland. Het is een typische stern, maar wel een kleine. Hij heeft hele korte, gele pootjes, een gele snavel en een wit voorhoofd. Zoals alle ster nen vliegt hij bij het naderen van de herfst naar het zuiden. In Vlaanderen komt hij alleen voor als doortrekker.
De grote stern Soort: sterna sandvieensis Grote stern, sterne caugek, Brandseeschwalbe, sand wich tern De grote stern komt in Nederland in de Griend, “De Beer” in een grote kolonie en verder als broedvogel langs de kust voor. In België zien we hem alleen als doortrek ker. Hij heeft lange vleugels, een korte staart en een lange, slanke zwarte snavel met gele punt. De glanzende zwarte kruin draagt ver lengde vederen aan het achter hoofd die bij opwinding gedeelte lijk opgericht worden. De lachstern gelijkt er een beetje op, maar die bezit geen gele snavelpunt en ook niet die achterhoofdveren. De reuzenstem is zo groot als een zilvermeeuw, maar veel slanker gebouwd. Door zijn grote scherpe en rode snavel kan je hem onmogelijk met een meeuw verwarren. Het is een zeer zeld zame dwaalgast.
De zwarte stern Soort: chlidonias niger Zwarte stern, guifette épuvantail, Trauerseeschwalbe, black tem De wetenschappelijke naam chli donias toont aan dat het om een totaal andere groep van sternen gaat. We zien dat vooral tijdens de 190
trek, als ze ofwel naar het zuiden vliegen, ofwel naar hun broed plaatsen in Europa terugkeren. Drie soorten kunnen ons land aan vliegen: de zwarte stern, de witwangstern en de witvleugelstern. De laatste twee soorten zijn hier zeer zeldzaam. De zwarte stern is een volledig zwarte vogel met witte onderstaartveren. Zijn win terkleed is veel bleker. Hij vliegt nogal schokkend boven het water waar hij naar kleine waterdiertjes hapt of ze van het wateroppervlak pikt.
De bleshoenders en rallen Klasse: vogels Orde: gruiformes Familie: rallidae Bleshoenders en rallen zijn vogels die gekenmerkt zijn door het bezit van een min of meer duidelijke vergrote washuid aan de basis van de snavel en aan het voorhoofd. Ze hebben meestal de neiging om
op en nabij het water te leven of in vochtige streken te vertoeven. Ze bezitten geen zwemvliezen maar meestal lange tenen om op waterplanten te kunnen wandelen. De meeste hebben een verborgen levenswijze en er is zelfs één verte genwoordiger die niet meer kan vliegen, de Takahe van NieuwZeeland. Er is geen dimorfisme bij de geslachten.
Het waterhoentje Soort: gallinula chloropus Waterhoentje, poule d ’eau, Teichhuhn, moorhen Het waterhoentje heeft een duide lijke schuitvorm, vliegt wegens de voeten zonder zwemvliezen water trappend op en zwemt onder water. Het kan flink lopen, vliegen en klimmen! Het is zeer verstandig en weet van alle omstandigheden handig gebruik te maken om te overleven. Als slechte vlieger ver plaatst het zich enkel ’s nachts om niet door roofvogels geslagen te worden. Daarom vliegt het niet vlug op en wordt het door de jacht hond dikwijls tussen de vegetatie opgestoten of gepakt.
Soort: fulica atra Meerkoet, foulque macroule, Blasshuhn, coot
zijn voedsel. Hij verblijft dus liever op open water zolang er voldoende voedsel te vinden is. Uit noodzaak gaat hij soms aan land foerageren. De rallidae hebben geen zwem vliezen, maar de meerkoet heeft een ander hulpmiddel om te dui ken: gelobde tenen, waardoor hij zeer goed en tamelijk diep kan dui ken. Tot op twee à drie meter durft hij de “boilie”, visaas voor de karpervisserij, te zoeken. Het is een leizwarte vogel, zijn kop en zijn hals zijn iets donkerder en hij heeft een grote witte bles die hoger dan het oog loopt. De meer koet is een algemene broedvogel met hetzelfde foerageergedrag als de waterhoen. De kuikentjes heb ben een roestrode, bijna naakte kop, terwijl die van de waterhoen volledig zwart zijn. De meerkoet broedt tot een stuk in augustus. Tijdens de winter zijn ze ook slachtoffer van de koude en de meeste meerkoeten die we dan aantreffen komen uit het noorden. De meerkoet verdraagt geen an dere broedvogels in zijn nabijheid zoals eendedonsjes e.a.
De meerkoet heeft meer water nodig heeft dan het waterhoentje omdat hij volledig het silhouet van een duikeend bezit en er ook naar leeft. Al duikend zoekt hij meestal
Het porseleinhoentje, het klein waterhoen, het kleinste water hoen, de kwartelkoning en de waterral zijn vogels die in een dichte
De jongen van het voorgaande nest helpen de kuikentjes van het volgende nest, dus hun jongere broertjes of zusjes, voederen want moeder zit misschien al op een derde nest te broeden. Water hoentjes vallen aan heel wat pre datoren ten prooi en enkel hun grote vruchtbaarheid helpt de soort in stand te houden. Ook strenge winters zijn dikwijls nefast voor vele vogels: wegens hun slechte vliegbekwaamheid ver trekken ze soms te laat en worden ze door het strenge winterweer verrast. Het zomerkleed is wel iets intensiever gekleurd en ook de snavel en de bles zijn roder.
De meerkoet
oevervegetatie of moerassige om geving voorkomen. Alleen bij zeer ernstige verstoring komen we zo’n vogel tegen. Met veel geduld en heel voorzichtig kan je ze een mo ment observeren. Vooral de waterral, die zeer dikwijls zijn luide roep “kip, kip, kip” heeft laten horen, zien we dan op een moeras sige open plek te voorschijn komen. Zijn nogal lange vuilrode snavel en gevlekt donkerbruin kleed, dat zoals dat van de meeste van zijn soortgenoten fijn uitgete kend is, springen ons in het oog.
De aalscholver Klasse: vogels Orde: pelecaniformes Familie: phalacrocoracidae Soort: phalacrocorax carbo Aalscholver, grand corm o ran, Kormoran, cormorant De aalscholver heeft vier tenen met zwemvliezen ertussen. De aal scholver is een slanke vogel, don ker en met bruine vleugels. De snavel is sterk met scherpe randen en een zeer scherpe haak aan de snavelpunt, die makkelijk door de 191
huid van een mens dringt als de vogel een uitval doet. Zijn vlucht is rechtlijnig en meestal in linie. De staart is betrekkelijk lang, wat hem duidelijk van bijna alle anseriformes onderscheidt. De vogel bezit slechte stuitklieren en geen waterdicht pak. Hij is ver plicht zich in de wind of de zon te drogen na enkele duiken. Het is een viseter, vooral paling is zijn geliefde prooi. Hij broedde in Bel gië (Meetkerke) maar nu broedt hij alleen nog in Nederland waar de kolonies te groot worden en veel schade aan de viskwekerijen berokkenen. Foto rechterpag.: de kwak en haar sta rende blik ^ De aalscholver
De aalscholver heeft een kleinere broer de kuifaalscholver, die meer een zeevogel is en op rotseilanden broedt zoals aan de ingang van het Kanaal. Daardoor is hij soms een bezoeker langs onze kust.
De jan-van-gent Klasse: vogels Orde: pelecaniformes Familie: sulidae Soort: sula bassana Jan-van-gent, fou de bassan, Basstölpel, gannet De jan-van-gent is een grote slanke witte vogel maar zijn tien grote slagpennen zijn zwart. De snavel is meer dolkvormig en grijs. Storm drijft sommige vogels soms tot in het binnenland en dan zijn ze moe, maar nog altijd sterk ge noeg om een uitval te doen. Door de korte poten en de zeer lange vleugels kunnen ze moeilijk op vliegen en zijn ze makkelijk te van gen. 192
^
Jan-van-gent met jong
