Landschapsbeheer Friesland
Zorg voor ons landschap
GROENLLICHT INHOUD
Kom en werk mee...
Natuurwerkdag op zaterdag 5 november Op zaterdag 5 november vindt op zeventien locaties in Friesland de Natuurwerkdag plaats. Snoeien, knotten, rooien, zagen of plaggen: het ruige buitenwerk spreekt steeds meer mensen aan. Ook in dit vijfde jubileumjaar denken de organiserende natuurorganisaties, waaronder Landschapsbeheer Friesland, weer honderden mensen op de been te
krijgen. Op gezinslocaties helpen speciale begeleiders om kinderen vanaf 8 jaar een paar uur mee te laten werken aan het onderhoud van de natuur. In de Lindevallei op het terrein van It Fryske Gea is een speciale jongerenlocatie ingericht waar leerlingenteams van scholen het tegen elkaar opnemen in een spannende natuurbeheerrace. Voor eten en drinken wordt gezorgd.
De landelijke Natuurwerkdag is een initiatief van Landschapsbeheer, de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, de Landschappen, Jeugdbond voor Natuur- en Milieustudie en de Vereniging voor natuur- en milieueducatie IVN. De organisaties hopen mensen bewust te maken van de natuur en het landschap door ze in de gelegenheid te stellen hun steentje bij te dragen aan het onderhoud van bijzondere terreinen. In Friesland zijn de organisatoren er ook dit jaar weer in geslaagd een grote diversiteit aan werkzaamheden in de natuur op het programma te krijgen. Elke natuurliefhebber kan aan de slag in zijn favoriete omgeving. Bos, heide en poelen, de verschillende locaties in de provincie vertegenwoordigen alles wat Friesland aan natuur te bieden heeft. Goed gereedschap is uiteraard aanwezig. U kunt zich eenvoudig aanmelden via de site www.natuurwerkdag.nl. Klik op Friesland en zoek een locatie uit die dichtbij is of die u het meest aanspreekt. U kunt ook contact opnemen met Landschapsbeheer Friesland, tel: 0512-383800.
1
Natuurwerkdag
2/3
Ried grutsk op haar linden
3
Dorp in de hoofdrol door Regina ter Steege
4
Boeren Planten Bomen
5
Monitoring natuurvriendelijke oevers Fotocolumn
5
6/7
Kavel-eindwalzone Twijzel-Buitenpost
8
Maak je erf streekeigen met 40% subsidie
9
Beter landschapsbeheer door inzet ’gescheperde schaapskuddes’ Column Jan de Boer
9
10
Historische wandelpaden in ere hersteld
12
De favoriete plek van: Halbe Hettema
3
nieuwsbulletin Landschapsbeheer Friesland oktober 2005
Groen licht
1
Doarpen yn ‘t Grien/Noordwest Doarpsbosken
Ried is grutsk op haar linden Vier dorpen in Noordwest-Friesland komen in aanmerking voor het dubbelproject Doarpen yn ’t Grien/Noordwest Doarpsbosken. In twee dorpen worden ruilverkavelingsbossen aangepakt en in de andere twee wordt gekeken hoe nieuw groen het dorp aantrekkelijker kan maken. Het doel is hetzelfde: het groene dorp vanuit een duidelijke visie verankeren in het landschap. Ried was één van de vier dorpen waar dankzij geld van Leader+ gewerkt kon worden aan het groen. Bijzonder was dat dit dorp een groencommissie had die zich al langer afvroeg hoe zij haar ideeën kon verwezenlijken. ”Dit project bood ons de juiste ondersteuning op het juiste moment”, vertelt voorzitter Albert van der Voorn. ”Onze ideeën kwamen sterk overeen met de doelstellingen van het project. Wij willen het groen gebruiken om het landschap te versterken. Boerderijen en dorpen horen hier groene eilanden te zijn in een verder open land. Maar het geld om daaraan te werken, ontbrak.”
Verschrikt Dankzij het project van Landschapsbeheer Friesland kreeg de groencommissie deze middelen wel, evenals de technische
100STE BIOLOGIEDAG MET DE PAEDWIZER IN BOS BIJ BEETSTERZWAAG
O
p 29 september jl. gaf Sicko Heldoorn, burgemeester van Opsterland het startsein voor de 100ste Biologiedag. Dat deed hij samen met de kinderen van groep 8 van basisschool De Paedwizer uit Beetsterzwaag. Of ze dat nu écht aardig vonden, zo’n Biologiedag, vroeg de burgemeester aan de kinderen. Jazeker antwoorden ze enthousiast. En niet alleen omdat ze een dagje niet in de schoolbanken hoefden te zitten. Het is leerzaam, gezellig, gezond en gewoon leuk, aldus de kinderen. Tevreden met dit antwoord onthulde de burgemeester daarna een vrolijk spandoek, bedoeld om de Biologiedagen in de hele provincie te promoten. Ongeveer tien jaar geleden stond NME Opsterland, van het Onderwijskundig Adviesbureau (OAB) aan de wieg van de Biologiedagen. Doel was de jeugd van basisscholen in Fryslân te betrekken bij de natuur. Dat is gelukt. Jaarlijks laat het succesvolle samenwerkingsproject van Natuur- en Milieueducatie (NME) en Landschapsbeheer Friesland meer dan duizend kinderen van groep 7 en 8 de natuur in hun eigen omgeving beleven. Eigenlijk zouden alle leerlingen in Friesland op zijn minst een Biologiedag moeten meemaken voordat ze de basisschool verlaten, vinden de organisatoren. Nog witte gebieden als Heerenveen, Weststellingwerf, Midden- en Noordwest-Friesland staan op de verlanglijst van de organisatie, maar kunnen niet altijd bereikt worden. Dat heeft te maken met draagvlak, krappe financiën en het soms volledig
2
Groen licht
ontbreken van een Steunpunt NME. Om het belang van de Biologiedagen te onderstrepen hebben Landschapsbeheer Friesland en de Steunpunten NME vier meter lange spandoeken laten maken. Deze worden opgehangen bij invalswegen, scholen en de plek waar wordt gewerkt. Zo wordt het begrip ’Biologiedagen’ in de hele provincie op een opvallende wijze uitgedragen. Meer informatie kunt krijgen bij projectleider Jan Piet de Boer van Landschapsbeheer Friesland, tel: 0512383800.
HET DORP IN DE HOOFDROL
COLUMN
ondersteuning. Als eerste werd het populierenbos aan de rand van het dorp aangepakt. Dit ruim twintig jaar oude ruilverkavelingsbos had z'n beste tijd wel gehad. ”De meeste bomen waren kaprijp”, aldus projectleider Jan Piet de Boer van Landschapsbeheer Friesland. Besloten werd de populieren plaats te laten maken voor een gevarieerder, natuurlijker bos. De chaos die bij een overgangsfase hoort, viel niet bij alle dorpsbewoners in goede aarde. ”Mensen zijn geneigd verschrikt te reageren op het kappen van bomen. Als ze straks zien wat ervoor terugkomt, komt dat wel goed. Al zal een enkeling altijd kritisch blijven”, voorspelt Van der Voorn.
"Nieuwe kijk op oude dorpen" is een concept dat Landschapsbeheer Friesland bijzonder aanspreekt. Het prikkelt dorpsbewoners mee te gaan in de natuurlijke ontwikkeling en groei van het dorp in zijn omgeving. Eigenlijk een beetje zoals het vroeger was, volgens de weg der geleidelijkheid. Dat wil zeggen: gesteund door betrokken dorpsbewoners en voortbordurend op de cultuurhistorische rijkdom van het Friese landschap.
Oude melkfabriek
Een tweede reden waarom we onze steun betuigen, is dat het hopelijk een brug slaat tussen beleid en de praktijk. Dat de dorpen zelf een rol spelen in de ontwikkeling en uitbreiding. Dat er een methodiek voor is ontwikkeld. En dat er tevens een rol is weggelegd voor deskundige organisaties voor extern advies en ondersteuning bij het maken van toekomstplannen. Een rol die ook wij graag vervullen, zeker als het gaat om landschap/groen en cultuurhistorische dragers. Nieuwe uitbreidingen bij dorpen hebben vaak weinig relatie met omliggende landschap, de structuur en bebouwing staan los van het ’oude dorp’ en de eigen identiteit is zoek. De enthousiaste inzet van dorpsbewoners bij een project als Doarpen yn ’t Grien laat zien dat plannen maken en inspraak vooral resultaat hebben als er van tevoren overleg is binnen de driehoek dorpsbewoners, overheid en beheerorganisaties.
Met het natuurbos was het project officieel ten einde. Van der Voorns groene handen jeukten echter om ook in het dorp zelf aan de slag te gaan. En hij bleek niet de enige. Nadat samen met de gemeente en subsidiegever was besloten dat ook de hoofdstraat, de Dongjumerweg en de Berlikumerweg mochten worden aangepakt, werd een breed draagvlak zichtbaar. De volgorde waarin de straat is opgeknapt, heeft hierin volgens Van der Voorn een belangrijke rol gespeeld. ”We zijn begonnen met de oude melkfabriek in het centrum van het dorp. De hekken om dit pand waren velen een doorn in het oog. Het was dan ook geen probleem vrijwilligers te vinden om die te verwijderen en te vervangen door linden. Het resultaat was verbluffend. Mensen werden enthousiast en de animo om mee te doen, groeide zienderogen.” Terugkijkend kan De Boer zich nog steeds prettig verbazen over de positieve houding die hij in Ried ontmoette. ”In overleg met de groencommissie is besloten de grote verscheidenheid aan bomen die het dorp al kende, aan te vullen met een aantal linden langs de hoofdstraat. Normaal kijk je dan als eerste naar de openbare ruimte. Hier waren bewoners zo betrokken dat uiteindelijk bijna de helft van de bomen op particulier terrein kon worden geplant.”
Waarom ons dat aanspreekt? Allereerst omdat het feitelijk onze werkmethode is. Vanaf de oprichting in 1983 heeft Landschapsbeheer Friesland een praktische manier van werken ontwikkeld voor zowel het starten van projecten als het creëren van draagvlak voor nieuw beleid. Dit 'landschapszorgmodel' doet prima dienst bij projecten als Doarpen yn ’t Grien en Doarpsbosken. Hierbij wordt een plaatselijke groencommissie ingeschakeld om een groenplan te maken voor het eigen dorp. Landschapsbeheer Friesland treedt op als de deskundige buitenstaander met een onafhankelijke blik, die bewoners leert kijken naar het eigene van het dorp en de plaats van groen daarin. En dat een dorp in het verlengde ligt van de omliggende landschappelijke structuur en vice versa.
Hoe nu verder? Dat is een vraag die menigeen gesteld zal hebben na het dorpendebat in Raerd, 6 oktober. Daar is natuurlijk geen pasklaar antwoord op. Alle (media)aandacht voor "Nieuwe kijk op oude dorpen" zal echter een gunstig effect hebben op de uitwerking van het nieuwe streekplan. Want hierin geeft de provincie duidelijk aan dat er voor onderwerpen als landschap (met alle waarden die erbij horen: ecologisch, cultuurhistorisch, ruimtelijk-visueel, belevingswaarde, aardkundig) een verweving van de functies van belang is. Bij zowel dorpsuitbreiding als de verbetering van de leefomgeving is verbinding tussen mens en natuur/landschap, maar ook tussen de functies en visie van groot belang. Ook hier is bovengenoemde driehoeksverhouding broodnodig om onderling afstemming te krijgen voor breed gedragen toekomstontwikkelingen. Wij zijn voorstander van een integrale benadering, waarbij ook economische aspecten aandacht verdienen. Een eerste indruk van het Voorontwerp Streekplan Fryslân 2006 met de titel ’Om de kwaliteit fan de Romte’ is dat er meer dan ooit aandacht is voor het landschap en de verschillende landschapstypen. Het is zelfs als randvoorwaarde opgenomen bij nieuwe ontwikkelingen en het beleid in andere sectoren als wonen, werken en recreatie. Landschapsbeheer Friesland is hier bijzonder positief over. Anders dan de focus van het Rijk op Ecologische Hoofdstructuur en Nationale Landschappen, blijft de provincie Fryslân oog houden voor het landelijk gebied, de dorpen, kleinere natuurelementen en cultuurhistorische landschapselementen. De gemeenten worden hierin ook taken toebedeeld. Maar hoe vertaalt zich dat in financiële en kwalitatieve zin? En hoe stelt de provincie zich voor om vooral ontwikkelingsgericht bezig te zijn? Voor het onderwerp landschap zou de opzet gekozen kunnen worden, zoals dat nu in het ROM-gebied Zuidoost-Friesland gebeurt. Hier is een gemeentelijke landschapsconsulent in dienst (bij Landschapsbeheer Friesland) die ontwikkelingsgericht bezig is door de bewoners te stimuleren en te prikkelen, discussie op gang brengt, voorstellen aandraagt en tegelijk mee zorgt voor de feitelijke uitvoering in het gemeentelijke ruimtelijke beleid. Regina ter Steege, Directeur Landschapsbeheer Friesland Groen licht
3
Eerste bestelronde streekeigen plantmateriaal tot 15 november a.s.
Boeren Planten Bomen voor behoud typisch Friese landschap Landschapsbeheer Friesland is deze zomer gestart met Boeren Planten Bomen, een vervolg op de landelijke campagne Kijk mijn Erf. Het nieuwe project biedt boeren en bewoners van het Friese platteland de kans om eenvoudig aan goede streekeigen bomen en struiken te komen. Door dit te stimuleren worden kenmerkende elementen in het Friese landschap in stand gehouden. Landschapsbeheer Friesland garandeert de kwaliteit van het materiaal en zorgt dat de bestelling wordt afgeleverd op de plek waar de klant het materiaal wil planten.
en wordt geleverd door Friese kwekers die hiervoor een samenwerking met Landschapsbeheer Friesland zijn aangegaan. Medewerkers van Landschapsbeheer Friesland zorgen dat de bestelling aan huis wordt afgeleverd. Tegen een redelijke vergoeding kunnen tevens afspraken worden gemaakt over aanplant, verzorging en bescherming (onderhoudscontract) en kunnen er materialen worden besteld als boompalen, gaas en dergelijke. Ook worden er regelmatig onderhouds- en snoeicursussen georganiseerd.
Boekje en bestellijst De campagne Kijk mijn Erf is vooral bedoeld voor mensen die geïnteresseerd zijn in streekeigen boerenerven en voorbeelderven willen bezoeken om ideeën op te doen. De permanente actie Boeren Planten Bomen is de praktische uitwerking ervan. De actie biedt tweemaal per jaar de mogelijkheid gemakkelijk en voordelig aan streekeigen struiken en bomen te komen. Zowel boeren, landgoedbeheerders, overheden en andere particuliere eigenaren in het buitengebied kunnen hiervan profiteren. Het bestelde plantmateriaal wordt in principe binnen drie weken thuisbezorgd na de betreffende sluitingsdatum. Vooraf wordt men bericht over de exacte leveringsdatum. De actie wordt tweemaal per jaar gehouden. De eerste bestelronde geldt
H
tot 15 november a.s. Voor de tweede bestelronde is de sluitingstermijn 15 februari 2006.
Groen platteland De gereduceerde prijzen gelden voor een breed assortiment streekeigen planten, struiken en bomen. Knotbomen langs percelen, leilinden voor en iepen langszij de boerderij, hoogstamfruitbomen, streekeigen sierbomen en -struiken op het erf en jonge boompjes op een niet-gebruikt stukje grond. Op deze wijze kan de eigen boerderij en het erf aanzienlijk worden verfraaid. Bovendien sluit de beplanting zo beter aan bij de bebouwing, waardoor erf en boerderij als cultuurhistorische eenheid beter tot hun recht komen. Het plantmateriaal is van goede kwaliteit
Bij het project hoort het boek Boeren Planten Bomen. In het geïllustreerde boek staat een uitgebreide beschrijving van de struik- en boomsoorten met voor elke soort een vermelding van bodemeisen, toepassings- en gebruiksmogelijkheden en de betekenis voor natuur en landschap. Tevens is een speciaal bestelformulier bijgevoegd. U kunt ook eerst informeren bij Landschapsbeheer Friesland naar de mogelijkheden voor advies en kosten bij de (her)inrichting van onderhoud en beheer van beplantingen op het erf en/of omliggende landschapselementen, tel: 0512-383800. Het boek kunt u voor € 5,- rechtstreeks bestellen via onze webwinkel: www.landschapsbeheerfriesland.nl
BOEK KUNST OVER BOMEN, BOMEN OVER KUNST IN DE WINKELS et project Kunst over bomen, bomen over kunst van Landschapsbeheer Friesland is door de organisatie van kunstmanifestatie Open Stal als waardevol en kwalitatief hoogwaardig beoordeeld. De positieve reacties tijdens de expositie in De Blughut te Oldeberkoop en de gunstige uitkomst van de publieksevaluatie ondersteunen dit beeld. Doel was door kunst en poëzie de schoonheid èn het belang van solitaire bomen in het Zuidoost-Friesland te benadrukken. Een streven dat gezien het recordaantal bezoekers (6500) en de grote aandacht in de media zeker is gehaald. Via Keunstwurk, Tresoar en de Stellingwerfse Schrieversronte werden kunstenaars, dichters
4
Groen licht
en schrijvers benaderd om de alleenstaande, vaak eeuwenoude bomen in deze regio als uitgangspunt te nemen voor hun werk. Bijna 100 beeldend kunstenaars en dichters uit Fryslân gaven hieraan gehoor. Vrijwel alle inzendingen zijn verwerkt in het boek Kunst over bomen, bomen over kunst. Een fraai geïllustreerd boekwerk (144 pagina’s) dat is vormgegeven door Kunstacademie Minerva Groningen. De meeste kunstwerken waren te zien tijdens de kunstmanifestatie Open Stal 2005 in Oldeberkoop of stonden opgesteld langs een speciale bomen-kunstroute. Het boek is te koop via de webwinkel van Landschapsbeheer Friesland (.nl) en de Friese boekhandel voor € 22,50 (ISBN 90 6224 4599).
Project monitoring natuurvriendelijke oevers Oosterwierumer Oudvaart In de Greidhoeke ligt tussen de dorpen Oosterwierum en Wieuwerd de Oosterwierumer Oudvaart. In het vroege voorjaar van 2003 heeft It Wetterskip Fryslân de zuidelijke, "traditionele" oevers van deze waterloop, omgevormd tot natuurvriendelijke oevers. Hiervoor zijn de taluds van de vaart en de ernaast liggende dijk opnieuw geprofileerd en zijn er zogenaamde plasdras-oevers gecreëerd.
Detailopname gele plomp, zwanebloem; goed zichtbare ondiepe oever van de Oosterwierumer Oudvaart, deels begroeid met liesgras en riet.
Dit alles met het oog op een betere leefomgeving voor diverse planten en dieren. Om na te gaan of deze inrichting inderdaad het beoogde resultaat behaalt, heeft Landschapsbeheer Friesland de opdracht gekregen de veranderingen in vegetatie en vogelbevolking te monitoren. Hiervoor wordt jaarlijks op een aantal locaties de vegetatie geïnventari-
Pijlkruid en zwanebloem.
seerd, in het bijzonder die in de ondiepe oevers. De jaarlijks verkregen resultaten worden met elkaar vergeleken waarbij bekeken wordt of bijvoorbeeld de begroeide oppervlakte groter wordt en/of het aantal plantensoorten toeneemt. Omdat bepaalde kleine zangvogels graag broeden in de met riet en andere oeverplanten begroeide oevers, worden ook de vogels bekeken. De eerste resultaten zijn positief. Zo is in één van de geïnventariseerde proefvlakken de begroeide oppervlakte toegenomen van iets meer dan 50% (in 2004) tot meer dan 85% (in 2005). In 2004 werden in dit proefvlak vijf plantensoorten waargenomen, in 2005 waren dit er al 17. Opvallende plantensoorten die regelmatig in de plasdras-oevers voorkomen zijn onder andere zwanebloem, pijlkruid, gele plomp en egelskop. Of de waarnemingen van verschillende rietgorzen, maar ook kleine karekiet, riet- en bosrietzanger in het afgelopen seizoen, nu al het resultaat zijn van de toenemende oevervegetatie, is nog niet te zeggen. Dit zal in de komende jaren moeten blijken.
COLUMN LANDSCHAPSBEHEERDERS VAN NATURE
Binnenkort zullen de eerste sneeuwvlokken weer vallen. De Drentse heideschapen trekken zich er niets van aan. Ze gaan gewoon door. Dag in, dag uit. Zomer en winter. Met het onderhouden van het landschap. Voorkomen dat heidevelden en zandverstuivingen in bossen veranderen. Samen met de Schotse hooglanders en andere grote grazers zorgen ze voor een gevarieerd landschap. Een boeiend landschap, waarin bedreigde planten, insecten, vogels, amfibieën en andere dieren kunnen voortbestaan. Hier toont de lucht steeds anders: helblauw of vuurrood, grijs of met prachtige bloemkoolwolken, maar soms ook dreigend groen of met uitwaaierende hagelbuien. Een lucht ook, waarin zon, maan
en sterren elkaar afwisselen. Waarin felle bliksemflitsen de nachtelijke duisternis kortstondig kunnen oplichten.
Hier kunnen we nog genieten van een weldadige rust, een eindeloze ruimte en een oorverdovende stilte. foto en tekst: Meindert van Dijk
Groen licht
5
Project kavel-eindwalzone Twijzel-Buitenpost
Een historische kans voor een waardevol landschap Het gesloten landschap tussen Twijzel en Buitenpost dreigde steeds opener te worden. Vroeger was elk perceel omrand door bomen. De laatste jaren maakte een aantal van de typische dwarsverbindingen van eenrijige singels van zwarte els en houtwallen van eik plaats voor een efficiëntere bedrijfsvoering. Een ruilverkaveling bood de unieke kans om zowel de historische kwaliteit van het gebied als de beleving ervan te versterken.
Landschapsbeheer Friesland kent het gebied waar de ruilverkaveling speelt als z’n broekzak. De stichting voerde al veel projecten uit in de streek. Dat is volgens projectleider Foppe van der Meer één van de redenen waarom Landschapsbeheer Friesland werd gevraagd het ruilverkavelingsplan uit te werken en uitvoering ervan mogelijk te maken. Het gebied van de ruilverkaveling strekt zich uit van de Rijksweg Groningen-Leeuwarden en het spoor dat dezelfde plaatsen verbindt. Landschapsbeheer boog zich over een ecologisch belangrijk onderdeel hiervan: de vijf kilometer lange eindwalzône.
Het plan De provincie en betrokkenen uit de streek zelf stelden gezamenlijk een ruilverkavelingsplan op, waarin de verschillende functies van het gebied werden opgenomen. Behalve mogelijkheden voor de landbouw, moest de ruilverkaveling ook bijdragen aan het versterken van de historische kwaliteit en de beleving van de streek. Hoe dat zou moeten, was echter nog niet duidelijk. Die vraag legde de ruilverkavelingscommissie voor aan Landschapsbeheer Friesland. ”Wij hebben gekeken wat er in het gebied was en wat er wel en niet moest gebeuren om de doelstellingen te halen”, vertelt Van der Meer. Landschapsbeheer Friesland stelde voor de bosstrook van tien meter breed die in het ruilverkavelingsplan de kaveleindwal vormde te vervangen door een meer streekeigen invulling. ”We streefden naar hetzelfde effect, maar met andere maatregelen”, licht Van der Meer toe. ”Op sommige plaatsen kon je van weg tot weg kijken. We hebben die lange zichtassen van meerdere dwarsverbindingen voorzien om het gesloten landschap te herstellen. Daarbij hebben we gekozen voor streekeigen elementen in de vorm van houtwallen – hier dykswallen genoemd -, elzensingels en hagen. Daarmee bleven we dichter bij het karakter van de streek. Zo konden we de bestaande structuur gebruiken, herstellen en versterken.”
6
Groen licht
stant aanwezig om de aanleg en het onderhoud van de houtwallen en elzensingels met onze specifieke kennis in goede banen te leiden. Ook onderhouden wij de contacten met de grondeigenaren. Er wordt veel geld gestoken in dit project. Het is heel belangrijk dat wat er tot stand wordt gebracht, ook behouden blijft.”
Hout gebruikt voor een skûtsje Het hout dat bij de uitvoering van dit project vrij komt, krijgt een opvallende bestemming. Een deel wordt ‘traditioneel’ gebruikt als brandhout of wordt versnipperd voor de energieproductie. Een aantal bijzondere bomen, waaronder eiken, zal echter worden gebruikt voor de replica van een echt Fries skûtsje. Zo draagt zelfs het ‘afval’ bij aan de historische kwaliteit en beleving van Friesland.
Veel voeten in aarde Het gebied telt ruimt zestig grondeigenaren. Het afstemmen van de ideeën met alle betrokkenen had dan ook de nodige voeten in de aarde, vertelt Van der Meer. Landschapsbeheer Friesland nam met alle eigenaren contact op. Wat dat betreft is dit project kenmerkend voor onze aanpak. Wij werken het liefst van onderaf, in nauw overleg met de eigenaren. De aanleg van nieuwe elementen is altijd een lastig punt, vanwege de vermeende beperking voor de bedrijfsvoering. In dit project hebben we gelukkig veel medewerking ondervonden. Het draagvlak was vrij groot.” Daarmee leek het alternatieve plan levensvatbaar. Maar er moest nog wel een dekking worden gevonden voor de
Winst
extra kosten die het met zich mee zou brengen. Samen met de Dienst Landelijk Gebied (DLG) onderzocht Van der Meer van welke subsidies gebruik kon worden gemaakt. Door een beroep te doen op vier verschillende subsidiestromen kon een sluitende begroting worden opgesteld. Provincie, Rijk en Europa betalen mee.
Drie stappen Het project wordt in drie gedeelten uitgevoerd. Het eerste deel is vorige winter gerealiseerd. Voor de kerst van 2005 moet het tweede deel zijn afgerond en het laatste deel volgt komend voorjaar. Landschapsbeheer Friesland maakte het bestek en verzorgde de aanbesteding. In de uitvoeringsfase is zij verantwoordelijk voor de directievoering. ”Wij zijn con-
Van der Meer laat er geen twijfel over bestaan dat het project de investering meer dan waard is. De winst voor het landschap is groot, stelt hij. Niet in de laatste plaats omdat het, mede door de goede samenwerking met de DLG en de ruilverkavelingscommissie, is gelukt in het bestek de aanleg van 43 drinkpoelen op te nemen. Van der Meer: ”Drinkpoelen liggen vaak tegen houtwallen of in elzensingels. Ze horen in het landschap. Dat we hier zoveel poelen kunnen realiseren, is uniek. Het geeft een grote ecologische meerwaarde. Het biedt bijvoorbeeld ruimte aan libellen en amfibieën. Vooral voor de laatste soorten is dat een schaarse biotoop geworden.”
GROENBEHEER VAN CAMPINGS EN RECREATIETERREINEN IN OPMARS
M
et het onderhoud van recreatieterreinen en groenbeheer van campings, bungalowparken en minicampings bij boeren heeft Landschapsbeheer Friesland een nieuwe markt aangeboord. Voor recreatieondernemers die willen dat hun terrein landschappelijk past bij de omgeving is Landschapsbeheeer Friesland een aantrekkelijke partij. De kennis van streekeigen erven en beplanting, de mogelijkheden van advies tot en met compelete aanleg- en onderhoudsplannen tot en met uitvoering en onderhoud zijn in één hand. Een actueel voorbeeld is recreatiepark Boomhiemke op Ameland. Dit bedrijf is een onderhoudscontract aangegegaan met Landschapsbeheer Friesland vanwege de gespecialiseerde kennis, de ervaring met streekeigen plantmateriaal, de gunstige prijsverhouding en de prettige samenwerking. Niet alleen het complete groenonderhoud wordt het komende seizoen gefaseerd uitgevoerd, ook wordt Landschapsbeheer Friesland betrokken bij nieuwe aanplant. Voor meer informatie over de mogelijkheden, bel 0512-383800.
Groen licht
7
Voor boerenerven buiten bebouwde kom in Zuidwest-Friesland
Maak je erf streekeigen met 40% subsidie! Boerenerven bevatten vaak een schat aan cultuurhistorie en geven het landschap in Zuidwest-Friesland zijn veel geroemde uitstraling. Zowel de streekeigen beplanting als de inrichting van de erven vragen echter om vakkundig onderhoud. Landschapsbeheer Friesland geeft hier op verschillende manieren inhoud aan: advies, plannen maken, onderhoud uitvoeren tot en met de complete herinrichting van boerenerven. Om het agrariërs en particulieren aantrekkelijk te maken, is door Plattelânsprojekten en Landschapsbeheer Friesland een tijdelijke stimuleringsregeling voor Zuidwest-Friesland in het leven geroepen. Erfbezitters buiten de bebouwde kom komen in aanmerking tot 40% subsidie om hun erf op te knappen. Ook kunnen zij gebruik maken van een servicepakket dat voorziet in een cursus, advies, uitvoering en lidmaatschap van het ‘Ervenplan’.
Foto’s van het ervenproject Zuidwest-Friesland (bij Jellema te Smallebrugge) waar onder meer een ‘tentstal’ landschappelijk werd ingepast. Bezitters van boerenerven buiten de bebouwde kom met een minimale oppervlakte van 1/4e hectare en een duidelijke landschappelijke of cultuurhistorische waarde kunnen gebruik maken van deze interessante regeling. Het maakt daarbij niet uit of de boerderij al dan niet in functie is. Wel moet de locatie in de voor de regeling relevant gebied liggen, dus in Zuidwest-Friesland. Op afspraak komt een adviseur van Landschapsbeheer Friesland bij de mensen thuis voor een inventariserend gesprek. Zij informeren de eigenaren over uitvoeringsmogelijkheden en de eventuele tegemoetkoming.
Van advies tot complete herinrichting Geïnteresseerden kunnen zich voor diverse projectonderdelen inschrijven. Er is een cursus ‘Boerenerven in ZuidwestFriesland’, waarin aandacht wordt besteed aan het beheer en onderhoud van het erf. Op basis van de huidige
8
Groen licht
situatie wordt een onderhoudsplan met begroting gemaakt. In een excursie worden voorbeelderven bezocht en ideeën opgedaan. Advies over en begeleiding bij de uitvoering van ideeën is eveneens mogelijk. In overleg met Landschapsbeheer Friesland wordt een eenvoudig uitvoeringsplan opgesteld met een plattegrond en een plantenlijst. Ook kan men hulp krijgen bij de uitvoering van het plan en de aanschaf van de erfbeplanting. Hiervoor kan men eveneens de professionals van Landschapsbeheer Friesland inhuren en meedraaien in het project Boeren Planten Bomen (zie elders in dit nummer). Wie kiest voor een structurele aanpak, wordt na een advies, cursus of werkzaamheden via Landschapsbeheer Friesland lid van het ‘Ervenplan’. Leden krijgen elke twee jaar een erfadviseur op bezoek die de stand van zaken bekijkt en de ontwikkeling van
de erfbeplanting volgt. Om de zes jaar wordt er een rapportage opgesteld en adviezen voor onderhoud gegeven.
Het aanbod • Kosten cursus Boerenerven: i.p.v. € 150,- betaalt men € 75,-. • Advies en uitvoeringplan: i.p.v. € 360,- euro, nu € 75,-. • Uitvoeringsplan en plantmateriaal: korting tot 40% tot max. € 1150,-. • Lidmaatschap van het Ervenplan: €15,- per jaar voor 6 jaar vast. Geïnteresseerd in een vrijblijvend eerste gesprek? Bel Landschapsbeheer Friesland, tel. 0512-383800.
COLUMN
NAAR DE KNOPPEN
Beter landschapsbeheer door inzet ’gescheperde’ schaapskuddes Landschapsbeheer Friesland is deze zomer gestart met het inzetten van schaapskuddes met een professionele herder voor natuur- en landschapsbeheer op maat. En met succes. De zogenoemde ’gescheperde’ schaapskuddes waren in vrijwel alle regionale media tot en met de voorpagina van de Metro te bewonderen. Hierdoor is de belangstelling bij natuurbeheerders en andere potentiële afnemers in een stroomversnelling geraakt. Dat is logisch, want de milieuvriendelijke en kostenbesparende methode voor duurzaam landschapsonderhoud heeft als bijkomend voordeel dat er een cultuurhistorisch aspect aan vastzit. Behalve het instandhouden van ’levend erfgoed’, doen de schaapskuddes het goed als publiekstrekker en passen ze prima in het landschap. Tot slot draagt de kudde bij aan de ecologische structuur, want de schapen verspreiden sporen en zaden van het ene naar het andere terrein. In de provincie gaat het om een fiks aantal kleine en grotere natuurterreinen van particulieren en de terreinen van Staatsbosbeheer. It Fryske Gea en andere natuurbeheerders hebben intussen belangstelling getoond voor deze betaalbare methode van natuurbeheer, die ook voor dijken en kades zeer goed is in te
zetten. Onderzoek wijst uit dat de kwaliteit ervan zelfs sterk verbeterd door de inzet van gescheperde schaapskuddes. Door aanvullende subsidieregelingen is het ook voor gemeenten, waterschappen en overige grondeigenaren interessant. Landschapsbeheer Friesland werkt samen met Henry Hoiting, eigenaar van het bedrijf De Eschhof uit Appelscha. Deze firma heeft ruime ervaring op het gebied van schaapskuddes met professionele herders. Met de opdrachtgever worden de te beheren terreinen bekeken, natuurdoelen besproken en komt er vervolgens een eindadvies. Hierin worden meegenomen de hoeveelheid graasdagen en schapen, het tijdsbestek en de begrazingsopzet (vast of verplaatsbaar raster, met of zonder herder). Het effect is vrij snel zichtbaar. In de opeenvolgende jaren krijgen bijzondere vegetatie en bijbehorende fauna (vlinders, vogels en hagedissen) meer kans langs de ontstane schapendriften. Bovendien is natuurbeheer met schapen publieksvriendelijk, past het bij de cultuurhistorie in het landschap en is het zeer attractief voor toeristen en recreanten. Meer weten? Bel projectleider Jan Meijer, tel: 0512-383800.
In deze nazomer hingen aan een Zomereik tussen de vele jonge eikels een groot aantal merkwaardig gevormde exemplaren. Nu is de Zomereik een kampioen in het produceren van de meest exotisch gevormde groeisels en aanhangsels, waardoor alras een donkerbruin vermoeden rees dat ook deze creaturen een soort van gallen moesten zijn. Nadere bestudering leerde dat dit Knoppergallen waren. Een klein galwespje heeft het foppen van deze machtige, aan Wodan gewijde boom op haar geweten. En niet alleen de Zomereik wordt in de luren gelegd. Het vrouwelijke wespje dat uit de Knoppergal tevoorschijn komt legt in het voorjaar eitjes op de mannelijke bloemen van de Moseik. Hierop worden ook galletjes gevormd, waaruit nieuwe maar nu zowel mannelijke als vrouwelijke wespjes ontstaan. De dames brengen daarna opnieuw een bezoek aan de Zomereik en daarmee is de cirkel rond. De Moseik, of nog liever ’Kozakkenboom’ als je kijkt naar de bontmutsjes waarin de eikels zijn gevat, is een immigrant uit Zuidoost-Europa en Klein-Azië. Een allochtoon zogezegd, maar straks een echte Europeaan uit het land van de ’Turkey oak’. Terwijl ons galwespje de Europese integratie alvast in de praktijk brengt. Mensen hebben dikwijls selectief moeite met de aanwezigheid van allochtonen. Aardappel en Tomaat worden gekoesterd, terwijl hele volksstammen geloven dat ons landje door Muskusrat en Grote waternavel naar de knoppen dreigt te gaan. Gelukkig ontsnapt de Knoppergal aan al die aandacht, en dat is maar goed ook. Van Eikengallen, ook van de Knoppergal, werd vroeger inkt gemaakt door het looizuur uit de gallen te mengen met ijzerzout. Zonder deze gallen kon er niet geschreven worden en had men ooit zelfs geen bankbiljetten kunnen drukken. Dit stukje zou niet gedrukt zijn, en het tellen van al die euromunten had Leeuwarden en de provinsje Fryslân er wel van weerhouden om de erfenis van Abe Bonnema aan te nemen. Laat ons galwespje dan ook maar gerust naar de knoppen gaan. Jan J. de Boer oktober 2005
Groen licht
9
Historische wandelpaden in ere hersteld Tot begin vorige eeuw was wandelen voor de mens dé manier om zich te verplaatsen. Al dat gekuier, geren en geslenter heeft vele sporen nagelaten in het landschap. Landschapsbeheer Friesland werkt aan het herstel van een netwerk van deze historische wandelpaden. Dat doet zij op een bijzondere manier. Werkzoekenden werken in het kader van een reïntegratietraject aan het toegankelijk maken van de paden, onder meer door het maken en plaatsen van bruggetjes en hekken. Begin november kunnen de wandelschoenen aan voor de eerste vier routes.
Op een website, waaraan nog wordt gewerkt, kan de wandelaar dan zelf zijn route kiezen. Ook vindt hij hier informatie over de geschiedenis van de plaatsen die hij passeert, het landschap en de gebruiken en gewoonten van de mensen die ooit ook van de paden gebruikmaakten. Wie zich niet eerst op de elektronische snelweg wil begeven, kan zijn weg vinden met behulp van herkenbare borden. Met de historische wandelpaden speelt Landschapsbeheer Friesland in op twee trends: de toenemende interesse in de eigenheid en geschiedenis van de (eigen) regio en een groeiende behoefte aan ’ommetjes’ in de directe omgeving van dorp en stad. Korte (zondagmiddag)wandelingen langs interessante plekjes. De oude voetpaden, als jaagpaden, kerkepaden en schoolpaden bieden de mogelijkheid om in beide vragen te voorzien. Tegelijkertijd versterkt het in ere herstellen van de (bijna) verdwenen paden de cultuurhistorische waarde en de structuur van het landschap.
Cultuurgeschiedenis De eerste vier paden die begaanbaar worden gemaakt voor recreanten liggen in Noordoost-Friesland. Ze lopen van Dokkum naar Holwerd en dan via Anjum en Dokkumer Nieuwe Zijlen weer terug naar Dokkum. Uiteindelijk wil Landschapsbeheer Friesland een netwerk realiseren van 52 paden die via knooppunten met elkaar zijn verbonden.
10
Groen licht
Reïntegratie
van de paden. Daarnaast volgen zij een opleiding aan het AOC en krijgen ze hulp bij het vinden van een reguliere baan. Beleidsmedewerker Werk & Inkomen Anne Bronsema van de gemeente is enthousiast over het project. ”Met theorie alleen help je langdurig werklozen niet aan werk. In dit project werken mensen heel gericht aan een klus die zonder hen niet geklaard zou kunnen worden, omdat dat veel te duur zou zijn. Ze zien dat ze iets tot stand brengen. Dat werkt uitermate stimulerend.”
Niet alleen de combinatie van leren en recreëren maakt de historische wandelpaden tot een bijzonder project. Ook de wijze waarop het wordt uitgevoerd is opmerkelijk. In nauwe samenwerking met de gemeente Achtkarspelen en het AOCFriesland uit Leeuwarden biedt Landschapsbeheer Friesland een aantal werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt de mogelijkheid om werkervaring op te doen met het herstel
L
START PROJECT BOERENERVEN OOSTSTELLINGWERF andschapsbeheer Friesland is betrokken bij een provincieoverschrijdend project dat eigenaren van karakteristieke boerderijen in zes Drentse gemeenten en de Friese gemeente Ooststellingwerf helpt bij een meer streekeigen inrichting van het erf. Het project, dat deze winter van start gaat, is bedoeld om de eigenaren zo breed mogelijk te betrekken bij de (her)inrichting van hun boerenerf. De uitvoering van het project gebeurt onder auspiciën van de werkgroep Boerenerven Drenthe. Voor de eigenaren in Ooststellingwerf geldt echter dat zij desgewenst de inrichting kunnen laten verzorgen door Landschapsbeheer Friesland. De ambitie van het project is meer kennis over erven en verschillende landschapstypen te verzamelen en deze expertise te delen met belanghebbenden en betrokkenen. Voor meer informatie, bel: Arthur Scheper van Steunpunt Landschap, tel: 0512-383800.
P
CBF-KEURMERK VOOR LANDSCHAPSBEHEER FRIESLAND articulieren en fondsen die geld geven aan goede doelen, willen weten of er met hun gift verantwoord wordt omgegaan. Voor hen is het CBF-Keur hiervoor het formele bewijs. De Commissie Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) heeft op 23 juni jl. dit belangrijke keurmerk verstrekt aan Landschapsbeheer Friesland. Dit officiële keurmerk wordt vanaf 1997 verstrekt en is bedoeld voor organisaties die onder ‘goede doelen’ vallen. Met het CBF-keur laat Landschapsbeheer Friesland zien dat er sprake is van een verantwoorde manier van fondsenwerving en besteding van het geld. Hiervoor is onze organisatie beoordeeld aan de hand van beoordelingscriteria op beleid, bestuur, verslaggeving, fondsenwerving en besteding. Landschapsbeheer Friesland is blij met de landelijke erkenning, omdat het veel zegt over de organisatie en werkwijze. Ook geeft het zekerheid dat de verworven fondsen ten goede komen aan de uitvoeringsprojecten van Landschapsbeheer Friesland. Voor meer informatie over het CBF-keur, zie www.cbf.nl
PILOT VAN LANDSCHAPSBEHEER FRIESLAND EN SKREP VOOR DAKLOZE VERSLAAFDEN
A
cht dakloze verslaafden uit Leeuwarden krijgen vanaf 1 januari 2006 een huis, een dagbesteding en hulp bij persoonlijke problemen. Hun dagbesteding wordt ingevuld en verzorgd door Landschapsbeheer Friesland. "Met dit pilotproject hopen we in één klap alle problemen van deze doelgroep tegelijk aan te pakken. Dus zowel op het gebied van wonen, werken en welzijn. We denken dat er zo meer rust en regelmaat in hun leven komt. Hopelijk leidt deze geïntegreerde aanpak tot een goed resultaat, zodat er ook landelijk een voorbeeldfunctie vanuit gaat", aldus Fred Voet van Skrep. Dit project komt tot stand in samenwerking met de Woonondersteuning van Stichting Maatschappelijke Opvang Fryslân, Verslavingszorg NoordNederland, de GGZ en gemeente Leeuwarden. De daklozenorganisatie liet twee studenten van het Van Hall Instituut onderzoeken welke organisatie in Fryslân als beste voor een zinvolle dagbesteding kon zorgen. Hun op 30 juni jl. gepresenteerde onderzoek ‘Huisje, boompje, beestje’ wijst Landschapsbeheer Friesland aan als de meest aangewezen partij. Dat komt onder meer door de ervaring met reïntegratietrajecten, voldoende aanbod van eenvoudig werk in de natuur en mogelijkheden tot individuele begeleiding en opleiding. Landschapsbeheer Friesland heeft toegezegd in het project te zullen deelnemen. Doel is vanaf begin 2006 acht daklozen onder deskundige begeleiding eenvoudige werkzaamheden te laten doen in de natuur in en rondom Leeuwarden. Door deze dagbesteding te combineren met zorg, wonen en welzijn, dus betere afstemming tussen de hulpinstanties, wordt het voor de deelnemers gemakkelijker een nieuw bestaan op te bouwen.
O
FOTO’S VAN THEO BAART IN FRIES MUSEUM p verzoek van de Leeuwarder Courant en het Fries Museum trok de Amsterdamse fotograaf Theo Baart door het Friese landschap met de opdracht te kijken naar de uitbreiding van steden en dorpen, de aanleg van industrieterreinen, uitbreiding van het wegennet, kortom de veranderingen in het landelijke gebied. Het resultaat is de tentoonstelling Achterland – Voorland die tot 29 januari in het Fries Museum te Leeuwarden is te zien. Hierbij strijden bij toerbeurt twee elementen om voorrang: het moderne Nederlandse verstedelijkte landschap en het authentieke Friese landschap. Ook Landschapsbeheer Friesland leverde een bescheiden bijdrage. Op vraag van Theo Baart werden enkele locatie geselecteerd waar de natuur door mensen ’gemaakt’ wordt. Baart keek naar de vitaliteit van mensen en fotografeerde ook enkele medewerkers van onze buitendienst. Wij mochten dit tweeluik plaatsen.
Enkele medewerkers van onze buitendienst met vrijwilligers.
Groen licht
11
DE FAVORIETE PLEK VAN: HALBE HETTEMA
Skrins: Mekka voor weidevogels COLOFON Uitgave Landschapsbeheer Friesland Commissieweg 15 9244 GB Beetsterzwaag tel: 0512-383800 fax: 0512-381457 e-mail:
[email protected] site: www.landschapsbeheerfriesland.nl Hoofdredactie Kees Terwisscha van Scheltinga, Redactie Medewerkers Landschapsbeheer Friesland Jan J. de Boer (column) Meindert van Dijk (fotocolumn) Tekstbijdragen Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar, Leeuwarden Eindredactie Regina ter Steege Els van Loon
Het is een enclave midden in het moderne boerenland. Skrins, tussen Easterlittens en Hinnaard, is een eilandje van zo’n 100 hectare natuur. Ik kom er het liefst ’s avonds, als de vogels soms met honderden tegelijk hier neerstrijken. Bij het reservaat is een vogelkijkhut gebouwd. Een prachtig ding, maar aan mij niet besteed. Ik zit liever aan de slootkant. Deze positie in de berm biedt mij uitzicht over het natuurgebied. Het is een Mekka voor weidevogels. Het is bijna onvoorstelbaar: maar liefst 130 paartjes van de grutto kwamen tot broeden op de 100 hectare van Skrins. Er zijn hier zelfs kluten. Dat zegt wat over de geschiedenis, toen dit gebied in een slenk van de Middelzee lag. Het water in de plas is er nu nog een beetje zout van. Dat is ook aan de beplanting te zien, bijvoorbeeld aan het in de nazomer uitbundig bloeiende goudknopje. Mijn uitkijkpost in de slootkant biedt mij ook uitzicht over het aangrenzende boerenland, met de egaal groene biljartlakens van raaigras. Dit jaar zelfs met een maïsveld. Al is het nog niet vijf meter hoog, het schrikbeeld voor het Friese landschap in de nabije toekomst, het maakt het contrast tussen landbouw- en
12
Groen licht
natuurgebied wel heel erg schril. Het is juist deze tegenstelling die mij aan het denken zet tijdens het bespieden van de vogels. Over wat natuur nou eigenlijk is, bijvoorbeeld. Is Skrins wel natuur? Laag gelegen land dat in de ruilverkaveling in handen kwam van Natuurmonumenten, waar het waterpeil omhoog ging en de oorspronkelijke vorm van bolle akkers en brede greppels bewaard bleef. Waar het land bloemen en kruiden hield, ook dankzij de ouderwetse manier van bemesting, en waar dus weidevogels bleven komen. Skrins is meer museumland dan natuurgebied. Hier borrelen jeugdherinneringen op, hier verval ik onherroepelijk in gemijmer. Over tijden dat er nog kemphanen waren. En veldleeuweriken. En grutto’s. Wat mij betreft richten we in Friesland heel veel duplicaten in van Skrins. Dat maakt onze provincie veel mooier.
Foto’s en afbeeldingen Landschapsbeheer Friesland (archief) Jacob Bijlsma, Staatsbosbeheer (foto op pag. 1) Meindert van Dijk (Sexbierum) Theo Baart (foto op pag. 11) Het Hoge Noorden (foto op pag. 12) Ontwerp en opmaak Ruitervorm, Joure Drukwerk Drukkerij van der Eems, Heerenveen Oplage 2000 exemplaren GROEN LICHT is het nieuwsbulletin van Landschapsbeheer Friesland en verschijnt twee keer per jaar. Landschapsbeheer Friesland maakt deel uit van een samenwerkingsverband van twaalf provinciale organisaties: Landschapsbeheer Nederland. Gezamenlijk staan we voor het stimuleren van de actieve zorg voor het Nederlandse landschap. Het werk van de partners in Landschapsbeheer Nederland wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van het ministerie van landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de provincies en de Nationale Postcode Loterij.
Tekst: Halbe Hettema, redacteur Leeuwarder Courant
Landschapsbeheer Friesland
Het volgende nummer verschijnt in voorjaar 2006.
