Landschap en Bodem Noordoost Veluwe en IJssel- vallei Toine Jongmans
Nederland : Rijn-Maas delta
Nederland is aangevoerd en opgebouwd door rivieren 2,5 miljoen jaar
2,5 miljoen – 10.000 jr. geleden Het Pleistoceen • 1. De pré-Saalien periode • 2.De voor-laatste ijstijd: het Saalien
Koude periode
• 3. De laatste ijstijd: het Weichelien
10.000 jr. – 0 Het Holoceen
Warme periode
Pré Saalien 2,5 miljoen – 275.000 jr Afzetting zand en grint, ca. 100 m dik. Vlak landschap
*
IJsbedekking in the Saalien ijstijd 275.000 – 130.000 jr.
*
Het ijsfront schuift naar het zuiden door rivierdalen.
Zuiden IJsseldal
Drenthe
Vorming van Stuwwallen
Hoogtebeeld van het reliëf direct na het afsmelten van het Landijs
Tongbekken
Beginnende erosie van stuwwallen
100 m
Landvormen en Afzettingen Saalien ijstijd: •Stuwwallen en scheef stelling rivierafzettingen •Glaciale tongbekkens (IJsseldal) •Erosie stuwwallen en smeltwaterafzettingen •Erosiedalen
*
Weichselien: ijs bedekking Europa 115.000-10.000 jr.
Nederland poolwoestijn IJskap
Poolwoestijn
*
Dekzand Poolwoestijn
*
0,15 – 0,21 millimeter
>0,5 m – 3 m
< 0,5 m Reliëf
Landvormen en afzettingen uit Weichselien op Noordoost Veluwe :
Vorming erosiedalen Smeltwaterafzettingen Dekzand op lagere flank: vlak Dekzand op hogere flank: ruggen
Holoceen: 10.000 – 0 jr.
Drie landschapsposities: -Hoog: De Veluwe stuwwal - Midden: De flank Veluwe stuwwal - Laag: Lage flank Stuwwal, erosiedalen
- Hogere temperaturen - Vegetatie, biologische activiteit Bodemvorming in natuurlijk landschap Podzolgronden
Podzol- en Beekeerdgronden
Bruine Bosgrond
*
Vorming Humuspodzolgronden uit- en inspoeling van humus
Strooisellaag
Zwart=Humuszuren oplosbaar
Bruine Bosgrond. Afbraak organische stof: vorming van humus Homogenisatie Verwering van zandkorrels: vrijkomen van elementen, vorming van IJzer oxiden
Verwering van mineralen
Afbraak organische stof
Vorming humus
Bruine Bosgrond
Vorming IJzer oxiden
Bodemvorming in Beekeerdgronden: -vorming organische stof houdende bovengrond -oxidatie- reductie van ijzer
Bodems in het natuurlijke landschap Haarpodzol Bruine Bosgrond Beekeerdgrond
Veldpodzol
Het Cultuurlandschap: De Mens 11.000 – 7000 jr. geleden Jagers en Verzamelaars
Vanaf 7000 jr. v Chr. Zwerf landbouw: Bandkeramiek Touwbeker cultuur, Klokbekercultuur (ca. 3000 – 2000 v Chr.) Geen bemesting: boeren op natuurlijke vruchtbaarheid van de bodem. Zone 10 – 30 m NAP
Ontbossing en bodemdegradatie Grafheuvels Apeldoorn, Vaassen, Epe, Heerde, Hattum. Rituele plaatsen
Vanaf 13de eeuw: Landbouw op dezelfde Plaats. Reden: boer leert bemesten • Eisen van het Middeleeuwse Landbouwbedrijf aan bodem landschap: • 1. Goed ontwaterde bodems t.b.v. akkerbouw (rogge) • 2. Goed vochthoudende bodems t.b.v. weidebouw • 3. Hoog vruchtbaarheidsniveau (Bruine Bosgrond) • 4. Grondwater ondiep beschikbaar • 5. Ruimte voor schapenhouderij
Permanente landbouw: altijd op de grens van droog naar nat. Flank stuwwal
Schapenhouderij t.b.v. Mestproductie
Potstal
Gebruik van Plaggen: Heide en Zandkorrels
Vorming Es dekken (50-100 cm) door Plaggenbemesting
Ligging van de Enkgronden rond de noordoost Veluwe
*
Vorming van Atlantische Woestijnen Stuifzanden
Stuifzand op droge humuspodzolgrond
Uitvinding kunstmest: ontginning van de heide (1850-1930)
Aanzicht van een pas geploegd bouwland
Winning Klapperstenen: ijzerkuilen
Verwerking klapperstenen: houtskool Ontbossing Houtskool: Voor een kilo ijzererts was 1.5 kg houtskool nodig, 1kg houtskool = 6kg hout
Gereduceerd stoken: weinig zuurstof vluchtige bestanddelen ontwijken Zuivere koolstof blijft over Houtskool C IJzerhydroxide: FeO(OH)2 Bij verbranding ontstaat : CO CO +2FeO(OH)2 CO2 + H2O + Fe2+
Sprengen, Molenbeken: Schoon water: papierindustrie, wasserijen Water als energiebron
Afwateringsstelsel van de Noordoost Veluwe Groote Wetering
Verandering Landgebruik in 20ste eeuw: Kleine gemengde bedrijfjes. Ontmenging, schaalvergroting, niet grondgebonden landbouw
Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgrond Verschralen: Bouwvoor afgraven Vernatten: Grondwaterstand verhogen
De IJssel
Momenteel: 15% van de Rijnafvoer
Begin einde Laatste ijstijd (ca 21.000jr.) Opwarming: opbouw sedimentwaaiers Einde laatste ijstijd: continentale condities: Rivier insnijding in de waaiers De Centrale Rijntak neemt totale afvoer en snijdt dieper in Noordelijke en Zuidelijke tak functioneren niet meer
Opper IJssel werd een groeiend veengebied
Gelderse IJssel gaat als Rijntak weer functioneren als de terrassenkruising is opgeschoven naar Arnhem ca. 3000 jr. geleden
Ontstaan van de nieuwe Rijn loop, de IJssel, is een discontinu proces: 3000 – 950 geleden
Oeverwallen en kommen zandige klei-zavel, kalkrijk Zware klei, kalkloos .
Landgebruik: Akkerbouw, Fruitteelt, Grasland
Landgebruik Kom gebieden: Gras Oeverwallen: Bouwland, boomgaard, gras
Informatie Beschikbare informatie: 1:50.000 bodemkartering = 2 m rapporten 1:50.000 geo(morfo)logische kaarten Totaal 6 m Moeilijk toegankelijk voor buitenstaanders. Sommige aspecten verouderd.
Landschappen van Nederland December 2012 A.G. Jongmans, M van den Berg, M. Sonneveld, R. van den Berg van Saparoea, G. Peek
Kronkelwaarden in de Ravenswaarden
De IJssel
Momenteel: 15% van de Rijnafvoer
Vorming van stuwwallen
De bodem in de Volkstuin
*
De Bodem in de Volkstuin: Enk gronden
Het Veen
Heerde
*
*
Uitvinding kunstmest: ontginning van de heide (1850-1930)
Volkstuin Heerde Enk gronden op Bruine Bosgronden Nr. 30
Nr. 40
Nr. 47
Temperatuurverloop tijdens de Saalien en Weichselien ijstijd
Bodemvorming: Welke bodems? Hoog en Midden: Droge Humuspodzolgronden Bruine Bosgronden
Laag: Natte Humuspodzolgronden en Gleygronden
Landgebruik Heerde 2006
1869
*
*
Hoogtebeeld van het reliëf, direct na het afsmelten van het landijs. Bruin: hoog Blauw: laag
*
Opvulling van het glaciale IJsseldal
*
De laatste IJstijd: het Weichselien, 115.000-10.000 jr. geleden
1. Wind en vorst zijn de geologische factoren. 2. Afzetting van dekzand
Dekzandgordel en löss gordel in NW Europa
Bodemsequentie Hoog
Midden:
Droge podzolgronden
Laag: Natte Humuspodzolgronden Gleygronden
Bruine Bosgronden
Nat en droog afgezette dekzanden
Gelaagd zand met fijne grindsnoertjes, afgezet onder extreem koude omstandigheden
Afwisseling van fijne en grovere banden Afgezet onder minder koude omstandigheden en seizoenswisselingen in windsterkte
De Pré Saalien Periode , 2.5 miljoen – 200.000 jr. geleden
Eridanos
*
*
*
*
Rijn/Maas
oud jong
Aanzicht van een pas geploegd bouwland
Bouwland en Grasland
Landgebruik Veluwe
*
Ontwikkeling Bodems in natuurlijke landschap Noordoost Veluwe
Podzolgronden Bruine Bosgrond
Beekeeerdgronden
Heerde
Verbreiding van de bodems
Hattem
‘t Harde Heerde
Epe
Verbreiding van de bodems
Hattem
‘t Harde Heerde
Epe
Gebruik van Plaggen: Heide en Zandkorrels
Holoceen: 10.000 – 0 jr.
Drie landschapsposities:
- Hogere temperaturen - Vegetatie
-Hoog: De Veluwe stuwwal - Midden: De flank Veluwe stuwwal - Laag: Het IJsseldal
- Bodemvorming in natuurlijk landschap
*
Hoogtebeeld van de stuwwal nabij Heerde. Kaarteenheid roze: zichtbaar gestuwd patroon. Oorzaak: verschil in erosiegevoeligheid van de verschillende gestuwde lagen:hoogteverschillen
