Landschapswandeling De Leyte, Bellingwolde op zaterdag 5 maart o.l.v. Kees Boele

Landschapswandeling De Leyte, Bellingwolde op zaterdag 5 maart o.l.v. Kees Boele

Om kwart voor elf verzamelen 10 enthousiaste KNNV'ers zich op de Kanaaldijk Oostzijde van het Boelo Tijdenskanaal in Bellingwolde. Deze gewoonlijke rustige plek kijkt uit op de Wijmeersterbrug en ligt op een steenworp afstand van de voormalige grensovergang richting het Duitse Wymeer. De meeste deelnemers zijn om 10 uur vanuit de stad Groningen vertrokken. Kees vertelt dat we een route gaan lopen uit de Capitool wandelgids. De lengte bedraagt ruim13 km. In vogelvlucht leidt de route langs het Tijdenskanaal, de Hoofdweg van Bellingwolde, de weg terug, onder meer via klein erfpaadjes, richting Duitsland, de kromme dijkweg langs de Duitse grens en tot slot via het natuurgebied de Lethe met zijn vestingwerken terug naar het startpunt. We zijn nog maar net op pad of de zon breekt door. Het blijkt het begin van een heerlijke voorjaarsdag. We lopen langs het Tijdenskanaal over de Kanaaldijk Westzijde in de richting van Bellingwolde. Het kanaal is in het begin van de 19e eeuw gegraven om de overstromingen in Westerwolde tegen te gaan. Deze overstromingen waren het gevolg van de ontginning en vervening van het Bourtangermoeras. Dit moeras temperde oorspronkelijk, door de zuigende werking van het veen, de wisseling van de waterstanden in de beekjes Ruiten Aa en Mussel Aa. We komen langs een betonnen kazemat, gebouwd in 1939. Het is van het type stekelvarken. Deze benaming kwam door de aangebrachte ijzeren uitsteeksels waaraan camouflage kon worden opgehangen. Inmiddels zijn deze prikkers verwijderd en zijn de schietgaten gedicht. Ondertussen zijn boomklevers boven ons druk in de weer met andere zaken. Kees ontdekt een mooie vuurzwam aan de voet van een populier. Deze meerjarige zwam kan zich qua hardheid meten met de tonderzwam. Opvallend is dat we langs de route nogal wat plukplekken tegenkomen. Vooral de houtduif is het lijk of wat er van rest. In het veld maakt ondertussen een paartje nijlganzen zich ijlings uit de voeten. Wellicht zien ze ons voor jagers aan. Kees wijst ons op een grote lijster. Deze onderscheidt zich van de zanglijster door zijn typische vlucht: op ongeveer zeven tot vijftien vleugelslagen volgt steeds een pauze. Eenmaal aangekomen bij de Hoofdweg, slaan we linksaf en lopen langs de met statig oude bomen omgeven centrale as van het dorp. Bellingwolde is in de middeleeuwen ontstaan op een zandrug die de klei van de Dollard in het westen scheidde van het veen van het Bourtangermoeras in het oosten. De rijke geschiedenis van het dorp Bellingwolde valt af te lezen aan de vele herenboerderijen langs de Hoofdweg. In de 19e eeuw vormden de vruchtbare kleigronden de basis voor de groei van de welvaart van de Bellingwolder boeren. Door de hoge graanprijzen tussen 1850 en 1875 specialiseerden velen van hen in de

akkerbouw en verwierven een hoge mate van welvaart. Hoewel er ondertussen veel is veranderd, ademen boerderijen nog steeds de grandeur van weleer uit.

We maken een korte omweg en gaan van de Hoofdweg af, om de kleine Joodse begraafplaats te bezoeken. Het kerkhof bevindt zich aan het rand van het dorp. Ubel Medema wijst ons op een bijzondere grafsteen, waar naast joodse grafsymboliek, een treurboom en drie blaadjes staan afgebeeld. Beide zijn protestantse symbolen: Hangende takken en bladeren symboliseren het verdriet, overgave en gelatenheid. De drie blaadjes staan voor de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De reden is wellicht dat de persoon afkomstig was uit een gemengd huwelijk. Midden op het kerkhof bevindt zich een in 2010 onthult monument ter nagedachtenis aan de joden uit Bellingwolde en Wedde, die in de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord. We gaan weer terug richting de Hoofdweg waar we de protestantse Magnuskerk bewonderen. De kerk dateert uit de begin van de 16e eeuw en kenmerkt zich door een toren die los van het kerkgebouw staat. Om ons ook nog even te herinneren aan het Katholieke geloof, trekt een carnavalswagen luidruchtig voorbij. De temperatuur is inmiddels gestegen naar een graad of 8 en maakt het samen met het voorjaarszonnetje bijzonder aangenaam. We zien onderweg uitbundig bloeiende krokussen en sneeuwklokjes. Bosgeelster en Vogelmelk zien we ook al opkomen. Na ongeveer vier kilometer verlaten we de Hoofdweg en wandelen via de Sportweg weer oostwaards. Halverwege deze weg bevindt zich het sportpark Kemperpark. In dit park zijn in het verleden veel Naaldbomen aangeplant. We nemen pauze bij een bankje met zicht op een prachtige moerascipres. In de zwemplas ontdekt Andre Hospers nog Aarvederkruid. Na een kwartiertje vervolgen we onze weg door het park. Daarna lopen we via kleine erfpaadjes verder in de richting van de Duitse grens en passen tenslotte het Tijdenskanaal opnieuw. Wat nu opvalt, is dat in een gebied waar “recht” de regel is, de weg langs de grens via een meer kromme lijn verloopt. Deze weg, de Veendijk geheten, was in vroeger tijden een waterkering om het Bourtangermoeras nat en ondoorgankelijk te houden. Dit uit strategische overwegingen. In de verte zien we een roedel van zeker 10 reeën in het veld, De dieren trekken zich weinig aan van de reusachtige windmolens van het windpark Rhede boven zich. Het molenpark omvat 17 windturbines met een ashoogte van 98 meter en een

rotordiameter van 70 meter en zijn sinds jaar en dag een bron van ergernis voor de Lethe bewoners vanwege geluidsoverlast. De molens zijn ook nu duidelijk hoorbaar. Bij een woning bewonderen we een groepje rondscharrelende parelhoenders. Dat de boeren weer het land op moeten, blijkt uit de verlaagde waterstand in de sloten. Ook de de geur van uitgereden mest en een grote berg schuimaarde op een akker, geven dit aan. Schuimaarde is trouwens een kalkachtige stof, afkomstig van de suikerindustrie. Het dient naast bemesting, vooral om de pH van de bodem te verhogen. Ondertussen arriveren we bij de Lethe. De Lethe was oorspronkelijk de noordelijkste uitloper van het Bourtangermoor. Het is door ontginning omgevormd tot een gehucht met kleinschalige akkertjes, weilandjes en bosjes. De arme landarbeiders die dit gebied bevolkten hebben ondertussen plaats gemaakt voor rustzoekers. In de Lethe stuiten we op de eerste van de twee in 1797 aangelegde verdedigingswerken: de Redoute. Een redoute is een vierkant open verdedigingswerk, bestaande uit een aarden wal en een gracht. We lopen over de Soldatendijk, die de redoute verbindt met het tweede werk: de Flêche. Een flêche is een redoute, maar dan pijlvormig. In tegenstelling tot de redoute, ligt de flêche pal tegen de grens. In tijden van wapengekletter liepen de soldaten trouwens achter de dijk. Dat was wel zo veilig. Uit het informatiepaneel in de vorm van een schildwacht valt op dat de meeste mensen in die tijd een stuk kleiner waren dan nu. De verdedigingswerken zijn trouwens voornamelijk gebruikt bij de bestrijding van de smokkelarij. Het smokkelen gaf de mensen in dit armoedig gebied de mogelijkheid hun hoofd boven water te houden. De flêche deed dienst tot 1870, maar is daarna nooit geslecht, In 1984 zijn de vestingwerken gerestaureerd in het kader van de 'Ruilverkaveling Vriescheloo'. Na nog een 200 m te hebben afgelegd, zijn we teug bij het punt waar we ongeveer 4.5 uur eerder van waren vertrokken. Al met al een zeer geslaagde wandeling. Voor een ieder die niet in staat was erbij te zijn, kan via http://www.gpsroute.org/showRoute.php?route=1 de gelopen route bekijken.

René Bult

Tussen het riet – 26 maart 2011 (Lauwersmeerexcursie o.l.v. Dirk Blok) Het is nog maar enkele maanden geleden dat ik lid werd van de KNNV en toen Kees me verzocht dit verslag te schrijven, vroeg ik me dan ook af of ik daar wel de juiste persoon voor ben. Afgezien van de gewone tuinvogeltjes kan ik namelijk op vogelgebied - om het in plantentermen uit te drukken - geen paardenbloem van een eik onderscheiden. Een

vogelexcursie had ik ook nog niet eerder meegemaakt. Mijn impressies van deze dag weergeven kan ik echter wel, dus vooruit. Op het verzamelpunt bij de jachthaven van Zoutkamp blijken we met ruim 20 man te zijn. Er wordt direct wat apparatuur opgesteld die me nog wezensvreemd is en daarom richt ik me op het groen tussen het riet en in de berm. In het ondiepe water staan veelbelovende pollen dotterbloem en in het gras bloeien piepkleine witte bloemetjes. Vroegeling, denk ik, maar ik word gecorrigeerd, het is de Kleine Veldkers, die heerlijk naar tuinkers smaakt. Ik neem me direct voor dit plantje, dat ik massaal uit de tuin wied, in het vervolg niet meer alleen naar de composthoop, maar ook deels naar de keuken te verwijzen. Bij de eerste stop staat in een mum van tijd een rij telescopen opgesteld. Nu kijk ik er voor het eerst doorheen en wat een verbijsterende ervaring. Ja, zo is het leuk vogels kijken! De verre vlekjes en dobberende dingetjes zijn plotseling op grijpafstand en veranderen in de prachtigste en kleurigste figuranten. We zien een grote groep Brandganzen, een Slechtvalk op een hek en een Grote Zilverreiger tussen het riet. Zo bewegen we ons van stop tot stop. We zien de chique zwart-witte Kuifeenden, alsof ze klaar staan om naar een galabal te vertrekken, het zwierige kuifje in de aanslag, en de geelogige Brilduiker, die voortdurend onder water verdwijnt. De zon breekt door, zodat de bloeiende wilgen zich stralend aftekenen tegen het licht, de katjes omgeven door een gele wolk van stuifmeel. De bruine knoppen van de duindoorns zijn gezwollen en zullen binnenkort openspringen. Ik geniet van het landschap, het grijsblauwe water, omzoomd door beige rietvelden, met op de achtergrond de wazige bruine coulissen van bossen en bosschages, hier en daar geaccentueerd en tot realiteit gebracht door witte berkenstammen. Waar de banen zonlicht op het riet vallen, wordt dit bijna geelwit van kleur, als rijp graan op het hoogtepunt van de zomer. Bij een stop krijg ik de echte Vroegeling in mijn hand gedrukt, nu zal ik me er nooit meer in vergissen. Op Lauwersoog zijn als pauzeprogramma heel attent een paar Steenlopers klaargezet en duikt met volmaakte timing een Zeehond op. Bij de grote sluizen zien we een troep Rotganzen. Hier splitst onze groep zich. De ene helft blijft in de hoogte over het wad kijken, terwijl de andere helft al snel op zijn buik tegen het stenen talud ligt om de plantjes in de voegen te bestuderen. De volgende twee stops brengen eerst Grutto’s, Wulpen en aandoenlijk mooie, bijna speelgoedachtige Smienten en uiteindelijk de felbegeerde Roodhalsgans. Iets heel bijzonders, begrijp ik. Hij is ook werkelijk niet te versmaden, wat een schoonheid, met de elegantie van de ganzen op Egyptische grafschilderingen. Het exemplaar dat we in beeld krijgen weet dat ook, trots en koninklijk paradeert hij langs een decor van minder met kleur bedeelde soortgenoten.

We gaan de Friese kant van de Lauwersmeer in, op weg naar de Ezumakeeg. Het landschap is hier anders dan aan de Groningse kant, kleinschaliger en daardoor vriendelijker, maar tegelijkertijd ook ruiger. Prachtige boerderijen, afgewisseld met pittoreske huisjes op terpen, die zo weggelopen lijken uit een oud kinderboek. In de lucht speelt zich een doorlopende voorstelling af van vogelzwermen die een steeds wisselend ballet opvoeren. Ter plekke aangekomen blijkt de bestelde Steppenkievit inderdaad zijn opwachting te hebben gemaakt, tot groot genoegen van de schare bewonderaars die zich heeft verzameld om zijn optreden bij te wonen. Misschien heb ik het diertje gezien, misschien ook niet, eerlijk gezegd kan ik hem niet onderscheiden tussen de talloze andere kieviten. Ik ben meer geboeid door de grote groep Grutto’s die onverstoorbaar in het ondiepe water loopt te fourageren. De zon verdwijnt achter de wolken, het riet is plotseling een afwerende grauwgrijze muur, de koude wind wordt onaangenaam. De twee op het laatste moment ingehuurde lepelaars vliegen langs en zorgen nog voor een stijlvolle uitsmijter, maar dan is het tijd om te gaan. Ik ben blij verrast met mijn eerste vogelexcursie, blij met alles waarvoor mijn ogen zijn geopend, blij met het gescharrel langs het riet dat me doet denken aan mijn jeugd rond het Naardermeer en blij met de gulle bereidheid van mijn zoveel ervarener groepsgenoten hun enthousiasme, kennis en apparatuur met me te delen, zodat deze excursie ook voor een ornithobeet een fantastische ervaring werd. Uta Anderson

EXCURSIEPROGRAMMA K.N.N.V. afdeling GRONINGEN + KNNV Groningen Vogelwerkgroep + KNNV Groningen / KNNV Oost-Groningen e.o. Insectenwerkgroep/ Vlinderwerkgroep Opgave bij: Kees Boele, 050-5370110; e-mail [email protected]; Inge Somhorst 050 3143841 e-mail [email protected], Ubel Medema, 06-44819718, e-mail [email protected] met vermelding wel of niet eigen vervoer. Tenzij anders vermeld) graag minimaal drie dagen van te voren. Deelnemers ZONDER eigen vervoer moeten zich in ieder geval tijdig aanmelden. Indien u tijdens de excursie met iemand meerijdt, is het gebruikelijk dat aan de bestuurder een vergoeding wordt betaald voor de kosten die hij/zij maakt. Als richtlijn geldt een bedrag van 5 eurocent per km per passagier. Deelnemers die slechts een deel van de excursie willen meedoen dienen dat duidelijk van te voren te melden bij de excursieleider. Zij dienen zelf te zorgen voor het vervoer. Begintijden zijn altijd aangeven,

eindtijden hangen uiteraard af van waarnemingen, weer en de deelnemers. Neem daarom altijd de nodige etenswaren mee. De excursiecommissie houdt zich het recht voor om bij te weinig opgave van deelnemers de excursie te annuleren. Leden, die zich aangemeld hebben, worden dan geïnformeerd. Zaterdag 9 april: Vogelwerkgroep, omgeving Roden Aanvang: 9.00 uur. Start: informatie volgt na opgave. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). Zondag 10 april Fryslân stinzenplanten. Willem Stouthamer voert ons weer eens langs de mooiste locaties met stinzenplanten in Fryslân. Auto-excursie. Vertrek: 9.00 uur. Overwinningsplein. Opgave bij Inge. Vrijdag 15 apr il, Insectenwerkgroep, , de Gaast, Blijham We gaan weer zoeken in dood hout en eronder. Tijd: 11.00 - 14.00 uur. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected] Zondag 1 mei Appelbergen, bijenexcursie. We blijven het proberen! De bijenexcursie van Anne-Jan Loonstra ging in 2010 niet door vanwege slecht weer, in 2011 hopen we dat het nu wel lukt. Vertrek: 10.00 uur, parkeerplaats Appelbergen (Hoge Hereweg, na het spoor links). Opgave bij Inge. Zaterdag 14 mei, Vogelwerkgroep, Westerwolde. Aanvang: 9.00 uur. Start Theehuis Smeerling. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). Zaterdag 14 mei: Malacologische excursie Schiermonnikoog In mei gaan we naar een bekende locatie (Schier) met een nieuw onderwerp (malacologie = de kennis van mollusken, populier gezegd slakken). Strandschelpjes, zoetwaterslakjes en landslakken, het gehele spectrum wordt door Ubel getoond. Vertrek: 8.15 uur. Parkeerplaats sporthallen Kardinge. Opgave bij Ubel. Vrijdag 20 mei, Insectenwerkgroep, Libellenexcursie Locatie nog niet bekend, een vervolg op de instructie avond van 15 april. tijd: 11.00 – 15.00 uur. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected] Zaterdag 21 mei, Vlinderwerkgroep, Broekenweering Aanvang 21.30 uur nachtvlinders. Opgave bij Kees. 27-29 mei Afdelingskamp Bentheim Bentheim is cultuur en natuur op een bjizondere berg zandsteen. We kamperen aan de voet van die berg en kunnen voor/achter de tent met de beklimming beginnen. In de omgeving, op korte afstand, een rijk voorjaarsbos : het Samerrott , het Naturschutzgebiet Gildehauser Venn , Forst Bentheim (oud bosbestand) en de Isterberg. Geologie, planten, insekten, vogels en dat majestueuze oude slot : voor elk wat wils. Opgave i.v.m. reserveren kampeerplaatsen zo spoedig mogelijk: bij GeertJan Herder, [email protected] Zaterdag 11 juni, Vogelwerkgroep, Fochteloërveen. Aanvang: 9.00 uur. Start bezoekerscentrum.. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). Zaterdag 11 juni/ Borkener Paradis, Meppen Een verzoeknummer van de jaarvergadering 2010. Duinen en struwelen langs de kronkelende bovenloop van de Ems bieden zowel botanici als entomologen en ornithologen kansen op bijzondere waarnemingen. Vertrek: 8.30 uur, Overwinningsplein. Opgave bij Kees. Vrijdag 17 juni, Insectenwerkgroep, excursie Wedde Insectenexcursie met o.a. zoeken in rietkranden achter de burcht van Wedde. Tijd: 10.00 13.00 uur. Vertrek vanaf de parkeerplaats van het Gemeentehuis. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected]

Zaterdag 25 juni, Vlinderwerkgroep, Curringerveld, Kornhorn Aanvang: 22.00 uur. Start: Ingang Curringherveld. Opgave bij Kees. Zaterdag 25 juni Harenerhof, Scharlakenbos Libellen, vlinders, wantsen en ander kruip- en vlieggedierte olv. Dolf of Ubel. Neem alle te dragen tabellen mee! Vertrek: 9.30u. Overwinningsplein. Opgave bij Ubel. Zaterdag 9 juli, Vogelwerkgroep, omgeving Roderwolde Aanvang: 9.00 uur. Start café Het Rode Hert.. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). Zondag 10 juli Grauwe Kiekendief Oost-Groningen Na de schitterende lezing van Ben Koks over de Grauwe Kiekendief bieden we nu, in samenwerking met de Werkgroep Grauwe Kiekendief, een excursie naar het broedgebied van deze elegante roofvogel. Doel en vertrektijd van de excursie kan pas in juni bepaald worden omdat nu nog onbekend is waar ze gaan broeden. Ochtendexcursie (minimaal tot 13.30 uur). Opgave bij Kees. Vrijdag 15 juli, Insectenwerkgroep, Determineren loopkevers, geslacht Bembidion. Als het weer het toelaat vangen we in de tuin van Chris ook op licht tot in de kleine uurtjes. Tijd: 19.00 – ????? uur. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected] Maandag 15 augustus, Insectenwerkgroep, omgeving van Neurhede, net over de grens in Duitsland. Verzamelen bij het huis van Lex Biermans,Veelerveensterweg 10, 9541 XP Vlagtwedde, verzamel al vast wat sprinkhanen. Tijd: 10.00 – 13.00 uur. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected] Vrijdag 19 augustus, Vlinderwerkgroep, Ekenstein, Appingedam Aanvang: 20.45 uur. Opgave bij Stieneke Bontsema, [email protected] Tweede helft augustus Eexterveld op zoek naar de Draadgentiaan. Dit botanische juweeltje is ook in de nazomer een bezoek meer dan waard! Nadere informatie volgt. Inlichtingen en opgave bij Kees. Vrijdag 2 september Nationale Nachtvlindernacht 19.30 uur, Vennebroek, ontvangstruimte Dinsdag 6 september, , Insectenwerkgroep, Engberth Drenth bos, Vriescheloo. Vertrek vanaf het huis van Chris. Tijd: 11.00 – 14.00 uur. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected] Zaterdag 10 september, Vogelwerkgroep, Tetjehorn, Schildmeer Aanvang: 9.00 uur. Start info volgt na opgave. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). zaterdag 17 september: wegens succes geprolongeerd: een paddenstoeleninventarisatieexcursie; we gaan een kilometerhok afzoeken op alle mogelijke paddenstoelen. Ook als je geen kenner bent kun je meedoen! Het hok wordt later bekend gemaakt. Opgave en inlichtingen bij Inge Somhorst. Zaterdag 24 september, Vlinderwerkgroep, Bladmineerders Aanvang: 14.00 uur, Beertsterplassen. Opgave bij Kees. Zaterdag 8 oktober, Vogelwerkgroep, Lauwersmeer Aanvang: 9.00 uur. Start tegenover garnalenfabriek Zoutkamp. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). Vrijdag 4 november, , Insectenwerkgroep, determinatieavond sprinkhanen. Tijd: 19.00 – 22.00 uur. Informatie en opgave Chris van Houdt, tel 0597 – 541880, 06 – 13 23 03 87 en [email protected] Maandag 7 november, lezing Kevers

Chris van Houdt, coördinatrice Insectenwerkgroep KNNV Groningen / KNNV Oost-Groningen neemt ons een avond lang mee door het bijzondere domein van onze Nederlandse kevers. Locatie: Gorechthuis, aanvang: 20.00 uur Zaterdag 12 november, Vogelwerkgroep, Drentsche Aa. Aanvang: 9.00 uur. Start kerk Anloo. Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ). Zaterdag 10 december, Vogelwerkgroep, Friesche Veen Aanvang: 9.00 uur. Start Café friescheveen, Meerweg Opgave Erik Hoitink ( [email protected] ) of bij Gerard Strabbing ( [email protected] ).

Jonge hermelijnen – Foto Dolf Ramakers, prijswinnaar fotowedstrijd Jaarrond project Broekenweering 2010