LANTAARN ARBEIDS- RECHT VOOR EVERT VERHULP (UvA)

6/7 2010 € 10,60

36 PARTNER: PAUL KUIPERS (LINKLATERS)

59 DEALMAKER: AYOLT ZOER (VMW TAXAND)

90 MULTITALENT: GEERT-JAN KNOOPS ALS INTERVIEWER

JAARGANG 6

WERKDRUK KINDERRECHTERS HERMAN SCHOORDIJK: OPGEWEKTE DWARSLIGGER

LANTAARN ARBEIDSRECHT VOOR EVERT VERHULP (UvA)

10146621

LIJK E P P A H C S T A MA ONDERZOEKORD ONDERNEMEN VERANTWO

nr. 6/7 – 2010

14 Herman Schoordijk: opgewekte dwarsligger Hij is nog niet uitgelezen, uitgeschreven en uitgedacht. Nog dagelijks is hij bezig met het privaatrecht.Talloze juristen heeft hij opgeleid, velen hebben nu hoge functies in de rechtspraktijk. Herman Schoordijk, civilist, blikt terug, en vooruit.

40

24 Werkdruk kinderrechters Rotterdamse jeugdrechtadvocaten sloegen ruim een jaar geleden alarm over een onverantwoord hoge werkdruk voor kinderrechters, door de grote toename van het aantal kinderzaken. Een schreeuwend tekort aan kinderrechters dreigde. Is de situatie inmiddels veranderd? En hoe ziet een werkdag van een kinderrechter er eigenlijk uit?

65

MVO-enquête advocatenkantoren

Nieuw: De Lantaarn

Maatschappelijk verantwoord ondernemen hoort er helemaal bij tegenwoordig, ook onder grote advocatenkantoren. Mr. hield een enquête onder de twintig grootste kantoren naar hun beleid en gedrag op dit gebied. Vijf kantoren geven een toelichting. “Steunen met geld is goed, maar ons beginsel is juist om te steunen met de juridische kennis die we hebben.”

Mr. schijnt zijn licht de komende tijd op de ware jurist. In de nieuwe serie De Lantaarn portretteren wij juristen die door vakgenoten worden beschouwd als toonaangevend, inspirerend, shockerend of opwindend. Meesters die een bepaald rechtsgebied van licht voorzien, van inspiratie en discussie. De lantaarn wordt dit keer gedragen door Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam.

nr. 6/7 – 2010

3










   

   

De Kempenaer Advocaten zoekt per direct advocaat-medewerker

advocaat-medewerker

voor de sectie

voor de sectie

strafrecht (m/v)

personen- en familierecht (m/v)

Voor informatie over deze vacature kunt u contact opnemen met mr. M.P. (Manfred) Nan (026 352 28 00)

Voor informatie over deze vacature kunt u contact opnemen met mr. J.W. (Jan Willem) Boeijink (026 352 28 00)

Wij nodigen u graag uit uw sollicitatiebrief en curriculum vitae te sturen naar: De Kempenaer Advocaten t.a.v. mevrouw drs. E.M. van Haalen-Koot (kantoordirecteur) Postbus 9218, 6800 HX Arnhem

nr. 6/7 – 2010

Colofon Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Mr. bereikt ruim 28.500 actieve juristen in Nederland. De uitgever wordt door een Raad van Advies geadviseerd over het te voeren beleid. Informatie over abonnementen zie onderaan dit colofon. Redactieadres Van Kleef Media Nieuwe Manegeplein 5, 2023 GG Haarlem Tel. 023 – 576 21 87, fax 084 – 726 59 93, mail: [email protected] Redactie Michiel van Kleef (hoofdredacteur), mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur), drs. Christa Rompas Columnisten dr. mr. Camilo Schutte, mr. Monique van de Griendt Medewerkers mr. Jurjen Boorsma (arrest van de maand), mr. Alieke Bruins, René Didde, mr. Inez Diepenbach (Jonge-Baliepagina), Maarten Evenblij, drs. Frank van Hooft (Mr.-werkjes), mr. drs. Michel Knapen, mr. Suzan Koerselman (Jonge-Baliepagina), drs. Michiel Rohlof (dealmakers), mr. drs. Miek Smilde, mr. Henriette van Wermeskerken Fotografie Chantal Ariëns, Chris van Houts, Geert Snoeijer Illustraties Michaël Ferron, Josje van Koppen, Mirèn van Alphen Website www.mr-online.nl Webmeester Bart Pronk ([email protected]) Raad van Advies Nynke Waller – Boekel De Nerée, Lennart van den Belt – Brunel, Chantal Rademaker de Ridder – Baker & McKenzie, Sacco van de Velde – Ebbinge & Company, Igor Hoyng - Fortis Bank Nederland, Jaap Bosman – Houthoff Buruma, Max Hübner – USG Juristen, Ruud Harinck – Voxius Uitgeverij Kluwer Juridische Uitgevers Postbus 23, 7400 GA Deventer Tel. 0570-65 76 21 Uitgever mr. David Jonckheer Media advies Maarten Schuttél Advertentiedeelname Capital Media Services B.V. Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen Tel. 024-360 77 10, [email protected] Vormgeving COLORSCAN BV, Voorhout - www.colorscan.nl Druk Senefelder Misset, Doetinchem Abonnementen en adreswijzigingen Abonnementsprijs € 106,00 per jaar. Losse nummers € 10,60, te bestellen via www.kluwershop.nl of 0570 – 67 34 49. Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en BTW. Juristen die als zodanig werkzaam zijn ontvangen Mr. kosteloos. Bij wijziging tenaamstelling en/of adres verzoeken wij u de huidige en de gewijzigde gegevens op te sturen naar Kluwer Klantenservice, Postbus 23, 7400 GA Deventer. Tel. 0570 – 67 34 49, fax 0570 – 69 15 55, mail: [email protected] Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd. ISSN 1388-3372 – Copyright Kluwer 2010

74

82

NIEUWS

74 Buitennichig

6 Met onder meer:

Levensmiddelenrecht

Kritiek op bezuinigingen Justitie, het gieten van De Lantaarn, weblogs en Mrs. van de week

82 Intramuraal

COLUMN

SUBSIDIAIR

13 Doxa

85 Nachtkastje

Non domina gladi virgo sed gladio ancilla

Wat heeft hoogleraar Eric Tjong Tjin Tai op zijn nachtkastje liggen?

Een soort universele schoonheid bij Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn

87 Rijden

RUBRIEKEN 23 Arrest van de maand

Henk van Dijk (Van Iersel Luchtman) in de Volvo S80 T6

Punkie leeft!!

89 Lezersaanbieding

55 Financieel

Maatoverhemden

59 Dealmakers

90 Netwerken

De belangrijkste deals van de afgelopen maand

Geert-Jan Knoops interviewt thrillerschrijver/advocaat Jens Lapidus

Beter werk

35

Het vaste katern over jurist en arbeidsmarkt 36 Nieuws

Van Doorne in de prijzen, nieuwe praktijkgroepen Linklaters, Advocatuur Congres, Legal Guide, digitaal dicteren met BigHand, Mr. College Gids, de arbeidsthermometer en natuurlijk personalia 38 Overtuigen is een kunst

De coachtip van Rüna Honig 39 Over firmament, sterren, menners en paarden

Column van Ad Kil 52 Jonge-Baliepagina’s

Dagboek van een stagiaire, Balie in beeld en de Baliebabe van de maand

nr. 6/7 – 2010

5

FOTO’S GEERT SNOEIJER

Juridisch nieuws

Het gieten van De Lantaarn Het ‘warme’ patineren Het aanbrengen van de Het verwijderen van het

chemicaliën

gips van de mallen

Het eindresultaat

De Lantaarn: prijs voor de waarachtige jurist

M

r. heeft weer een prijs toegevoegd aan het ogenschijnlijk al zo

De Lantaarn wordt toegekend aan de persoon die een rechtsgebied

volle prijzenlandschap. Maar, getrouw aan onze afkeer van

van ‘licht’, van inspiratie, van discussie voorziet. En natuurlijk is er

de pseudo-democratie op dit terrein, waarbij Jan en alleman op el-

de parallel met Diogenes die met een lantaarn de ‘waarachtige

kaar stemt, is de nieuwe prijs qua methodiek identiek aan de suc-

mens’ zocht.

cesvolle serie Gouden Peren die we de afgelopen jaren maar liefst

Op deze pagina een impressie van het gieten van De Lantaarn en de

30 keer mochten uitreiken en die zich kenmerkte door het aanwij-

daarop volgende bewerking, het zogenoemde patineren. Hierbij

zen van de primus door de pares.

worden chemicaliën met een kwast aangebracht en vervolgens mid-

Ging het bij de Gouden Peer om een oeuvreprijs, bij de nieuwe prijs

dels een gasvlam verhit. Dit resulteert in een bijzondere donkere

gaat het om de meest oorspronkelijke denker op dit moment, de

glans op het beeld. Het ontwerp van De Lantaarn is van Frank van

man of vrouw die spiritueel leiding geeft aan het debat. En omdat

Hooft. Op pagina 65 e.v. een uitgebreid portret van de eerste win-

we wel van een metafoor houden doopten we de prijs De Lantaarn.

naar van De Lantaarn, de Amsterdamse hoogleraar Evert Verhulp.

Hevige kritiek op bezuinigingen Justitie Er is felle kritiek op de bezuinigingsvoorstellen uit het heroverwe-

stijgingen tot twintig keer zo hoog genoemd. Eddy Bauw, advi-

gingsrapport Veiligheid &Terrorisme. Mr. vroeg een aantal betrok-

seur bij de Raad: “Wat blijft er dan nog over van de rechtsbe-

kenen om een reactie. “Het is te veel en gaat te ver”, “dit kan niet

scherming van de burger tegen de overheid? De gang naar de

de bedoeling zijn” en “een totaal verkeerde keuze” zijn enkele van

rechter moet wel geloofwaardig blijven. Als het zo ontzettend

de gehoorde geluiden.

duur wordt om je rechten af te dwingen dan zal dat bijvoorbeeld de betalingsmoraal niet bevorderen. Het gevaar dreigt dat de wet

D

e Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) stelt

minder zal worden nageleefd en dat mensen zullen proberen hun

dat een aantal plannen uit het heroverwegingsrapport Veilig-

recht via een andere weg te halen.”

heid & Terrorisme, dat op verzoek van het kabinet is gemaakt,

MKB Nederland is eveneens tegen. “Dit kan gewoon niet voor onze

op gespannen voet staat met de gedachten van de NVvR over de

achterban en eigenlijk voor niemand”, stelt secretaris juridische za-

kwaliteit van de rechtspraak. Voorzitter Reinier van Zutphen:

ken Susanne van Dijk. “De overheid roept vaak dat bedrijven een

“De introductie van kostendekkende griffierechten is daar een

goed debiteurenbeleid moeten voeren. Dat doe je dus door middel

voorbeeld van, aangezien dit de drempel van toegankelijke recht-

van incasso’s en zo nu en dan door te procederen, maar als de grif-

spraak zal gaan verhogen. Dat kan niet de bedoeling zijn.”

fierechten zo hoog worden dan doe je dat als bedrijf niet meer. Leuk

Ook de Raad voor de rechtspraak toont zich ongelukkig met de

dat ze de kosten bij iedereen willen neerleggen, maar ik denk dat

plannen die de ambtelijke werkgroep heeft opgesteld. Zo leiden

het effect van dit bezuinigingsvoorstel is dat mensen die hun gelijk

de besparingen op griffierechten tot een zeer grote stijging van de

willen halen die stap niet allemaal meer kunnen zetten.”

tarieven. Dat heeft volgens de Raad onaanvaardbare gevolgen

6

voor de toegang tot de rechtspraak voor zowel burgers als bedrij-

Kaalslag

ven. Tarieven voor civiele zaken worden volgens het voorstel tot

Een ander voorstel in het heroverwegingsrapport is 60 miljoen te

zeven keer zo hoog en bij bestuursrechtelijke zaken worden zelfs

besparen op de gefinancierde rechtsbijstand. De Nederlandse Orde

nr. 6/7 – 2010

Juridisch nieuws Aan de formateur

V

oorafgaand aan een formatie van een

onderwerp bezig, zo lijkt het. Justitie-

nieuw kabinet, schrijft menig maat-

woordvoerders in de Tweede Kamer

schappelijke organisatie een open brief aan

konden aan Mr. desgevraagd hierover

de formateur om de eigen belangen onder

niets zeggen: “Te druk, nog niet gelezen,

de aandacht te brengen. Op het terrein van

heeft even geen prioriteit”, waren de

de rechtspraak lijken dergelijke brieven dit

meest gehoorde reacties.

keer enigszins overbodig. Zowel de Advo-

Op deze plaats schreef ik begin 2007 een

catenorde als de Raad voor de rechtspraak

open brief aan de formateur. Het onder-

schreven hun brief al; aanleiding was het

werp was toen de constatering dat het

Heroverwegingsrapport Veiligheid en Ter-

recht ‘harder, sneller, kaler en minder

rorisme dat in april uitkwam en dat vrij-

goed’ zou worden. De discussie ging over

wel geheel ten onder is gegaan in het pu-

de kwaliteit van het recht. Nu gaat het

blicitaire geweld rond pensioenleeftijden

over de vraag wie het zich in de toekomst

en H-woord. Het is dan ook een politiek

nog kan permitteren een beroep te doen

weinig sexy onderwerp en bovendien zijn

op rechtspraak. De middeninkomens,

de bedragen die met de voorgestelde be-

maar ook het MKB, worden getroffen

zuinigingen gemoeid gaan ook niet zo in-

door buitensporige stijging van de griffie-

drukwekkend. Denk aan zo’n 300 miljoen

rechten, en voor de lage inkomens vormt

afgemeten aan de wijze waarop aan dat

die vooral gevonden wordt door verho-

de almaar stijgende eigen bijdrage een

uitgangspunt invulling wordt gegeven.

ging van de griffierechten en, in mindere

steeds hogere horde.

Duimt u mee?

mate, de verdere aantasting van de gefi-

Elke burger heeft recht op een onbelemmer-

nancierde rechtsbijstand.

de toegang tot de rechtspraak. En de kwali-

Nederland was en is even niet met dit

teit van een samenleving kan worden

Michiel van Kleef, hoofdredacteur #michielvankleef

van Advocaten (NOvA) voorziet hierdoor grote problemen voor

noemt het voorstel opmerkelijk, omdat de vorige bezuinigingsron-

de meest kwetsbaren in de samenleving. De toegang tot het recht

de op rechtsbijstand van 50 miljoen nog niet eens is voltooid.

zal worden belemmerd. Dat is volgens Louise van der Veen, lid

“Dat komt dus op een besparingstotaal van 110 miljoen. Dat is

van de Algemene Raad, een verkeerde ontwikkeling, omdat er

ruim een kwart van het budget voor de gefinancierde rechtsbij-

steeds meer behoefte is aan juridische rechtsbijstand als gevolg

stand. De kaalslag doet dan zijn intrede. Het recht is dan niet

van onder meer de juridisering van de maatschappij. Van der Veen

meer toegankelijk voor mensen met een kleinere portemonnee. Zij komen steeds verder in de problemen.” De voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland, Hein Vogel, sluit zich volledig bij de NOvA aan. “Ik begrijp heel goed dat de Orde de noodklok luidt. De rechtszoekende gaat problemen krijgen, er gaat uitval plaatsvinden. Ik begrijp dat er in deze crisistijd wat moet gebeuren, maar nog eens 60 miljoen zal echt het systeem onderuit halen. Het is te veel en gaat te ver.” Het kostendekkend maken van griffiekosten vindt Vogel ook uit den boze. “Je praat dan over duizenden euro’s. Dat betekent dat je recht halen een luxe product wordt. Alleen mensen die geld hebben, kunnen zich dan wenden tot de rechter. Degenen die dat geld niet hebben, zullen hun conflicten niet kunnen of op een andere manier gaan oplossen. Eigenrichting is dan niet uitgesloten. Het is niet gek om allemaal iets (meer) bij te dragen, maar je moet het niet zo hoog maken dat het niet meer te betalen is.”

nr. 6/7 – 2010

7

Juridisch nieuws

Meesters van de week

3 MEI

26 MEI Hoogleraar rechtstheorie Willem Witteveen (Universiteit van Tilburg) presenteerde zijn boek Het wetgevend oordeel in de Eerste Kamer.

Oud-advocaat Jules Groenen is naamgever en jurylid van een prijs voor jonge kunstenaars.

27 APRIL Elin Hilwig (Collet Advocaten Rotterdam) is initiatiefnemer van het mentorproject Ma-Donna dat jonge en ervaren advocates aan elkaar koppelt.

Welk boek las u het laatst? “Alles is Verlicht van Jonathan Safran Foer. Grappig maar ook vermoeiend. Een boek dat nog blijft nasudderen.”

De prijs is gewonnen door Hanneke Lammers. Zou u thuis ook werk van haar willen hebben? “Absoluut! Haar creativiteit is onwaarschijnlijk onbegrensd. Ze associeert beeld en woord tot taalkundige en grafische absurditeit in het kwadraat. Ze overschrijdt geen grenzen, ze kent er geen, aldus een passage uit het juryrapport. Een out-of-the-box-geest waar juristen jaloers op moeten zijn.”

Wat gaat er mis in het proces van wetgeving? “De Tweede Kamer komt onvoldoende toe aan haar wetgevende taak en dat komt doordat de Kamerleden zoveel taken en functies tegelijk moeten verrichten; als instituut is de Tweede Kamer overbelast. De Eerste Kamer wordt daarentegen onderbenut. (...)”

31 MEI 17 MEI Miek Laemers is per 1 mei benoemd tot bijzonder hoogleraar onderwijsrecht aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

11 MEI Nationaal Ombudsman Alex Brenninkmeijer, op wiens jaarverslag het kabinet reageerde.

Welk wetsartikel vindt u het mooist? “Artikel 23 Grondwet is de alpha en de omega van het onderwijsrecht. De totstandkoming ervan is niet zonder slag of stoot gegaan en de fierheid waarmee het artikel zich handhaaft is daar waarschijnlijk een rechtstreeks gevolg van. Een onuitputtelijke bron voor eenieder die zich ervan bedient.”

Kent u ook een potentiële Mr. van de week? Mail ons! [email protected]

Met wie zou u een gevangeniscel willen delen? “Geert Wilders. Ik zou wel eens bij hem onder de huid willen kruipen en kijken wat er dan gebeurt.”

Op de website van Mr. werd afgelopen maand weer druk geblogd. Een greep uit de inhoud. Meer lezen? Kijk op www.mr-online.nl arijn Rooijmans (Ondernemende Juristen) blogt over de uiterste houdbaar-

8

nr. 6/7 – 2010

Welke juridische website raadpleegt u vaak? “Laat ik maar eens kiezen voor lowbrow: ik ben een fan van Google Scholar: van de zoekresultaten direct doorklikken naar de full text via UvA-linker of Google Books, gegevens automatisch opslaan in EndNote, en direct verwijzingen naar citaten en aanverwante artikelen. Prachtig!”

Een selectie van uitspraken die Mrs. van de Week de afgelopen maand deden op de website van Mr. (www.mr-online.nl). Elke week beantwoordt een jurist die die week om de een of andere reden in het nieuws is een aantal vragen. Wie een wekelijks overzicht wil van alle Mrs. van de week kan zich abonneren op de Mr. e-mailnieuwsbrief via www.mr-online.nl

Weblogs De houdbaarheid van een interimjurist M

Peter Rijpkema, hoogleraar algemene rechtsleer aan de Universiteit van Amsterdam hield zijn oratie, ‘De persoon op de grenzen van het recht’.

heidsdatum van een interimjurist. Een van de vragen die hij zichzelf stelt is: “Huren bedrijven/overheden ook nog interim-

mers in van pak ’m beet 45 jaar?” Antwoord: “Ja natuurlijk, waarom niet, maar ik denk dat je als interimmer je wel periodiek moet afvragen of je profiel nog wel past bij de markt waarin je opereert. Daar moet je bewust op sturen. Kun/wil je dat niet dan is ter compensatie op een gegeven moment wellicht een grote dosis flexibiliteit nodig. Flexibiliteit in soort opdrachten,

hoogte van het tarief, reistijd, positie in het team, etc, etc.” Multiculti advocaat Ali Öntas verbaast zich over de manier waarop de bestuursrechter omspringt met betaling van griffierechten: “Betaal je niet op tijd, dan word je niet-ontvankelijk verklaard. Een dergelijke maatregel kan voor de burger zowel sociaal als financieel

Iedere aanval verdient een passende verdediging

Dat is wijsheid

Ervaren ondernemingsstrafrecht advocaten kijken op www.datiswijsheid.nl voor meer informatie


BVg`Ijcc^hhZcb$

HeZX^Va^hi7ZhijjghgZX]i# IneZ/Vine^hX]# Æ`kZgbdZYYZVai^_YYViCnh^c\] W^_YZilZZYZ\gdZe]ddgYZ#ÇIdiBVg`Ijcc^hhZc]ddgYZ kVcZZcdjY"XdaaZ\VYVioZVaZZci^_Y_ZW^_Cnh^c\]oVi# Æ>`YVX]i/Vah_^_]ZiYVVgcVVg_Zo^c]ZWi!`Vc]Zi\ZZc hVV^ZXajWo^_c#`]VYZgYjhWZ]ddga^_`cVVhi\ZoZiZc!lVciYZine^hX]Z Cnh^c\]ZgWZhi{{i]ZaZbVVac^Zi#=Zi^hZZckZgoVbZa^c\ Z^\Zcl^_oZiZVbeaVnZgh#9ZheZX^Va^hi^h]^Zg\ZZchda^hi# 7^_Cnh^c\]dcibdZiiZ^`Vjidg^iZ^iZcdeb^_ckV`\ZW^ZY lVVgkVc^`igdjlZchc^ZiZZchl^hiYVioZ]^ZglZg`iZc# LZ]djYZcZa`VVghoV`ZckVV`kVcj^ikZghX]^aaZcY eZgheZXi^Z[iZ\Zc]Zia^X]i#9VigZhjaiZZgi^c]ZiWZhiZ kddgYZ`aVci!bVVgdd`kddg_ZoZa[#Ç Cnh^c\]^hZZcWZYg^_[kVc`VgV`iZgkdaaZheZX^Va^hiZc#6aaZZc YZlZi^hW^_dchhiVcYVVgY#KddgYZgZhi`g^_\_ZVaaZgj^biZ dbWj^iZc\ZlddciZo^_c#@a^c`iY^i\dZYZc`ZccZcl^_ Za`VVgcd\c^Zi4AVVi_ZYVck^cYZck^VlZg`ZcW^_cnh^c\]#ca

Cnh^c\]#9Z_j^hiZ_jg^hideYZ_j^hiZeaZ`#

Weblogs hele tour de force voor gemeenten om alleen al WABO-proof te zijn. (…) Dan komen daar de financiële gevolgen van de Wet Dwangsom (en beroep bij niet tijdig beslissen) nog bij. Ingeschat wordt dat een gemeente van een gemiddelde grootte die haar huidige bedrijfsvoering met betrekking tot het tijdig nemen van besluiten niet aanpast, jaarlijks tot een miljoen euro aan boetes om de oren kan krijgen. (…) Een vrij eenvoudige scan biedt hiervoor het nodige soelaas. (…) De kosten daarvan zijn slechts een fractie van het geld dat aan eventuele boetesommen wordt voorkomen. Toch belangrijk in deze tijd van financiële zorgen voor gemeenten.” Creatieve jurist Susanne Hoogwater blogt over multi-sensorisch juridisch onderwijs, dat de traditionele nadruk op tekstueel argumenteren een beperking vindt voor het ontwikkelen van een geïntegreerde ethische beroepshouding: “Door te leren met alle zintuigen wordt een bredere intelligentie ontwikkeld. Gelijktijdig denken en bewegen bevordert bijvoorbeeld embodied knowledge. Dit klinkt nogal vaag, maar is voor iedereen bekend van het leren autorijden. De visuele informatie verwerken die een simpele verkeerssituatie biedt, het onthouden en toepassen van de verkeersregels en het mechanisch besturen van een auto via uw eigen ledematen, is een complex samenstel van zintuiglijke handelingen. Stukken moeilijker dan aan een bureau zitten lezen en een contract analyseren. Zoals pleiten in de rechtszaal ook moeilijker is dan een pleitnota schrijven.” Advocate Marije Schneider (HBNLaw) werkt sinds kort op de Antillen en vergelijkt de rolzitting van de rechtbank in Curaçao met die van de Hoge Raad. “Geen stilte, geen nette rijen, geen twee katheders voor eiser of gedaagde. Nee, de collega’s en confrères hangen nog net niet op de tafel bij de rechter, ze zitten naast de deurwaarder die de rol opleest, en mensen die in persoon procederen lopen af en aan naar de publieke tribune. Intussen wordt fluisterend het weekend doorgenomen, worden laatkomers begroet en

wordt nog even gebeld met kantoor. Dynamisch, zou een ervaren Curaçaose advocaat zeggen, chaotisch, voor de vers aangekomen makamba. Maar alles went, en zo schuif ook ik tegenwoordig al blackberry’end een akte richting de griffier.” Ad Kil (Nyenrode, Universiteit Maastricht) maakt zich vrolijk over de opschudding over de al dan niet flinterdunne opleiding van juristen: “En die universiteiten dan? Spreek eens openhartig met uhd’ers en hoogleraren daar. Doe dat over thema’s als onderwijsvernieuwing, bachelor-masterstructuur, toegenomen massaliteit, de houding van studenten en de bezuinigingen. Dan vertellen ze dat de kwaliteit en de inhoud van de opleidingen en dat de motivatie en belangstelling van studenten voor meer dan alleen praktisch gebruik van het recht, de laatste jaren gekelderd is. (…) Vroeger was alles beter.” Tbs-advocaat Job Knoester vraagt zich af of hij nog wel trots kan zijn op ons rechtssysteem. “Ik had als student een heilig geloof in ons strafrecht. Na vijftien jaar advocatuur ben ik veel kritischer. Soms roep ik zelfs, even de nuances loslatend, dat we op bepaalde punten een bananenrepubliek zijn. Waar ik me bijvoorbeeld over opwind is dat de scheiding der machten geweld wordt aangedaan. Het is de laatste jaren aan de orde van de dag dat de wetgevende macht, de politici, geen enkele gêne heeft om

zich uit te laten over zaken die nog onder de rechter zijn. En de rechter? Die blijft, nee bleef, zo vaak stil. Advocaten kunnen wel hun mening over allerlei zaken geven, maar het zou zo goed zijn als ook rechters naar buiten treden.” Boris Dittrich reisde naar Praag waar zijn vader, kort na de oorlog Tsjechoslowakije ontvlucht, een belangrijke staatsprijs kreeg uitgereikt. Tevens bezocht hij een Koninginnedagbijeenkomst op de Nederlandse ambassade waar een van de aanwezigen het bewijs van Nederlanderschap ontving. Aanleiding voor Dittrich eens na te denken over de zeggingskracht van een formele erkenning namens de Staat. “Nederlanders houden over het algemeen niet zo van dit soort formaliteiten. Toch realiseerden veel aanwezigen zich opeens dat onze gemeenschappelijke nationaliteit niet zo maar iets toevalligs is, maar wel degelijk bepaalde waarden vertegenwoordigt.” Raadsheer Gerritjan van Oven mijmert over de tijd dat hij, als vers Tweede Kamerlid, voor het eerst PvdA-fractievergadering meemaakte. “Wim Kok werd door Sharon Dijksma ondervraagd over het verloop van de formatie. Sharon (toen 22) beklaagde zich erover dat zij alle formatienieuws uit de kranten moest vernemen. Wim Kok legde geduldig uit dat formeren nu eenmaal een vertrouwelijke aangelegenheid was en sprak vervolgens troostend: ‘Als het je niet zint, kun je er natuurlijk ook voor kiezen de kranten niet meer te lezen’.”

Het CPO is onderdeel van de Radboud Universiteit Nijmegen

zeer nadelig uitpakken. Denk bijvoorbeeld aan een zieke werknemer aan wie door de Uitvoeringsinstelling ten onrechte een WIA-uitkering wordt geweigerd en die in de beroepsprocedure door de rechtbank niet-ontvankelijk wordt verklaard vanwege de niet (op tijd) betaalde griffierechten van een paar tientjes. Dat soms de belangen van de staat kunnen prevaleren boven die van de burger is begrijpelijk. Er is echter geen rechtvaardigingsgrond aanwezig om voor de inning van de griffierechten het ultimum remedium van het bestuursrecht te gebruiken.” De Amsterdamse rechter Dory Reiling schrijft over de wijze waarop sommige Amerikaanse rechters worden gekozen. Ze signaleert problemen bij de kandidaatstelling en de opleiding van toekomstige rechters. Iets wat rechters ter plekke ook vinden, zo bleek toen ze Reiling bij een bezoek vroegen hoe zij eigenlijk rechter was geworden. “Ik vertelde over het assessment, de interviews, de opleiding met elke drie maanden een beoordeling, de tijdelijke aanstelling, de voordracht door de rechtbank en dan pas de benoeming. Er ging een wereld voor ze open. Tjonge, dat was toch eigenlijk wel veel beter; zo kreeg je tenminste vakkundige rechters.” Rechtsfilosoof Hendrik Kaptein maakte een reisje naar Toscane dat hem tot bespiegelingen bracht over wat nu precies de drijfveren zijn achter menselijk gedrag: “Zelfs strafrechtspleging blijft mensenwerk (al zal dat de slachtoffers er van niet altijd tot troost strekken). En zonder enig gezond narcisme komen mens en maatschappij natuurlijk tot stilstand. Maar toch. Zonder eerlijkheid loopt uiteindelijk alles vast. (...) Tegen te weinig integriteit moeten wij blijven strijden. Eerlijkheid en waarheid kunnen niet verworden tot willekeurige waarden naast andere waarden. Anders verdwijnt uiteindelijk alles in machtsstrijd.” Karl Muusse, competence director Legal bij Yacht schrijft over de uitdagingen waarvoor gemeenten zich in de toekomst gesteld zien: meer doen met minder geld. “Denk daarbij bijvoorbeeld aan de WABO. Een

Weblogs

De theorie in praktijk brenge en Onze cursussen zijn gericht op de praktijk en gebaseerd op de wetenschap. Zo haalt u maximaal rendement uit uw opleiding. En uw cliënt uit uw advies. Met het CPO bent u zeker van uw zaak. U vindt ons cursusaanbod op www.cpo.nl

nr. 6/7 – 2010

11

Wij BETEKENEN alles voor u! Al uw exploten betekend binnen 5 werkdagen na ontvangst.





  
   



   Persoonlijke service. Landelijke dekking! www.sgh-groep.nl

Doxa

Non domina gladi virgo sed gladio ancilla

H

oe langer ik mij bezighoud met het recht, hoe meer

bedrijf dan nog gegrond? Waarin onderscheidt rechts-

ik mij erover verwonder. Een meester in de rechten

toepassing zich dan nog van de macht tot overtuigen

door

heet ‘weledelgestreng’, een aanspreekvorm waar goed

door het overtuigen van de macht, kortom: retoriek?

Camilo Schutte

over nagedacht is: een jurist wordt geacht onverbiddelijk recht van krom te onderscheiden en daar niet mee te

Terugkerend inzicht

marchanderen. Een regel is immers zo hard, of zo zacht,

In zijn pleidooi Voor een fundamentele rechtswetenschap

als degene die haar toepast. Toetsen doen we dan ook

(NJB 2010-10, p. 604 e.v.) stelt professor Thomas Spij-

aan steen. Wie van zijn geest een diamant heeft gemaakt

kerboer een manier van analyseren voor (het schijnt

is daarom het gestrengst. Daarom noemen we de uitste-

geen ‘methode’ te mogen heten), waarmee de keuzemo-

kende jurist briljant.

menten in juridische argumentatie ontdekt kunnen worden. Spijkerboer, die de pseudo-positivistische jurisprudentie van de Afdeling rechtspraak van de Raad van

De door onophoudende strijd geregeerde wereld van altijd stromend drijfzand blijkt het ware juristenparadijs

State hard bekritiseert, wil nog niet geloven dat we verloren zijn. Er mag dan misschien ruimte zijn in het vak voor verschillende ‘juiste’ juridische oplossingen op dezelfde vraag, die ruimte is niet onbeperkt. Het ambacht brengt mee dat de keuzes alleen binnen bepaalde marges kunnen worden gemaakt, om nog als juridisch houd-

Allemaal waar, tenminste in een ideale wereld. Want

baar te gelden. De rechtswetenschapper moet blootleg-

de praktijk is meerduidig en weerbarstig. Regels blij-

gen op welke plekken in juridische argumentatie een

ken tegenstrijdig en onduidelijk te zijn of moedwillig

keuze moet worden gemaakt die niet door de juridische

vaag (‘open’) gemaakt. Rechtstoepassers hebben keu-

techniek zelf wordt voorgeschreven, aldus Spijkerboer.

zevrijheid door die wiebelruimte. Niet de hemel van de

Het is een steeds terugkerend inzicht door de eeuwen

ideale vormen, helderder nog dan het witste marmer,

heen. Men denke aan de realistische scholen en de Criti-

blijkt het element van weledelgestrenge dames en he-

cal Legal Studies, maar ook aan Hans Kelsen, die positi-

ren. De door onophoudende strijd geregeerde wereld

vist bij uitstek die steeds benadrukt heeft dat iedere re-

van altijd stromend drijfzand blijkt het ware juristen-

gel per definitie invulling behoeft en daarmee tot

paradijs. Het ontbreekt ook niet aan apologeten van

niet-juridische keuzes dwingt via toetsing (Prüfung) en

die rechtspraktijk, die ons er graag aan herinneren dat

beslissing (Entscheidung). De manieren van analyseren

een jurist juist open moet staan voor wat er in de sa-

zijn er dus al volop, maar het analyseren zelf gebeurt

Dr. mr.

menleving ‘speelt’. De jurist moet luisteren en bij het

niet. En daar is een simpele reden voor: niemand in het

C.B. Schutte

pleiten en vonnissen alle belangen naar voren brengen

rechtsbedrijf is er bij gebaat. Welke weledelgestrenge

is advocaat

en afwegen, want het recht is geen wiskunde of doel

wil nu weten dat het zwaard niet zijn Vrouwe maar zijn

bij Schutte

op zichzelf, maar dient levende individuele en hogere

Vrouwe het zwaard dient?

Heide-

maatschappelijke belangen.

Jørgensen

Maar als de feiten en de sociale context mede vorm ge-

advocaten te

ven aan de regels en die regels zodoende worden gevormd door de jurist die ze toepast, waarop is ons hele

Amsterdam. Reageren? www.mr-online.nl

nr. 6/7 – 2010

13

Interview

Een opgewekte

dwarsligger

Hij is nog niet uitgelezen, uitgeschreven en uitgedacht. Nog dagelijks is hij bezig met het privaatrecht. Talloze juristen heeft hij opgeleid, velen hebben nu hoge functies in de rechtspraktijk. Herman Schoordijk, civilist, blikt terug, en vooruit. door Michel Knapen foto’s Chantal Ariëns

H

et is tien uur in de ochtend en Herman Schoordijk heeft al twintig pagina’s in een boek over Duits privaatrecht gelezen – in het Duits natuurlijk. Aantekeningen bij de hand, want wie weet schrijft hij er nog een commentaar op. Eigenlijk is het wel zeker dat hij er een artikel over schrijft, met de hand, wat door mevrouw Schoordijk wordt overgetikt op de pc. Computers, daar kan Schoordijk niet mee overweg. Met Duitse literatuur over privaatrecht wel, en met Engelse, Amerikaanse en Nederlandse literatuur over privaatrecht. En over bestuursrecht, algemene rechtsleer, rechtsfilosofie en methodologie. Schoordijk (83) laat geen ruimte toe voor specialisatie. Geen geneuzel op de vierkante centimeter, zoals het nu op de universiteit en in de advocatuur bon ton is. Het recht staat in een context, in een cultuur en alleen wie de volle breedte van die rechtscultuur doorziet, kan het recht pas echt doorgronden. Die breedte is fysiek aanwezig in zijn huis nabij Tilburg. In de ene werkkamer staan boeken, veel boeken. Monografieën, handboeken, proefschriften, jaargangen Nederlandse Jurisprudentie en tal van andere tijdschriften en vakbladen, de Engelse Law Reports. In de andere werkkamer: hetzelfde beeld. Rubriceringen en categoriseringen ontbreken, maar hij weet ieder boek feilloos te vinden. “Wordt er in deze bibliotheek orde aangebracht, dan weet ik niet meer waar mijn boeken staan.” En ieder jaar worden het er meer, met enige regelmaat komt er weer een metertje bij. Tot ongenoegen van mevrouw Schoordijk: “Ruim eens wat meer boeken op, Herman!” En zo verdwijnt er ook regelmatig een metertje, naar een bibliotheek of naar een onderzoeker die net met dat ene onderwerp bezig is. Er blijft nog genoeg over.

Want noem een onderwerp en Schoordijk heeft er literatuur over – en meestal ook literatuur over geschreven. Hij geldt als een van de laatste vertegenwoordigers van een klassieke stroming die het hele privaatrecht beheerst, en als het moet ook nog aanverwante richtingen. Fiscaal recht bijvoorbeeld, en verrassend: pensioenrecht. Maar verreweg de meeste bekendheid geniet hij als civilist. Dat kan de historie ook wel verklaren. Als gymnasiast (bèta) las hij Homerus in de hongerwinter bij de carbidlamp, “want wat moest je anders doen”. De keuze voor rechten leek willekeurig, maar Schoordijk komt wel uit een milieu van juristen.

“HET RECHT IS GEEN SYSTEEM, WE MOETEN ER EEN SYSTEEM VAN MAKEN”

En zo belandde hij in 1946 in de collegebanken van de Amsterdamse Gemeentelijke Universiteit, waar hij het vanaf dag één “fantastisch” vond. In het Latijn las hij honderden Digestenteksten. Let wel: hij las er niet óver, zoals nu te doen gebruikelijk, hij lás ze zelf. “Wat had ik een lol in die Romeinse werkelijkheid, recht zonder dogma en hoe slaven daarin gepast werden.” Niet voor niets heeft de common law zijn liefde. Die werkelijkheid bepaalde zijn juridische denken: ga uit van de casus, vermijd abstracties, neem niets aan als waarheid en beantwoord rechtsvragen aan de hand van de maatschappelijke context. Het recht is geen systeem, we moeten er een systeem van maken, zo doceerde hij altijd en zo doet hij het nog steeds.

nr. 6/7 – 2010

15

Herman Schoordijk +HUPDQXV&RUQHOLV)UDQFLVFXV+HUPDQ 6FKRRUGLMNä GHFHPEHUJHERUHQWH$PVWHUGDPäVWXGHHUW 1HGHUODQGVUHFKWDDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ$PVWHUGDPä SURHIVFKULIWBeschouwingen over driepartijenverhoudingen van obligatoire aard 8Y$ äUHSHWLWRUEXUJHUOLMNSURFHV UHFKWHQKDQGHOVUHFKW8Y$ äZHWHQVFKDSSHOLMN KRRIGDPEWHQDDU8Y$ äPHGHZHUNHUWeekblad Fiscaal Recht äKRRJOHUDDUEXUJHUOLMNHQKDQGHOVUHFKW 7LOEXUJ äUHGDFWHXUWPNRäPHGHZHUNHU Nederlands Juristenbladä.1$:OLGä.RQLQNOLMNH 6KHOOSULMVDOVHQLJH1HGHUODQGVHMXULVW äEXLWHQODQGVH )UDQFTXLOHHUVWRHODDQGH8QLYHUVLWHLWYDQ$QWZHUSHQä GRFHQWPHWOHHURSGUDFKWKRRJOHUDDU$QJOR$PHULNDDQV SULYDDWUHFKW8Y$ äPHWHPHULWDDWäKRRJOH UDDU%UHJVWHLQOHHUVWRHOPHWKRGRORJLHYDQKHWSULYDDWUHFKW 8Y$  +HUPDQ6FKRRUGLMNLVJHWURXZGHQKHHIWWZHHNLQGHUHQEHL GHQMXULVW HQWZHHNOHLQNLQGHUHQ

16

nr. 6/7 – 2010

Hij moest wel, zegt hij. Rijtjes leren kon en kan hij niet. Eenvoudige boeken lezen ook niet, “die snapte ik nooit. Te veel halve waarheden.” Wel stevige handboeken. En verder alles van juristen die in Nederland naam hadden gemaakt: Meijers, Scholten, Eggens, F.G. Scheltema. Hij las ze, niet om het recht te vinden, maar om het recht te zoeken. Voetnoten werden nageplozen, becommentarieerd, goed bevonden of als onzin aan de kant geschoven. Marcel Henri Bregstein (1900-1957), zijn leermeester aan de universiteit had het Schoordijk zo bijgebracht: omdat het recht een open systeem is, staat niets vast en staan alle waarheden op losse schroeven. Je vindt het ware recht door erover na te denken en te discussiëren en niet door anderen na te praten. Zo kon het gebeuren dat studenten, die bij Schoordijk een mondeling tentamen wissel- en chequerecht deden, een voldoende kregen nadat alles verkeerd was beantwoord. “Ze wisten me te overtuigen dat ze konden nadenken. Dat is beter dan het juiste antwoord te geven.”

Krijgt uw zaak wel alle zorg die nodig is? Mogen we ons even aan u voorstellen? De naam is Swier cs. Aangenaam. We zijn een nieuw gerechtsdeurwaarders- en incassobureau, maar bepaald geen nieuwkomers in het vak. We draaien al even mee. Die ruime expertise gaan we wel met een nieuw en fris elan inzetten. Dat is ook goed nieuws voor u. Want daarmee komt er een energieke en enthousiaste partij bij, die u met een gerust hart uw losse opdrachten, de ondersteuning bij executie, of het hele executietraject kunt toevertrouwen. Dat is weer een zorg minder. www.swiercs.nl

Ervaar de heldere visie van Swier cs IJ b u r g l a a n 1 4 1 , 1 0 8 6 Z J A m s t e r d a m . Te l : 0 2 0 - 4 1 6 5 3 4 1

INTERVIEW

Out of the box Maar: das war einmal. Hoe anders is nu de academie. “Schan-da-lig”, oordeelt Schoordijk, als het onderwijs ter sprake komt. “Hoogleraren staan niet meer voor de klas, onderwijs wordt gegeven door docenten die één les voor zijn op de studenten. Hen wordt niet meer geleerd hoe ze moeten denken, hen wordt geleerd hoe het recht in elkaar zit. Dat moeten ze uit het hoofd leren. Fóut! In de jaren

“DOOR AL DIE SPECIALISATIE KUN JE BIJNA GEEN HOOGLERAREN MEER VINDEN. NET ZOMIN ALS BREED GEORIËNTEERDE RAADSHEREN”

tachtig kwamen de laatste HBS’ers naar de universiteiten. Vanaf toen kon ik mijn kennis als docent niet meer kwijt. “Vertel de student maar hoe het is”, zo hield een onderwijskundige mij voor. Dat is de dood in de pot. Daar komt nog bij dat het onderwijs wordt gemarginaliseerd, ten koste van het onderzoek, want dat is tegenwoordig alles. “Onderwijs is kennelijk vies, onderzoek is pas vernieuwend en dan te weten dat Harvard, Oxford en Cambridge vooral aan opvoeding hun glorie ontlenen. Onderwijs werd uitgeruild tegen promoveren. Maar omdat niemand meer een goede opleiding op de middelbare school heeft gehad, en in het doctoraal, moeten de eerste twee jaar van het promotietraject worden gevuld met warmlopen in het recht, en dan heb je nog twee jaar om te schrijven. Vroeger had je in twee jaar je proefschrift af. Over een relevant onderwerp. Nu worden er – uitzonderingen daargelaten – vooral zeer gespecialiseerde proefschriften geschreven, soms ook nog over flauwekulonderwerpen. Door die specialisatie kun je bijna geen hoogleraren meer vinden. Goede rechters – ze worden schaars.” De Hoge Raad zoekt binnenkort zes raadsheren, breed georiënteerd, ze zijn bijna niet te vinden, zegt Schoordijk. “Juist op die functies heb je mensen nodig die de rol van het recht in de samenleving kunnen inschatten.” Die drang naar specialisme wreekt zich volgens generalist Schoordijk ook in de advocatuur. “Te weinig algemene ondergrond maakt de advocaat onbruikbaar voor de rechtspraktijk. Specialisme in de advocatuur kan slecht uitpakken als de advocaat niet ziet dat op nabije terreinen zal die bui-

ten zijn specialisme vallen, veranderingen zijn opgetreden die invloed hebben op een bepaalde zaak.” En dat zie je als je processtukken leest, zegt Schoordijk. Feiten worden niet goed ingeschat, zodat een zaak niet goed kan worden beoordeeld. Advocaten vluchten dan in heel formalistisch denken. “Maar wie van veel weet, wordt juist informeel. Dat schept ruimte om out of the box te denken. Dát is de kunst voor advocaten.” Dat leer je, en dat geldt niet alleen advocaten maar voor alle juristen, door de juiste boeken te lezen. Schoordijk wees zijn studenten daar al op, en doet dat nog steeds. Bijna dagelijks fietst hij naar de bibliotheek van de Universiteit van Tilburg – kilometertje of tien – en leest niet alleen tal van tijdschriften die het personeel voor hem klaarlegt, maar hij slaat ook de studenten gade. En gaat ermee in gesprek. “Werk je aan je scriptie? Welke literatuur gebruik je? Dát boek? Dat is misschien wel aardig maar je hebt er niets aan. Staat te veflauwekul in. Je moet dít lezen.” Wat hij zelf las, en wat hem heeft gevormd: het proefschrift van J.H. Thiel uit 1903, over derdenbescherming. Drie dimensies van het bestuursrecht van Van der Hoeven, “over de onrechtmatige overheidsdaad. Dat boek moet je meenemen als je ooit op Nova Zembla strandt”. De opstellen over rechtsdogmatiek van Josef Esser, uit de jaren zestig, maar ook Wittgenstein. Het Algemeen Deel van Scholten. “Dat laatste is een boek dat je steeds op het verkeerde been zet. Van iedere zin die Scholten schrijft, wordt weer de helft te-

“LATEN WE HET NIET ONNODIG MET ELKAAR EENS ZIJN”

ruggenomen. Verwarrend? Helemaal niet. Als er staat A = A, dát is pas verwarrend. En vooral iedere dag het Financieele Dagblad lezen.”

Voetnoten Over zijn wetenschappelijke erfenis wil hij het niet hebben, daarvoor is het kennelijk nog te vroeg. Twaalf boeken en meer dan vierhonderd tijdschriftartikelen laat hij na. Hij publiceerde en hield lezingen over de derdenrekening, onderhandelen, onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking, rechtsverwerking, zaakwaarneming, gezinserfrecht, productaansprakelijkheid, maar ook over exotischer

nr. 6/7 – 2010

19

onderwerpen als de rechtspositie van de in- en uittredende kloosterling. En hij publiceert nog steeds. De revival van Von Savigny deed hem zijn achtdelige reeks (1840-1848) over het Romeinse recht herlezen. Hij begon erover te schrijven, het was half klaar, hij laat het liggen, misschien maakt hij het af, misschien niet, zeker is dat hij weer een aan nieuw artikel begint. Over zijn plaats in de geschiedenis zegt hij ook niks. “Dat moeten anderen maar uitmaken.” Wel zegt hij hoe hij graag

te boek wil staan: als een dwarsligger, maar wel een opgewekte dwarsligger. Dat was hij bijvoorbeeld in de jaren dat hij in Tilburg hoogleraar was, waar hij in 1964 arriveerde, als de laatste hoogleraar met een eigen huishoudster. Het zijn de jaren dat op het ministerie van Justitie wordt gewerkt aan het nieuwe Burgerlijk Wetboek. Schoordijk doet vrolijk mee aan de polemieken, “en dat vind je nog terug in de parlementaire geschiedenis”. Daaruit spreekt ook het adagium dat al sinds het gymnasium bij hem past: laten we

Schoordijk als leermeester Mr. Jules Groenen, advocaat in ruste:

Deelen voor de Offerhauskring (1984) over afgebroken onder-

“Eind jaren zestig, begin jaren zeventig liep ik bij Schoordijk

handelingen, het arrest Plas/Valburg. Het was een zeer pittig

college. Spectaculair. Een echte denker, een echte weten-

eindgesprek, helemaal in de stijl van de methodologiecolle-

schapper, ook een beetje warrig. Bij een casus nam hij een

ges. ‘Zo staat het in de wet? Meneer De Moor, u krijgt een min

bestaand persoon als voorbeeld, en dat was altijd zijn

drie voor dit antwoord; gaat u maar in Leiden werken.’ Dat

medewerker Huub Willems, de latere president van de

betekende: denk zelf na. Ik leerde van hem dan ook dat mak-

Ondernemingskamer. Schoordijk leerde je niet het recht,

kelijke oplossingen niet bestaan: blijf nadenken, kijk naar de

maar hij leerde je te denken, en vooral om out of the box te

feiten, laat je niet foppen door juridisch-technische foefjes.

denken. Desondanks ging je met knikkende knieën bij hem

Het draait allemaal om ‘juridisch geschoolde intuïtie’.

op mondeling examen. Ik kreeg ooit eens een vraag over

Ik weet zijn woonadres in Goirle nog steeds te noemen, zo

verborgen gebreken bij een auto. Na afloop zei hij: je hebt

vaak kwam dat in de colleges voorbij. In zijn huis werden

over auto’s gesproken, niet over recht. Ik mocht het examen

ingebrekestellingen geweigerd, er werden werkzaamheden

overdoen.”

aan verricht, het werd getransporteerd op basis van een gemankeerde overeenkomst. Dat was heel vaak de basis

Mr. Gino van Roeyen, advocaat:

van een ontvouwing van een gedachtenlijn en kritiek op de

“Een aantal jaren volgde ik bij Schoordijk het vak methodolo-

Hoge Raad.”

gie van het privaatrecht. Met een groepje van een man of vijftien toverde Schoordijk op maandagavond een lokaal om in

Prof. mr. Matton van den Berg, emeritus hoogleraar bouw-

een laboratorium waar hij met ons duizelingwekkende proe-

recht:

ven deed op privaatrechtelijk gebied, waarbij meestal recente

“In 1963 was ik een van de rechtenstudenten van het eerste uur

arresten van de Hoge Raad aan diepgravend methodologisch

in Tilburg, samen met Huub Willems en SP-Kamerlid Jan de

onderzoek werden onderworpen. Daarbij schuwde Schoordijk

Wit. Schoordijk behoorde toen tot de eerste groep hoogleraren,

niet te benadrukken waar het in het recht in belangrijke mate

en was dé smaakmaker. Hij volgde nooit de gebaande paden en

om gaat: feiten, feiten, feiten. Ook goed associatief denken

hield ervan aan de boom te schudden. Zonder aantekeningen en

was een pre voor het vinden van rechtvaardige oplossingen.

boeken gaf hij colleges, hij wist alles uit z’n hoofd. Je leerde bij

Had u ook wiskunde in uw pakket, was een regelmatig terug-

Schoordijk eerst zelf na te denken, en niet direct in het wetboek

kerendee vraag, omdat hij er van overtuigd is dat dat grote

te kijken. Dat mocht pas als je zelf het probleem had opgelost.

juristen voortbrengt.”

‘Je moet de wet ten einde kunnen denken’, zei Schoordijk. ‘De wet is immers beter dan de maker ervan.’

20

Mr. Roland de Moor, vice-president rechtbank ’s-Hertogen-

Collega’s van hem, en dat gold ook voor mij, bleven in de

bosch:

schaduw van Schoordijk. Dat was niet altijd gemakkelijk,

“Van Schoordijk kreeg ik de doctoraalvakken huwelijksvermo-

maar ook uitdagend: je kon er erg ver mee komen. Later heb

gensrecht, erfrecht en methodologie – dit laatste gedurende

ik me die houding eigen gemaakt: relativeer het gezag van

vijf jaar. Ik ben in mei 1984 bij hem afgestudeerd. Het afstu-

de wet en de jurisprudentie. Maar motiveer wel goed als je

deergesprek ging over de preadviezen van Schoordijk en

ervan af wilt wijken.”

nr. 6/7 – 2010

INTERVIEW

het niet onnodig met elkaar eens zijn. “De lol in het bedrijven van de rechtswetenschap is weg als we blijven staan bij wat we nu weten. Zo komt het recht nooit vooruit.” Daarom blijft Schoordijk schrijven en bekritiseren, hij kan niet anders. Daarom ook blijft hij lezen, van het Nederlandse Juristenblad, de Law Quarterly Review tot het Archiv für die civilistische Praxis toe. De klassieke juristen hebben nog steeds zijn aandacht. Dat alles is nodig om het recht weer een stapje vooruit te brengen, want we zijn er nog niet. Neem het leerstuk over de uitleg van contracten. Dat is nog lang niet uitontwikkeld, meent Schoordijk: “Doorgaans wordt verondersteld dat contracten werken tussen twee partijen, maar door de reflexwerking zijn dat er eigenlijk altijd meer.” Zijn eigen promotieonderzoek, over de derde in het recht, laat hem na ruim een halve eeuw nog steeds niet los.

gaan werken. “Die jaren vormen de hoogtepunten in de geschiedenis van de Hoge Raad, wat een fantastische raadsheren.” Dat het daarna wat minder is geworden, wijt Schoordijk aan de introductie van het Nieuw Burgerlijk Wetboek. “Men moest nieuwe wegen zien te vinden. Het werd niet per se slechter, maar het waren wel andere tijden, denk aan het Europese recht en de grondrechten.” En ook nu ziet hij

Ambities Want waarom zou je opgeven, als je 83 bent? Ambities genoeg bij Schoordijk. “Ik heb nooit een functie gehad in de rechterlijke macht, hoewel ik wel arbitragezaken heb gedaan en ik begin dat toch wel te missen. Wel heb ik een redelijk beeld hoe de discussies in de raadkamer eraan toegaan.” De Hoge Raad ligt “kilometers voor op de wetenschap”. De reden: de feiten zijn centraal gaan staan, gelukkig oordelen ze niet meer vanuit abstracte modellen. “Maar dan denk ik niet aan een raadsheer als Houwing, die dacht dat recht logica was. Ik denk dan wel aan iemand als de voormalige president van de Hoge Raad Dubbink voor wie de feiten centraal stonden, minder Scholten, meer I.H. Hijmans. Houwing vond het voldoende om het arrest van het gerechtshof te lezen, want dat kon worden gecasseerd. Dubbink begon met de dagvaarding om greep op het geval te hebben.” Schoordijk was gelukkig met de Hoge Raad tussen de jaren zeventig en negentig die toen steeds meer à la Dubbink is

“IK HEB NOOIT EEN FUNCTIE GEHAD IN DE RECHTERLIJKE MACHT, EN IK BEGIN DAT TOCH WEL TE MISSEN”

goede raadsheren, vaak leerlingen van hem. “En goddank zijn ze niet allemaal gepromoveerd. Wel zijn het goede docenten geweest, dus onverslaanbaar.” Precies zo staat Schoordijk nog in het leven: primair als docent. “Niet om mensen iets te leren, wel om ze te laten nadenken. Zo zie ik mijn kleinkinderen graag: net als ik als dwarsliggers, maar altijd betrokken.”

nr. 6/7 – 2010

21

Werken bij ARAG. Goed voor elkaar. Niemand wil een juridisch geschil. Daarom is onze eerste reflex, niet strijden maar luisteren. ARAG brengt rust door particulieren en ondernemers te helpen en te adviseren. Door te reageren en vooral ook te signaleren. En door te procederen als het écht niet anders kan.

Ook werken in een hecht team? Stap in de wereld van ARAG! ARAG is meer dan alleen een verzekeraar. ARAG is een allround dienstverlener in ’ontruisen’. Door de ruis weg te nemen tussen partijen, halen we de angel uit juridische geschillen, bieden we rust en zekerheid, op onze eigen ARAG manier: persoonlijk, positief en op inhoud. Dit doen wij met zo’n 550 enthousiaste medewerkers verspreid over de locaties Leusden, Breda, Roermond en Amsterdam.

Juridische professionals gezocht ARAG groeit, vernieuwt en is volop in beweging. Daarom zoeken wij professionals die met ons mee willen groeien. Initiatiefrijke kandidaten die onze cliënten op een klantgerichte manier bijstaan in juridische geschillen op verschillende rechtsgebieden. Professionals met een open en flexibele instelling die het een uitdaging vinden om het beste resultaat te behalen voor onze cliënten.

Wie vooruit wil, groeit mee met ARAG! Wij bieden jou een wereld vol juridische kennis, veelzijdigheid en groeimogelijkheden. Met een grote diversiteit aan juridische functies, rechtsgebieden en dossiers. Waar eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid centraal staan. Waar de mogelijkheden voor opleiding en ontwikkeling ruim zijn. En waar écht iets wordt gedaan met jouw kennis en inbreng.

Wil jij ons team versterken? Neem dan contact op met ons recruitmentteam. Bel 033 - 43 42 455 of kijk op www.arag.nl/werkenbij

Arrest van de maand

Punkie leeft!! Mevrouw Schopman had al een jaar verdriet van het feit dat ze haar konijn Punkie niet meer kon aaien. Dus spande ze een kort geding aan tegen de vrouw aan wie ze haar konijn had weggegeven. Zielig hè? Vooral voor de belastingbetaler, vond de rechter.

door Jurjen Boorsma

E

n voor Punkie, natuurlijk. Volgens

hoord, dus ik heb goede hoop.”

Punkie levend en wel met een krant op

het vonnis was konijn Punkie über-

Schopman springt op rood. Hoe gaat

de foto te zetten.

zielig: zij werd niet geaccepteerd door

het met Punkie na deze vechtpartij? En

Maar, overweegt de rechter, hij ver-

de zes andere konijnen (vrouwtjes) die

op welke zorgboerderij zit zij? Leeft

baast zich dat Schopman hiervoor op

Schopman had en moest in een aparte

Punkie nog? Sandra uit Wormerveer is

toevoegingsbasis kan procederen. “Dat

kooi. Dat was natuurlijk een verdrietige

echter onverbiddellijk en mailt later

de voorzieningenrechter daarin niet al-

zaak. Vandaar dat Schopman andere

naar Schopmans advocate: “Ik laat mij

leen staat, kan blijken uit de inhoud van

opvang zocht.

dan ook niet voorschrijven hoe ik die-

de vele reacties op het internet (…)

Ze benadert gedaagde, volgens Dagblad

ren moet herplaatsen, omdat ik dat als

Daarin wordt onder meer opgemerkt

Zaanstreek Sandra uit Wormerveer, die

professioneel dierenverzorgster heel

dat rechters zich toch met andere za-

haar mailt dat ze geen officiële opvang is, maar als professioneel dierenver-

Gedaagde is bereid om konijn Punkie levend en wel met een

zorgster wel als hobby heeft om kleine

krant op de foto te zetten

dieren op te vangen en te herplaatsen. Prima voor Punkie, dus die wordt naar Sandra gebracht, die al heeft gezegd

goed zelf kan. Als iemand afstand doet

ken zouden moeten bezighouden”

dat Schopman niet zal horen waar Pun-

van z’n dier, dan is het dier niet meer

(LJN: BM4040, Rechtbank Haarlem,

kie terechtkomt.

van diegene die er afstand van heeft

167919 / KG ZA 10-157 06-05-2010).

Een kleine twee weken later stuurt

gedaan. Daarin is de wet duidelijk en

“Laat Punkie opzetten dan kan hij ver-

Sandra aan Schopman een mailtje over

valt niet over te twisten!” Schopman

der geaaid worden. Laat rechters zich

Punkies welbevinden. “Ik heb Punkie

spant een kort geding aan en eist van

met echte zaken bezig houden”, rea-

op een heel ongebruikelijke manier ge-

Sandra “de verblijfplaats van Punkie

geert ´Beitel’ bijvoorbeeld op internet,

koppeld aan een (nieuwe) groep van 4

te verstrekken op straffe van verbeur-

met gevoel voor nuance. De voorzienin-

voedsters en een gecastreerde ram. Ik

te van een dwangsom van 250 euro”

genrechter stuurt het vonnis naar de

heb alles gewoon losgelaten in de tuin.

subsidiair “eiseres de mogelijkheid te

Raad voor de Rechtsbijstand.

Punkie dacht de boel wel even te domi-

geven zich te kunnen vergewissen van

Foutje? Foutje, beaamt Anja van Baar-

neren, maar ze kreeg 3 voedsters ach-

het nog in leven zijn van Punkie (…) in

sen, namens de Raad voor Rechtsbij-

ter haar aan en toen moest ze het ont-

concreto: bijvoorbeeld: een video-op-

stand. “Alleen in heel bijzondere om-

gelden, hahahaha! (de plukken haar

name met bewijs van tijdstip, verkla-

standigheden wordt er voor huisdieren

vlogen in het rond) (…) Ik heb ze afgelo-

ring op schrift.” Net als bij kidnappin-

een toevoeging afgegeven. In de aan-

pen woensdag naar een zorgboerderij

gen, in slechte films, of in het

vraag was door de advocaat niet ver-

gebracht, waar het nog steeds goed

Midden-Oosten.

meld dat het om een konijn ging, en

gaat. Ik heb met de zorgboerderij afge-

De voorzieningenrechter wijst de

daardoor word je gemakkelijk op het

sproken, dat als het toch mis mocht

vordering af. Sandra doet niks on-

verkeerde been gezet.” Of de toevoe-

gaan, dat ik Punkie dan weer gewoon

rechtmatigs en bovendien is ze bereid,

ging alsnog kan worden ingetrokken, is

terug neem. Tot nu toe niks van ze ge-

net als in het Midden-Oosten, om

nog in onderzoek. Zielig, hè?

nr. 6/7 – 2010

23

FOTO: JAMIE WILSON (FOTOLIA)

On

Kinderrechters

HOGE WERKDRUK KINDERRECHTERS

verminderd

zorgelijk

Rotterdamse jeugdrechtadvocaten sloegen ruim een jaar geleden alarm over een onverantwoord hoge werkdruk voor kinderrechters, door de grote toename van het aantal kinderzaken. Een schreeuwend tekort aan kinderrechters dreigde. Is de situatie inmiddels veranderd? En hoe ziet een werkdag van een kinderrechter er eigenlijk uit? door Andrea Bosman

E

ind 2008 schrijven twaalf Rotterdamse jeugdrechtadvocaten een brandbrief aan de Rotterdamse rechtbank om aandacht te vragen voor het stijgende aantal uithuisplaatsingen en

ondertoezichtstellingen van minderjarigen door kinderrechters. Naar hun idee is er sprake van ‘paniekvoetbal’ binnen de jeugdzorg als nasleep van de dood van peuter Savanna in 2004. De gezinsvoogd die het meisje ondanks

Een ochtend bij

de kinderrechter

E

r vallen op deze zittingsochtend in de Bredase rechtbank kortstondige stiltes tussen het vertrek van het ene gezelschap en de komst van het volgende – hooguit enkele minuten. Een minimaal moment om adem te halen na datgene wat zojuist geweest is, en het hoofd te legen voor dat wat komen gaat. Kinderrechter Irene Hinfelaar bladert door het volgende dikke dossier, strijkt even door haar haar, wisselt enkele woorden met de griffier, verder is het stil tot de bode komt en vertelt wie er zijn. Nu gaat het om een jongen van zeventien die na een crisisbeschikking van de rechtbank bij zijn vader uit huis is gehaald en de vraag is of deze maatregel moet worden voortgezet. “Ik verwacht wel wat vuurwerk”, zegt Hinfelaar vooraf. “De vader is het hier zeker niet mee eens.” De jon-

gen komt eerst alleen binnen, dat doet Hinfelaar altijd met kinderen ouder dan twaalf jaar. “Ik vind het prettig om iets verder te kunnen vragen, zonder andere partijen erbij.” Of hij weet waarom hij hier is vraagt ze. Al is de tijd beperkt, Hinfelaar spreekt rustig, aandachtig, noemt zijn naam, herhaalt wat zich de afgelopen tijd heeft afgespeeld. “Er was een crisissituatie bij je zus, dus daar kon je niet blijven, maar toen ging het fout bij je vader?” “Hij had weer te veel gezopen en we kregen ruzie over een fietssleutel, toen heb ik mijn spullen in een paar vuilniszakken gedaan en ben met een taxi weggegaan.” “Hoe is het nu met je? Rustiger?” “Ja, maar ik stress me kapot als ik hem weer zie.” “Je bent blij dat er is ingegrepen en je wilt niet terug naar je

nr. 6/7 – 2010

25

legalguide Staat uw kantoor er al in?

www.legalmedia.nl

ROUSCH zoekt

Talentvolle juristen M/V voor opdrachtgevers binnen de Advocatuur, de Overheid en het Bedrijfsleven Kijk op www.rousch.nl

F i n a n c e - L e g a l - I T

Amsterdam

•

Arnhem

•

Breda

[email protected] • www.rousch.nl

•

Eindhoven

•

Rotterdam

KINDERRECHTERS

signalen over mishandeling thuis liet wonen werd uiteindelijk vervolgd door het Openbaar Ministerie. Sindsdien steeg het aantal verzoeken om ondertoezichtstelling en uithuisplaatsing explosief. Ging het in 2003 nog om 31.561 verzoeken, in 2006 waren dat er 41.113, twee jaar later al 50.742. Het afgelopen jaar kwamen daar nog eens een kleine 2000 zaken bij met 52.767 als eindcijfer.

“WE WILLEN KOSTE WAT HET KOST VOORKOMEN DAT ER KINDEREN OVERLIJDEN. HELAAS, DAT IS EEN ILLUSIE” Monique Marseille (Rechtbank Rotterdam): “Dat we een jaar geleden twaalf zaken op een dag behandelden was gelukkig maar een tijdelijke maatregel.”

De advocaten van de brief vinden dat op dat moment uithuisplaatsing te veel als voorbehoedmiddel wordt gebruikt, terwijl het een ultimum remedium zou moeten zijn. “Jeugdzorg en Kinderbescherming (lijken) onder druk van de publieke opinie en de politiek sindsdien het zekere voor het onzekere te nemen”, schrijven zij. En de kinderrechters zouden ze daarin te makkelijk volgen om-

vader?” Ja, dat klopt. De jongen zit nu in een project voor begeleid kamerwonen, op school is hij een van de beteren in de klas. Ook volgens de gezinsvoogd die na het voorgesprek aanschuift is er na een onrustige periode nu ruimte voor de jongen om zich “normaal te ontwikkelen”. De vader is niet gekomen. “Die boeit het toch niet”, zegt zijn zoon. Hinfelaar besluit het verzoek tot verlenging toe te kennen. “Ga maar lekker zo door.” “Het blijft toch ongelooflijk”, zegt ze als iedereen vertrokken is, “dat een vader niet komt opdagen op zo’n belangrijk moment.”

Roze prinsessenpapiertjes Het gaat razendsnel en toch is het een lange ochtend: negen zaken passeren tussen pakweg kwart over negen en één uur. Er is een Iraaks gezin met drie jonge kinderen, de moeder heeft psychische problemen, het oudste zoontje is zwaar autistisch. De vader wordt naar eigen zeggen gestoord van alle hulpverleners die inmiddels over de vloer komen. Er zijn deze ochtend diverse grootouders die de zorg voor hun kleinkinderen op zich hebben genomen. We horen een

dat ze te weinig tijd hebben om goed over een zaak te kunnen beslissen. Ik ervaar dat niet zo, zegt kinderrechter Irene Hinfelaar van de rechtbank Breda in een reactie: elk verzoek van de Raad van de Kinderbescherming wordt kritisch bekeken. “Wij wegen alle feiten en omstandigheden mee. Bij een spoeduithuisplaatsing is sprake van een

grootvader over zijn alcoholverslaafde dochter zeggen dat het beter is haar uit de ouderlijke macht te ontzetten. De drie kinderen zijn er ook, boos op hun moeder, verdrietig. Er is een meisje van vijftien, ook boos, dat in een gesloten jeugdinrichting is beland wegens weglopen, suïcidedreiging en het risico van het loverboy-circuit, hoewel ze zegt die laatste twee omschrijvingen totale onzin te vinden. Soms gaat het over verlenging van ondertoezichtstelling (OTS); een maatregel waarbij het gezag van de ouders wordt ingeperkt en belangrijke beslissingen over de kinderen via een gezinsvoogdij-instelling verlopen. De andere keer is ondertoezichtstelling plus uithuisplaatsing aan de orde, zoals in het geval van twee meisjes van vijf en zes, die momenteel in twee verschillende pleeggezinnen zitten. De ouders zijn gescheiden, en allebei met advocaat aanwezig. Ook is er iemand van jeugdzorg en een onderzoeker van de Raad voor de Kinderbescherming. Volgens de onderzoeker is de machtiging tot uithuisplaatsing nog steeds noodzakelijk. “We zijn niet negatief, bij beide ouders zijn mogelijkheden. De ouders willen allebei, maar we vinden dat nu nog geen goed idee.”

nr. 6/7 – 2010

27

FOTO: P. FRANKEN Kinderrechter Irene Hinfelaar tijdens een zitting in de Bredase rechtbank.

28

crisissituatie. Dan staat de veiligheid van het kind voorop. Dat kan leiden tot een beslissing die voor de ouders en advocaat moeilijk te verteren is.” Er verschijnen meer artikelen. De Rotterdamse kinderrechter Monique Marseille wordt niet lang na de brandbrief geportretteerd in de Volkskrant: een uitputtende zittingsdag met twaalf heftige zaken, om het schrijnende tekort aan kinderrechters te illustreren. Een en ander leidt in april 2009 tot een congres in Rotterdam, waar alle partijen, van jeugdzorg en kinderbescherming tot jeugdrechtadvocaten en kinderrechters met elkaar in debat gaan. In september 2009

schrijft justitieminister Hirsch Ballin naar aanleiding van Kamervragen in een brief aan de Tweede Kamer dat er inmiddels meer kinderrechters in opleiding zijn, alleen zal het nog een tijd duren voor zij inzetbaar zijn. Aanleiding om de rechtspraak meer geld te geven ziet hij niet.

Volgens de advocaat van moeder is er echt sprake van een “duurzame verandering van leefwijze”; ze gebruikt geen cocaïne meer, haar huis is weer op orde, en nergens is aangetoond dat haar relatie met een man met ‘een strafrechtelijk verleden’ schadelijk is voor de kinderen. Hinfelaar vraagt de moeder, die al in tranen is uitgebarsten, zich wat te beheersen. De vrouw snuit haar neus. Uit een mapje komen roze prinsessenpapiertjes tevoorschijn, briefjes van de meisjes: ‘Mama ik mis je zo’. De advocaat van de vader schetst de situatie rond de moeder daarentegen als volkomen onveilig. Vader wordt omschreven als een rustige, intelligente man, hij heeft inmiddels een vriendin met werk en een dochter; een stabiele factor. Hinfelaar besluit de verlenging van de uithuisplaatsing toe te kennen en ze zegt ronduit waarom: “De situatie bij beide ouders roept nog te veel onzekerheid op. Ik vind dat daar eerst duidelijkheid over moet komen, willen de kinderen bij een van hun ouders kunnen wonen. Ik ga het verzoek van de Kinderbescherming toekennen, en ik hoop dat jullie in de toekomst beter communiceren met elkaar, in het belang van de kinderen.”

Bijkomen

nr. 6/7 – 2010

Jeugdconsul Een van de auteurs van de brandbrief is Amanda de Nijs, advocaat bij Advokatenkollektief Rotterdam. Volgens De Nijs speelt de problematiek een kleine anderhalf jaar later nog volop in Rotterdam, al is er wel iets veranderd. “We hebben

Soms beslist Hinfelaar meteen, soms ook, zoals bij het Iraakse gezin, neemt ze hier langer de tijd voor voor. Van tevoren weet ze dat nooit, vertelt ze na de zitting. “Dat ligt heel erg aan de zitting zelf, ik zou niet graag mensen het gevoel geven dat alles al van tevoren vast ligt, soms weet ik het gewoon niet. Een andere keer voel je dat mensen wachten op een beslissing.”

“ONDANKS ALLE DRUK KAN IK NOG STEEDS VERANTWOORD BESLISSINGEN NEMEN. IK VOLG NIET KLAKKELOOS JEUGDZORG, MAAR ZIT ER BOVENOP”

Ja, de werkdruk is hoog, zegt ze bij een broodje in haar kamer, ook door de aard van de zaken. “Dat los je niet alleen

30

het idee dat de kinderrechters kritischer zijn geworden over de verzoeken van jeugdzorg tot ondertoezichtstelling en uithuisplaatsing, dat is positief. Nogmaals: het mag geen preventieve maatregel zijn. Ook is er sinds onze actie meer overleg tussen advocatuur, jeugdzorg en rechtbank. En jeugdzorg Rotterdam is begonnen met juridische training voor gezinsvoogden. Ze worden goed ingewijd in het procesreglement, bijvoorbeeld dat er een kopie van alle stukken naar alle partijen moet. Zoiets zit er bij advocaten ingeramd, bij jeugdzorg vaak niet. Het klinkt als een klein onderdeel, maar als niet iedereen de stukken heeft kan er geen hoor- en wederhoor plaatsvinden. Dan komt een zaak, die al met veel emoties gepaard gaat, nog meer op scherp te staan dan nodig is.” Niet alle ontwikkelingen zijn volgens De Nijs even effectief. In Rotterdam is het stadsbestuur “bovenop jeugdzorg gaan zitten”. Sinds de dood van het ‘Maasmeisje’ in 2007, waarbij allerlei hulpverleningsinstanties langs elkaar heen werkten, is jeugdconsul Lida Veringmeier aangesteld, belast met probleemgezinnen. Maar wat de jeugdconsul geacht wordt te doen weet De Nijs nog steeds niet. “Ze moet eigenlijk ook bij het overleg betrokken worden, maar hoe, wat is haar taak precies?” Naast het zogeheten ‘Savanna-effect’ noemt De Nijs ook de verharding van de samenleving als oorzaak voor de toename van het aantal zaken. “Wij werken hier vooral voor mensen die aan de onderkant van de samenleving bungelen, en we zien: het leven wordt steeds ingewikkelder, mensen hebben schulden, gezondheids- of psychische proble-

men, een heel complex vaak. En tegelijkertijd willen we koste wat het kost voorkomen dat er kinderen overlijden. Helaas, dat is een illusie.”

op door er meer mensen op te knallen.Vanmiddag moet ik wel even bijkomen. Het is vaak emotioneel, er zijn veel partijen met ieder hun eigen belang bij betrokken, zaken worden complexer en mensen zijn ook kritischer geworden over het handelen van jeugdzorg.” Maar de werkdruk is ook groot door het aantal kinderzaken beaamt ze; het afgelopen jaar waren er in Breda, een middelgrote rechtbank, 1800 straf- en 2300 civiele zaken. Aan die druk wordt wel gericht gewerkt. “Sinds januari hebben wij een team ‘jeugd’ van in totaal 34 mensen. Niet alleen rechters – daarvoor is acht fte beschikbaar – maar ook administratieve en goede juridische krachten die de jeugdzorg in kaart hebben, kortom: die de rechters kunnen ondersteunen en de dossiers voorbereiden. Heel fijn is ook dat ik straf- en civielrecht kan combineren: ik doe allebei en dat komt nog niet veel voor. Op die manier zie ik alles passeren, bijvoorbeeld bij een strafzaak dat er veel meer speelt in een gezin, dan kun je hulp ook onderdeel laten zijn van de straf.” Dat het aantal zaken blijft stijgen zou Hinfelaar niet alleen aan het ‘Savanna-effect’ willen toeschrijven. “Wel is er een tendens van risicomijdende instanties, niet alleen de jeugd-

zorg, het geldt bijvoorbeeld ook voor huisartsen. En de mensen om wie het gaat zijn ook mondiger geworden, hebben vaker een advocaat. Ook neemt het aantal echtscheidingen nog steeds toe, de samenstelling van gezinnen wordt ingewikkelder, er zijn meer belanghebbenden bij een zaak. En dan is er nog de kredietcrisis, ook daardoor nemen spanningen in de samenleving toe.” Hinfelaar vindt nog steeds dat ze, ondanks alle druk, verantwoord beslissingen kan nemen. “Ik volg niet klakkeloos jeugdzorg, maar zit er bovenop. Ik vind ook niet dat ik te weinig tijd heb. Die brief van toen ging over crisisverzoeken. Dan moet je een beslissing nemen voordat je mensen hebt gezien, voor een korte periode. Het is zeker niet zo dat ik al die zaken toewijs, en alleen in de zaken die ik toewijs komt er een zitting, waarop de betrokkenen alsnog worden gehoord. Advocaten zien niet wat er allemaal is afgewezen. Daardoor hebben ze er wellicht een ander beeld bij.”

nr. 6/7 – 2010

“DE JURIDISCHE COMPLEXITEIT VAN FAMILIEZAKEN IS WAT MINDER, MAAR RECHTERS HEBBEN OOK TIJD NODIG VOOR DE MENSELIJKE COMPLEXITEIT”

Oplossingen ziet De Nijs vooral in betere opvang: ze noemt een zaak van een collega, waarbij een baby bij de moeder wordt weggehaald, alleen maar omdat er pas over een paar maanden weer een geschikte moeder/kind-plek vrij is. “Nu komt het kind ergens op het platteland terecht en worden het pas over een paar maanden met de moeder herenigd. Beter is om ze bij elkaar te houden binnen het eigen netwerk met de juiste ondersteuning.”

Wachttijden Kinderrechter Monique Marseille ziet ook lichte veranderingen in Rotterdam, nog los van het feit dat na een jarenlange stijging van het aantal kinderzaken – zo’n tien procent per jaar – de cijfers in het afgelopen jaar stabiel zijn gebleven of

Irene Hinfelaar heeft een weblog waarin ze zo nu en dan zaken uit de praktijk bespreekt. Zie: http://weblogs. hollanddoc.nl/mensjesrechten/

KINDERRECHTERS

Amanda de Nijs (Advocatenkollektief Rotterdam): “We hebben het idee dat de Mariëlle Bruning

kinderrechters kriti-

(Universiteit Leiden):

scher zijn geworden

“Zeker in de grote ste-

over de verzoeken van

den is de werkdruk

jeugdzorg tot onder-

voor kinderrechters

toezichtstelling en uit-

enorm.”

zelfs licht gedaald: van 5049 in 2008 naar 4948 in 2009. “Dat we een jaar geleden twaalf zaken op een dag behandelden was gelukkig maar een tijdelijke maatregel. Het is snel weer teruggebracht naar maximaal tien. Helaas betekent dat ook dat de wachttijden voor behandeling van andere zaken als omgangsregelingen oplopen. Verder kijken we sinds een paar maanden ook gerichter van tevoren hoeveel tijd we nemen voor een zaak: twintig minuten is standaard, als het gaat om meer dan twee kinderen per gezin wordt meer tijd ingepland. Zo lopen zaken minder snel uit en hoeven mensen niet onnodig lang te wachten.” Ook begint Rotterdam vanaf 1 juli met een speciaal jeugdteam, met een vergelijkbare opzet als in Breda (zie het verhaal over Irene Hinfelaar) waar jeugdstrafzaken en familiezaken gecombineerd zullen worden. Meer kinderrechters komen er voorlopig niet in Rotterdam. Marseille: “De rechtbank heeft er nog geen geld bij gekregen.”

Statuskwestie De Leidse bijzonder hoogleraar jeugdrecht Mariëlle Bruning vindt de situatie over het geheel genomen ‘onverminderd zorgelijk’. “Vorig jaar zijn er wel Kamervragen gesteld naar aanleiding van de berichtgeving hierover, maar minister Rouvoet (Jeugd en gezin) heeft toen gezegd: zolang de rechtbanken niet zelf aan de bel trekken, kom ik niet in actie.” Tijdens een college in Leiden had Bruning onlangs een kinderrechter uit Utrecht op bezoek. Die werkte vier dagen waarvan er twee opgingen aan zittingen. “Dan vraag ik me af hoeveel tijd er is om al die dikke dossiers voor te bereiden? En om een afweging te maken? Ik denk dat er wel grote verschillen zijn per regio, ik heb een tijd in Alkmaar gewerkt, daar is het relatief rustig. Nu ben ik af en toe rechter-plaatsvervanger in Amsterdam, bij de meervoudige jeugdstrafkamer. Sindsdien heb ik nog meer bewondering voor kinderrechters, want zeker in de grote steden, Amsterdam, Rotterdam is de werkdruk enorm. Zittingsdagen duren soms tot zeven, acht uur in de avond, er passeren in Amsterdam wel eens tegen de twintig jeugdbeschermingszaken op een dag, zo hoorde ik daar. Ook vanuit de positie van de

huisplaatsing.”

betrokkenen, ouders, kinderen is dat heel moeilijk. Ingewikkelde zaken vaak waarvoor meerdere partijen los van elkaar gehoord moeten worden, en dat dan allemaal binnen een half uur, nogmaals, ik vind dat zorgelijk.” Moeten er meer kinderrechters komen? Ja, er zit niets anders op, zegt Bruning. Maar waarom trekken ze dan niet zelf aan de bel? Dat Rouvoet geen klachten heeft gehoord hangt volgens Bruning samen met de cultuur binnen de rechtbanken: je hangt niet snel de vuile was buiten. “Het is vrij uitzonderlijk als kinderrechters klagen. Wat ook meespeelt is dat het management van rechtbanken, dat bepaalt hoe het geld wordt verdeeld, vooral kijkt naar de juridische complexiteit van zaken, en ja, die is inderdaad bij familiezaken wat minder. Maar voor de menselijke complexiteit, die wel heel groot is, hebben rechters ook tijd voor nodig.” Die statuskwestie kleeft volgens Bruning nog steeds aan veel beroepen die met kinderen te maken hebben, of het nu kinderartsen of kinderrechters zijn: “Ergens wordt er vanuit de juridische discipline gedacht: het is juridisch niet zo heel ingewikkeld, en dus is het ook niet zo heel belangrijk. Terwijl de beslissingen die genomen worden wel om een zeer zorgvuldige afweging vragen want de consequenties zijn vaak enorm. Als een kind al anderhalf jaar uit huis is en er komt een vraag voor verlenging met nog een jaar, dan is er in feite, bij toewijzing, bijna geen weg meer terug naar huis voor zo’n kind. Dat is heel ingrijpend. De kinderrechter uit Utrecht die bij mijn college was zei dat ze dat soort zittingen altijd met zijn drieën doen. Maar dan moeten er wel drie kinderrechters beschikbaar zijn.” Bij Uitgeverij Boom verscheen onlangs ‘Zorg om de jeugdzorg’, als vervolg op het Rotterdamse congres van een jaar geleden (ISBN 989089742810). Hierin staan de brandbrief, het verslag van de lezingen en debatten tijdens het congres, en de reactie van de minister van Jeugd en gezin. Daarnaast verhalen uit de praktijk van rechters, advocaten en medewerkers van Bureau Jeugdzorg en de Raad voor de Kinderbescherming, en ook van een aantal jongeren zelf.

nr. 6/7 – 2010

31

   

      !"#$ %& %"# ' #()
*+*+*,-././0.+0*
1-+-2-0-.+/
*-/-0-.-+0++-

      ! "! #    $ %  &'  ( ! !) )   !#* + !     ((    "!(# ! ! # #,  &* %    .( !(#)$  #      "   #   # !  ( !/  )!  ) 0 !)&   &  (#$ 1   )  # !!(#  !!(# 
 )  # &"    ! '(#  "# ) # &  !((!      ($  !     (!  &!  &  &"!2                                     

                          !"!   

  #           

  $          %  

      

           #           

       #     

,( (!, )!

!)"! 6 !(#" 

)     )  

&   

   7&   % ,9 - (   

 : "*;!   



   "    !"!   

(   #     '   ##  '  <      

 

   

  

#         : ";!  <   #        : ";!  


   
 

3    ' #  (    ##       #  (   

"*          

         

   1 &   

    '              #      (                            &                                 

 0 !)& 
  
    
 


 


 


 


 


  

   

    ##   + & ,      % &   )(,( !    .  ,

   /## 
3!  !!(# '(#  0
1    / ,   )4   ),!!!    .  ,

   (##   ((*        0  ,0 23- 4  4   , %53 1  &  46 ,  73+    0/-            4# ,#  +

"  &     

 
  

 
  

 
 

  

  ),!! ! ( ,!  2   , 

          /## !  ((5 !   

 4  ,  + 8       760    #  +

34$44#555)%&&$!4$43!$ $6
/-,-.,+0-7/-/*
/--/.+*+
--+0-7/

36 NIEUWS ä VAN DOORNE IN DE PRIJZEN ä NIEUWE PRAKTIJKGROEPEN LINKLATERS ä ADVOCATUUR CONGRES ä LEGAL GUIDE ä ARBEIDSTHERMOMETER: ILONA TJON POEN GIE (VOXIUS) ä PERSONALIA

38 RÜNA HONIG OVERTUIGEN IS EEN KUNST 39 AD KIL Over firmaDEFINITIE VAN DE MANAGING PARTNER 52 JONGEBALIEPAGINA’S DE BALIEBABE, DAGBOEK VAN EEN STAGIAIRE EN MEER

Vacatures juni 2010 AKD ADVOCATEN & NOTARISSEN ARAG BOEKEL DE NERÉE BRUNEL CMS DERKS STAR BUSMANN DAMSTÉ ADVOCATEN - NOTARISSEN DE BRAUW BLACKSTONE WESTBROEK DE KEMPENAER ADVOCATEN HEIJLTJES ADVOCATEN HOUTHOFF BURUMA LINKLATERS NIG ONDERNEMINGSRECHT NORTON ROSE NYSINGH ADVOCATEN-NOTARISSEN PELS RIJCKEN & DROOGLEEVER FORTUIJN ROUSCH USG JURISTEN VAN DOORNE VAN IERSEL LUCHTMAN ADVOCATEN VAN TRAA VMW TAXAND VOXIUS

nr. 6/7 – 2010

71 22 50 17 44 48 58 4 29 64 76 34 COVER 3 10 47 26 61 62 9 COVER 2 79 COVER 4

35

Beter werk

Mr. College Gids alf juli komt de Kluwer Collegebundel 2010-2011 beschikbaar. Kopers hiervan ontvangen gratis de Mr. College Gids. Hierin vinden rechtenstudenten en zojuist afgestudeerden praktische informatie over de studie rechten en de arbeidsmarkt voor juristen. De Gids verschaft met artikelen van en interviews met rechtenstudenten en vooraanstaande juristen een rijk en gevarieerd beeld van de mogelijkheden van de rechtenstudie. De Gids bevat een uitgebreid overzicht van juridische hogescholen, universiteiten en faculteitsverenigingen en een overzicht van relevante juridi-

H

sche internetsites. In de komende editie zal extra aandacht worden besteed aan de opleiding hbo-rechten en de universitaire masteropleidingen. Het eerste deel van de Gids richt zich op aankomende studenten en biedt een oriëntatie op een selectie van belangrijke rechtsgebieden. Deel twee verschaft juridische studenten informatie over stages, juridische bijbanen en bestuursactiviteiten tijdens hun studie. Het derde deel informeert over het toekomstig werkveld van juridische studenten. Naast deze redactionele informatie bevat de Gids bedrijfspresentaties en kantoorprofielen.

Van Doorne valt in de prijzen an Doorne won afgelopen maand twee prijzen. Zo werd eerst de ‘Chambers Europe Client Service Award’ voor Nederland in de wacht gesleept en legde het kantoor vervolgens beslag op de Gouden Spreekbuis, een onderscheiding op het gebied van de arbeidsmarkt. Chambers, een van de vooraanstaande internationale referentiegidsen voor de advocatuur en een belangrijk naslagwerk

V

voor bedrijfsjuristen, doet jaarlijks onafhankelijk onderzoek naar de kwaliteit van advocatenkantoren. De client service award wordt toegekend aan de kantoren die volgens cliënten uitmunten in aanspreekbaarheid, toegangelijkheid en toewijding van de advocaten. Op basis van feedback van relaties van Van Doorne over het afgelopen jaar kreeg het kantoor de Client Service Award 2010

Personalia Paul Kuipers (38) is per 1 mei 2010 benoemd tot partner van Linklaters. Hij is hoofd van de praktijk Restructuring & Insolvency. Kuipers is gespecialiseerd in reorganisaties en schuldherstructureringen en aan insolventie gerelateerde zaken. Hij trad begin 2008 in dienst bij Linklaters. Verder heeft Linklaters managing partner Martijn Koopal (45) nogmaals voor drie jaar benoemd om de vestiging in Amsterdam te leiden.

36

nr. 6/7 – 2010

voor Nederland. De Gouden Spreekbuis wordt toegekend aan de werkgever die het afgelopen jaar de grootste ontwikkeling heeft doorgemaakt op het gebied van bekendheid, imago en voorkeur. De prijs wordt jaarlijks door onderzoeksbureau Blauw uitgereikt na onderzoek onder rechtenstudenten. Doel van dit onderzoek is het verschaffen van inzicht in bekendheid, imago en

Per 1 mei 2010 is Harro Schulz als of counsel begonnen bij Greenberg Traurig. Hij richt zich in zijn praktijk op fusies en overnames, private equity en venture capital, joint ventures, reorganisaties en commerciële contracten. Schulz werkte vanaf 1997 voor Baker & McKenzie en was in 2004 een van de oprichters van Vestius Advocaten. David Schreuders (46) is per 1 mei 2010 als partner toegetreden tot de praktijkgroep Litigation & Regulatory van DLA Piper. Schreuders is expert op het gebied van economisch, fiscaal en fi-

voorkeurspositie van de belangrijkste werkgevers onder bijna afgestudeerde rechtenstudenten. Volgens Wendy Arends-Verhoeff, recruiter bij Van Doorne is deze prijs nogmaals een bevestiging dat “onze persoonlijke aanpak en wervingscampagne aanslaan bij de doelgroep, maar vooral ook dat Van Doorne zich op een onderscheidende en effectieve manier weet te presenteren”.

nancieel strafrecht. Hij komt van Van Mens & Wisselink in Amsterdam. Tevens is Schreuders als docent strafrecht verbonden aan de Beroepsopleiding van de Nederlandse Orde van Advocaten. De Amsterdamse advocate Friederike Henke (30), werkzaam bij Guldemond Advocaten, is sinds 11 mei 2010 in Duitsland als Rechtsanwältin toegelaten tot de balie in Keulen. Eerder dit jaar legde zij de proeve van bekwaamheid (Eignungsprüfung) af in Düsseldorf. Guldemond Advocaten heeft daarmee nu twee advocaten die zowel in Nederland als in Duitsland als advocaat zijn toegelaten.

Beter werk

Digitaal dicteren met BigHand immons & Simmons gaat het digitaal dicteersysteem BigHand gebruiken. Door de software van BigHand kan iedereen van het kantoor via de BlackBerry tekst inspreken, die

S

vervolgens centraal beschikbaar is en dus toegankelijk voor iedereen. Daarnaast is het nu mogelijk om te werken vanaf verschillende werkplekken. Dit zorgt voor een snellere verwerking van

dictaten en tevens voor een verbetering van de kwaliteit van dienstverlening richting de klant. I.R.I.S. (voorheen Morningstar Systems), specialist op het gebied van dossier-, kennis- en

relatiemanagement, gaat het BigHand-systeem bij Simmons & Simmons implementeren. In totaal zullen 40 advocaten en 15 secretaresses gebruikmaken van het systeem.

Advocatuur Congres 2010 et Advocatuur Congres 2010, dat eind september plaatsvindt, bereidt bestuurders middels het thema ‘Het succesvolle advocatenkantoor’ voor op de toekomst. Onderwerpen als de toenemende concurrentie van alternatieve juridische dienstverleners en het omgaan met veranderende marktomstandigheden worden op het congres besproken door een

H

keur aan deskundigen. Met de opmars van de juridische dienstverleners kan de advocatuur aan betekenis inboeten. Traditionele kantoren verliezen de concurrentiestrijd wanneer zij niet meegaan in de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van kennismanagement, leidinggeven, marketingstrategie en ict. Op het Advocatuur Congres 2010 geven topprofes-

sionals hun visie op de veranderingen, en op de kansen die zij bieden. Bestuurders van advocatenkantoren worden uitgedaagd om op een andere wijze naar de eigen organisatie te kijken en te ontdekken welke specifieke competenties nodig zijn om succesvol sturing te geven aan de onderneming. Het programma bestaat uit een mix van presentaties, discussies en

informele interactiemomenten. Volgens initiatiefnemer en dagvoorzitter Bert Hokken is het de eerste keer dat een dergelijk groot congres voor de advocatuur plaatsvindt. “Dit heeft alles te maken met de veranderende markt. Advocatenkantoren zullen zich zowel intern als extern anders moeten positioneren.” Meer informatie: www.hokkenmanagement.nl.

Legal Guide in september

Linklaters: nieuwe praktijkgroepen

n september verschijnt de Legal Guide 2010 en start de nieuwe website www.legalguide.nl. Tezamen bieden zij een platform waar informatievoorziening, interactiviteit en de communicatie tussen juridische dienstverleners en het bedrijfsleven centraal staan. De Legal Guide is een boek waarin advocatenkantoren zich presenteren aan de top-10.000 bedrijven in Nederland. Volgens de initiatiefnemers van Legal Guide kan er ten opzichte van andere branches door de juridische sector nog veel meer worden gedaan aan marketing. Gewezen wordt op de duidelijke groei van kleine, gespecialiseerde kantoren die de concurrentie aangaan met de grote, gevestigde namen. Daarnaast komen er steeds meer aanbieders van gestandaardiseerde juridische diensten die een deel van de traditionele dienstverlening overbodig maken. Een goed marketingbeleid is daarom essentieel. Meer informatie: www.legalmedia.nl

L

I

inklaters is twee nieuwe praktijkgroepen begonnen: op het gebied van procesrecht en van structured finance. Met deze initiatieven benadrukt het kantoor de groei en ambitie van Linklaters in Nederland. Linklaters heeft Daniella Strik benoemd om de nieuw te lanceren praktijkgroep Nederlands procesrecht in Amsterdam te gaan leiden. Zij is een toonaangevende corporate litigation advocaat en komt van NautaDutilh. Kees Westermann gaat de structured finance praktijk leiden. Hij is afkomstig van Clifford Chance en heeft gewerkt aan verschillende complexe securitisaties (verzekeringen tegen financieel risico) en een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de covered bond markt in Nederland en daarbuiten. Covered bonds zijn obligaties met extra zekerheden.

Desirée Laureij (37) van De Kort Van der Kolk Van Tuijl notarissen in Tilburg is benoemd tot notaris. Laureij is gespecialiseerd in familierecht en estate planning.

2010 Finnius advocaten gestart in Amsterdam. Dit is een nichekantoor met een focus Van op financieel-toezichtrecht. Straaten Doets en Van Straaten werkten eerder samen bij NautaDutilh.

Hans Moltmaker (40) is aandeelhouder geworden van Marxman Advocaten te Amersfoort. Moltmaker is advocaat en voorzitter van de sectie Arbeid & Organisatie bij Marxman Advocaten, waar hij in januari 2008 in dienst trad.

Miek Laemers, senior onderzoeker en docent aan de faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Radboud Universiteit in Nijmegen, is per 1 mei 2010 benoemd tot bijzonder hoogleraar onderwijsrecht aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Andries Doets (33) en Matthieu van Straaten (29) zijn 1 maart

Advocaat Jacques Doon (49) wordt per 1 september 2010 rechter bij de Arnhemse rechtbank. Doon is voorzitter van de

onroerendgoedpraktijk binnen JPR Advocaten. De voorzittershamer wordt overgenomen door Erna Pieters (40) die sinds 1 januari 2010 lid van de maatschap JPR Advocaten is. Pieters was voor 1 januari 2010 partner bij Vitringa Advocaten. Met ingang van 1 juni 2010 is Walter Wijbrands directeur bedrijfsvoering bij het Gerechtshof Den Haag. Hij treedt daarmee toe tot het bestuur van het gerechtshof. Wijbrands is bedrijfseconoom en had tot aan zijn benoeming bij het Haagse hof de functie van waarnemend directeur bedrijfsvoering bij de Rechtbank Rotterdam.

Doets

nr. 6/7 – 2010

37

Beter werk Overtuigen is een kunst! door Rüna Honig

O

nderhandelen, debatteren, adviseren, uitleggen, betogen, de gemiddelde jurist doet niet anders. Maar heeft u er weleens bij stil gestaan wat u dan eigenlijk doet? U bent aan het beïnvloeden, oftewel u probeert uw invloed te doen gelden door ernaar te streven dat anderen uit vrije wil doen wat u nodig of wenselijk acht. He belangrijkste beïnvloedingswapen van de jurist is overtuigen. Overtuigen is beïnvloeden met de kracht van argumenten en dat is minder simpel dan het lijkt. Als ik de beïnvloedingsvaardigheid van cliënten oefen in gesprekssituaties, valt me vaak op dat de argumentatie inhoudelijk meestal wel goed in elkaar steekt; het komt alleen niet over. Met andere woorden: er is wel overtuigingskracht, maar deze wordt niet effectief gebruikt. Te veel praten, niet luisteren, in discussies blijven hangen, stellig beweren dat de ander fout zit, theatraal reageren, in herhaling vervallen, op de man spelen, het zijn allemaal valkuilen die ik tegenkom. Hieronder volgt een aantal tips om effectiever te overtuigen. äBereid u voor. Bedenk vooraf de voor- en nadelen van iets wat u wilt betogen, bereid uw argumenten goed voor, bedenk wat het standpunt of argument van de ander zal zijn en bereid tegenargumenten voor. äStel uzelf een duidelijk doel. Wat wilt u bereiken met dit gesprek, deze zitting? Dat maakt uw betoog vanzelf overtuigender. äWees in de eerste plaats overtuigd van uzelf. Als u er niet in gelooft, dan ook een ander niet. äDoseer. Noem niet te veel argumenten tegelijk en ga niet te lang door met argumenteren. De aandachtscurve van uw gesprekspartner is beperkt en uw tijd kostbaar. äDenk na over de volgorde van uw argumenten. Begin met de twee of drie belangrijkste argumenten,

noem dan een paar minder belangrijke argumenten en sluit af met de argumenten waarmee u opende. Uw sterke argumenten beklijven dan beter bij uw gesprekspartner. äCommuniceer overtuigend. Leg enthousiasme en passie in uw woorden in plaats van overdreven stelligheid, gebruik simpele taal en wees helder en kort. U moet in een paar zinnen duidelijk kunnen zeggen waarvan u overtuigd bent. äProbeer dezelfde taal te spreken. Bijvoorbeeld door woordgebruik van de ander over te nemen. Dat geeft een betere afstemming met uw gesprekspartner. Met name in onderhandelingen of gesprekken met uw client of opdrachtgever werkt dit goed. äLaat zien dat u de kwestie van meerdere kanten heeft bekeken. Dat creëert ruimte en zal de ander eerder aanmoedigen toe te geven. äStel vragen in plaats van uw eigen argumenten te herhalen. “Wat houdt u tegen om in mijn voorstel mee te gaan?” “Hoe denkt u dan dat we dit kunnen oplossen?” “Wat zou u dan willen?” Het dwingt de ander iets te doen. äLet op uw non-verbale gedrag. Zuchten, theatrale gebaren, stemverheffingen, het hoofd schudden, het kan allemaal tegen u werken. Een open lichaamshouding, naar voren gericht, veel oogcontact en een glimlach doen veel goeds. Humor is ook een krachtig wapen, maar kan u bij een verkeerde timing ook opbreken. Mr. Rüna Honig was advocaat-partner bij van Riet & Associes te Utrecht is thans directeur van Honig Coaching B.V., een opleidingsinstituut gespecialiseerd in de coaching en training van juristen.

De meest gevraagde juridische specialismen

38

nr. 6/7 – 2010

Vastgoed

Ondernemingsrecht

Generalisten

van de laatste maand zijn:

Goed nieuws Ilona Tjon Poen Gie: “Voxius heeft het druk! De vraag naar juristen neemt toe. Wij constateren daarbij wel een opmerkelijke verschuiving. Daar waar voorheen vaak werd gevraagd naar juristen met ongeveer vijf jaar werkervaring is de vraag inmiddels meer verschoven naar junior advocaten en bedrijfsjuristen (maximaal drie jaar ervaring), advocaatpartners en eindverantwoordelijke bedrijfsjuristen. Dit is overigens makkelijk te verklaren. Junioren zijn goedkoper, partners brengen (als het goed is) werk mee en eindverantwoordelijke bedrijfsjuristen drukken de kosten. De crisis heeft dus nog wel degelijk effect. Binnen partnersearches in de advocatuur is de vraag naar ondernemingsrecht het grootst, op de voet gevolgd door vastgoed (in brede zin: huurrecht, bouwrecht/aanbeste-

dingsrecht en bestuursrecht). Advocaat-stagiaires kunnen binnen alle specialisaties terecht. In het bedrijfsleven wordt vooral gezocht naar juristen met brede ervaring. Dat de vraag naar juristen in het bedrijfsleven weer is aangetrokken is een teken aan de wand. De advocatuur en het notariaat zullen ongetwijfeld volgen.” Mr. Ilona Tjon Poen Gie is consultant bij Voxius.

Deze rubriek komt tot stand met medewerking van Brunel, Robert Walters, USG Juristen, Voxius en NIG Ondernemingsrecht.

Beter werk Over firmament, sterren, menners en paarden

D

e meeste advocaten organiseren zich als firma. Het bepaarden niet weten waar ze naar toe lopen moet de menner grip firma (lat. firmus = stevig bevestigd, vast aan elkaar) ook de weg kennen en weten wat hij daar gaat doen. Om dat duidt in Nederland traditioneel op een handelsonderneming goed te doen zit hij meestal hoger en de paarden werken laonder een handelsnaam (de handtekening van de onderneger. Dat was ook weer niet de bedoeling van het firmament, ming) met meestal meerdere firmanten. Alle vaste sterren zo’n degradatie van ster naar werkpaard… zijn – dacht men in de oudheid – onwrikbaar bevestigd aan Na zes jaar in de law firm-literatuur zoeken heb ik geen dehet firmament. Firmanten zijn onwrikbaar aan elkaar verfinitie van de managing partner gevonden dus met de combonden sterren en vormen zo samen het firmament. In ons ponenten die we hier een daar aantroffen heb ik er zelf maar taalgebied is kantoor (canton = hoekje; oud-Frans) – de fysieeen gecomponeerd: een managing partner van een advocake locatie en onderlinge nabijheid van werkers daarin, de tenkantoor is een advocaat/partner die als leider met voorbegrensde werkplaats – een veel beeldgedrag voor een begebruikte term. Een advocatenpaalde periode volgens al kantoor is dus eigenlijk een niet formeel bepaalde Een advocatenkantoor is eigenlijk een dan groepje advocaten dat aan elkaar selectiemethode deel uitgeplakt samen in een hoekje zit groepje advocaten dat aan elkaar ge- maakt van het centrale bete werken. stuur van het advocatenkanZogezegd kunnen ze ook geen di- plakt samen in een hoekje zit te werken toor, die naast zijn recteur hebben. Want die wijst de advocatenwerk gedeeltelijk richting, bepaalt de richtlijnen, is vrijgesteld of anderszins bepaalt waar we – hoe – naar toe wordt gecompenseerd om gaan. Die enkele ster kan niet bepalen waar de rest mee leiding te geven aan het eigenarenoverleg, verantwoordelijk naar toe moet. Alle sterren kunnen met elkaar wel besluiten voor het ontwikkelen en bewaken van de strategische, de dat er sprake moet zijn van enige coördinatie en iemand tijbedrijfseconomische en de bedrijfsorganisatorische aspecdelijk coördinatiester maken. De naamgeving is dan ingeten en uit dien hoofde dus speciale bestuursbevoegdheden wikkeld: oudste ster, voorzitter van de sterren. Alles beter geniet die gedelegeerd worden vanuit de gezamenlijke eigedan managing partner-ster. Dat stamt van mennen. De mennaren. ner die de paarden moet verzorgen, coördineren en zorgen Toch een beetje richting, best veel verzorging en meelopend dat ze ongeveer even hard dezelfde kant oplopen. Omdat de mennen, maar vooral de helderste ster zijn.

door Ad Kil

Dr. A.J. Kil is professor of HRD in the Law Firm, Nottingham Law School en verbonden aan de universiteit Maastricht, Nyenrode Business University en de beroepsopleiding van de NOvA.

 

  





jurid  isch
v e r t a a    drs b u re a J.M .

 


 
 
   

  
  
 

  
 
  

   
 

 




Ste

 



ur

u

 
 
    
 
  
 
     
    
  ! 
$ "#% $$ #   !  " #%#  

$

+'&%)
("'
(
(
'
,

#"&  '
)%'%#(*"

*'
,

#"&
"
(%&
)%' "
)%,%
)"
"
& ('"
(%&
)%' &'$
*#%'
 )%

 '

#$
'
&$%#"
'&'$
*#%'
 

!%
"

%
#
#",
*"'
&$%
&
&$%
 ("'
(
,"
#$
***!&'+'"   "'"
'
*%%"
("'
(
"#%!'
#
#",
'%)"
," ##%
&$##$%'"
"#%!'
#
#",
'%)"
,"





"
"""
"
*
 '
%%






"
"""
"
$
#-
%' ((%
#"
*
(
"
&%$
#-

*
 "
#",
,#%.

Kijk op juridischebrochure.nl voor meer info

MVO-enquête

MVO: steeds minder vrijblijvend Maatschappelijk verantwoord ondernemen hoort er helemaal bij tegenwoordig, ook onder grote advocatenkantoren. Mr. vroeg de twintig grootste kantoren naar hun beleid en gedrag op dit gebied. Vijf kantoren geven een toelichting. “Steunen met geld is goed, maar ons beginsel is juist om te steunen met de juridische kennis die we hebben.” door Michiel van Kleef, met medewerking van Annelieke Fenstra illustratie Mirèn van Alphen

G

rote advocatenkantoren zijn in toenemende mate actief op het terrein van het maatschappelijke verantwoord ondernemen (MVO). Met name de Angelsaksische landen nemen dit begrip zeer serieus en zien het ook als een strategisch instrument om de eigen marktpositie te verbeteren. Dit blijkt uit een onderzoek naar MVO dat Mr. hield onder de twintig grootste advocatenkantoren van het land. Aanleiding voor het onderzoek is de constatering dat in het gehele bedrijfsleven (onderdelen van) MVO als een steeds normaler en integraal onderdeel van de bedrijfsvoering wordt gezien. Deels komt die ontwikkeling van binnenuit de bedrijven zelf, deels is er een duidelijke trend in de samenleving zichtbaar waardoor bedrijven het zich steeds minder kunnen veroorloven niet ook op dit terrein actief te zijn. Hoewel het onderwerp van het onderzoek primair gericht was op MVO, zijn nadrukkelijk ook elementen van maatschappelijk bewust ondernemen (MBO) meegenomen. Het verschil tussen beide is dat MVO zich richt zich op een balans tussen people, planet, profit in de kernactiviteiten van het bedrijf. Bij MBO gaat het om het geven van steun aan maatschappelijke initiatieven. Die steun kan bestaan uit geld, maar in het geval van de advocatuur wordt ook veelal kennis beschikbaar gesteld.

Uit de antwoorden op de enquête blijkt een redelijke mate van eensgezindheid over de essentiële onderdelen van een degelijk MVO-beleid: diversiteit, duurzaamheid en het begrip corporate social responsability (CSR), dat wellicht nog het best kan worden vertaald met ‘gemeenschapszin’. Overal waar kantoren spreken van CSR is dit als zodanig geïnterpreteerd. Het Mr.-onderzoek spitste zich vooral toe op het laatste begrip. De reden hiervoor is dat bij verreweg de meeste grote advocatenkantoren op het gebied van milieubeleid en diversiteit al sprake is van een veelheid aan plannen en projecten. De vraag was daarom aan de top 20 wat ze precies doen aan extern maatschappelijk ondernemen. Hiertoe werd een vragenlijst samengesteld met dertien vragen. De neerslag van de antwoorden is te vinden in de tabel op de volgende pagina’s. In de antwoorden is een duidelijke trend zichtbaar, namelijk een omslag van sponsoring van vooral culturele instellingen en het verrichten van incidenteel vrijwilligerswerk naar een structurelere en minder vrijblijvende invulling van het begrip CSR. Ook de pro bono-praktijk, waarbij het initiatief in veel gevallen nog aan individuele medewerkers wordt overgelaten, wordt steeds meer minder vrijblijvend en steeds meer gestructureerd, waarbij in sommige gevallen zelfs quota per medewerker worden vastgesteld

nr. 6/7 – 2010

41

en waarbij het niet halen van dat quotum gevolgen voor de bonus kan hebben. Over het begrip pro bono leven bij de diverse ondervraagden overigens nogal wat misverstanden. In veel gevallen wordt dit ook vertaald met maatschappelijke dienstverlening in de vorm van vrijwilligerswerk. Dit is in de tabel ge-

corrigeerd. Uitsluitend juridisch werk dat tegen geen of een lagere vergoeding wordt verricht kwam voor deze kwalificatie in aanmerking. Vraag 5 is in de tabel vervallen. Deze ging over het soort activiteiten dat kantoren verrichten in het kader van CSR. Het antwoord luidde namelijk in alle gevallen hetzelfde: sponso-

Kantoren Vragen

De Brauw Blackstone Westbroek

NautaDutilh

Loyens & Loeff

Allen & Overy

AKD

CMS Derks Star Busmann

Clifford Chance

Pels Rijcken

1.

Is er sprake van formeel MVO-beleid?

Ja

Ja, gestoeld op entrepreneurial environment & engagement

Ja

Ja, gebaseerd op internationaal beleid. Pijlers: mens, milieu, gemeenschap en markt

Ja

3e kwartaal 2010?

Ja, mondiaal geldend beleid

In concept gereed

2.

Is het MVObeleid onderdeel van businessplan?

Ja

3e kwartaal 2010

Ja

Ja, MVO-plan voor elk van de vier pijlers

Ja

Ja

Ja

Ja, CSR zichtbaar in bedrijfsvoering, personeelsbeleid en steun aan goede doelen

3.

Wat is het doel van MVO?

Het bevorderen van maatschappelijke betrokkenheid door kantoorgenoten.

Capacity building

Het zijn van ‘good corporate citizen’

Realisatie van de doelstellingen van MVO-beleid. Medewerkers laten kennismaken met andere aspecten van maatschappij

Bijdragen aan maatschappelijke doelen, bevorderen dat duurzaamheid in core business van klanten wordt geïntegreerd

Het tonen van maatschappelijke betrokkenheid

Teruggeven aan de maatschappij

Bijdragen aan betere samenleving en kansen voor mensen

4.

Welke bedragen zijn gemoeid met MVO?

Vertrouwelijk

Vertrouwelijk

2000 uur pro bono werk, 20% van dat bedrag in cash voor andere goede doelen

1 miljoen euro aan uren en geld

Duizenden uren geïntegreerd in de ‘business’. Geen registratie in uren of geld.

Vertrouwelijk

Alleen pro bono wordt geregistreerd. In 2009: 1464 uur

Geen registratie in uren of geld

6.

Is er een formele regeling voor pro bonowerk?

Nee

Ja, spelregels

Er zijn een duidelijke formele regeling en criteria

Er zijn een duidelijke formele regeling en criteria

Nee

Nee, nog niet

Ja, advocaten worden uitgedaagd hier 50 uur per jaar aan te besteden. Niet juridisch personeel 10 uur.

Nee

7a

Welke bedragen zijn gemoeid met pro bonowerk?

Vertrouwelijk

Vertrouwelijk

500.000 euro (2000 uren x 250 euro gemiddeld uurtarief)

Vele honderden uren, exact aantal moeilijk te geven omdat <10 uur niet wordt geregistreerd

Onbekend

Onbekend

1464 uur

Onbekend

7b

Doet u toevoegingen?

N.v.t.

N.v.t.

Incidenteel

N.v.t.

N.v.t.

Ja, maar aantal onbekend

N.v.t.

Ja, met name cassatiezaken (12,4% is toevoeging)

8a

Kent u de Code-Drion?

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

8b.

Past u deze toe?

Ja, binnen het kader van het hiervoor genoemde beleid

Wij voeren eigen beleid op dit punt

Verwezen wordt naar 20% van het pro bonobudget dat naar goede doelen gaat

Deels, gezien de aard van de klanten geven we met name uitvoering hieraan via pro bonobeleid

Wij voeren eigen beleid

Impliciet wel

Verwezen wordt naar pro bono, plus €16.000 vanuit CC Foundation

Ja, zo nodig worden lagere tarieven in rekening gebracht

9.

Hoe zit het met de interne betrokkenheid bij MVO?

Via interne informatievoorziening

Collega’s worden uitgenodigd MVOsuggesties te doen en zich aan te sluiten bij MVOactiviteiten.

Actieve voorlichting

Interne site over CSR, deelname aan activiteiten

Voor elk goed doel wordt een team van interne ambassadeurs samengesteld die intern de boodschap uitdragen en extern actief zijn.

Voorlichting over en deelname aan MVOactiviteiten

Actieve informering

Voorlichting over en deelname aan MVOactiviteiten; team van MVOambassadeurs

10.

Wordt MVO extern gecommuniceerd?

Ja, via website, en bij kantoorbezoeken door clienten/studenten wervingsactiviteiten

Nu alleen nog passief. Na formele vastlegging in het derde kwartaal actiever.

Passief

Passief

Daar waar gepast en nuttig

Over een aantal sponsoractiviteiten wordt expliciet gecommuniceerd

Ja

Incidenteel

11.

Spreken klanten u aan op uw MVO?

Soms

Ja, CSR, diversiteit en milieu steeds vaker onderdeel van pitchtraject

Af en toe

Ja

In toenemende mate worden in tenders MVO-voorwaarden gesteld

Met name in de internationale praktijk komt dit voor

Middels jaarlijks CR-report worden cliënten actief geinformeerd hierover

Regelmatig, o.m. bij aanbestedingen. Dit gaat met name over milieu

12.

Spreekt u uw klanten aan op hun MVO?

Niet op basis van formeel beleid

Geen formeel beleid. Toetsing per geval.

Geen formeel beleid. Er vindt wel toetsing plaats van nieuwe cliënten.

Nee

Nee

Dit wordt meegenomen in het in ontwikkeling zijnde beleid

Alle nieuwe cliënten worden getoetst.

Nee, in beginsel niet

42

nr. 6/7 – 2010

MVO-ENQUÊTE

ring en steun in geld en natura aan culturele en overige maatschappelijk relevante organisaties en goede doelen. Vraag 1: Is er sprake van een formeel MVO-beleid? De antwoorden hier liepen niet ver uiteen. Ongeveer de helft van de kantoren beschikt hierover. De inhoud bleek

in de meeste gevallen vertrouwelijk. Kantoren als Clifford Chance, DLA en Allen & Overy haken aan bij internationaal geformuleerd beleid en geven ook in de uitwerking van dit beleid blijk van redelijk gerijpt inzicht. Kennedy Van der Laan is het Nederlandse kantoor met de meest uitgekristalliseerde opvattingen op dit punt; niet geheel on-

Van Doorne

Baker & McKenzie

Holland Van Gijzen

Nysingh

DLA Piper

Kennedy Van der Laan

Dirkzwager

Banning

Ja

Ja, gebaseerd op internationaal beleid. Lokaal en mondiaal zijn CSR-teams aangesteld

3e kwartaal 2010?

Waarschijnlijk 2e kwartaal 2010

Ja, gericht op People & Diversity, Planet & Pro Bono

Ja, er is een apart MVOjaarplan en het jaarverslag kent ook al geruime tijd vast hoofdstuk over MVO

2e kwartaal 2010

Plannen

Ja, MVO is vertaald naar maatschappelijk betrokken ondernemen

Ja

Onduidelijk

Na realisatie van formeel MVO-beleid

Ja, draagt bij aan positionering als maatschappelijk kantoor

Ja

Na realisatie van formeel MVObeleid

Niet expliciet

Het bereiken van een win-win situatie. Maatchappelijke betrokkenheid levert zakelijk interessante kennis, ervaring en contacten op.

Het nemen van onze externe verantwoordelijkheid en een bijdrage leveren aan de lokale samenwerking waarin wij wereldwijd werken.

Het tonen van maatschappelijke betrokkenheid

Bewustzijnsvergroting medewerkers en actief bijdragen aan maatschappelijke ontwikkellingen

Het leveren van een maatschappelijke bijdrage en verrijking van de medewerkers

De wens een actieve bijdrage te leveren aan maatschappelijke discussies

Maatschappelijk iets terugdoen, uiten van maatschappelijke betrokkenheid, profilering

Wij hebben oog en oor voor de maatschappij

Geen registratie in uren of geld

Vertrouwelijk

Geen registratie in uren of geld

Vertrouwelijk

Geen uitsplitsing naar NL bekend

Ruim 50.000 euro voor MVO-activiteiten en sponsoring (incl. Marian Kennedy Fellowship), dit is excl. pro bonobudget

Geen registratie in uren of geld

50.000 euro, excl mensuren

Nee

Ja, uren- en verlofregeling en bonusafspraken

Nee

Komt in het MVO-plan

Elke medewerker mag (niet nader gespecificeerd) deel van uren hiervoor aanwenden

Per advocaat 20 uur per jaar tegen lager tarief

N.v.t.

Nee

Per jaar ongeveer 1500 uur pro bono voor meerdere instanties (aantal instanties kan niet worden genoemd)

Vertrouwelijk

Onbekend

Onbekend

Vertrouwelijk

190.000 euro

N.v.t.

Nauwelijks

N.v.t.

N.v.t.

N.v.t.

Incidenteel

N.v.t.

350 uur per jaar

N.v.t.

Nauwelijks

Ja

Ja

Nee

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ons MVO-beleid geeft hieraan uitvoering

Soms. Baker & McKenzie richt zich op de grootzakelijke markt en werkt voornamelijk voor multinationals.

Nee

Nee

Niet als uitgangspunt van ons MVO-beleid, er zijn wel parallellen

Commissie ‘vertaalt’ naar projecten. Voorbeeld: onderzocht wordt de mogelijkheid om stagiaires deels bij sociale kantoren te laten werken

Nee

Door tariefstructuur en wijze van organisatie bieden wij ook ‘onderin de markt’ betaalbare rechtshulp

Voorlichting over en deelname aan MVO-activiteiten

Voorlichting over en deelname aan MVO-activiteiten

Ja, momenteel via de Olympische Campagne als Partner in sport.

Actief betrekken van medewerkers

MVO-werkgroep betrekt medewerkers actief en informeert kantoorbreed

Zeer divers en breed opgezet scala aan activiteiten

Actief betrekken van medewerkers

Interne besprekingen

Ja, bijvoorbeeld via de website

Ja, via website en brochures

Ja, met name in de arbeidsmarktcommunicatie

Incidenteel

Ja, ingetogen en functioneel. Met name bij werving van medewerkers

Zeer nadrukkelijk, via de website

Ja, via het relatiemagazine en de website

Passief

Met name door USen UK-cliënten

Ja, met name internationale cliënten

Zelden

Sporadisch

In toenemende mate

Veel van de cliënten vinden het een belangrijk onderwerp

Ja, met name aanbestedingen van overheden

Met name overheden doen dit

Geen formeel beleid, per situatie wordt dit bekeken.

Er is een strenge ‘client acceptance procedure’

Dat kan, in het kader van de cliëntenacceptatieprocedure

Nee

Ethische code bij client-intake

Geen formeel beleid. Wel wordt dialoog met cliënten aangegaan op gebied van MVO

Nee, maar is wel onderwerp van discussie

Nee

nr. 6/7 – 2010

43




   9)2
(%3
3)*$
/-
3%
!#3%1%.
!3
'%,$3
5//1
/.2
%.
$%
/.$%1.% -).'%.
6!!15//1
6)*
6%1+%.
/0
(%3
341"4,%.3%
"%$1)*&23/.%%,

,2
*41)$)2#(
!$5)2%41
%.
!,2
5/,6!!1$)'
"42).%22
0!13.%1
(%,0%.
6)*
/.8%
#,):. 3%.
/-
().$%1.)22%.
3%
.%-%.
-!!1
5//1!,
//+
/-
(4.
!-")3)%2
6!!1
3%
-!+%.
.
*)*
+4.3
$!!1
!!.
")*$1!'%. //1
/.8%
01!+3)*+'%")%$%.
.$%1.% -).'21%#(3
/10/1!3%
%2314#341).'

.2/,5%.#7
%.
%!,
23!3%
8)*.
6)*
/0
8/%+
.!!1
!$5/#!!3
23!')!)1%2
$)%
).
$%
20/3,)'(32
$415%.
3%
23!!.
!,%.3%.
$)%
2!-%.6%1+%.
-%3
/.8%
*41)23%.
&)2#!,)23%.
%.
#,):.3%.
5//1
%%.
3/00%1&/1-!.#%
,2
&!.
%.
0!13.%1
5!.
%
%$%1,!.$2%
0%1!
,!!3

8)#(
).20)1%1%.
$//1
(//'23!!.$%
0/$)4-+4.23
%.
$%
4.)%+%
2!-%.6%1+).'
3422%.
8!.'%12
!#3%412
%.
-42)#)
/-
8!+%.
3/3
%%.
24##%2
3%
-!+%. %2#()+
*)*
/5%1
$%
*4)23%
3!,%.3%.
/-
%15//1
3%
8/1'%.
$!3
/.8%
#,):.3%.
+,!!1
8)*.
5//1
(%3
-/-%.3
$!3
(%3
$/%+
/0%.'!!3
%.
6),
*%
6%3%.
6!3
*%
-/'%,)*+(%$%.
8)*.
!,2
!$5/#!!3
23!')!)1
/0
(%3
'%")%$
5!.
.$%1.% -).'21%#(3
/10/1!3%
%2314#341).'

.2/,5%.#7
/&
%!,
23!3%
")..%.

%%-
$!.
#/.3!#3
/0
-%3
 )1.!
%5%1
/&
/1).%
/,3 













1%#14)3-%.3#-2$2"#/-




MVO-ENQUÊTE

ZIJ DIE NIET MEEDEDEN Vier kantoren wilden niet meedoen aan deze enquête. Voor Van Diepen Van der

verwacht voor wie de achtervroeg’. Wel liet dit kantoor weten er gronden van dit mee bezig te zijn. Stibbe was wat korter kantoor kent. door de bocht. Daar meldde het bestuur Een groot aandat het hier gaat om gegevens waarover tal kantoren is geen mededelingen worden gedaan. hard bezig de Iets uitgebreider reageerde Houthoff laatste hand te Buruma dat zegt zo maatschappelijk leggen aan een verantwoord mogelijk te ondernemen, dergelijk beleid maar zich onbehaaglijk te voelen bij en verwacht dit MVO als public relations instrument. in de tweede Bovendien zou de vraagstelling onvolhelft van dit doende ruimte bieden om het gewenste jaar gereed te genuanceerde beeld te schetsen. hebben. Boekel De Nerée ten slotte deelde mee Vraag 2: Vormt op dit moment te druk te zijn met andeuw MVO-beleid re dingen. Wel verwacht dit kantoor eind onderdeel van dit jaar meer te kunnen melden op uw businessMVO-gebied. plan? Deze vraag zorgde voor nogal wat verwarring. Een flink aantal kantoren antwoordde hier bevestigend op, maar kon bij naKroef kwam dit onderzoek nog ‘te

vraag niet duidelijk maken op welke wijze dat dan precies gebeurde. Ook hier waren het de internationale kantoren die beter duidelijk konden maken op welke wijze zij MVO onderdeel maakten van hun strategie en beleid. Zo stelt DLA Piper dat het MVO-beleid mede bijdraagt aan de positionering van DLA als maatschappelijk betrokken kantoor. Vraag 3: Wat beoogt u te bereiken met uw extern gerichte MVO-activiteiten? Deze vraag werd redelijk uniform beantwoord, hiervoor zij verwezen naar de tabel. Opvallend was onder meer het antwoord van Allen & Overy dat het een goede zaak vindt dat medewerkers via MVO-actviteiten ook eens met andere aspecten van samenleving in aanraking komen. De ambitie van AKD dat middels het MVO-beleid duurzaamheid tot de core business van klanten gaat behoren valt op z’n minst ambitieus te noemen. Vraag 4: Welke bedragen zijn gemoeid met extern MVObeleid (natura en geld)? Hier trad in veel gevallen een oorverdovende stilte in. Een aantal kantoren wilde hier niets over vertellen (vertouwelijk). De meeste kantoren wisten het eenvoudigweg niet, omdat geen registratie plaatsvindt van de gemaakte uren. Wederom

DLA PIPER, MARC MOLHUYSEN, MVO-PARTNER: “Wereldwijd heeft DLA Piper voor al zijn kantoren de ISO 14001 (milieumanagement) certificering ontvangen. Deze certificering leidt ertoe dat wij milieugerelateerde doelen stellen, vooruitgang boeken en steeds op dit onderwerp zijn gefocust. We hebben gekozen voor een aantal milieubesparende maatregelen. Zo is gekeken naar het vliegbeleid. Dit heeft geleid tot significant minder vlieguren en dus kostenbesparing, en heeft ook geholpen alternatieven door te voeren, zoals video-conferencing. Het verhoogt ook de efficiency van ons werk. Voorts hebben we afgelopen jaar het elektriciteitsverbruik onder de loep genomen en een behoorlijke daling weten te bereiken. De beschikbare MVO-uren worden aan verschillende projecten besteed. Omdat pro bono alleen toegankelijk is voor juristen, richten we ons ook op maatschappelijke projecten waaraan iedereen binnen ons kantoor kan deelnemen. Een van mijn doelstellingen is de teams zo divers mogelijk samen te stellen, zodat zo veel mogelijk kantoorgenoten elkaar op een andere manier leren kennen. Iedereen neemt aan MVO-activiteiten deel op basis van vrijwilligheid. Je loopt dus geen bonus mis als bepaalde MVOuren niet worden gehaald. In de jaarlijkse beoordelingsgesprekken wordt overigens wel altijd met de medewerkers doorgenomen of zij een extra bijdrage hebben geleverd (MVO valt hieronder) en zo ja, hoe zij dat hebben gedaan. Ik vind het belangrijk om te weten of iemand die zich aan een MVO-project heeft verbonden, ook daadwerkelijk zijn bijdrage heeft geleverd. In de praktijk blijkt dat geen enkel punt te zijn: de mensen die zich opgeven zijn enthousiast en gedreven en willen graag iets terugdoen voor de maatschappij. De mate van onze professionaliteit op MVO-gebied komt voort uit de invloed van onze internationale kantoororganisatie. De wijze waarop DLA Piper invulling geeft aan Corporate Social Responsability wordt geïnitieerd in de VS en het VK. Daar hebben we een professionele staf die CSR-projecten wereldwijd oppakt en begeleidt. In Nederland doen de medewerkers het erbij, naast hun gewone werk. Er komen bij ons veel initiatieven uit het VK binnen. Wij kijken dan of wij kunnen aanhaken. Een voorbeeld hiervan is de Green Week die wereldwijd wordt georganiseerd, en waarin het milieu centraal staat. Als we proberen voor een goed doel geld op te halen, wordt bij onze kantoren in de Angelsaksische landen gebruik gemaakt van ‘Dress-down-Friday’. Daarmee koop je het recht om in je spijkerbroek naar kantoor te mogen komen. In die landen werkt dat erg goed. In Nederland zou je er geen dubbeltje mee ophalen.”

nr. 6/7 – 2010

45

NAUTADUTILH, MARC BLOM, BESTUURSVOORZITTER “Ons CSR-beleid stoelt op drie pijlers: entrepreneurial, environment en engagement. De eerste is de ondernemingsgerichte pijler. Als we starters met maatschappelijk relevante projecten kunnen helpen dan doen we dat. De tweede is gericht op omgeving, milieu en duurzaamheid. De laatste is vrij breed waardoor er veel onder valt. Daarbij gaat het om mensen en betrokkenheid met de samenleving. Iedereen binnen ons kantoor kan ideeën aandragen die onder deze pijlers vallen. De CSRcommissie beoordeelt of die suggesties passen binnen kantoor. Wat binnenkomt aan voorstellen past over het algemeen goed en dat pikken we dan ook op. We hebben gekozen voor de term CSR, maar er is volgens mij geen of een miniem verschil met MVO. In de praktijk verstaat iedereen er hetzelfde onder. Wij vinden het zelf echt belangrijk om aandacht te besteden aan MVO en een bijdrage te leveren aan de maatschappij. Onze kantoorgenoten vragen hier ook naar. En omdat andere kantoren en bedrijven hier steeds meer aan werken, kunnen en willen wij niet achterblijven. Bij voorkeur richten wij ons op projecten die liggen in het verlengde van onze juridische competenties. Steunen met geld is goed en doen wij ook, maar ons beginsel is juist om te steunen met de kennis die we hebben. Op die manier zijn onze mensen er veel meer bij betrokken en is het voor hen leuker. Met onze kennis kunnen we meer en snellere stappen maken dan met het simpelweg storten van geld. Ons uitgangspunt is dus capacity building. Het moet zoveel mogelijk gaan om wat wij speciaal te bieden hebben en dat is juridische kennis. Het ligt in het hart van ons werk om die specifieke kennis te gebruiken voor dingen die maatschappelijk relevant zijn. Zo helpen we een project dat onderzoekt of en zo ja op welke wijze het ondernemingsrecht in de Benelux-landen een ondernemingscultuur creëert waarin mensenrechten worden nageleefd. Ik vind dat een enorm inspirerend project. Op het eerste gezicht lijkt ons uitgangspunt zich alleen te richten op advocaten, maar andere medewerkers hebben een ondersteunende rol en doen ook mee; bijvoorbeeld aan milieumaatregelen. De accenten zullen echter wel liggen bij de advocaten, maar dat is ook niet zo gek als advocatenkantoor. Ik ben erg trots op de dingen die we doen. Het mag nog meer, maar het is in elk geval een goede poging.”

meer openheid en vooral duidelijkheid bij de Angelsaksische kantoren. Vraag 5: Welke MVO-activiteiten ontplooit u? Vrijwel alle kantoren houden zich bezig met vrijwilligerswerk. Dat loopt uiteen van voorlezen op basisscholen tot eens per jaar op zaterdag een nationaal erfgoed schoonmaken. Ook sponsoren alle kantoren culturele en maatschappelijke instellingen. De meeste kantoren zoeken een mix tussen wat de partners persoonlijk leuk schijnen te vinden (klassieke muziek) en anderzijds de goede doelen. Het Concertgebouw(orkest) is het favoriete goede doel. Sponsors zijn De Brauw, Allen & Overy, Van Doorne, Baker & McKenzie. War Child en de aidsbestrijding liggen ook goed: sponsors zijn Baker, Allen & Overy, Kennedy Van der Laan. Tot de begunstigden van De Brauw horen verder het Nederlands Danstheater en Foam (fotografie). Verder zijn er wat kleinere projecten voor een enkele basisschool, en wordt een project gesteund voor doorstroming van allochtone juridisten. NautaDutilh kent geen gezellige culturele activiteiten, maar houdt het wat zakelijker met onder meer steun aan Advocaten voor Advocaten en diverse UN-gerelateerde projecten. Loyens & Loeff sponsort een aantal niet nader genoemde goede doelen met 20% van het budget dat voor pro

46

nr. 6/7 – 2010

bono is gebudgetteerd (2010: 20% van € 500.000). Allen & Overy houdt ook van muziek (Bachvereniging) en zet daar onder meer het Rode Kruis tegenover. AKD gaat voor topsport in Rotterdam en jazz, en doet veel goeds voor de strijd tegen aids en voor de kinderrechten. CMS Derks Star Busmann houdt van De Nederlandse Opera en hockeyen, en leest voor. Pels Rijcken sponsort een keur aan goede doelen die onderwijs en kinderen in achterstandsituaties gemeen hebben. Van Doorne ondersteunt een groot aantal maatschappelijke organisaties met juridisch advies. Baker & McKenzie steunt de fotocollectie van het Rijksmuseum en sport voor gehandicapte kinderen. Holland Van Gijzen houdt van topsport (NOC-NSF), DLA Piper vrijwilligert hier en daar, hetgeen eveneens geldt voor Kennedy Van der Laan, dat zich ook inspant voor de positie van vrouwen, en een groot aantal goede doelen steunt met 1900 declarabele uren. Dirkzwager sponsort onder meer het Gelders Orkest en het Gelders Landschap en Banning ten slotte sponsort met 500.000 euro niet nader genoemde projecten. Vraag 6: Bestaat er een formele regeling voor pro bonowerk en hoeveel uur wordt hieraan besteed? Opvallend is dat vooral de ‘buitenlandse’ kantoren zonder uitzondering op dit punt een zeer duidelijke, al dan niet vertrouwelijke, regeling kennen. In veel gevallen bestaat een quotum per kantoor of per medewerker. In sommige gevallen hangt de

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen

Profielschets. Voorpaginanieuws en maatschappelijk relevant werk. Hoge verwachtingen. Herkenbaar? Voor ons wel.

MVO-ENQUÊTE

bonus van medewerkers zelfs af van het halen van het aantal uren dat hiervoor als norm is gesteld. Ook Loyens & Loeff kent een zeer expliciete regeling en hetzelfde geldt (vanzelfsprekend zouden we zeggen) voor Kennedy Van der Laan. Vraag 7: Hoeveel uur wordt er aan pro bono werk besteed en worden er ook toevoegingen gedaan? Deze vraag levert zeer diverse antwoorden op. Een deel wil geen antwoord geven, een deel weet het simpelweg niet en een laatste deel kent de getallen exact. Vraag 8: Kent u de Code-Drion en past u deze toe? Verreweg de meeste kantoren zeggen de code te kennen. Aanvankelijk was er een aantal kantoren dat zei niet op de hoogte te zijn, maar dat werd later gecorrigeerd. De code werd in 2007 door de Amsterdamse advocaat Coen Drion gelanceerd en roept met name de grote kantoren op zich maatschappelijk verantwoord te profileren. Zo zouden ze tegen lagere tarieven dan gebruikelijk rechtshulp moeten gaan verlenen en ook geld moeten storten in een fonds dat projecten gaat financieren om rechtshulp financieel toegankelijker te maken. De antwoorden die in eerste instantie werden gegeven waren in sommige gevallen beslist vermakelijk te noemen.

Een aantal (met name) kleinere kantoren gaf aan de code niet te kennen. Pas nadat de concept-tabel ter commentaar werd rondgestuurd, paste een aantal kantoren de beantwoording alsnog aan. Nu kent iedereen de code, maar geven de meeste kantoren hier hun eigen invulling aan. Over het fonds dat met name de grote kantoren zouden moeten vormen om rechtshulp voor lager betaalden mogelijk te maken, kwam niemand te spreken. Vraag 9, 10 en 11: zie de tabel Vraag 12: Spreekt u uw klanten wel eens aan op hun MVO-gedrag? Deze vraag werd in eerste instantie door vrijwel alle kantoren ontkennend beantwoord. Vervolgens is de vraag opnieuw en wel als volgt gesteld: Zou uw kantoor een fabrikant van clusterbommen als cliënt accepteren? Op grond van deze nadere vraag kwam een flink aantal kantoren met aanpassingen. Weer opnieuw bleek dat de Angelsaksische kantoren het verst zijn met het hanteren van een ethische code die een maatstaf verschaft waarlangs de potentiële klant wordt gelegd. Verreweg de meeste kantoren lieten weten dat er informele procedures zijn die er toe leiden dat een clusterbommenfabrikant niet wordt geaccepteerd als klant.

PELS RIJCKEN & DROOGLEEVER FORTUIJN, MONIQUE DE WITTE-VAN DEN HAAK, BESTUURSLID PRAKTIJKVOERING EN KWALITEIT, PORTEFEUILLEHOUDER MVO: “Juist in de cassatiesectie doen wij toevoegingen. Daar gaat het immers om de toegang tot de hoogste rechter en dus om de toegang tot het recht. Cassaties vergen een hoge mate van specialisatie en een specifieke deskundigheid. Ons kantoor heeft op dit punt een traditie. Wij hebben hier van oudsher een gespecialiseerde sectie (16 personen) met specifiek opgeleide mensen. Juist waar het nauw luistert, kun je als kantoor iets betekenen en iets terugdoen. Die zaken worden door ons echt op inhoud geselecteerd. Dat gaat dwars door alle rechtsgebieden heen. Beslissend is of er iets wezenlijks aan de hand is, dat het van belang maakt dat de Hoge Raad hier nog eens naar kijkt. Overigens betekent dit niet altijd dat ook een procedure bij de Hoge Raad zal worden gevoerd. Vanwege de beperkte mogelijkheden om bij de Hoge Raad te procederen, zullen veel zaken ook eindigen in een negatief cassatieadvies.” HANNY GEERDINK, ADVOCAAT-PARTNER, VOORZITTER WERKGROEP MVO: “Maatschappelijk verantwoord ondernemen doe je niet alleen. Het bestuur kan dat niet eenvoudigweg van bovenaf opleggen. Er moet binnen de hele organisatie draagvlak voor bestaan. Daarom hebben we vijftien MVO-ambassadeurs uit alle geledingen van de organisatie. Het gaat om het besef dat iedereen vanaf zijn eigen plek, soms met ogenschijnlijk kleine dingen, een bijdrage kan leveren aan een duurzame samenleving. Je bent als kantoor onverbrekelijk verbonden met de samenleving en je wilt daaraan dan ook een verantwoorde bijdrage leveren. De ambassadeurs zijn de spinnen in het web van de organisatie en moeten er voor zorgen dat MVO tot het DNA van kantoor gaat behoren. Het vraagt gedragsverandering. Bij onze recente verhuizing hebben we een aantal duurzaamheidsaspecten concreet kunnen doorvoeren. Op een aantal punten gaan dingen nu ook vanzelf (licht uit, beeldscherm uit). Dat maakt het de mensen makkelijker.”

nr. 6/7 – 2010

49

winnen is het behouden van de voorsprong

De kunst van

Boekel De Nerée is altijd op zoek naar fanatieke advocaat-stagiaires en advocaat-medewerkers

De structuur en cultuur van Boekel De Nerée kenmerken zich door korte communicatielijnen, een grote mate van specialisatie en een hoog niveau van juridische dienstverlening. Een ambitieus kantoor met een open en informele werksfeer dat staat voor het beste resultaat. Wij zijn voortdurend op zoek naar juristen die ook op het hoogste niveau willen werken. Kijk voor meer informatie op onze website www.boekeldeneree.com of neem contact op met Nynke Waller (HR), T 020 795 37 18. Gustav Mahlerplein 2 1082 MA Amsterdam T 020 795 39 53

MVO-ENQUÊTE

BANNING, MARK BANNENBERG, BESTUURSVOORZITTER: “Pro bono werk is uit Angelsaksische landen komen overwaaien, maar die kennen geen gefinancierde rechtshulp zoals wij. Het zijn zeer capabele advocaten die deze rechtshulp aanbieden en echt kwaliteit leveren. Juridische hulp is op die manier voldoende toegankelijk voor een grote groep mensen en daarom is het op zich overbodig om pro bono rechtshulp aan te bieden. Wat ik veel belangrijker vind is het laag houden van tarieven, waarin wij goed geslaagd zijn. Betaalbare toegang tot het rechtssysteem is een hot issue op dit moment. Ik denk dat MVO er ook mee te maken heeft dat je producten aanbiedt voor een prijs die toegang tot het rechtssysteem voor veel mensen mogelijk maakt. Het is makkelijk voor een kantoor om voor een bepaald bedrag pro bono in te zetten, dit op de website te plaatsen en te verkondigen maatschappelijk verantwoord bezig te zijn. Maar daar gaat volgens ons MVO niet alleen over. Sponsoring is ook zo’n veelgebruikt MVO- onderwerp. Wij sponsoren de Stichting Spieren voor Spieren. Dat idee is ontstaan na terugkomst van het jaarlijkse ski-uitje van kantoor. We realiseerden ons dat we daarmee echt bevoorrecht zijn. Maar dat vind ik zelf eigenlijk niet maatschappelijk verantwoord ondernemen. Iets sponsoren betekent niet dat je daarmee maatschappelijk verantwoord aan het ondernemen bent. Het maakt er wel deel van uit, maar naar mijn idee gebruiken veel bedrijven dit te snel als symbool voor ‘kijk wij zijn ook maatschappelijk verantwoord bezig’. MVO begint volgens ons met intern maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een goede ‘work/life balance’ staat bij Banning voorop. Ons hele beleid is daarop afgestemd. Er zijn kantoren waar mensen na vijf jaar volledig uitgeput uit de advocatuur vertrekken. Dat noem ik niet duurzaam met mensen omgaan. Dus het is buitengewoon belangrijk dat je eerst maatschappelijk verantwoord onderneemt in je eigen onderneming voordat je extern te werk gaat.”

HOLLAND VAN GIJZEN, JOHAN WESTERHOF, BESTUURSVOORZITTER: “Holland Van Gijzen heeft een strategisch samenwerkingsverband met Ernst& Young Belastingadviseurs. In dat verband richten wij ons wat MVO betreft voornamelijk op sport. Zo is HVG via Ernst&Young betrokken als sponsor bij het ‘Partner in Sport-programma’ van het Nederlands Olympisch Comité*Nederlandse Sport Federatie (NOC*NSF). Hiermee proberen wij vanuit fiscaal en civiel-juridische optiek ondersteuning te bieden aan allerlei sportverenigingen in Nederland. Onze advocaten gaan daar regelmatig langs, houden workshops en geven lezingen over bijvoorbeeld aansprakelijkheidskwesties en governance. Met het sponsoren van NOC*NSF door Ernst & Young/HVG laten wij onze betrokkenheid zien in het maatschappelijk veld. Wij hebben daarin een eigen positie. Overigens proberen wij ook intern te laten doorklinken dat sport en gezond leven belangrijk zijn. Zo zijn er fitnessprogramma’s (‘Fit4theJob’) en sportcoaches beschikbaar. Ook extern, richting de arbeidsmarkt, willen we uitstralen dat HVG een fitte organisatie is en duurzaam omgaat met haar medewerkers. HVG toont dus door het aanwenden van juridische expertise (wat normaal gesproken dure expertise is) maatschappelijke betrokkenheid. Geld geven is te makkelijk. Doordat wij alleen juridische kennis aanbieden, sluiten we niet bepaalde MVOactiviteiten uit, maar wel bepaalde dienstverlening. We stimuleren namelijk geen initiatieven die ver van onze eigen ‘core business’ afstaan. Je moet doen waar je goed in bent. Samen met Ernst&Young zijn wij momenteel bezig een projectorganisatie op te zetten. We proberen alle soorten MVOinitiatieven, die heel breed kunnen zijn en hapsnap georganiseerd worden, in kaart te brengen en te stroomlijnen. Welke initiatieven worden op de werkvloer genomen, wie doet wat en waarom? Aan de hand daarvan wordt een beleid ontwikkeld, zodat we er efficiënter mee kunnen omgaan.”

nr. 6/7 – 2010

51

Jonge Balie Cursuskalender

Linklaters Jonge Balie Amsterdam Golftoernooi ind mei was het weer tijd voor het Linklaters Jonge Balie

E

Amsterdam golftoernooi, dat werd gehouden op Golfclub

de Hoge Dijk. Dertig enthousiaste advocaten deden mee. De golfers in het bezit van een GVB konden in teamverband hun krachten meten over negen holes. Aan de mensen zonder GVB werden de eerste kneepjes van golf bijgebracht tijdens een clinic. De felbegeerde wisseltrofee ging naar Sacha Lang en Olivier Woerde. Na afloop van het toernooi werd op hole 19 geborreld en gegeten.

september en oktober 2010 VSO-cursussen Insolventierecht basis 9 en 10 september

12 VSO/PO-punten

Contracten maken en beoordelen 13 en 14 september

13 VSO/PO-punten

Beslag- en executierecht 16 en 17 september

12 VSO/PO-punten

Vennootschapsrecht: transacties 16 en 17 september

13 VSO/PO-punten

Aansprakelijkheid en schadevergoeding 28 september en 12 oktober 11 VSO/PO-punten Scherp reageren in repliek en dupliek 28 september en 12 oktober

11 VSO/PO-punten

Financiering en zekerheden 30 september en 1 oktober

13 VSO/PO-punten

Mededingingsrecht voor de Nederlandse praktijk 4 en 5 oktober 12 VSO/PO-punten

Mischa Menheere (De Brauw Blackstone Westbroek) belt even met kantoor.

V.l.n.r. Cornelie Arnouts (Boekel De Nerée), Martijn van Dam, Roderick van Hees (beiden NautaDutilh), Madelon de Blok (Boekel De Nerée) en Tim Farber (De Roos en Pen) krijgen instructies.

Professioneel onderhandelen 4 en 5 oktober

13 VSO/PO-punten

Insolventierecht voortgezet 7 en 8 oktober

13 VSO/PO-punten

Vennootschapsrecht: Corporate Governance en Geschillenprocedures 7 en 8 oktober

13 VSO/PO-punten

Contracten maken en beoordelen 11 en 12 oktober

13 VSO/PO-punten

Burgerlijk procesrecht 11 en 12 oktober

13 VSO/PO-punten

Voor meer informatie en/of inschrijving: www.vso.cpo.nl

U wilt uw cliënt altijd het beste bieden? Dan is actuele en praktijkgerichte kennis onmisbaar. Het CPO ontwikkelt en organiseert al zo’n twintig jaar VSOcursussen die passen bij de ervaring en de praktijk van de De winnaars: Sacha Lang (Fort) en Olivier Woerde (Höcker)

advocaat-stagiaire. De cursusprogramma’s komen tot stand in samenspraak met autoriteiten op de desbetreffende rechtsgebieden en de bijeenkomsten worden begeleid door vooraanstaande docenten. Zo haalt u maximaal rendement

Met het CPO bent u zeker van uw zaak:

Bart van Kempen (NautaDutilh), Cornelie Arnouts (Boekel De Nerée, Anne-Christine Keuning (Kennedy Van der Laan) en Vanessa Veenma (Linklaters)

t gericht op de praktijk t gebaseerd op de wetenschap t gerenommeerde docenten t actualiteit t kwaliteit tegen een betaalbare prijs t uitstekende faciliteiten

Martijn van Dam, Bart van Kempen (beiden NautaDutilh),Soo-Ja Schijf (Kennedy Van der Laan), Martijn van der Vliet en Roderick van Hees (beiden NautaDutilh)

52

nr. 6/7 – 2010

Zeker van uw zaak

Het CPO is onderdeel van de Radboud Universiteit Nijmegen

uit uw cursus. En uw cliënt uit uw advies.

Hanneke Houwers

De babe is back! Via de wesite gaf een groot aantal lezers aan de rubriek Baliebabe/Baliebink te missen. Dus op veler verzoek is de babe back (de bink trouwens ook, maar nog niet in dit nummer).

Toen ik begon met werken als advocaat werd me al snel duidelijk gemaakt dat ik nu een verantwoordelijke baan had. M’n cliënten waren van mij afhankelijk en durfden zonder mijn goedkeuring geen stap te verzetten. Bovendien benadrukte de deken bij mijn beëdiging dat ik een voorbeeldfunctie uitoefende; het is schijnbaar erger wanneer een advocaat dronken achter het stuur plaatsneemt of de waarnemend deken zijn vrouw slaat, dan wanneer de caissière van de AH dat doet. Mijn werkende leven was begonnen: in plaats van een spijkerbroek verwachtte mijn patroon dat ik onberispelijk in een vlekkeloos pak zou verschijnen, dat ik gepoetste schoenen in plaats van sneakers zou dragen en dat ik gewoon, zoals iedere advocaat, meer dan 40 uur zou draaien. Hoewel mijn collega’s me als een volwaardig medewerker behandelen en ik een dito uurtarief hanteer, denkt de Orde van Advocaten dat ik nog een student ben. Ik volg de beroepsopleiding, maak tentamens en lever – op straffe van excommunicatie – huiswerk in. Toen ik vijf minuten te laat aankwam bij een cursus vanwege vertraging op de snelweg, werd mij in niet mis te verstane bewoordingen te kennen gegeven dat ik de opleidingspunten voor die dag wel kon vergeten. Later woonde ik, overigens geheel onverplicht voor de derde keer, de civiele pleitoefening bij om mijn kandidaat-verloofde, die wel moest pleiten, mentaal te ondersteunen. De pleidooien waren nogal saai, dus ik las een boek. Hierop werden zowel mijn kandidaat-verloofde als ik naar buiten gedirigeerd en werden wij aldaar tot de orde geroepen. Het in stilte lezen van een boek verstoort blijkbaar de orde in de rechtszaal. Ook de aanwezige patroon werd erbij geroepen. Wellicht om duidelijk te maken dat we de mentale leeftijd van vier nog niet hadden bereikt en dat het daarom belangrijk was dat er een volwassene bij was, zodat we ons de ernst van de situatie voldoende zouden realiseren. Gelukkig ging ik daarna terug naar kantoor. Terug naar mijn grote-mensen-baan.

Bvaan dle imeaanBd abe

FOTO CHANTAL ARIËNS

Ordentelijk

Jonge Balie

Groot geluk = mijn zwangerschap (in juli hoop ik voor het eerst moeder te worden) Golf = pure ontspanning Graafschap = sfeer, gezelligheid en eredivisie! Gelato = verslavend, zeker nu Geregel = zeker aan mij besteed; ik zit in allerlei clubjes en commissies Geregeld = alles voor de komst van de kleine, zowel op kantoor als privé!

Hanneke Houwers (29 jaar) is sinds 2007 advocaat. Bij JPR advocaten behandelt zij zaken op het gebied van het ondernemingsrecht en het bouwrecht. Zij was twee jaar secretaris van de Jonge Balie Zutphen. De combinatie advocatuur en een jong gezin ziet zij als een uitdaging.

Stagiaire ( )

nr. 6/7 – 2010

53

ZOU ER ÉCHT GEEN VERHAAL MOGELIJK ZIJN?

Bent u op zoek naar verhaalsmogelijkheden bij een debiteur? Dan bent u bij Regres Info BV aan het juiste adres. Ons bureau geldt al vele jaren als specialist in verhaalsonderzoek naar natuurlijke- en rechtspersonen.* Binnen de kortst mogelijke termijn weet u of conservatoir of executoriaal beslag mogelijk is.

Vraag vrijblijvend documentatie aan en informeer naar onze (kennismakings)tarieven onder nummer: 079 - 342 72 72 of kijk op onze website.

* Strikt conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens

Verhaalsrapportages - Kredietwaardigheidsrapportages - Speciale onderzoeken Regres Info BV, Algengroen 6, Postbus 7028, 2701 AA Zoetermeer, Telefoon 079 - 3427272, Telefax 079 - 3421843, E-mail [email protected], Website www.regresinfo.nl

Financieel Buy winners, sell losers… De populaire beleggingsstrategie ‘momentum’ beleggen is gebouwd op het kopen van aandelen die het over het afgelopen jaar goed hebben gedaan, en het verkopen van aandelen die het over het afgelopen jaar slecht hebben gedaan. Wat zijn de resultaten van deze strategie? eleggers hebben de neiging de waarde van nieuwe informatie te klein in te schatten en nemen recente prijsontwikkelingen als leidraad voor de toekomst. Deze twee valkuilen hebben een belangrijke implicatie voor aandelenprijzen. Aandelen die het recent goed hebben gedaan zouden het de komende tijd ook goed blijven doen. Het omgekeerde zou gelden voor aandelen die het slecht hebben gedaan. Hierop hebben onderzoekers en beleggers een populaire beleggingsstrategie, ‘momentum’ beleggen, gebouwd. Koop aandelen die het over het afgelopen jaar goed hebben gedaan, en verkoop aandelen die het over het afgelopen jaar slecht gedaan hebben.

B

Katja Gitmans

Goed voorbereid een eigen advocatenpraktijk starten Het einde van je stage is in zicht of je bent als medewerker toe aan een carrièreswitch. Er komen dan veel vragen op je af: Blijf ik (elders) in loondienst of word ik ondernemer? Doe ik dit geheel zelfstandig of is er de mogelijkheid om toe te treden als partner tot een maatschap? Delen we zuiver de kosten of de volledige winst? Welke risico’s loop ik als ondernemer en welke van deze risico’s dien ik bij aanvang zeker af te dekken? En hoe zit het met mijn budget: red ik het met mijn eigen middelen of is er nog een aanvullend krediet nodig? eze vragen doen een beroep op extra competenties van een advocaat. Het begint met het opzetten van een ondernemingsplan. Wat voor soort kantoor wil ik straks opzetten? Wat wordt mijn vestigingsplaats en wie worden mijn cliënten? Welke omzet verwacht ik te gaan genereren en hoe zit het met mijn kosten? Hoe ga ik mijn netwerk uitbreiden en wat doe ik bij ziekte en arbeidsongeschiktheid? Wat als niet ik, maar mijn zakelijke partner uitvalt? Het is prettig wanneer deze vragen kunnen worden voorgelegd aan een deskundig adviseur met kennis van de branche. Niehoff Werning & Kooij beschikt over jarenlange expertise op het gebied van startersbegeleiding. Startpunt is altijd een persoonlijk gesprek, waarin we samen de opzet van jouw praktijk doornemen en een routeplan opstellen. Wij kunnen je ondersteunen met een concept ondernemingsplan en budgetbegroting. Daarnaast brengen wij samen met jou de risico’s in kaart en adviseren, daar waar nodig, over mogelijke verzekeringsoplossingen.

D

Test Hoe heeft deze strategie gepresteerd? Ik heb dit getest voor alle grote aandelen in de ontwikkelde landen tussen 1985 en 2009. De strategie is als volgt geïmplementeerd: koop aan het einde van elke maand de 20% grootste winnaars over het afgelopen jaar en houdt deze portefeuille drie maanden aan. Of verkoop de 20% grootste verliezers over het afgelopen jaar en houdt deze portefeuille drie maanden aan. Gemiddeld heeft een aandeel circa 8% per jaar opgebracht over de periode. De winnaars deden het met circa 11% echter een stuk beter dan de markt. De verliezers bleven met 5% rendement sterk achter bij de markt. Het rendement dat u zou hebben behaald door beide portefeuilles te combineren zou circa 6% per jaar zijn. Ik heb ook gekeken wat deze strategie in Nederland zou hebben opgebracht. Hier zouden de winnaars het circa 2% beter hebben gedaan dan de markt. verliezers zouden het maar liefst 6% slechter hebben gedaan dan de markt. Dus gecombineerd zou een winnaarsverliezers portefeuille 8% hebben opgebracht in Nederland. Hoe uit te buiten? Koop de winnaars van het afgelopen jaar. Het gaat hier om aandelen die het veel beter hebben gedaan dan de markt, niet alle aandelen die omhoog gegaan zijn! Als u aandelen wilt verkopen: verkoop de verliezers van het afgelopen jaar. Als u verder minder afhankelijk wilt zijn van de algemene marktbewegingen kunt u beide strategieën combineren. Bovenstaande resultaten zijn gebaseerd op bevindingen uit het verleden, welk geen garantie voor de toekomst bieden. Guido Baltussen is Senior Researcher Robeco Quantitative Strategies.

Breed pakket Voor vragen die buiten onze directe eigen expertise vallen werken wij samen met diverse partijen, zodat wij een breed pakket aan dienstverlening kunnen aanbieden. We begeleiden je bij het aanvragen van een kredietfaciliteit. Niehoff Werning & Kooij beschikt over een speciaal (zeer aantrekkelijk!) arrangement voor startende advocaten, waarvan je gebruik kunt maken indien je aan bepaalde voorwaarden voldoet. Daarnaast werken wij samen met een accountantskantoor, geheel gespecialiseerd in de advocatuur. Mocht je bijvoorbeeld advies nodig hebben over de juiste ondernemingsvorm, dan kunnen wij je met hen in contact brengen. Meer weten over bovengenoemde en andere vraagstukken bij de start van je onderneming? Neem dan vrijblijvend contact met ons op! Katja Gitmans is accountmanager bij Niehoff Werning & Kooij, verzekeringsadviseurs voor advocatuur en notariaat (www.nwk.nl)

nr. 6/7 – 2010

55

Financieel Cov-lite leningen weer terug?

FOTO: MAARTJE GEELS

Onlangs is een omvangrijke covenant-lite (ook wel cov-lite) lening verstrekt aan het Amerikaanse Lyondell Chemical Co. (dochter van het Nederlandse LyondellBasell Industries N.V.). Opmerkelijk, aangezien leningen op basis van cov-lite structuren vanwege de kredietcrisis in diskrediet zijn geraakt. Betekent dit een terugkeer van de cov-lite? n de Europese financieringsmarkt worden de meeste grotere leningen gedocumenteerd op basis van door de Loan Market Association (LMA) ontwikkelde standaarddocumentatie. Deze bevat een hoeveelheid verplichtingen (covenants) waaraan de leningnemer moet voldoen, zoals het behalen van bepaalde financiële ratio’s, en tal van – al dan niet daarmee samenhangende – default bepalingen. Tussen 2005 en medio 2007, toen private equity hoogtij vierde, stuurden de private Loet Venrooy equity fondsen er op aan dat banken niet vasthielden aan de stringente LMA-bepalingen, maar op basis van meer lite versies zouden gaan financieren. Mede door het borrower friendly klimaat destijds, waren veel banken daartoe bereid en deed de covenant-lite lening zijn intrede.

I

Risico Hoewel cov-lite verschillende facetten kent, is een van de meest relevante de werking van de financial covenants (financiële ratio’s). In cov-lite documentatie wordt gebruik gemaakt van incurrence based covenants in plaats van de onder de LMA gebruikelijke maintenance based covenants. Het verschil zit in het moment waarop de bank inzicht krijgt in de financiële positie van de leningnemer. Bij maintenance based covenants heeft de leningnemer een voortdurende verplichting aan bepaalde ratio’s te voldoen, welke periodiek aan de bank moeten worden gepresenteerd. De ratio’s hebben een belangrijke waarschuwingsfunctie: de bank kan vroegtijdig problemen signaleren en met de leningnemer om tafel gaan zitten om tot een oplossing te komen. Bij incurrence based covenants wordt de bank dit inzicht slechts in bepaalde situaties verschaft, zoals bij een additionele financiering of een grote investering. Zolang een dergelijke gebeurtenis zich niet voordoet, worden de ratio’s niet gemeten. De bank loopt dan het risico geen goed inzicht te hebben in de financiële positie van de leningnemer en geen actie te kunnen ondernemen terwijl zij weet of vermoedt dat de positie van de leningnemer verslechtert. Het is dan ook begrijpelijk dat tijdens de kredietcrisis massaal werd teruggegrepen naar de uitgebreidere LMA-documentatie, inclusief maintenance based covenants. Na de cov-lite lening aan Lyondell Chemical wordt echter alweer gesproken over de terugkeer van de cov-lite. Er is zeker sprake van een positieve correlatie tussen het herstel van de financiële markten en het verstrekken van financiering op basis van cov-lite, maar het blijft vooralsnog de vraag of en in welke mate in Europa de cov-lite haar opmars zal maken.

Loet Venrooy is advocaat-partner Banking & Finance bij Houthoff Buruma. Om een brug te slaan tussen de financiële en de juridische wereld is Duisenberg school of finance een samenwerking aangegaan met Houthoff Buruma.

56

nr. 6/7 – 2010

Frank van Ee

Conflict Valuation: voorkomen is beter dan genezen! Naar verwachting zal het aantal conflicten tussen aandeelhouders stijgen. De hulp van Register Valuators wordt steeds meer ingeroepen in dergelijke conflictsituaties. ecent onderzoek onder ondernemers in het midden- en kleinbedrijf heeft uitgewezen dat tweederde van die ondernemers verwacht dat het aantal juridische claims zal toenemen. Door verharding van de maatschappij, vervaging van normen en waarden en toenemende individualisering zal ook het aantal conflicten tussen aandeelhouders naar verwachting stijgen. De slechtere economische omstandigheden kunnen daarbij eveneens een rol spelen en kunnen leiden tot verharding van aandeelhoudersstandpunten. Veel conflicten tussen aandeelhouders gaan over de waarde van hun aandelenbelang en de prijs die daarvoor door de tegenpartij moet worden betaald. Conflicten daarover kunnen hoog oplopen en zelfs de continuïteit van de onderneming in gevaar brengen. Mediation kan in die gevallen een oplossing bieden, de rechter kan om een uitspraak worden gevraagd of partijen kunnen een arbiter of een bindend adviseur inschakelen. Het explicieter maken van de waarde van de onderneming en deze zoveel mogelijk objectiveren door middel van een gedegen waarderingsrapport kan een belangrijke bijdrage leveren aan de oplossing van het conflict. Omdat het vaststellen van de economische waarde van aandelenbelangen in conflictsituaties complexe materie is, wordt hiervoor veelal een externe deskundige ingeschakeld. Conflict Valuation is onderdeel van het werkterrein van de Register Valuator. Register Valuators zijn financieel specialisten met een grondige kennis en expertise op het gebied van waardebepaling van ondernemingen en ondernemingsbelangen (business valuation). Inmiddels zijn ruim 150 Register Valuators aangesloten bij het Nederlands Instituut voor Register Valuators en ingeschreven in het register. Het register is te raadplegen via de website www.nirv.nl.

R

Statuten In toenemende mate wordt de deskundige hulp van een Register Valuator ook in conflictsituaties tussen aandeelhouders ingeroepen. Enkele grote notariskantoren nemen in de statuten inmiddels zelfs standaard op dat bij een conflict over de waarde van een aandelenpakket een of meerdere Register Valuators moeten worden ingeschakeld. Bij meerdere aandeelhouders verdient het aanbeveling om jaarlijks de waarde van de onderneming te laten vaststellen. Deze waardebepaling kan dan als uitgangspunt dienen op het moment dat aandeelhouders uit elkaar willen. Veel conflicten kunnen hierdoor worden voorkomen. Frank van Ee RV is als senior overnameadviseur en Register Valuator werkzaam bij Alfa Accountants en Adviseurs B.V., een landelijk werkende accountants en adviesorganisatie met ruim 30 kantoren en 800 medewerkers.

Verbijsterende reconstructie van een van de grootste financiële drama’s ooit. Mét praktische tips! ISBN 9789046807293 - Prijs € 17,50 Nu in de boekhandel of bestel via www.nieuwamsterdam.nl/dewoekerpolisaffaire

Portret van de luis in de pels van het Nederlandse bedrijfsleven ISBN 9789046807514 - Prijs € 17,50 Nu in de boekhandel of bestel via www.nieuwamsterdam.nl/pieterlakeman

www.nieuwamsterdam.nl

BUSINESS COURSE PROCESPRAKTIJK 29 SEP. T/M 1 OKT. 2010

BUSINESS COURSE TRANSACTIEPRAKTIJK 13 T/M 15 OKT. 2010

De Brauw komt met iets bijzonders: The Double. Niet één, maar twee business courses. Eén over de procespraktijk. En één over de transactiepraktijk. De Brauw is het kantoor bij uitstek om The Double te organiseren, want alleen bij De Brauw worden beide disciplines breed en op het hoogste niveau beoefend. Je kunt je voor één van de twee business courses inschrijven, maar je kunt ze ook allebei volgen. Meer informatie: werkenbijdebrauw.nl.

BRAINS IN BUSINESS

Wat waren de spraakmakende transacties van de afgelopen tijd, en welke juridisch adviseurs waren er bij betrokken? Michiel Rohlof verzamelde een en ander voor u. Wilt u deals melden? [email protected].

Dealmakers Deal

Op onze website, www.mr-online.nl, vindt u het overzicht van alle deals die tot nu toe in Mr. werden gepubliceerd.

Partijen

1

TMG-Company en Blinck, twee Nederlandse mobile entertainment bedrijven, gaan fuseren. De combinatie is actief in circa vijftig landen.

2

Electronicabedrijf Sensata Technologies gaat naar de beurs in New York en haalt daarbij 569 miljoen dollar op. Als underwriters traden Morgan Stanley, Barclays Capital, Goldman Sachs, BofA Merrill Lynch en JP Morgan op.

3

4

Advocatuur/notariaat

Andere adviseurs

en de kracht van de combinatie heeft partijen evenwel doen besluiten met elkaar verder te gaan. Een andere bijzonderheid van de deal was dat beide bedrijven werden geleid door hun aandeelhouders/oprichters die, op één na, allemaal uit de dagelijkse leiding terugtreden als Adviseurs TMG-Company (Hans de Back): VMW Taxand gevolg van de fusie. Het bijzonderste moment was op konin(Ayolt Zoer, Ramon Budik, Annemiek Vermeijden, Martine ginnenacht toen partijen rond middernacht de handdoek in Hoogendoorn, Floris Janse de Jonge, Tien Phat Huynh, Ayolt Zoer de ring dreigde te gooien. Uiteindelijk hebben we tot half Frans Duynstee, Jimmie van der Zwaan), Deloitte twee ’s nachts op het parkeerdek, schuilend voor de regen, Adviseurs Blinck International BV (Ben Bos): Lexence verder onderhandeld en vonden we alsnog een opening, en dat terwijl (Wouter Helder, Sophie Sprockel, Corrine Holdinga, Carola Houpst), de hele stad aan het feesten was... MBCF (Frank Walta, Erik Klein Hesseling, Erik Stroeve, Sylvia van BeuOp de vraag of ik zelf ook nog games gespeeld heb moet ik ontkenkering) nend antwoorden; nu alle partijen via het fusievehikel ook met elkaar verbonden blijven en de verhoudingen gelijk zijn heeft niemand er Ayolt Zoer, dealmaker voor VMW Taxand: “Het betreft hier een fusie echt belang bij gehad ‘spelletjes te spelen’. Anders dan bij een verop basis van gelijkwaardigheid tussen twee leidende Nederlandse koop zullen partijen elkaar hier in de nieuwe setting telkens weer mobile entertainment bedrijven. Aanvankelijk was de fusie overigens tegenkomen en ook in de toekomst met elkaar verder moeten. De niet ingestoken op basis van voormelde gelijkwaardigheid, maar gesamenwerking was daardoor extra constructief. Die houding hebben durende het proces werden de verhoudingen bijgesteld. Omdat parde adviseurs overigens ook aangenomen, hetgeen de complexe tijen tot de fusie elkaars concurrenten waren verliep de informatietransactie uiteindelijk vrij soepel heeft doen verlopen.” voorziening in het begin niet altijd even vlot en moesten er wel wat drempels worden overwonnen. De gezamenlijke visie op de toekomst

Eurasian Natural Resources Corporation neemt Enya Holdings BV over, waarin een 90% belang in een Zambiaanse koper- en kobaltproducent zit en een 100% belang in Comit Resources, een marketing & sales bedrijf uit Dubai dat de grondstoffen verhandelt. Transactiewaarde is 300 miljoen dollar.

OTTO Work Force heeft de Duitse divisie van het in problemen geraakte uitzendconcern Olympia Flexgroup AG overgenomen. In 2008 realiseerde deze divisie nog een omzet van 63 miljoen euro en plaatste het wekelijks 2.200 uitzendkrachten. De omzetverwachting voor 2010 is 45 miljoen euro.

Sensata Technologies Inc

Loyens & Loeff (Philip van Verschuer, Bas Vletter, Roel Fluit, Simone Schmeetz, Ruud van Bork, Wilmer Smeenk, Guido Dercks), Kirkland & Ellis

Morgan Stanley & Co. Incorporated, Barclays Capital Inc (underwriters)

Van Doorne (Roel Botter, Ewout van Asbeck, Zafer Tosun), WilmerHale

Eurasian Natural Resources Corporation PLC

De Brauw Blackstone Westbroek (Paul Cronheim, Els Boonacker, Margreet Ruijter), Jones Day (Londen: Vica Irani, Rhys Phelps, James Lumsden)

Enya Holdings BV

Lustrous Law (Henk ten Voorde, Carole van Kesteren), Bryan Cave (Londen: Robert Wieder, Jeremy Saideman, Amy Ashman, Nicolas Cookson)

OTTO Workforce

Holla Advocaten (Robert van Muijen)

Olympia Flexgroup AG

Kebekus & Zimmerman (Düsseldorf: Frank Kebekus, Ursula Schlegel), CMS Hasche Sigle

Co-lead managers: CitiGroup, Credit Suisse, BMO Capital Markets, Oppenheimer & Co en RBC Capital Markets

n.v.t.

ABN AMRO Corporate Finance (Gerwin Kers, Sander Bult, Don Ginsel), KPMG (Ruben Mikkers), Thum et cie (Oliver Thum)

nr. 6/7 – 2010

59

Dealmakers Deal

5

Advocatuur/notariaat

OTTO Work Force BV

Holla Advocaten (Robert van Muijen, Matthijs Gorgels, Nelleke Loeffen)

Empresaria Group PLC

Empresaria Group inhouse (James Chapman)

6

De Almatis Group, wereldwijd marktleider in aluminium, heeft een grote debt & capital restructuring achter de rug. Voor de schuld van ruim 744 miljoen euro werd in de VS onder meer een zogenoemde prepackaged Chapter 11 filing voorbereid.

7

Bart’s Retail Food Group, bekend van de bakkerijen, neemt de Supervlaaiformule en een participatie in Vlaailand over van de holdings Renan en Renco.

8

60

In de groeistrategie van OTTO Work Force past ook de overname van een meerderheidsbelang in EAR Holding van het Engelse Empresaria Group. Onder branchegenoot EAR Holding vallen de werkmaatschappijen E&A Technische Uitzenddiensten, De Uitzendcentrale, De Payrollcentrale en De Uitzendschilder.

Partijen

Andere adviseurs n.v.t.

De bijzonderheid van dit plan is dat het zal worden geïmplementeerd via de Amerikaanse Chapter 11 procedure. Dit is de eerste keer dat een Nederlandse onderneming uitsluitend via een Chapter 11 procedure wordt gereorganiseerd. De reden waarom hiervoor is gekozen, is dat de Chapter 11 procedure de enige procedure is waarin de Duitse, Nederlandse en Amerikaanse groepsmaatschappijAdviseurs Almatis Inc: De Brauw Blackstone Westbroek Ruud Hermans en in een geconsolideerde procedure kunnen worden gere(Ruud Hermans), Linklaters (Michal Hlasek), Gibson Dunn & organiseerd. Crutcher LLP (Michael Rosenthal), DLA Piper (onderneEen verdere bijzonderheid is dat de handelscrediteuren van mingsraad, Marnix Holtzer), Houthoff Buruma (Jan van der Almatis hun vorderingen volledig krijgen betaald, ook geHorst), Allen & Overy (Rob Abendroth, Olaf van der Donk, durende de Chapter 11 procedure. Dit resultaat zou met Niels de Ru, Sigrid Jansen, Gerjanne te Winkel, Gerard van een surseance van betaling niet kunnen worden bereikt. Solinge, Peter van der Horst), Close Brothers Corporate FiDat de Chapter 11 procedure door de Nederlandse rechter nance Limited, Senior Lenders: Oaktree Capital Manageniet wordt erkend is geen probleem, omdat alle financiers ment, L.P, Commerzbank Aktiengesellschaft, UBS AG, The banden met de Verenigde Staten hebben en zich aan uitGovernor and Company of the Bank of Ireland Marnix Holtzer spraken van het Bankruptcy Court hebben te houden. Sinds 30 april is de Chapter 11 procedure aanhangig. DIC heeft Ruud Hermans, De Brauw Blackstone Westbroek: “Almatis, nog geprobeerd de reorganisatie tegen te houden door een enquêtetot 2004 onderdeel van Alcoa, is een producent van aluminiumoxide procedure. Dat is mislukt. De Ondernemingskamer heeft het verzoek producten die vooral worden gebruikt in de staalindustrie met producvan DIC om het bestuur van Almatis te verbieden het plan van Oaktielocaties in Duitsland, Nederland, de Verenigde Staten, China, India tree en de andere financiers te steunen op 12 april 2010 afgewezen.” en Japan. Sinds 2007 is het private equity huis Dubai Investment Company (DIC) sponsor van Almatis, waarvan de topholding een NederMarnix Holtzer, DLA Piper: “Wij traden op voor de ondernemingslandse coöperatie is. Door de economische crisis kan Almatis sinds raad van Almatis die zich als belanghebbende had gevoegd in de en2009 niet meer aan haar rente- en aflossingsverplichtingen aan haar quêteprocedure bij de Ondernemingskamer. De ondernemingsraad financiers voldoen. Om die reden is een herstructurering van haar focuste zich met name op het belang van de vennootschap en haar schuld van meer dan 1 miljard dollar noodzakelijk. onderneming om tot een deleverage te komen: hoe verminderen we Gedurende ongeveer een jaar hebben de vier groepen financiers, DIC de grote schuld waar Almatis mee was belast. Dit kon volgens de onen Almatis vergeefs onderhandeld over een mogelijke herstructuredernemingsraad alleen worden gerealiseerd met een zeer snelle ring die de steun van alle betrokken partijen zou hebben. In maart herfinanciering, waarbij de alternatieven die door de aandeelhouders 2010 hebben de hoogst gerangschikte financiers overeenstemming waren aangereikt volgens de ondernemingsraad onvoldoende waren bereikt over een herstructurering. Het gevolg daarvan zal zijn dat DIC Mede door de steun van de ondernemingsraad in deze procedure heeft haar belang in Almatis volledig verliest en de lager gerangschikte fide Ondernemingskamer gunstig voor Almatis beslist en geoordeeld nanciers hun belang grotendeels zullen verliezen. De financier met het dat de herfinanciering doorgang kon vinden op een wijze die wel de grootste belang, Oaktree, zal de meerderheid van de aandelen van Alinstemming had van de vennootschap en de ondernemingsraad. matis in handen krijgen. Het bestuur van Almatis steunt dit herstrucBijzonder aan deze zaak is dat het niet vaak voorkomt dat een ondertureringsplan, omdat dit het enige uitvoerbare plan is dat een jaar onnemingsraad zich zo met de strategie van de vennootschap bezigderhandelen heeft opgeleverd en de waarde van de onderneming lager houdt dat hij zich met dat doel mengt in een enquêteprocedure.” is dan de vordering van de hoogst gerangschikte financiers.

De in Groot-Brittannië gevestigde pluimvleeslachter 2 Sisters Food Group neemt branchegenoot Storteboom Group over. Storteboom is de tweede grootste pluimveeslachter van Nederland.

nr. 6/7 – 2010

Bart’s Retail Food Group BV Renan Holding BV, Renco Holding Schijndel BV

Simmons & Simmons (Jacoline Gortzak, Oscar Hoefnagels, Lorette Scholten)

JSA Tax Consultancy (Oscar Janssen)

Matchers

2 Sisters Food Group Ltd

DLA Piper (Amsterdam: Barbara van Hussen, Daphne Bens, Xander van Leeuwen, Martijn van Wanroij, Polen: Jacek Gizinski, Londen: Alexandra Kamerling)

Storteboom Group BV

Plas & Bossinade (Tonnie Plas, Kees de Vries)

n.v.t.

usg juristen en van diepen van der kroef advocaten presenteren:

De verkiezing van De Manager Juridische Zaken en De Bedrijfsjurist van het Jaar 2010!

Tussen wens en werkelijkheid > Welke juristen weten de hooggespannen verwachtingen over hun prestaties in de praktijk waar te maken? > Welke juristen laten hun juridische stem gelden? > Welke juristen nemen praktische bezwaren weg? Nomineer uw jurist voor 1 oktober 2010 via www.bedrijfsjuristvanhetjaar.nl.

www.bedrijfsjuristvanhetjaar.nl

initiatief van:

partners:

De wet van Van Doorne:

Chronisch overwerken is een teken van zwakte

Bij Van Doorne brandt er ’s nachts ook nog wel eens licht. Natuurlijk. Als de situatie erom vraagt, zetten we graag een tandje bij. Maar even graag houden we de zaak in balans. Als we klaar zijn, zijn we klaar. Kom je bij ons werken, dan verwachten we dat ook jij je eigen grenzen stelt. Dat je niet blijft hangen voor de bühne. Onze praktijk leert dat scherpte blijkt uit resultaat. Kijk op www.werkenbijvandoorne.nl hoe je je talent op scherp kunt zetten. Maak kennis met je nieuwe collega’s, neem een kijkje op je nieuwe werkplek en kies de toekomst die je wilt. Heb je vragen of wil je solliciteren, neem dan contact op met onze recruiter Wendy Arends-Verhoeff, 020 6789 342, [email protected]

Van Doorne houdt je scherp

Van Doorne N.V. Afdeling Human Resources Postbus 75265 1070 AG Amsterdam

Dealmakers Deal

9

10

11

Participatiemaatschappij NPM Capital neemt een belang in de technische groothandel Kramp. Het verwerft een belang van 40 procent door overname van aandelen van grootaandeelhouder Anjo Joldersma.

Partijen NPM Capital NV

Advocatuur/notariaat NautaDutilh (Jeroen Preller, Eelco Aantjes, Tom van Dijk)

Andere adviseurs n.v.t.

Kramp Groep BV (Anjo Joldersma)

Allen & Overy (Charles Honée, Suzette van Gendt, Gerbrand Visser, Robrecht Timmerman)

Datacenterbedrijf InterXion haalt 200 miljoen euro op middels 9,5% Senior Secured Notes en trekt daarnaast een nieuwe kredietfaciliteit van 60 miljoen euro aan.

InterXion Holding NV

Linklaters (Alexander Harmse, Martijn Koopal)

Initial purchasers

Van Doorne (Stefan van Rossum, Zafer Tosun), Shearman & Sterling LLP, White & Case

Sauzenfabrikant Remia heeft De Marne’s Fabrieken BV in Groningen overgenomen van het Franse Gyma. De nieuwe eigenaar wil de mosterdproducent laten groeien. De Marne is leidend op de Nederlandse mosterdmarkt met een marktaandeel van ruim 50 procent.

Remia BV

Dijkstra Voermans (Erwin de Jonge, Marco Balhuizen, Risto Larsson)

Deloitte (Pieter Beck)

Gyma

Van Doorne (Hugo Reumkens, Pieter van den Brink, Tjarda Tazelaar), Altana (Pierre-Gilles Wogue)

NIBC (Hans Huiskes)

12

BP heeft een Europese vennootschap (‘SE’) opgericht door middel van een grensoverschrijdende fusie waarin een aantal van haar belangrijkste groepsmaatschappijen uit verschillende Europese landen zijn opgegaan. De SE is gevestigd in Duitsland en omvat ondernemingen van BP in Duitsland, Nederland, België, Oostenrijk en Polen.

13

Chemieconcern LyondellBasell heeft een succesvolle herstructurering afgerond. Door deze omvangrijke herstructurering is LBI uit de Amerikaanse Chapter 11 procedure gekomen.

Rabobank (Lena Groen, Oscar Nettl, Paul Bisseling)

n.v.t.

onele activiteiten en veel werknemers in verschillende jurisdicties. In dit geval zijn ondernemingen in vijf verschillende landen samengevoegd in de SE, en dat is een zeer complexe operatie, zowel vanuit vennootschapsrechtelijk, medezeggenschapsrechtelijk en arbeidsrechtelijk perspectief. Je dient de verschillen tussen de rechtssystemen met betrekking tot bijvoorbeeld corporate governance, besluitHenk Arnold Sijnja vorming en ondernemingsraden te overbruggen en dat verAdviseurs BP: Linklaters (Henk Arnold Sijnja, Machiel Galeist een zorgvuldige coördinatie, goed begrip van elkaars jaart, Manon van Gaal, Vanessa Veenma, Gijs Smit); Baker & positie en belangen en strakke aansturing. In dit project waren zeer McKenzie (Mirjam de Blécourt) veel personen betrokken, zowel van BP als van Linklaters. De centrale coördinatie vanuit Linkaters vond plaats vanuit ons kantoor in Henk Arnold Sijnja, dealmaker voor Linklaters: “Na de vorming van Frankfurt onder leiding van mijn partner Florian Drinhausen, en ik Equens SE, die ook door ons kantoor is begeleid, is dit een volgende heb veel respect voor de wijze waarop zij deze klus hebben geklaard. grote SE met operationele activiteiten in diverse landen die ons kanHet heeft ook van de BP organisatie veel gevraagd, maar het resultoor heeft begeleid. Dit is een erkenning van de kennis en ervaring taat is de moeite waard.” die wij hebben opgebouwd bij de vorming van SE’s met grote operati-

dingmaatschappij heeft gekregen, welke aandelen worden genoteerd aan de New York Stock Exchange. Vanuit juridisch oogpunt was met name bijzonder de combinatie tussen een Amerikaanse Chapter 11 procedure en een solvente herstructurering in Europa. In een Amerikaanse Chapter 11 procedure wordt een herstructurering volledig door een Adviseurs LyondellBasel: Clifford Chance (Londen: Jelle Bankruptcy Court Order bepaald en ingericht. Het bleek een Hofland, Mark Hyde, Amsterdam: Ilse van Gasteren, Arno Jelle Hofland uitdaging om aan Amerikaanse adviseurs uit te leggen dat Keuning, Jeroen Thijssen, Hugo van Heyningen Nanninga, een dergelijke Order niet in alle gevallen hetzelfde effect Tom van Duuren, Gijs Kikkert, Krishna van Zundert), Skadheeft onder, bijvoorbeeld, Nederlands recht. Niets in deze deal was den, Arps, Slate, Meagher & Flom and Cadwalader, Wickersham & Taft daarom standaard en alles vereiste een tailor made aanpak. Juridisch zeer interessant en uitdagend, zeker als het uiteindelijk slaagt. De cloJelle Hofland, dealmaker voor Clifford Chance: “Dit betrof een financising was op Koninginnedag, dat was een bijzonder moment. Op het ele herstructurering door onder meer een gecontroleerde uitwinning moment zijn er nog veel herstructureringen. Wel is er duidelijk ook van zekerheden. Daarnaast heeft er ook een corporate herstructureweer opleving in de M&A markt.” ring plaatsgevonden waarbij de groep een nieuwe Nederlandse hol-

nr. 6/7 – 2010

63

VOOR ECHT JURIDISCH TALENT ZIJN WE BEREID OM VER TE GAAN. Echt juridisch talent is zeldzaam, en talent dat bij ons past nog zeldzamer. Dus als we zo iemand leren kennen, zijn we bereid om ver te gaan. Kennen we jou eigenlijk al?

www.werkenbijhouthoff.nl

De Lantaarn

Nieuwe prijs: de Lantaarn

Evert Verhulp eerste winnaar De Griekse wijsgeer Diogenes zocht met een lantaarn naar de waarachtige mens. Het magazine Mr. schijnt zijn licht de komende tijd op de ware jurist. In de nieuwe serie De Lantaarn portretteren wij juristen die door vakgenoten worden beschouwd als toonaangevend, inspirerend, shockerend of opwindend. Meesters die een bepaald rechtsgebied van licht voorzien, van inspiratie en discussie. De Lantaarn wordt dit keer gedragen door Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. door Miek Smilde foto’s Geert Snoeijer

nr. 6/7 – 2010

65

T

erwijl buiten op de grachten het vuil nog metershoog ligt opgestapeld, foetert Evert Verhulp op de staking die net achter de rug is. “De vuilnismannen hebben het vuile werk opgeknapt voor alle gemeenteambtenaren”, verklaart hij zijn irritatie. “Als de bonden lef hadden getoond, hadden ze de gemeentesecretarie laten staken. Geen paspoorten meer uitgeven. Maar die mensen zijn helemaal niet actiebereid en bovendien hoeft de gemeentesecretaris in schaal 18 niet op de sympathie van de burgers te rekenen.” De vuilnismannen haalden de buit binnen: ondanks de noodzakelijke bezuinigingen kregen alle gemeenteambtenaren er 1,5 procent bij. Het bespelen van het publiek is de bonden niet vreemd, weet Verhulp uit zijn eigen vakbondsverleden. Na zijn studie werkte hij als juridische medewerker bij de ambtenarenbond AbvaKabo en later bij de rechtskundige dienst van de FNV. In dit geval sloot de actie mooi aan bij de eerder dit jaar georganiseerde stakingen van de schoonmaakbranche. De schoonmakers eisten niet alleen meer loon, maar ook meer scholingsmogelijkheden en respect. Het was de eerste keer dat respect inzet was van een collectief arbeidsverzet, weet Verhulp. “De schoonmaaksector trekt veel mensen uit de onderkant van de arbeidsmarkt. Die hebben extra be-

hoefte aan scholing, aan taalcursussen, aan ontwikkeling. Het is een teken van respect dat soort zaken goed te regelen. Het arbeidsrecht heeft in sectoren als deze nog echt een emancipatoire functie. Daar functioneert het arbeidsrecht nog zoals het ooit is bedoeld.”

Creatieve geest Het is een van de redenen waarom Evert Verhulp (46) door peers uit de advocatuur, de rechterlijke macht en de wetenschap wordt genoemd als de Lantaarn: een originele denker die als jurist bijzondere kwaliteiten heeft om licht in de duisternis te werpen en een rechtsgebied vooruit te helpen. Verhulp wordt geroemd om zijn grote kennis van het arbeidsrecht, zijn creatieve geest en de respectvolle manier waarop hij met anderen in debat gaat. Bovendien heeft hij een scherp oog voor de behoeften van de praktijk. Hij wordt zelf een beetje ongemakkelijk van zoveel lof. Het arbeidsrecht is gewoon een interessant rechtsgebied, zegt hij. Maar wel eentje dat hier en daar reparatie behoeft. “Ik weet niet of ik nu een lantaarn in de ravijn moet gooien, maar het gaat wel mis in het arbeidsrecht. Het systeem van collectiveren werkt niet goed. Steeds minder jongeren zijn lid van een vakbond en ook vrouwen, die nog vaak in deeltijd wer-

De Lantaarn In de afgelopen drie jaar, van 2007 tot begin dit jaar, werden er in totaal dertig Gouden Peren toegekend aan evenzoveel juristen die elk door zijn of haar gelijken als de beste in een bepaald rechtsgebied werd aangewezen. In die drie jaar bereikte ons menig stemformulier waarop ons werd verteld dat X deze ‘oeuvreprijs’ weliswaar ten volle verdiende, maar dat het zo jammer was dat Y niet een vergelijkbaar eerbetoon kon toevallen. Immers, Y was zo’n originele denker en had toch zo’n belangrijke en recentere bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het betreffende vakgebied. Na vier ‘peerloze’ maanden begon het toch weer te kriebelen en besloten we te zien of het mogelijk was een nieuwe onderscheiding in het leven te roepen voor deze categorie van juristen. Het profiel van de winnaar? Nog niet helemaal rijp voor de Peer, het Stoofpeerstadium al wel ruim voorbij en actuele leider van het debat op het betreffende rechtsgebied. Over de naam van de prijs deden we niet lang. Omdat een metafoor altijd doel treft, besloten we de prijs De Lantaarn te noemen. Een lantaarn schijnt licht in de duisternis. De Lantaarn wordt toegekend aan de persoon die een rechtsgebied van ‘licht’, van inspiratie, van discussie voorziet. En natuurlijk is er de parallel met Diogenes die met een lantaarn de ‘waarachtige mens’ zocht. De Lantaarn wordt dus toegekend aan een ‘waarachtige jurist’. En net als bij de Gouden Peer zijn het de peers, de 20 tot 25 juristen van wie in een eerder stadium werd bepaald dat zij de top van hun vakgebied vormen. Eerder al publiceerden we de lijst van peers op het gebied van arbeidsrecht in Mr. nummer 1 van 2007. Hoeveel Lantaarns we gaan uitreiken weten we nog niet. Zeker geen dertig, dat is wel duidelijk. Op een aantal, met name wat kleinere, rechtsgebieden zouden de winnaar van De Lantaarn en die van de Gouden Peer één en dezelfde persoon zijn. En dat willen we niet. Ook het maandelijkse ritme van de Gouden Peer zal de lezer moeten missen. De Lantaarn werd ontworpen door Frank van Hooft, is gemaakt van puur brons en glimt al was hij van goud. Omdat de prijs van goud al zo aan inflatie onderhevig is (waaraan ook wij, we weten het, ons schuldig hebben gemaakt) besloot de redactie om voor deze prijs het epitheton ‘goud’ weg te laten. Hij heet dus De Lantaarn tout court, waarbij het brons van De Lantaarn werd gepatineerd met uitzonderling van het ‘glazen deel’ dat onbehandeld bleef. De redactie

66

nr. 6/7 – 2010

EVERT VERHULP WORDT GEROEMD OM ZIJN GROTE KENNIS VAN HET ARBEIDSRECHT, ZIJN CREATIEVE GEEST EN DE RESPECTVOLLE MANIER WAAROP HIJ MET ANDEREN IN DEBAT GAAT

Waar trekt u de streep?

Onze zaak genereert misschien miljoenen omzet, maar onder de streep staat er maar een paar ton. Mijn zakenpartner wil me uit ons miljoenenbedrijf kopen. De helft van de omzet lijkt me dan redelijk.

U zoekt een Register Valuator... De waarde van een onderneming is niet zomaar een boekhoudkundige rekensom... Daarom is een deskundig oordeel zo belangrijk. De bij de NIRV aangesloten Register Valuators, beschikken over de juiste kennis om zo’n belangrijk oordeel te vellen.

Nederlands Instituut voor Register Valuators www.nirv.nl

DE LANTAARN

ken, worden minder vaak lid. De vakbonden ontkennen dit overigens. De bonden zeggen nog steeds dat het aantal leden stijgt. Dat klopt voor bijvoorbeeld de FNV, maar alleen omdat zij is gefuseerd met de ANBO, de bond voor ouderen. Dat is toch niet de club die je als werknemersorganisatie wilt vertegenwoordigen? Die mensen werken vaak niet eens meer. De FNV heeft er 350.000 leden bij gekregen en gaat zich vervolgens verzetten tegen het verhogen van de pensioenleeftijd. Waar bemoeien ze zich dan mee, die mensen zijn allemaal met pensioen.”

Geen Franse toestanden Het probleem is dat de vakbeweging op twee benen hinkt. Aan de ene kant wil zij een brede sociaal-maatschappelijke beweging zijn, aan de andere kant een ledenvereniging. Op het moment dat veel werknemers uit alle geledingen lid zijn kan zij beide ambities waarmaken. Met een teruglopend aantal leden wordt dat moeilijker. “Als je alleen nog maar kalende grijze blanke mannen als leden hebt en daarvoor de belangen behartigt, kun je niet meer spreken van een brede maatschappelijke beweging. Dat probleem laat zich steeds sterker voelen.” Het gevaar op die manier politiek te worden uitgespeeld, is niet denkbeeldig.

“EEN VAKBOND MET ALLEEN NOG MAAR KALENDE GRIJZE BLANKE MANNEN ALS LID IS GEEN BREDE MAATSCHAPPELIJKE BEWEGING MEER” Verhulp waarschuwt ervoor dat Nederland niet in een soort Franse toestanden terecht moet komen. In Frankrijk is inmiddels nog maar acht procent van alle werknemers lid van een vakbond, maar die bonden ontwrichten wel voortdurend het maatschappelijk leven. “In Frankrijk kunnen werkgevers nog echt kapot worden gestaakt en door wie? Door minder dan tien procent van de beroepsbevolking. Dat is samenlevingstechnisch gezien een weinig wenselijke situatie.” De hoogleraar geeft een Nederlands voorbeeld om zijn betoog kracht bij te zetten. “De Rotterdamse haven heeft een gouden ring om zich heen liggen, wat betekent dat veel functies beter worden betaald dan vergelijkbare functies in andere havens. het gevolg daarvan is dat veel boten doorvaren, naar Antwerpen bijvoorbeeld. Uiteindelijk komt er dus minder werk naar Rotterdam, omdat er zo goed over de salarissen is onderhandeld.” Een ander voorbeeld is de voormalige PTT, later TNT post. Toen na de zoveelste reorgani-

satie er opnieuw mensen uit moesten verloren de jongeren eerder hun baan dan de ouderen, omdat de ouderen op grond van hun arbeidsovereenkomst en het Nederlandse ontslagrecht veel beter werden beschermd. Op zichzelf is er niets tegen om ouderen op de arbeidsmarkt te beschermen, haast Verhulp zich te zeggen. Het is nou eenmaal een feit dat ouderen minder snel weer aan de slag komen. Die discriminatie is schandalig, maar de bescherming van wat Verhulp voor het gemak maar even de protestgeneratie noemt, is ook niet altijd even eerlijk. “Ik heb erg moeten lachen toen studenten Bram Peper uitriepen tot babyboomer van de eeuw met de stelling: ‘Op zijn 35ste is hij gaan werken, op zijn 55ste ging hij met de VUT, wat heeft hij bijgedragen aan de samenleving?’ Het is gechargeerd, maar het beeld van de babyboomer klopt wel een beetje. In de gezondheidszorg was het tot voor kort mogelijk om op je 63ste met de VUT te gaan en daarnaast gewoon te blijven werken. Het effect daarvan is dat je 170 procent inkomen krijgt. De tekorten aan verpleegkundigen zijn zo groot dat deze constructie is bedacht. Maar als dertigjarige kijk je dan toch even verbaasd naar je loonstrookje waarop staat dat je elke maand een forse VUT-premie betaalt. Dat zet de verhoudingen op de werkvloer wel onder druk.”

Individuele contracten De collectieve solidariteit, gestold in het huidige arbeidsrecht, neemt af, concludeert Verhulp. Daarvoor moeten we niet bang zijn, zegt hij er meteen achteraan. De individuele solidariteit neemt namelijk toe. “Ik doe altijd testjes met studenten en vraag dan bijvoorbeeld wie lid is van een vakbond. Niemand. Wie leest er kranten, wie heeft een abonnement op een opinietijdschrift? Weinigen. Vervolgens vraag ik wie vrijwilligerswerk doet. Dat doen ze allemaal! En ze zijn ook nog steeds bereid premies te betalen voor de protestgeneratie, hoezeer ik hen ook opstook. Er zit dus nog wel degelijk solidariteit in onze samenleving. Alleen de manier waarop het nu is georganiseerd past niet bij die individuele benadering. Sinds 1993 heeft men wel geprobeerd en nieuwe koers te varen met zogenaamde cafetariamodellen, maar echt goed werkt dat niet. Ik verwacht dat collectieve afspraken meer en meer plaats zullen maken voor individuele contracten.”

Belachelijk ingewikkeld systeem Dan het ontslagrecht. Hét hete hangijzer van het arbeidsrecht en inzet van de verkiezingen. Verhulp wil er niet te veel over kwijt, want na de verkiezingen wil hij zo snel mogelijk met politici aan tafel om nu eindelijk eens een fatsoenlijke nieuwe regeling op te stellen. Die moet wat hem betreft ook in het regeerakkoord komen te staan. Wát er precies in moet komen te staan, laat Verhulp wijselijk in het

nr. 6/7 – 2010

69

Evert Verhulp Wie is Evert Verhulp? Hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast onder meer lid van de commissie Arbeidsmarkt, Ontslagrecht en Medezeggenschap van de SER en raadsheerplaatsvervanger in het gerechtshof van Amsterdam. Waarom draagt hij de Lantaarn? Collega’s uit advocatuur, wetenschap en rechterlijke macht noemen hem een onafhankelijk denker en creatief jurist met het hart op de juiste plaats en zelden een vooringenomen standpunt. Werknemers en werkgevers kunnen in gelijke mate op zijn steun of zijn kritiek rekenen. Als wetenschapper houdt hij oog voor de behoeften in de praktijk. Welke licht schijnt hij in de duisternis? Verhulp heeft volgens zijn peers originele ideeën op het gebied van het ontslagrecht, de toekomst van de collectieve arbeidsovereenkomst en de maatschappelijke arbeidsrelaties in het algemeen. Hij pleit voor meer internationale oriëntatie en een open blik voor nieuwe ontwikkelingen. Wat zijn zijn meest uitgesproken standpunten? Vereenvouding van het ontslagrecht en afschaffen van het ambtenarenrecht. Hoe zorgt de lantaarn dat zijn licht blijft branden? Verhulp wordt een charismatisch docent genoemd. Hij prikkelt zijn studenten met onorthodoxe stellingen, uitdagende opdrachten en afwijkende meningen. Verhulp vindt dat niets vanzelfsprekend mag zijn. “En rechtsregels al helemaal niet.”

“HET ONTSLAGSYSTEEM VEREENVOUDIGEN BETEKENT AL WINST. PROBLEEM IS ALLEEN DAT ER EEN ENORME ONTSLAGINDUSTRIE IS ONTSTAAN” midden. Maar een paar analyses wil hij ons niet onthouden. “Laat ik om te beginnen eens vertellen wat goed is aan het ontslagrecht”, lacht hij. “Het is weliswaar een idioot systeem, maar het leidt niet tot werkelijke belemmeringen op de arbeidsmarkt. Als je de Nederlandse werkloosheidscijfers vergelijkt met de buitenlandse zijn we echt briljant bezig. We moeten het effect van verandering van het ontslagrecht voor de arbeidsmarkt dus niet overschatten.” Waarom moet het ontslagrecht dan toch op de schop? “Omdat het een belachelijk ingewikkeld systeem is. Het is echt niet uit te leggen dat je na een ontslag op staande voet weer een voorwaardelijke ontbinding kunt vragen om ver-

70

nr. 6/7 – 2010

volgens nog een keer een of andere switch mee te maken waardoor je weer in heel andere procedures terechtkomt om vervolgens na zeven jaar te ontdekken dat je zeven jaar loon had moeten doorbetalen. Dat kan gewoon niet. Het systeem vereenvoudigen betekent al winst. Probleem is alleen dat er een enorme ontslagindustrie is ontstaan. Ik geloof dat een derde van alle advocaten zich op een of andere manier met het arbeidsrecht bezighoudt, dus die hebben er belang bij, net als de vakbeweging en de overheid. Wijziging van het ontslagrecht heeft met andere woorden wel wat voeten in de aarde.” Toch moet het, benadrukt Verhulp nog maar eens een keer. Niet alleen omdat het een-






%





%
)%
'
!'#
(

 %
'#
(%

)!&%

 


%

(%

!%'#%

 
)
(
 &(
#
(%
 $
  
#
&
 %#$$$

%
%

!&
$&%
#%
%

$%&# 

(%
(

# 
 
$%%
&%

%
%
'
'!
'!%

!%#$$ 
#!$$! $
%


$%
$%$!%
$
#&%
%

(%
#
)%

 '$%#

!!
'


! %( 
'
! 
% %
"#%
! )
(#()
!&
 
%
%
! $
(% 

)
 &(
#
(%

 %

!"
(%  

Koos Jongerius notaris en levensgenieter

Ik teken voor ontspanning

BESTE INKOMENS

VERZEKERAAR

Speciaal voor Koos: met een arbeidsongeschiktheidsverzekering van Movir loopt hij hoog risico op een vrij en ontspannen leven. Mocht het onverhoopt toch misgaan, dan bieden wij een persoonlijk re-integratieprogramma. Hierbij staan zijn welzijn en een verantwoorde terugkeer in zijn eigen beroep centraal. KNB-leden profiteren bovendien van een aantrekkelijke premiekorting. Kijk op www.movir.nl of vraag ernaar bij uw adviseur.

een vrij beroep een zeker bestaan

DE LANTAARN

voudiger moet, ook omdat het huidige systeem leidt tot rechtsongelijkheid. “Ik kan aan de werknemer niet uitleggen dat als hij drie jaar in vaste dienst bij iemand heeft gewerkt bij de kantonrechter in principe drie maanden salaris meekrijgt en als hij drie keer een jaarcontract heeft gekregen niets. De ontslagbescherming voor werknemers in vaste dienst is goed geregeld, maar tijdelijke werknemers hebben het nakijken. Waarom krijgt niet iedereen een ontslagvergoeding? Dat zou veel eerlijker zijn. Verder kan ik aan de werknemer evenmin uitleggen dat zijn werkgever mag kiezen welk ontslagtraject hij volgt; bij het traject kantonrechter ontvangt de werknemer per dienstjaar een maandsalaris en bij het traject van opzeggen van de arbeidsovereenkomst niets. Ik begrijp best dat een kleine werkgever iets minder makkelijk de beurs kan trekken dan een grote en misschien moet je wel een zekere norm ontwikkelen, maar het verschil in traject moet in elk geval worden opgeheven.” Het meeste heil verwacht Verhulp van een sectorale regeling van het ontslagrecht waarbij meteen wordt gekeken op welke manier mensen zo snel mogelijk naar nieuw werk kunnen worden geleid. “In plaats van mensen ontslagvergoedingen mee te geven, zou de werkgever zich moeten verplichten tot het vinden van nieuw werk. Dat is toch de bedoeling? Zoiets kun je per sector regelen, dat hoeft niet noodzakelijk allemaal in een wet. De staat moet een minimumniveau van bescherming bieden, er moet een mogelijkheid zijn om te toetsen of iemand rechtvaardig wordt ontslagen of niet. Daar moet je als jurist voor staan. We moeten ons niet laten ringeloren door economen die zeggen dat iedere vorm van ontslagbescherming een beperking is van de vrijheid van de economische keuzes en dus leidt tot vermindering van allocatiefunctie. Als dat al zo zou zijn, dan kies ik daar graag voor. Wij mogen als juristen wel wat harder roepen dat de markt niet alleen zaligmakend is en dat het streven naar rechtvaardigheid minstens zo belangrijk is.”

Flexizekerheid Het arbeidsrecht is de afgelopen jaren sterk beïnvloed door Europese regelgeving, analyseert Verhulp verder. Europa bepaalt voor een belangrijk deel de inhoud van het arbeidsrecht. Of het nu gaat om gelijke behandeling, overgang van onderneming, tijdelijke arbeidsovereenkomsten, arbeidsomstandigheden of vakantiewetgeving, het is allemaal door Europese richtlijnen geregeld. Het privaatrecht is veel verder in de wetenschappelijke beïnvloeding van Europa dan het arbeidsrecht. Zo hebben wetenschappers een European Civil Code ontwikkeld, om meer eenheid in de Europese lidstaten te bewerkstelligen. Het arbeidsrecht is in dat wetboek uitgesloten, omdat het ‘te politiek gevoelig’ zou zijn. “Maar ik zie

“WIJ MOGEN ALS JURISTEN WEL WAT HARDER ROEPEN DAT DE MARKT NIET ALLEEN ZALIGMAKEND IS EN DAT HET STREVEN NAAR RECHTVAARDIGHEID MINSTENS ZO BELANGRIJK IS” voorzichtig initiatieven om die achterstand in te halen.” Ook voor de sociaal-economische verhoudingen kan het belang van Europa nauwelijks worden overschat. “Europa heeft ervoor gezorgd dat gelijke behandeling op de agenda kwam te staan. Als het aan Nederland had gelegen, stonden de vrouwen nog steeds en masse achter aan aanrecht.” De Nederlandse rechtspraktijk heeft weinig oog voor deze internationale component, vindt Verhulp. Een begrip als flexicurity (flexizekerheid) – een model waarin de arbeidsmarkt zowel flexibel is als zekerheid biedt – kent bijna niemand in Nederland, terwijl de Europese Unie dat begrip heeft omarmd als strategie voor het arbeidsmarktbeleid. Ook naar systemen buiten Europa kijken Nederlanders nauwelijks om, terwijl nieuwe concepten op het gebied van het arbeidsrecht wel eens uit Azië kunnen komen. “Japan bijvoorbeeld heeft veel flexibele werknemers. 30 tot 35 procent van de werknemers daar werkt op tijdelijke contracten die echt eindeloos tijdelijk kunnen zijn. Deze mensen vangen de huidige crisis op. We zouden meer naar dit soort systemen moeten kijken om ervan te leren, ook hoe het niet moet”, aldus Verhulp.

Ambtenarenrecht afschaffen Tot slot het ambtenarenrecht. Dat kan volgens Verhulp met goed fatsoen worden afgeschaft, omdat er geen objectieve rechtvaardiging is van het verschil met het reguliere arbeidsrecht. “Mijn collega’s aan de VU hebben een totaal andere rechtspositie dan ik aan de UvA, omdat ik ambtenaar ben en zij niet. Daar is toch geen rechtvaardiging voor? Dat je aan politieagenten bepaalde eisen stelt, begrijp ik nog. Dat zijn functionarissen die door hun positie nog onkreukbaarder moeten zijn dan anderen. Defensie, ja, ook daar. Dat zijn tenslotte toch mannen en vrouwen met geweren. Misschien moet ook voor rechters een uitzondering worden gemaakt, hoewel ik me oprecht afvraag of dat wel nodig is. De rechtspraak is onafhankelijk, maar de rechter is helemaal niet onafhankelijk van zijn werkgever. Hij moet gewoon goed zijn werk doen.”

nr. 6/7 – 2010

73

Buitennichig

Het recht van boer tot bord

Ooit was het alleen het terrein van boeren en voedselfabrikanten. Nu stappen ook juristen in ‘voedsel’. Het levensmiddelenrecht is sterk in opkomst. Lettergrootte op etiketten, gezondheidsclaims, herkomst van ingrediënten – alles is geregeld. Misschien schieten we zelfs een beetje door, denkt advocaat Irene Scholten-Verheijen. door Michel Knapen foto’s Geert Snoeijer

In de rubriek Buitennichig wordt aandacht besteed aan bijzondere rechtsgebieden en beoefenaars daarvan. Deze keer het levensmiddelenrecht.

74

nr. 6/7 – 2010

Buitennichig

nr. 6/7 – 2010

75

Buitennichig

D

oet ze boodschappen in de supermarkt, dan let ze net wat meer dan de gemiddelde consument op de etiketten van de potjes jam en de gezondheidsclaims op kuipjes boter. “Een stukje beroepsdeformatie”, zegt mr. Irene Scholten-Verheijen, advocaat bij Dijkstra Voermans in Amsterdam. Voedsel, dat ooit alleen werd geassocieerd met boeren, fabrikanten en levensmiddelentechnologen, wordt steeds meer het domein van juristen. Nieuw zijn regels rond voedsel echter niet; de eerste Warenwet dateert van 1919, tegenwoordig geldt de Warenwet van 1935, met daaronder tal van uitvoeringsbesluiten. De Europese Unie doet er een flinke schep bovenop met nog meer regelgeving en met voedselwaakhonden. Voedsel is niet alleen een basisrecht, voedsel is recht. De infrastructuur ligt er al. Levensmiddelenjuristen kunnen lid worden van de Nederlandse Vereniging voor Levensmiddelenrecht (opgericht in 2003, bijna 200 leden) en van de European Food Law Association (opgericht in 1973, zestig leden). Ze lezen tijdschriften als het Journaal Warenwet en de European Food and Feed Law Review. En ze kunnen worden opgeleid en bijgeschoold door de enige hoogleraar levensmiddelenrecht, prof .mr. Bernd van der Meulen (Wageningen). In dit veld is Scholten een actieve speler. Lid van beide verenigingen, co-auteur van Landkaart levensmiddelenrecht en organisator van het jaarcongres dat de EFLA in september

in Amsterdam houdt. Haar kantoor participeert samen met de Wageningen Business School en het European Institute for Food Law in de Food Law Academy. De Food Law Academy organiseert jaarlijks in juni een vijfdaagse summerschool, waarbij alle aspecten van het levensmiddelenrecht de revue passeren.

“RECHT OP VOEDSEL IS EEN GRONDRECHT; DE OVERHEID MOET ZORGEN VOOR VOLDOENDE VOEDSEL VAN VOLDOENDE KWALITEIT”

Desondanks is het voedingsmiddelenrecht nog een vrij onontgonnen terrein, zeker binnen de advocatuur, verklaart Scholten. “Ik ga regelmatig naar congressen waar vooral voedingsdeskundigen komen, om te zien wat er zoal in deze branche speelt. Een vraag die specialisten – die alles weten over de inhoudelijke kant van voedsel – mij dan stellen: wat moet jij hier als advocaat?” Die aandacht voor de juridische aspecten van levensmiddelen is er niet voor niets. De voedselsector is de derde meest gereguleerde markt van Europa (na de auto- en de chemische industrie). “Er is sprake van een open markt, dus van competitie. Maar de overheid heeft ook weer belangrijke middelen om zich in deze markt te mengen. Recht op voedsel is immers een grondrecht, zo stelt de FAO. De overheid heeft de plicht om te zorgen dat er voldoende voedsel is en dat het voedsel van voldoende kwaliteit is.” Gezien de stroom van nieuwe regels neemt de overheid die taak zeer serieus. Wekelijks komen er twee tot drie nieuwe wetteksten of wijzigingen bij. Er circuleren inmiddels honderden richtlijnen, verordeningen en beschikkingen op het gebied van hygiëne, ingrediënten, verpakkingen, reclame – tot aan ritueel slachten toe. Er worden voedselstandaarden ontwikkeld en toegepast op nationaal, Europees en mondiaal vlak: door de World Health Organization, de World Trade Organization, de Food and Agriculture Organization en de Codex Alimentarius – een internationaal forum waaraan 182 landen en één organisatie (Europese Commissie) deelnemen, en dat standaarden ontwikkelt voor voedselveiligheid, voedselkwaliteit, consu mentenbescherming en consumentenvoorlichting.

MET DANK AAN RESTAURANT SOPHIA EN

Vrij verkeer van goederen

BARRY DE BACK, AMSTERDAM

Ooit leek het een stuk overzichtelijker. ‘Vroeger’ had ieder Europees land eigen regeltjes voor ieder levensmiddel. Met

nr. 6/7 – 2010

77

Buitennichig

de opkomst van de Europese Unie kwam daaraan langzaam een einde. “Al die verschillende regels werden als een belemmering gezien voor het vrij verkeer van goederen”, zegt Scholten. “Verticale regelgeving – per product – werd horizontale regelgeving. Er kwamen regels die bepaalden welke stoffen in levensmiddelen moesten zitten, welke preparaten eraan mogen worden toegevoegd, hoe de reclame eruit mag zien en hoe de verpakking moet zijn.” Deze regels gelden nu voor alle levensmiddelen, in de hele voedselketen – het levensmiddelenrecht geldt van boer tot bord.

DE BSE- EN DIOXINECRISIS HEBBEN DE REGELGEVING ROND LEVENSMIDDELEN IN EEN VERSNELLING GEBRACHT

De BSE- en dioxinecrisis hebben de regelgeving rond levensmiddelen verder in een versnelling gebracht. Voedselveiligheid werd een grote prioriteit. De Europese Commissie bracht in 2000 een Witboek uit over de waarborging van voedselveiligheid, dat de basis werd voor de Algemene Levensmiddelen Verordening. “Dat werd het kader voor alle

78

nr. 6/7 – 2010

regelgeving die betrekking heeft op alle levensmiddelen. Zo mag voedsel niet op de markt worden gebracht als het onveilig is en mag reclame niet misleidend zijn. En om dat te controleren werd de European Food Safety Authority opgericht; in Nederland is de Voedsel- en Waren Autoriteit verantwoordelijk voor toezicht en handhaving.” Scholten zelf is in het levensmiddelenrecht gerold via eerdere functies, zoals juridisch adviseur bij de OPTA. “Daar is mijn belangstelling voor gereguleerde markten ontstaan. Ik behandelde er bezwaar- en beroepsprocedures maar moest in die fase vaak mijn dossier afstaan aan advocaten. Dat vond ik jammer, en daarom besloot ik zelf advocaat te worden.” Zeven jaar werkte ze bij Van Mens & Wisselink, sinds 2009 oefent ze haar praktijk uit bij Dijkstra Voermans, met een focus op de farma- en foodsector. “Als advocaat begon ik in de markt voor geneesmiddelen. Van daaruit is het een kleine stap naar de levensmiddelen. Want vaak is de vraag als een nieuw product op de markt wordt gebracht: is het een kruidenpreparaat, een voedingssupplement, een nieuw of ander soort levensmiddel, of een geneesmiddel? Die vraag is van groot belang want het antwoord erop bepaalt welk juridisch regime van toepassing is.” Uitgangspunt is dat het producerend bedrijf zelf bepaalt in welke categorie het product valt. Maar dat hoeft natuurlijk niet te kloppen: het zogenoemde toedieningscriterium (welke werking heeft het product?) bepaalt mede wat voor

Jong, nieuwsgierig en soms een beetje eigenwijs.
)*

!7!.$
6%1+%.



01/&%22)/.!,2
).
%%.
'%;.3%'1%%1$%
#)5)%,%
%.
>2#!,%
01!+3)*+
/.$%123%4.$
$//1
/.2
./3!1)!!3
!.4)3
-23%1$!-
"%$)%.3

!7!.$
/.$%1.%-).'%.
).
")..%.<
%.
"4)3%.,!.$
./.01/>3
/1'!.)2!3)%2
%.
5%1-/'%.$%
0!13)#4,)%1%.
.
).3%1.!3)/.!!,
5%1"!.$
8)*.
6)*
'%,)%%1$
!!.
$%
.%36%1+%.

,/"!,!6
%.
!7!.$
.8%
+1!#(3
,)'3
).
/.8%
'%;.3%'1%%1$%
!!.0!+
%.
$%
0%12//.,)*+%
!!.$!#(3
5//1
/.8%
#,):.3%.



!7!.$
(%%&3
0,%+
5//1
%.3(/42)!23%
.)%46%
#/,,%'!=2
)*
8)*.
/0
8/%+
.!!1 een beginnend ADVOCAAT-STAGIAIRE ARBEIDSRECHT een proactieve ADVOCAAT MEDEWERKER ARBEIDSRECHT (5-7 jaar ervaring) een beginnend ADVOCAAT-STAGIAIRE ONDERNEMINGSRECHT een ervaren ADVOCAAT MEDEWERKER ONDERNEMINGSRECHT (5-8 jaar ervaring) een beginnend ADVOCAAT-STAGIAIRE GAMING 2
99.
5!.
"/5%.'%./%-$%
5!#!341%2
$%
5/,'%.$%
23!0
$)%
*)*
6),3
8%33%.
!.
+/-%.
6)*
'1!!'
-%3
*/4
).
#/.3!#3
//1
-%%1
).&/1-!3)%
/5%1
$%8%
5!#!341%2
+4.
*)*
#/.3!#3
/0.%-%.
-%3
/.8%

!.!'%1
!1/,!
/.'%1)42
 




/46
2/,,)#)3!3)%
-!'
*)*
1)#(3%.
!!.
1%#14)3).'5-63!7!.$., %8/%+
5//1
-%%1
).&/1-!3)%
/.8%
2)3%


www.vmwtaxand.nl !.
%.2

)22%,).+
 $5/#!3%.
?
%,!23).'!$5)2%412
?
/3!1)!!3

Paul Rotteveel, manager Business Development bij SRK Rechtsbijstand Geen grote stijger of daler, maar wel al jaren een opvallende vreemde eend in de top 50 vormt SRK rechtsbijstand. In de afgelopen vijf jaar groeide het aantal advocaten daar met meer dan 40%. Volgens Paul Rotteveel een gevolg van de strategische keuzes die het bedrijf destijds maakte: “onze collega’s volgen nu steeds meer ons voorbeeld, maar wij zagen al vroeg in dat het zowel voor onze klanten als voor ons beter zou zijn als we zelf ook advocaten in dienst zouden nemen. Wij liepen toch elke keer weer aan tegen dat procesmonopolie en externe advocaten inschakelen, kostte gewoon een hele hoop geld. Dat wij nu met 47 advocaten een middelgrootkantoor vormen, vervult mij wel met enige trots.” De voordelen van de eigen advocaat zijn evident. Rotteveel: “onze klanten kunnen kiezen tussen de interne advocaten of een externe advocaat naar keuze. Toch zien we dat de meeste van onze klanten kiezen voor de SRK-advocaat, alleen al vanwege het feit dat met ons als organisatie en vaak ook al met de advocaat een relatie is opgebouwd. En omdat er nogal een verschil zit tussen de tarieven die wij intern hanteren en het uurtarief van een externe advocaat kunnen we daardoor goedkoper werken en dus onze klanten een lagere premie bieden.” Dé gemiddelde SRK-advocaat bestaat niet. Rotteveel: “wellicht kiezen onze advocaten voor een wat betere work-life balance, maar ook het feit dat je in een grote organisatie werkt én dat je niet hoeft te acquireren – iets dat toch niet iedereen even prettig vindt – zijn argumenten om hier te komen werken. Het aardige is dat je hier kunt komen werken als beginnend jurist, maar als je na een paar jaar wilt overstappen naar de advocatuur niet van werkgever hoeft te veranderen. We haken gewoon aan bij de bestaande opleiding, inclusief de patroon die hier intern aanwezig is.”

Ons bezoekadres is: SRK Rechtsbijstand Bredewater 12 2715 CA Zoetermeer Ons postadres is: SRK Rechtsbijstand Postbus 3020 2700 LA Zoetermeer www.srk.nl

Buitennichig

een soort product het werkelijk is. Scholten: “Dat is echter niet altijd eenvoudig vast te stellen en bovendien verschilt het van land tot land. Zo vond de Duitse overheid dat een bepaald knoflookpreparaat als geneesmiddel moest worden aangemerkt, maar het Hof van Justitie vond dat het een voedingssupplement was. Ook was er een discussie over de vraag of de supersmoker – de nepsigaret – al dan niet als geneesmiddel moest worden beschouwd en of hiervoor reclame mocht worden gemaakt.”

‘Cholesterolverlagend’ Een levensmiddelenrechtjurist kan zijn vak pas goed uitoefenen met kennis van het bestuursrecht, het civiele recht en het strafrecht. “De overheid, bijvoorbeeld in de hoedanigheid van de VWA speelt een belangrijke rol en soms moeten er administratiefrechtelijke procedures worden doorlopen. Verder gaat het vakgebied over tal van contracten tussen marktpartijen, zodat het verbintenissen- en overeenkomstenrecht van belang is. Tot slot komt ook het strafrecht om de hoek kijken, als partijen fraude plegen met etiketten of met ingrediënten. Onlangs hadden we nog die affaire met die kaasmaker die de boel belazerde en bedorven kaas verkocht.” Maar ook het Europees recht en het mededingingsrecht spelen een rol. “Die komen bijvoorbeeld aan bod tijdens het jaarcongres over private standaarden van de EFLA”, zegt Scholten. “Bedrijven – zoals supermarktketens – maken onderlinge afspraken over voedselveiligheid en voedselkwaliteit, en gaan daarin vaak verder dan wat de overheid oplegt. Maar dan zijn er weer mededingingsrechtelijke aspecten in het geding, omdat je met die regels andere bedrijven weer kunt uitsluiten.”

“ER IS VEEL NEPKAAS – ‘ANALOGE KAAS’ – OP DE MARKT, OOK OP PIZZA’S”

Een ander belangrijk onderdeel van het levensmiddelenrecht betreft de juridische kanten van voedings- en gezondheidsclaims. Veel producten zijn ‘goed voor hart en bloedvaten’, ‘cholesterolverlagend’ of ‘goed voor de botten van kinderen’. Maar klopt dat wel? “De European Food Safety Authority beoordeelt dergelijke claims, maar heeft ze tot nu toe bijna allemaal afgewezen”, zegt Scholten. “Claims zijn naar het oordeel van de EFSA meestal onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd of bedrijven verstrekken onvoldoende informatie om de claim hard te maken.” Medische claims –

‘als reumapatiënt kan dit product u helpen’ – mogen nooit worden aangevoerd. In haar eigen praktijk heeft Scholten onder meer te maken met bedrijven die een levensmiddel willen introduceren. “Onlangs nog. Een Amerikaans bedrijf wilde de Nederlandse markt op met vruchtendrank dat antioxidant bevat. Dat is goed voor het hart. Mij werd gevraagd te beoordelen of introductie een kans maakt: is het niet misleidend, is de claim onderbouwd, voldoen het etiket, de website en het promotiemateriaal aan de regels?” In maart nog trad Scholten op in het tv-programma Keuringsdienst van Waarde. “Dat ging over kaas op diepvriespizza’s of in andere producten, bijvoorbeeld moussaka. Alleen als er zuivel aan te pas komt, mag het formeel ‘kaas’ heten. Er is veel nepkaas – ‘analoge kaas’ – op de markt, ook op pizza’s. Die wordt gemaakt op basis van palmolie in plaats van zuivel. Dat hoeft echter geen probleem te zijn, als de producent op het etiket maar duidelijk vermeldt voor welk deel de kaas uit zuivel bestaat en voor welk deel uit andere ingrediënten. Een expert ziet dan direct of er sprake is van nepkaas. Maar ziet de gewone consument het ook? Strikt genomen voldoet zo’n bedrijf aan de regels maar de vraag blijft of er toch geen sprake is van misleiding.”

Voorzorgsbeginsel De talloze regels die van toepassing zijn op levensmiddelen hebben ervoor gezorgd dat de kwaliteit van ons voedsel erg hoog is. Maar een enkele keer kan het voorkomen dat er problemen zijn. “Voedselautoriteiten kunnen dan het Rapid Alert System for Food and Feed in werking stellen: een snelle melding dat een voedselproduct niet voldoet aan de eisen. Dat kan leiden tot een recall van het product. Het systeem werkt op basis van het voorzorgsbeginsel, overheden willen geen enkel risico nemen. Maar wat als de melding achteraf verkeerd blijkt te zijn? De producent heeft dan wel omzeten imagoschade geleden. Dat wordt eigenlijk nooit vergoed, tenzij de autoriteit bij het afkondigen van de waarschuwing onrechtmatig handelde.” Dit is een voorbeeld dat de levensmiddelenregelgeving wel eens kan doorschieten. Irene Scholten ervaart dat zelf ook, als ze boodschappen doet. “Al die voorwaarden waaraan etiketten moeten voldoen: lettergrootte, contrast, verplichte vermeldingen – alles is geregeld. Het kan wel eens te veel worden. Het is het resultaat van een afweging tussen zelfregulering en overheidsregulering. Bedrijven doen het zelf al heel goed, zij willen geen slechte producten op de markt brengen, dat is ook nog eens slecht voor hun naam. Je kunt je dan afvragen: zijn zoveel overheidsregels dan wel nodig? Maar de overheid wil achteraf niet het verwijt krijgen dat iets niet is geregeld als het mis gaat.”

nr. 6/7 – 2010

81

HET NIEUWE KANTOOR VAN PELS RIJCKEN & DROOGLEEVER FORTUIJN

Een soort universele schoonheid tekst & foto’s Chris van Houts

R

ené van de Klashorst, advocaat, partner, oud-

selijke maat, jonge mensen moeten zich hier thuis

bestuursvoorzitter van Pels Rijcken & Droog-

voelen. Iedereen vindt het overigens geslaagd en

leever Fortuijn: “Pels Rijcken is de eerste bewo-

mooi. Opvallend is onze simpele, kleine ontvangst-

ner van New Babylon. We wilden hier niet weg: we

ruimte; we vinden dat je de cliënten niet kunt la-

zitten al dertig jaar op deze plek, naast het Cen-

ten wachten. Wel hebben we een koffiebar met

traal Station. Dit is het randje van de City. Het

echt goede koffie, waar je rustig kunt zitten, ge-

voelt als Central Park: we kijken uit op 200 jaar

combineerd met een moderne bar die we gebrui-

oude eiken en edelherten.

ken voor de vrijdagmiddagborrel.

Andere plekken waren echt ongunstiger. Hier zit-

Het kantoor bestaat uit tien verdiepingen. De

ten we dichtbij onze cliënten, waaronder diverse

tweede tot met de vijfde zijn collectieve ruimtes

ministeries. New Babylon is een schitterend inno-

en op zes tot en met elf bevinden zich de werk-

vatief complex met inspirerende architectuur. Er

ruimtes. Pels Rijcken is echt een inhoudelijk kan-

ontstaat hier een dynamische omgeving van wo-

toor, een tempel van kennis – en de bibliotheek

nen, winkelen, uitgaan en werken.

(verticaal verspreid over drie verdiepingen) is

We organiseerden eerst een architectenpitch on-

een tempeltje in de tempel.

der vier bureaus. We waren heel duidelijk over wat

Overal is notenhout uit Toscane gebruikt. Maar al

we wilden: geen open space: dat zou te veel bewe-

dat fineerhout komt van slechts drie Italiaanse

ging, dus onrust, teweegbrengen. Wel openheid en

notenbomen. Het lijkt kostbaar, maar door slim

open zichtlijnen. Architectenbureau Group 4 uit

in te kopen en de moderne technieken goed te

Rotterdam pikte dat goed op.

gebruiken werd het niet duurder dan als we voor

We hebben bereikt wat ons doel was: kwaliteit en

een standaardinterieur waren gekozen.

mooi materiaal, resulterend in een soort univer-

De kwaliteit van onze advocaten zie je terug in de

sele schoonheid. En niet de persoonlijke smaak

kwaliteit van het gebouw.”

van dominerende individuen. Het gaat om de menTips voor deze rubriek: info mr-magazine.nl

82

nr. 6/7 – 2010

Intramuraal

“PELS RIJCKEN IS EEN TEMPEL VAN KENNIS, EN DE BIBLIOTHEEK IS EEN TEMPELTJE IN DE TEMPEL” Kantoor Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen Den Haag

Waar Bezuidenhoutseweg 57,

Sinds 6 april 2010, toen het kantoor ‘te-

rug’ verhuisde nadat het ruim drie jaar elders was gehuisvest

Personeel 335 werknemers, 38 part-

ners (waaronder de landsadvocaat)

nr. 6/7 – 2010

83

H E T N A C H T K A S TJ E V A N E R I C TJ O N G TJ I N TA I

IS HELEEN MEES DE MODERNE JANE AUSTEN? Op het nachtkastje van Eric Tjong Tjin Tai ligt schrijfmateriaal voor nachtelijke ingevingen. De boeken liggen op de grond: verschillende genres, voor iedere bui één.

D

e eenzaam-

voorbeeld bij de werken van Jane Aus-

loopbaan te hebben is een belangrijke

heid der

ten: ideale bedlectuur, vooral voor her-

verworvenheid, iets waar tegenwoordig

priemgetallen is

lezing. In deze biografie van Claire

misschien wel eens te gemakkelijk

een mooi, triest

Tomalin over Jane Austen gaat het niet

overheen wordt gestapt. Is Heleen Mees

verhaal, voor

zozeer om de romans – al worden deze

de moderne Jane Austen?

mensend iev an

wel kort besproken en samengevat – als

Joseph Raz, van wie ik The

mooie trieste ver-

wel om de context waarin deze tot stand

Authority of Law: Essays on

halen houden.

kwamen. Voor het

Law and Morality las, is een

Het beschrijft de

genre is dit een vlot

van de befaamdste levende

vriendschap tus-

geschreven boek, al

rechtsfilosofen, die even-

sen twee getraumatiseerde, zonderlin-

struikel je ook hier af

ge jonge mensen, verteld in mooie scè-

en toe over de stort-

risten (anders dan rechtsfilosofen) nau-

nes verspreid over twee decennia. De

vloed aan namen en

welijks bekend lijkt te zijn. Zijn werk

debuterende Paolo Giordano beschikt

data. Het schetst een

leent zich voor kennisname in kleine,

over een verbazingwekkend vermogen

schrijnend beeld van

rustig te overdenken, brokjes, goed voor

wel onder Nederlandse ju-

om het gevoelsleven van zijn persona-

een voorbije periode dat laat zien hoe-

een moment op de dag dat je geen haast

ges in fijnzinnige details te schilderen,

zeer de plots van Austen, steevast cul-

hebt. Raz begeeft zich op een zeer hoog

zonder dat zijn verhaal aan vaart ver-

minerend in een huwelijk, zijn ingege-

abstractieniveau, waardoor je je wel

liest. Toch voelde ik na afloop een lichte

ven door de penibele situatie van

eens afvraagt of dat wat hij zegt nog wel

teleurstelling. Het ontbrak aan een ech-

vrouwen uit de hogere klassen in die

overeenstemt met hoe je als jurist het

te ontknoping, leek het, het verhaal

tijd. Een serieuze loopbaan op niveau

recht beleeft. Maar misschien is dat het-

bloedde dood. Misschien is dat de be-

was voor hen niet weggelegd, zodat een

zelfde als wat een leek denkt, wanneer

doeling. Realistisch is het wel. Het deed

vrouw afhankelijk was van huwelijk of

hij de juridische vertaling van zijn geschil

mij denken aan Kalme chaos van land-

familie – of anders tot armoe was ge-

probeert te begrijpen.

genoot Veronesi, dat overigens wel tot

doemd. Wat nu een kasteelroman lijkt,

een bevredigende afronding kwam.

was toen een career story. De mogelijk-

Eric Tjong Tjin Tai is hoogleraar privaat-

Een duidelijke ontknoping vindt men bij-

heid om als vrouw een volwaardige

recht aan de Universiteit van Tilburg.

nr. 6/7 – 2010

85

GRANTURISMO S AUTOMATIC. INTRODUCING THE GRANTURISMO SOUL.

GRANTURISMO NOW EVEN PURER: 440 HP AND THE LUXURY OF AN AUTOMATIC TRANSMISSION. The new GranTurismo S Automatic combines the power of a 4.7 litre, 440 hp V8 engine with the smoothness of a six speed, fully automatic transmission. The GranTurismo S Automatic is the purest expression of the Gran Turismo spirit; effortless performance, the highest levels of comfort and quality and room for four adults. The GranTurismo S Automatic completes the GranTurismo range which includes the 4.2 litre, 405 hp V8 Automatic and the 4.7 litre GranTurismo S with sequential robotic gearbox. Passion, performance and luxury – the unique Maserati experience. Please contact your local Maserati Dealer for a testdrive. COMBINED FUEL CONSUMPTION: 14,3 L/100 KM (4.2) - 15,2 L/100 KM (4.7 Automatic) - 16,4 L/100 KM (4.7 sequential manual gearbox) CO2 EMISSIONS: 330 G/KM (4.2) - 354 G/KM (4.7 Automatic) - 385 G/KM (4.7 sequential manual gearbox) FOR MORE INFORMATION WWW.MASERATI.COM

DRIESSEN MASERATI PIETERSBERGWEG 27+29, 5628 BS EINDHOVEN - WWW.MASERATIDEALERS.COM/DRIESSEN

TEL. 040 26 46 545

HESSING’S AUTOBEDRIJVEN B.V. PROOSTWETERING 53, 3543 AC UTRECHT - WWW.MASERATIDEALERS.COM/HESSING

TEL. 030 22 12 121

MUNSTERHUIS SPORTSCARS B.V. GOUDSTRAAT 31 - 49, 7554 NG HENGELO - WWW.MASERATIDEALERS.COM/MUNSTERHUIS

TEL. 074 25 55 370

Subsidiair RIJDEN

Zonder opsmuk door Michiel van Kleef

H

enk van Dijk, partner en strafrechtadvocaat bij Van Iersel Luchtman, had zich voorgenomen om bij voorbaat duidelijk te maken dat zijn eigen auto

Volvo S80 T6

toch mooier was. Een mentale schrapzetting die niet nodig was, want ook de

Of we wel melding wilden maken van de 1.6

verslaggever vindt de A5 sportback 3.2 van Van Dijk heel wat mooier (en

DRIVe met A-label die ook in het gamma van de

vooral opwindender) dan de S80 waar hij mee voor komt rijden.

S80 zit, vroeg mevrouw Volvo nog. Alsof onze

‘Netjes’, is de betiteling van Van Dijk voor de Volvo. De zestraps automaat kan

lezers in dat soort motoren geïnteresseerd zijn.

hem echter weinig bekoren. Nee, dan de Audi waarmee hij, naar eigen zeg-

Nee, de gemiddelde Mr.-rijder wil pk’s, alleen

gen, de steentjes uit de weg rijdt. Van Dijk is merkvast. Eerst een hele tijd

mogen ze natuurlijk niet te veel opvallen. En

Volkswagen, vervolgens Alfa en hij is nu dus na een A3 en een A4 bij een heel

wat dat betreft is de T6 een absolute voltreffer.

sportief exemplaar van het merk uit Ingolstadt aangeland − zo sportief dat hij

Zelden zo’n non-descripte auto gezien. Sterker

inmiddels een goede klant van het CJIB is geworden. “Het is blijkbaar des

nog, als je niet goed kijkt,denk je dat er een S60

strafrechtadvocaats om bijzondere auto’s te rijden. Ik houd van Duitse auto’s

voorbijkomt. Wie hier mee komt voorrijden, is

maar ik kan moeilijk een Mercedes rijden. Je moet je toch een beetje van je

gegarandeerd van tevreden klanten. Beschei-

cliënten onderscheiden.”

denheid en goede smaak is de associatie. Ook

Van Dijk, naast zijn praktijk ook nog eens deken van de Bossche balie, is

van binnen is er geen enkele vorm van opsmuk,

ruim dertig jaar advocaat, waarvan een groot deel binnen het strafrecht.

patserigheid of aanstellerij. Keurig, dat is het

Deels is dat het commune strafrecht (zo was hij betrokken bij het proces te-

woord. Gereformeerd met geld, zo iets. Een

gen de bende van Venlo) maar voor het grootste deel gaat het om econo-

auto voor Jan Louis Burggraaf dus.

misch en fiscaal strafrecht. Zijn klanten zijn de reguliere klanten van Van Ier-

En niet wachten met gas geven tot de klant uit

sel Luchtman, een middelgroot Brabants kantoor met 40 advocaten en drie

zicht is. Het geweld van die prachtige 3 liter zes

vestigingen. Van Dijk: “Natuurlijk doe ik ook wel eens een zaak over rijden

cylinder geweldenaar is volkomen weggetuned

onder invloed, maar in de meeste gevallen zijn het toch andersoortige zaken.

door de geluidstechnici van Volvo. Zonde. ut aan Eigenlijk niets fo

Ik ben nu bijvoorbeeld bezig met de Bouwfondszaak als advocaat van een voormalig directeur van het Philips pensioenfonds.” Van Dijk wil nog lang geen afscheid van het recht te nemen, maar overweegt

+ –

Mist allure

over een paar jaar wel een overstap naar de rechterlijke macht. Zijn ervaringen als raadsheer -plaatsvervanger bij het Hof Arnhem smaken naar meer. Maar voor het zover is, zou hij nog wel zelf zijn opvolger willen binnenhalen: “Ik zoek iemand van tussen de 30 en 35 jaar met een flink stuk ervaring in het economisch strafrecht. Voor die advocaat kan op den duur een plaats als partner zijn weggelegd. Wat we bieden? Het werken als strafrechtjurist in een groter kantoor met een brede praktijk is vrij uniek, en heel inspirerend. Wij kennen hier een no nonsense opstelling. Onorthodox waar nodig. Creatief en inventief. En wat ik heel belangrijk vind en waar ruimte voor is: de bereid-

score

heid naast je directe werk een inspanning te leveren voor de samenleving als geheel of de organisatie waarvan je deel uit maakt. In mijn geval de Orde. Niet alles is hier op werk en resultaat gefocust. Ik wil niet alleen fluitend naar mijn werk gaan, maar er ook weer fluitend vandaan komen.”

Merk Volvo km/u

Naam Henk van Dijk

Leeftijd 56 jaar

Is partner bij Van Iersel Luchtman

Grootste prestatie tot nu toe 33 jaar altijd met plezier gewerkt

Grootste

Type T6 AWD

Vermogen 285 pk

0-100km/u 6,9 sec

(l/100km)

Motor 2953 cc

Koppel 400 Nm

Top 250

Verbruik 11,3

Prijs vanaf € 60.495,-

Energiela-

bel G

uitdaging dat tot mijn pensioen blijven doen

nr. 6/7 – 2010

87

  ! #          

    ! $                   
                                      
                  
                                           !        !         !  "                  

       !  "                      !  "                       

                   #  $     
      %#$&' #  (   %#(#' #  )    %#)#' #  *  %#*' #  $    %#$#' #  +    %#+' #  )    %#)' #  ,   %#,' #  &  %#&#'   !   " -          . /        

   

Subsidiair SERVICE

Mr. voor meesters

UNIEK MAATOVERHEMD VOOR € 69,50 De makkelijkste manier om aan het overhemd met de perfecte pasvorm te komen: log in op de lezersaanbieding en maak online uw eigen maathemd.

M

r. ziet haar lezers graag tot in de

Maatwerk zonder meetlint

Bestellen

puntjes verzorgd en is daartoe een

Op basis van een uniek biometrisch sys-

De levertijd bedraagt twee tot drie we-

samenwerking aangegaan met Cape-

teem, waarbij leeftijd, lengte, gewicht

ken. Voor lezers van Mr. geldt de specia-

Comfort.

en boordmaat worden aangegeven, plus

le actieprijs: € 69,50, inclusief alle mo-

CapeComfort is een webshop waar je

informatie over eventuele bijzonderhe-

gelijke opties en verzendkosten.

online je favoriete overhemd kunt ont-

den als extra lange armen en bovenli-

Bestel op www.capecomfort.com en

werpen en op maat kunt laten maken.

chaam, garandeert CapeComfort een

voer de promotiecode ‘Mrjuni2010’ in

Met de garantie ‘niet goed geld terug’.

perfecte pasvorm.

om de speciale korting te activeren.

nr. 6/7 – 2010

89

Netwerken Knoops en Lapidus: schrijvers onder elkaar

D

e Zweedse advocaat Jens Lapidus verkocht vorig jaar een

dubbeltalent en publiceerde inmiddels twee legal thrillers. Ex-

kleine half miljoen exemplaren van zijn debuut Snel geld.

clusief voor Mr. interviewde Knoops zijn collega Lapidus, die

Onlangs verscheen het tweede deel van zijn Stockholmtrilo-

vanwege de Maand van het Spannende Boek in Amsterdam

gie: Bloedlink. Advocaat Geert Jan Knoops heeft een zelfde

was. Geert Snoeijer fotografeerde het gesprek.

Hoeveel tijd besteed je aan schrijven Jens?

Is het niet ook een voordeel dat wij daardoor geloofwaardiger zijn als schrijvers?

Hoe bedoel je?

Is dat de boodschap in je boeken?

90

Moeilijk om dat te schatten, laten we zeggen: tien procent van mijn tijd?

Ja. Realisme is belangrijk. Omdat ik veel criminelen verdedig, is het niet moeilijk om een karakterschets van die mensen te geven.

Nou ja, mijn boeken worden ook door criminelen gelezen en wellicht waarderen ze mijn aanpak.

Ik denk het wel. Iedereen heeft een donkere kant, maar ook een lichte. En wat is jouw boodschap?

nr. 6/7 – 2010

Bij mij is dat in de late avonduren, ik heb toch een gezin en ben partner in mijn kantoor, dus…

Toevallig, dat geldt ook voor mij. Vooral tijdens het reizen schrijf ik veel.

Maar geldt voor jou ook het omgekeerde? Maakt je schrijverschap jou een beter advocaat?

We staan niet voor niets met onze voeten in de modder!

En hoe zou je die willen omschrijven?

Mijn uitgangspunt is dat criminelen ook mensen zijn, niet alles is zwart-wit.

Objectiviteit bestaat niet. Elke rechtspraak is subjectief binnen de politieke context.

Klopt, al. zou ik niet zeggen dat ik een politieke boodschap heb.

Biedt de combinatie schrijver/advocaat jou bepaalde voordelen?

Nou nee, eerder andersom, hoe ligt dat bij jou?

Dat herken ik. Ooit werd me verweten dat ik in mijn boek Osama bin Laden te menselijk zou afschilderen.

Nee? Wat is jouw drijfveer voor het schrijven?

Absoluut, ik hoef bijvoorbeeld geen research te doen. Alle info dient zich vanzelf aan.

Net zo denk ik, misschien ben ik commercieel wel wat succesvoller door de combinatie.

Precies, het zijn mensen. Ze doen slechte dingen, maar het blijven mensen.

Schrijven is vooral leuk; de achterliggende gedachte in mijn werk is toch dat zwart-witverhaal.

www.nortonrose.com

Look forward to the start of your career Advocaat-stagiaires en kandidaat-notarissen met visie werken bij Norton Rose LLP. Je bent ondernemend. Je bent niet bang om over de grenzen heen te kijken. Je wilt graag eigen verantwoordelijkheden. Je wilt een goede opleiding.

We look forward to seeing you

Wij willen jou leren kennen.

Norton Rose LLP Human Resources Rembrandt Tower (24e etage) Postbus 94142 1090 GC Amsterdam Tel.: 020-4629320

Norton Rose LLP biedt internationale advocatuur en notariaat. In teamverband kom je in de dagelijkse praktijk spraakmakende zaken en clienten tegen. Interesse?

NR7558

Kijk op www.werkenbijnortonrose.nl

Juristen met toegevoegde waarde We willen voor opdrachtgevers het verschil maken. Door een gedreven, betrouwbare en deskundige partner te zijn. Door een duidelijke mening te geven die gebaseerd is op een heldere visie. Met heel veel gevoel voor het vinden van juristen met toegevoegde waarde. Alleen zo maak je het verschil.

Elise van Oirschot, Consultant

Kijk op onze vernieuwde website voor de laatste stand van zaken

Ruud Harinck Managing Partner

Hielke Bruin Partner

Peter Milders Partner

Terry Verheij Partner

Marije Bedaux Senior Consultant

Ilona Tjon Poen Gie Consultant

Hans Dekker Consultant

www.voxius.nl 







.










Remco Feuth Consultant Lease a Lawyer®