Landgoed De Utrecht Cultuurhistorische Analyse

Landgoed De Utrecht Cultuurhistorische Analyse

drs. Elke de Rooij en drs. Annélien van Kuilenburg

Inhoud 1. In le id in g 1.1 A an le i din g 1.2 Doe l 1.3 A an p ak

Deel I: Cultuurhistorische gebiedsanalyse 1. On tw i kkeli n gs ge sch ie den is 1.1 Liggin g en be gren zin g 1.2 Situatie ron d 18 50 1.3 Le ven s ver ze ke rin g sm a a t sc h app ij De Ut rech t 1.4 De Ko nin k l ij ke Ne der l an d sche He i de m a at sch a pp ij 1.5 Inf r as tru c tu ur 1.6 Inr ich t in g v an he t lan d goe d 1.7 Ver kavelin g en on tginningspatron en 1.8 Exploitatie en ver p ach t in g 1.9 Ar chi te ct u ur 1.1 0 Ar boretum Arno ldspar k 1.1 1 Noo i t u i t ge voer de p l annen van de He i dem ij 1.1 2 Rec re atie en toer isme 1.1 3 De Utrec ht in de public iteit 2. Hu id i ge ru i m te li jke st ru c tu ur 2.1 Alge meen kar akter 2.2 He t we st e l ij k de e l 2.3 He t noor de lij k de e l 2.4 He t oo st e l ij k de e l 2.5 Plano logisc he kenmer ken 3. W aar der in g 4. Br onnen lijst

Deel II: Stijlengids architectuur 1. De s tij l van De U tr ech t 1.1 K ar akte rsche ts be bouwing 2. Oor spr onke lij ke be bo uw in g 2.1 Middenas: L age Mier dsewe g 2.2 Ten westen van de midden as 2.3 Ten o osten van de midden as 3. Wij zigin gen door de j are n heen 4. A an be ve li n gen 5. Br onnen lijst

Deel III: Cultuurhistorische Effectbeoordeling 1. A lge meen 2. Loc at ies : 1. L an ge Grach t 2. K apschuren Roo ver tse b aan 3. Be rkens in ge l 4. Du nse d ijk 5. L an ge Grach t 6. Vier Winden 7. Roo ver t se b aan 8. Hoo ge ind se s tr aat 9. Bo lgo or 10. CR A 3. Conc lusie en aanbeve lin gen C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

3 3 3 3

6 6 6 7 7 8 9 9 10 11 11 13 13 14 14 15 15 15 16 17 18 19 21

22 23 23 27 27 33 50 60 61 64

65 66 67 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 2

1. Inleiding 1.1 Aanleiding L an d goe d De Ut rech t, één v an de vijf Ke mpische Landgo ederen, wil i n ves te ren in de du ur z am e i ns t an dho ud in g v an z ijn n a t uur l ij k en c u ltuurh istor i sch er f goe d, ge baseer d o p econo misc he drager s. L an dgoe d De Utre ch t is door de pro vinc ie Noor d -B r ab a nt o p b a si s v an ar t i ke l 7.8 u i t d e V e r o r de n in g R u i m te a an ge w e ze n a l s ‘ c o mp l e x v an c ul t u ur h is to r is c h belang’. Het provinciaal be l an g i s g e le gen in he t beho ud en de ver s ter k in g v a n de a anwe z i ge k ar ak t er is t ie ke k w a l i tei te n. A r ti ke l 7 .8 b ie d t ru i mere plano lo gische mo ge lij khe den, mits wo rdt aan ge toon d dat dit no odzake lij k i s voo r de in s t and hou di n g v a n he t co m p le x. In 2010 h eef t e i gen aar ASR Vastgoe d Vermogen sbe heer me t inbr en g van d i ver se p ar ti jen gew er kt aan een instandh oudin gsplan, waar mee he t lan d goe d als cultuur histor isch co mplex z ij n i de n t i tei t e n w a ar de vo o r n a tu ur, cu l tu urh i st ori e en e cono m ie k an worden beho uden. De bouw van 13 n ieu we wo ni n gen m a akt on der dee l u i t v an he t i ns t an dho ud in g sp l a n.

1.2 Doel He t Mon umen ten hu is B r a b an t i s door ASR Vastgoe d Vermo gen sbeheer ben aderd om in he t kader van ar tike l 7.8 een c u ltuurh istor i sche g eb ie d s an al y se v an L an d goe d De U tr ech t u i t t e voere n. He t e ers te d oe l v an de ze c u ltuurh istorisc he an aly se is he t in zich telij k maken en benoe men van d e c u lt uu rhi s tor i sche wa a r den v an he t l an d goe d. T ot nu toe w as e r geen o ver zich t van de aanwe zi ge w aar den. He t twee de doe l is he t me ten van de ef fec ten v an de re a l i s at i e v a n de 13 n ie uwe won in gen o p d e ze c u ltuurh istor i sche waar den. Te vens wor den e r aan be ve lingen ge ge ven voor d e vor men ta a l v a n de n ieu we wo ni n gen. D e c u lt uu rhi s tor i sche an a ly se vorm t een k ader o m goe d b e ar gu ment eer d te kun nen oorde len o ver de c u ltuurhistor i sche kwalite it van stede nbo uwkundige planne n, landsch ap sp l an n e n e n b o u wp l an n e n e n de ef fec ten van de ze on twikke lingen o p de be staan de cultuurh istorische w a ar den . In d e d i ver se s t a d i a v an p l a non tw i kk e l in g k unnen de c u l tu urh is tor i sche w a ar den v an L an d goe d De U tr ech t st ee ds in de be lan gen afwe gin g wo rden mee geno men.

1.3 Aanpak D e c u lt uu rhi s tor i sche an a ly se bes ta a t u i t d rie on der de len: 1 . B e n oe m e n c u l tu u r h ist o r i sc he w aa rd e n Onde rde e l I bestaat uit he t benoemen van de c u ltuurh istor i sche waar den v a n L an d goe d D e U tre ch t. In d i t ond er dee l wo rd en de be l an gr ij ks te c.q . mee st waarde vo lle e lemen ten en bee ldaspecten van Landgoed De Utrec ht b enoe md . D i t ge beur t o p b a si s v an ee n be schr ij vi ng v an d e on tw i k ke l ings ge sc hie den i s v a n het l a n dg oed en o p b a s is v a n ve l dwer k. O nde r cu ltuu rhi s tor i sche w aarde n wo rde n zowe l bo uwh is t ori sc he waar den a l s c u l t uur h i s to r i sc h e lan ds c h ap s - e n gro e n w aar de n bed o e l d. 2 . S ti j le ngi d s c u l tu u r h i st o r i sc he b e b o u w i ng He t tweede on der dee l betref t een stij le ngids van de c u ltuurh istorische b ebo uw in g v a n L an d goe d D e U tre ch t. In d e s t ij len g i ds wor den de k a r a k te r i s t i e ke n v an de h u i d i g e b e b ouwing benoemd met aan be ve lingen en r an d voor waar den voor toe ko mstige on twikke lin gen. De kar akter istieken en stij le leme nten wor den ge an aly seerd en mon den uit in co ncr ete C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

3

aan be ve lingen voor de vor men taal van de n ieuw te bo uwen won in gen. Hier toe behore n aanbeve lin gen voor h oof dvorm, typo logie, dakbe de kking, o m van g, mater i aal- en kleurgebr uik, e tc. 3 . E f fec tb e oo rd e l i ng T er f in anc ier in g v an d e i n ves te rin gen e n de k k in g v an de ja a r l ij ks e e xp l oi t a t ie ko s ten is o nd er an dere d e bo uw v an 13 won ingen o p twee loc atie s als ko stendr ager o p genomen. In dit on der dee l wo rdt in bee ld g eb r ach t wat d e eff ec ten h ier v an z i jn o p de cu l t uur hi s tori s che w a ar den v an he t lan d goe d. Er is beoor dee ld in hoe ve rre de bouwhistor ische waar den behouden of h erste ld c .q. verste rkt wo rde n; of de h istor ische af le es b aarhe id van de b ebo uw in g en de o m gevi ng beho uden of ve rs ter kt wo rdt; e n of de h i storisch e landsc happe lij ke en groe nwaar den van de o m ge vin g beho u den en v er s ter k t wor den. He t o nde r zoe k is ge baseer d op veldwer k, ar ch iefo nde r zoe k, l i ter a tu ur s tu di e en h et be s tu der en v an h is to ri sch ka a r tmateriaal. Er wordt gebruik gemaakt v a n b es t a an de c u l tu urh is to ri sch e i nfor m a t ie, z o a l s re denge ven de monumen tbeschr ij vingen, h i stor isch kaar t m at e r i a a l, gebi e d s b e s ch r i j v ingen.

C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

4

Landgoed De Utrecht Cultuurhistorische gebiedsanalyse


5

1. Ontwikkelingsgeschiedenis 1.1 Ligging en begrenzing Landgoed De Utrecht is een bijzonder o m v an gr ij k, a anee ng e s lo ten en ge var ieer d, maar coh eren t lan d goe d, ge le gen in de gemeen te Hilvaren bee k en ge dee ltelij k in de gemeen te Reuse l-De Mierden, aan de oo ste lij ke en we ste lij ke zijde van de Lage Mier de sewe g (N269 ), tussen Esbee k en Lage M ie rde . He t l a n d goe d be s t a at gr oten dee l s u i t p rod uc t iebo ss en en lan dbo uwgron den. He t lan d goe d hee ft een o pper vlakte van c ir c a 2500 he ctare. Hier van is 1600 he c t are bo s, 600 hectare lan dbouwgron d en 200 he ctare n atuur terr ein . In he t we sten e n zuidwe sten wordt he t landgoe d begren sd door de r ij ksgren s me t Be lgië. In het noor den gren st he t l a n d goe d aan he t dor p E s bee k en in he t o os ten a an de N et er se l sche en de M i sp e lei nd sch e He id e. In he t ge bi ed li gt he t bee kdal van de Re us e l.

Begrenzing van Landgoed De Utrecht. Bron: Google Maps.

1.2 Situatie rond 1850 De Utre ch t is e en on tginn in gslandgoe d dat is on tstaan door h et on tginne n v a n he i de gron d. H et doe l h ier v an w a s he t to t s t a nd breng en v an akker gron den e n pro duc tie bo ssen. Rond 1850 beston d het gebie d uit u i t ge st re kte he i de ve l den, in fei te g e de gr ad eer d bo s a l s ge vo l g v an ho ut k a p en o ve rbe we idin g. Uit de To po gr af ische e n Militaire K aart van 1836 -‘43 b l i j k t d at h e t ge dee l tel i j k o m n at te he i de gi ng; in he t geb ie d l ig ge n ver sch illende vennen en ven ne tjes. Na de uitvindin g van kun s tmest aan he t e in d v a n de ne gen t iend e ee uw wer den sch a pen o ve rbo di g a l s le veranc ier v a n die r lij ke me st , en d a a rm ee d e he i de als gr aasgrond. Gr ootschaliger dan voorh een wer den de heide ve lden on tgonne n. De dro ge he ide wer d be bost en de voc htige he ide omge ze t in cult uur gr ond : d i t zijn de zo gen aamd e C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

6

‘jo nge he ideon t ginn ingen’. B inn en he t ge bied lagen de midde lee uwse on t g inn in gen Du n, T u ld er en L an ge G r ach t. Voor a l de ges ch ie den is v a n Tulder of Teulder gaat ver ter u g: ron d 1400 waren hie r al perce le n in c u ltuur gebr ac ht en ontsto nd h ier een p le is te r p l a a t s me t e e n b ie r b r o u wer ij en j ene ver sto ker ij. B ij de on tginnin g van he t lan d goe d zijn de ze b uu r t sc h app e n m e t h un a k ker c o mp l e x e n gro te n dee l s b e b o s t.

De huidige begrenzing van De Utrecht ingetekend op de Topografische kaart 1836-1843, bladen 179C, 179D, 180C en 189B.

1.3 Levensverzekeringsmaatschappij De Utrecht L an d goe d De Utrech t wer d on tgonnen van af 1899 en hee ft zijn n aam te danken aan de le vensver zekeringsmaatsc h app ij De Ut rech t, di e op de gren s v a n Ne der l an d en B e l g ië ee n g roo t on t g inn in gs pro jec t ond ern a m a ls g e l dbe le g g in g. Ver ze ker in gs m a a t sch a pp ij De U tr ech t, voor t ge ko men ui t he t in 188 3 o pg eri ch te b eg r afen i sfon d s ‘Le t op Uw E ind e’, h ie l d zi ch v oorn a me l ijk be z i g me t v o l ks ve r zek er in gen. He t ge l d v a n d e ver ze kerd en we rd door De Utre ch t be le gd in vastgo ed, vee lal kan toren en win ke lpanden, in h ypothe ken o p vastgo ed e n lan der ijen en in aan de len e n o b li g a t ies . S i nd s 189 9 we rd bi nnen de dir ec tie v an De U tre ch t g es pro ken o ver de moge lij khe id te be le ggen in bo saan leg en he ideon t ginning. Een d er ge l ij k proje c t a ls gel d be le g g ing v oor ver ze ker in g sm aa t s ch ap p ijen w a s in die tij d no g on ge bruike lij k. Op 18 apr i l 189 9 koch t De Utre ch t c irc a 700 hec t ar e ‘woeste’ gron d van de ge meen ten Ho oge en Lage Mie rde o m te on tginne n, er bosse n op te planten en boer der ijen te stic hten. C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

7

1.4 De Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij He t o nt g inni n gs wer k wer d n ie t d oor de ver zeker in gs m a at s ch ap p ij ze lf u i t ge voer d, m a a r d oor d e Kon in k li jke Ne der l a nd s che He i de m a a ts ch api j. De He ide m aatsch appij werd in 1888 opge rich t voor h et on twikke len van lan dbo uwgron den, he t her be bossen van zan dgron den e n he t ver be tere n van we rkgele genh eid. In 18 99 gaf ver ze ker in gs maatsch app ij De Utrech t de Heidemaatschappij opdr ac ht om de wo este gron den te on tginnen. De eer s te on t gi nn in gs werk z a a m hed en bes to nden ui t he t gra v en v an hoo fd w a terle id in gen , he t a an le g gen v an w eg en en een b oo m kwe ker ij. H et ven ’ t Groo t Go or in de zuidwe ste lij ke pun t van he t lan d goe d we rd d r o o g ge le gd . D e o n t ginn in g to t b o s, d at u i t e i n de l i j k h e t g r o o t s te d e e l v an h e t l an d goe d zou b e s la a n , k w a m a a n v an ke l ijk l a n g z a am o p g a ng. In d e eer ste j ar en we rde n er slech t s en ke le h ec t aren on tgon nen. In de h iero p vo lgen de j aren n am de bosaan leg ster k toe. Uite inde lij k zo u ron d 1940 zo ’n 140 0 hec tare bin nen het lan dgoed zijn bebo st en r u im 5 00 he ctare to t gr asen bouwland on tgonnen. He t re steren de dee l van he t landgoed bleef ono ntgo nnen. Aan vanke lij k wer d he t ploe gwer k bij de on tginningen v err ich t door o s sen sp anne n. V a n af 190 6 de ed d e s to om p loe g h a ar int re de, w a ar doo r de on t g inn ings wer k z a am he den a an z ien l ij k s ne l ler ve r liep en. He t terre in werd gestaag uitge bre id. In de periode tussen 1899 e n 1910 n am de o m v an g v an he t l an d goe d he t s ter k st to e. T ien j a ar n a de a a n koo p was de o m van g van he t lan d goe d bijn a ver dubbe ld. In 1901 werd een terr ein van 325 hec t aren van de gemeen te Hilvaren bee k ge koc ht. In 1910 wer d De He rtgan g be staande uit 500 h ec t aren bo s en he ide aan het lan dgoed t oe ge voe g d. D a arn a w er d be s lo ten o m a l leen no g k le ine s t u k ken gron d te kopen of door r u ilver kave lin g aan he t lan d goe d toe te voe gen om he t g ehee l a f te ron den . Voor h et u it bre ken v an de T wee de Were l door l og w ar en de on tginnin gen n age noe g vo ltoo id en h ad het lan dgoed een omvang van on ge vee r 2500 hec t aren. In de n aoor lo gse periode groe ide de o m vang van he t lan d goe d n aar r uim 2600 h ectaren.

Het ontginnen van het landgoed. Bron: Souvenir aan het landgoed De Utrecht, jaar onbekend


8

De jonge bomenaanplant met in de verte de brandtoren.

1.5 Infrastructuur De on tsluitin g van he t gebie d wa s b i j d e a an v a n g v an d e on t g inn in gs wer k z a a mhe den vr ij g eb re kk i g. He t d ich t stb ij z ijn de s poo rwe g sta t i on l a g in T i l bur g, o p c irc a 15 ki lo me ter af s tan d van he t lan d goe d. Bij de aan van g van de on tginningswe rkzaamhe den vor m de de in 189 1 a an gele g de pr ovinc i a le we g T i l bur g -H i l va ren bee k -Re use l de e ni g e verh ar de we g binn en he t lan d goed. De ze weg f un geer de als on tginn in gsbasis en vor m de een ce nt r ale as door he t lan d goe d. Ver der we rd h et gebie d door sne den door een aan t al ouder e on verh ar de l a n dw e gen , z o a l s d e T u l d e n sed ij k, d e Po ppe lse di jk, de We lds che di jk, de R a ve l se di jk en de Mi erds che d ij k in he t w es te l ijk d ee l v an he t l an d goe d, de Ne te rse lse dij k, Dun se dij k en de Beer sch e dij k in he t oo stelij k de e l. Tijden s de on tginnin gen wer d he t tr ac é van de ze wegen e nigszins gewij zigd. Ge duren de de on tginnin g van he t geb ie d we rd a a n he t ree ds be s t a and e we ge nne twer k ee n aantal n ieuwe we ge n toe ge voe gd. De Pr in s He ndriklaan v o r md e de b e l an gr i j k s te Oos t - We st v e r b in d in g b in n e n h e t l a n d goe d. D e weg loo p t van de Flae s to t o ver de Be lgi sc he grens , on der de zu i de lij ke ui t loper v a n De U trech t ten we st en v an de p ro vin ci a l e we g. De ze la a n w erd in v er sch i l lend e e t ap pe s a a n ge le g d. He t o u ds te, we s te l ij ke g e dee l te wer d in de j aren 1899 -19 03 aan ge le gd en hee f t een dee ls gebogen we gbe loo p. He t l a t er a an ge le g de oo s te li j k g ede e lt e hee f t een overw eg end re ch t be lo op . A nd ere ti jden s de on t gi nn in g ni euw a an ge l egd e we gen bi nnen h et l a n d goe d zijn de K in der l a an, de IJ zer ber g l a an, d e To ren l aan, de Sche i di jk, de G age llaan, de Sch ie tber glaan, de L an ge B aan, de Bu i tend ij k e n d e S lin ge rdi j k. E en a ant a l v a n d e ze w eg en wer d l a ter ( dee l s ) verh ar d.

1.6

Inrichting van het landgoed

He t ter rein was vlak en o ver h et alge meen laag ge le gen. He t r e lië f en de v er sch i l lend e bo de m typ en w are n s t er k be p a len d voor de i nr ich t in g v a n he t lan d goe d. D e laags t ge le gen , n att e gron den we rde n be bo uw d me t g r a s l an d , d e w a t h o g e r g e le gen gro n d en me t a k k e r s. D e h o o g s te e n m e e st d ro ge grond en w ar en g e sch i kt voor bo sbo uw. Er we rde n o ver we gend g ro ve dennen bo ssen aan ge legd, een ho utsoor t d ie bi j u i ts te k ges c h i kt w as v o o r he ide gron den. Den nenho ut wer d in Nede r land hoof dzake lij k gebr uikt als mij nhout. Op de be tere gron den wer d oo k loof bo s aan geplant, me t n ame de in landse e i k, die voorn ame lij k we rd ver koch t als timmerho ut. He t wes te l ijk e dee l v an he t l an d goe d, b es t a and e u i t W u lpeno ord , de Appe len burg, Slingerbo s en de len van de Tulderhe ide en Aalster heide, C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

9

we rd h oof dza k e l ij k be st e md voo r p rod uc t iebo s, af ge wi ss e ld me t l a n dbo uw gron den. Conce nt r at ie s van l an db ouw gro nde n be von den z ich in he t no ordwe s te lijke dee l van he t lan d goe d, ron d he t Goor, ‘t Aanr ijt en Het Bo lgoor . He t o os te l ijk e dee l v an D e U tre ch t b es t a an de u i t de Her tg a n g en de M i sp e lei nd sch e He id e, o m v at te n aa s t nie uw pro du c tie bo s en l a n dbo uw gron d oo k o ud er b os, geco ncen tre er d i n de Hert g a n g en l an g s de b ee kd a le n v a n de r iv ier tje s de Re us e l en de S troo m. He t zu i doo s te li jke ge dee lte bestaat n og voor een groo t dee l uit ono ntgo nnen h eide landsch ap, ron do m de v enne n ‘ t Goor en d e F la e s. Dit ge bied wer d ontsloten door de Ne te rse l se di j k en de i n he t ver le ngd e v an d e Pr in s Hen dr ik l a a n ge le gen G o o r w e g. Oo k in h e t w e s te li j k de e l v a n de U tr e c h t b le ve n s t u kj e s h e id e g eh an dh a afd , zo a l s in d e u i ter s te z u i dp un t v an he t l an d goe d ge le gen Moer blee k.

Topografische kaart, circa 1905. Bladnummers 667 en 688.

1.7 Verkaveling en ontginningspatronen K le ine de len van he t lan d goe d werden vo lgens een r ationee l patroon o n t go n n e n ; m e t n am e i n de o ude re d e len, in de z ui dwe s teli j ke p un t van he t lan d goe d, on der ’ t G oor, i s een s trak k e, r as terach t i ge p erce leri ng te zi en. Ook de Goor bossen in he t oo ste lijk d ee l v an he t l an d goe d tonen e en der ge lij ke str ak geor den de perce ler in g. De hoof dlijnen van de ze v er k a ve l in gen s ton den h a a k s op de Pr in s He ndr i klaan, die ge dure nde de on t g inn in gs wer k z a a mhe den wer d a a nge le gd. Daar tuss en we rde n de af zo nde r lij ke perce len ge sche iden door smallere zan d paden o f b r and s in ge ls . D e o ver ige de len v an he t l an d goe d tonen e en meer onr ege lm a ti g e per ce leri n g, w a ar bi j d e kave ls overwegend h aaks op de we ge n en pad en in he t l a n d goe d zijn geo rië nteer d. C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

10

De ontginning van het landgoed gebeurde in de begintijd met de hand.

1.8 Exploitatie en verpachting E en groo t dee l v an de g ron den o p l a n d goe d D e U tre ch t we rd v an a f he t begin van de on tginn ingswer kzaamhe den geë xploitee rd door de He i de m a at sch a pp ij. Een a an z ien l ijk g ed ee l te v a n he t l and g oed wer d ver p ach t aan boeren . De lo kale boere n wer den ge zien als o ude rwe t s en h un bedr ij fsvoer in g zou niet pr oduc tief zijn. Daarom wer den er pach ter s van e l der s a an ge tro k ken, on der an dere ui t Zee l and , d ie n ie uwe l a n dbo uw ku nd i ge ide eën o p he t l an d goe d in tro du ceer den. De mee st e v a n de ze boeren waren prote stant. Met een ge midde ld land van c ir c a 23 h a h a dd en d e p a ch tbo eren ee n we l v aren der a a n zi en d an d e o ver i ge boer der ijen in de omgeving. De dage lij kse leidin g o ve r de on tginn ingen en l a t e r de e xp l o i t at i e v an h e t l an d goe d w e r d gev o e r d do o r d e h o u t ve s te r v an d e He i dem aat s ch ap p ij.

1.9 Architectuur De ho utve ster h ie ld ver b lij f op he t lan d goe d, in ee n in 1905 ge bouwde ho u tv es terwo nin g. De ho u tv es ter swo nin g me t b r and to ren we rd o nt wor pen door de Amsterdamse arc hite cten A.J. Kr opho ller e n J. F. Staal jr. Voor de pach tboeren wer den pachtbo erderijen ge bouwd. He t mere ndee l v a n de bo erd er ijen l i gt a a n de hoo fdwe gen binnen he t landgoed. N a a s t bo erd er ijen w erd op h et l an d goe d een g roo t a an ta l d ie ns tw on in gen gere aliseerd voor he t bij de on tginn in gen betro kken personee l. De o udste twee , een voor wer ker swo nin g aan de L age Mier dsewe g en Prin s He ndr i klaan, dateren uit 190 0. Naast bo swach ter swo ningen kwamen er een ho utvester swo nin g, opzich ter swon in gen en ar beider swon in gen. He t m eren dee l v a n de ze dien s twon in gen h a d ee n g oe d be rei kb a re li g g ing a a n d e p r o v in c ia l e w e g . A a n d e L a ge Mi e r d se w e g w e r d o o k de me er mar kan te arch itec tuur ge situeer d. Voor al de ho utve ster ij m e t b r an d to r e n i s e e n o p v a l l e n d e le men t langs de ze weg. Voor de ho utvester swo nin g werd een par k in lan dsch apsstij l in ger ich t. Het par k hee f t een gr asplan tsoen en een kle ine vijver. Ver der is hierin een aantal beslo te n bomen groe pen aan ge br ach t, waar tussen een dr ietal zichtlijnen vanuit de vij ver uitstr alen. De midde lste h ier van ligt in he t ver len gde van een gro t e zic h t a s, z i c h u i t st r e kk e n d v a n af


11

de Kinde r laan in he t oo ste lijk de e l v a n h e t l an d goe d t o t d e ho utvester swo nin g. Aan o ver zijde van de Lage Mie rdseweg wer d in 1922 vakan t iehuis Rustoor d g e re alise e rd . D it v ak an t i e h ui s wa s beste m d voor de me dewe rkers van ver ze ker in gs maatsch app ij De Utrech t. Rondom Rusto ord wer d door t u in ar chi tec t D. F. T ers tee g ui t N a ar den ee n p ar k in l an ds ch a ps s ti j l me t een vijver, diverse bo men groe pen en een aan t al zich tlijne n. Later werden o p he t terr ein een te nnisbaan en een zwe m bad gere aliseer d.

Boven: foto’s van de bebouwing op het Landgoed. Bron: ‘Souvenir aan het landgoed “De Utrecht”.

Onder: ansichtkaart van het vakantiehuis Rustoord, zonder jaar


12

1.10 Arboretum Arnoldspark Ro nd 1 941 we rd be gonnen me t de aan le g van een par k me t ar bore tum, he t A r n o l ds p ark . H e t p ar k w a s dir e c t ten zui den van de ho u tve s ter ij aan d e p ro vin ci a l e we g ge s it ueer d, o p de p l a a t s v an een voo rm a l ig e boomkwe ker ij. Het on twe rp voor he t park in lan dsch apsstij l werd in 1940 door tu inarchitect P.H. Wattez ge le ver d. Pas n a de Tweede Were ldoor lo g kw am he t par k vo lle di g geree d. Een be lan gr ijk u i tgan gs pu nt van he t o n tw e r p w as de ve r b ind in g t us se n h e t w e s te l i j k e n h e t o o s t e lij k dee l v a n he t lan d goe d. Onde r he t ce ntrum van he t vierkan te park is een o v a a l vor mige vi jver a an ge le g d, v an waaruit een dr ietal diagonaal aange le gde lanen uitstr alen. De Prins Hendr iklaan, die het park aan de zu i d zi jde be gren s t, bui gt o p een zu i dwe s te l i j k e e n z u i do o s te li j k e h o e k me t een kn ik n aar he t zuiden af . De diag on ale laan in he t zuidwe sten van he t A rno l ds p ark l i g t in he t v er len g de v a n de Pr ins Hen dr i k l aan ten wes ten v an d e pr ovin cia l e w eg , de z u i doo s te li jk e l a an s lu it a a n een bre de st roo k gr asplan tsoen, aan weer szijde n omge ven door dich te bo men - en s t ru i ken groe pen. De ze o pen st roo k v or m t een b e l an gri jke z i ch t a s n a ar he t a a n de oo s te l ij ke v an de pro vi nc i a le w eg ge l eg en v a k an tieh ui s R u st oor d. E en o ver de noo rd z ui d as l ope nde la a n in he t par k s lu i t a an o p d e l a an a ch te r de ten n oor den v a n he t p ark g e le gen ho ut ve s ter swo nin g.

Het Arnoldspark op een ansichtkaart.

1.11 Nooit uitgevoerde plannen van de Heidemij In 1927 werd do or de He idemij he t ide e geopper d o m on der Esbee k, bij de k ru i si ng v an de p ro vinc i a le w eg en de Pr in s He ndr i k l a an ee n cen tral e ne der ze tting te stich ten, waarin een sch oo l, wo nin ge n voor “ner in gdoen den en ambach tslie den ”, een c afé me t on tspann in gslo kaal en mo ge lijk zelf s een ke rk zo ude n wor den ge bouwd. We llicht hee ft een planmatig on tginn in gsdo rp als De Rips, bij Bake l als voor bee ld voor een der ge lij ke opzet ge diend. De plannen zijn e ch ter n ooit vo lle dig to t uitvoer in g ge ko men.


13

1.12 Recreatie en toerisme Al van af het be gin was he t lan d goe d voor ee n groo t dee l publie k t o e g an ke l i j k . I n de l o o p der t i j d n a m de recreat i eve fu nc ti e s te rk to e. Kor t n a 19 00 wer d er ee n aan t al r ijwie lpaden in h et lan dgoed aan ge le gd. In he t oo ste lij k de dee l van De Utrech t wer d in 1938 voor wandelaar s en f ie tser s de uitspannin g ‘In den Boc ke nrey der’ ge opend me t e en tapper ij in een o m gebo uwd v ees t a l le tje. De n a a m hee f t g een b et re kk in g o p de ber uch te b e n d e d ie L i m bur g o n ve i li g m a a k te, m a ar is af ge le i d v an h e t o o s te l ijk e r v an g e le gen geb ie d De Hert g a n g: Her t ( B o k ) – G ang ( r ijd er ). Oo k we rd v an af de j ar e n t w i n t i g e e n a an t al terre ine n beschikbaar ge ste ld voor kampe erder s. Op he t ven De Flaes wer d in 1933 een ij sc lub geo pen d. Deze re cre atieve voor zien in gen zijn voo ral in he t ooste lij k dee l van he t landgoed geco ncen treer d.

1.13 De Utrecht in de publiciteit D e U tre ch t b r ach t ver sch i l len de pu b l ic ati es ui t w aar in wer d ver me ld d at de on t g inn in gen v an gro te be te ken is w ar en voor d e we l v a art en voor u itga n g i n d e s tre ek; w oes te heid e gron den w ar en a ls ge vo l g v an de on t g inn ingen o m ge vor md t o t vru ch tbare a k ker s en de b ewerki ng v an de n ieu we l a n dbo uw gron den e n de bos bo uw l e ver den n ie uwe w er kge le gen hei d o p in de re gio. Van af de j aren twin tig n am ech ter ook de aandach t voor h et b ehou d en d e be sc herm in g v an he t wo es te, o ude K em pen l an d sch ap to e: d e o ude ve nnen he t Flae s en He t Goor en h et omrin gen de he ide lan dsch ap we rde n in tac t ge laten.

Vanaf het begin had De Utrecht al een belangrijke recreatieve functie. Er werden diverse publicaties uitgegeven waarin het landgoed onder de aandacht werd gebracht.


14

2. Beschrijving huidige ruimtelijke structuur 2.1 Algemeen karakter He t o ors pron ke l ij ke k arak t er v an Lan d goe d De Ut rech t is g oe d be w aa r d gebleven. On dan ks de enor me o m van g ver toon t he t lan dgoe d een eenh eid i n i n r i c h ti n g . H e t l an dg o e d w o r d t g e k ar akter iseer d door de afwisse lin g van o pen a k ker s en be s lo ten bos per ce len. De o nt gi nn in gs l an en ver bi nden de v er sch i l lend e d e len v an he t l an d goe d me t e l ka a r. He t oo st en v an he t l a n d goe d wi j kt a f en bes t a a t ui t e en ge dee l te oor s pron ke li j k he ide lan dsch ap me t venne n. Naar ver sch ijn ingsvo rm kan L an d goe d De Utr ech t globaal in dr ie gebie den wor den ver dee ld: ee n we ste lijk deel, ee n noo rde l ij k d ee l en e en oo s te l ij k dee l.

2.2

Het westelijk deel

He t weste lijke ge dee lte van he t landgoed is re latief een vor mig. Karakteristiek voor dit deel is h e t o n r e g e lm a ti g e r as te r van o n t s lu i ti n g sw e ge n e n br an d g an gen w a ar binnen perce len produc tiebo s zijn aan ge le gd van af wisselen d loo f- en n aaldbomen. He t gebied wor d t door sne den door en ke le on tsluitin g s we gen me t een l a a nb ep l an t in g v a n b eu k en e i k. Ken mer ken de on t s lu it i ng sw eg en i n d i t ge dee l te v an he t lan d goe d zijn de P rin s He ndr i klaan, de Toren laan, de Tu ld en sed ij k, d e Ro over tse ba a n, de G a ge l l a an e n de H oo ge i n ds e s tr a a t. De P o pp e lse d ij k e n d e S lin ge rdi j k zij n t wee be l an gr ij ke o u d e r e w e gen . Een m a r k an t e le m e n t i s de lan ge Sche idij k, vr oe ger de gren s tussen de We llen se in dsche Heide en de Te ulder He ide, n u ge meen te gren s tussen Hilvarenbee k en Reuse l-De M ie rde n. B ov en di en li gt d e on t ginn in g T u ld er i n d i t ge dee l te v an he t landgoed.


15

2.3 Het noordelijk deel He t aan zien van he t noor de lij k gedee lte wo rdt ge ken merkt do or een af wisse ling van bossen, gr aslanden en akker comple xen . De ho utvester ij me t d e o p v a l le n d e , me t zin k g e d e k te b r andtoren vor mt een opvalle nd e le men t. Ro ndo m de ho u tv es ter ij l i gt een par k me t w a ter p ar ti j in lan ds ch ap s st i j l. T en zu i den v a n de ho utv e st eri j li gt he t Arno ldspar k, e en ar bore tum aan ge le gd in 19 41. B ij de ho utve ster ij zijn versch illen de gebouwen gere aliseerd. He t vakan t iehuis Rustoor d (1922 ), o ntwor pen door arch itec t J. W. Hanr ath, is een omvangrij k tw e e l a ag s ge bou w d a t w a s b es te md v oor he t per sonee l van de ver ze ker in gsmaatsc h appij e n ligt evenee ns in een p a rk. A an de ze z ij de v an de we g be v ind en zi ch te ven s de ar beider swon in gen de Ze s Wo nin gen e n De Vier Winden. In he t noorde lijke g e dee l te v an he t l an d goe d b ev in den z ich meer dere l an en en we gen d ie t e ven s a ls zi c h t a sse n f u n g e e r den . M e t u i t zo n d e r i n g v a n h e t mer e n de e l v an d e b o e r d e r ij e n l i g t d e b e b o u w in g d ir ec t a an of in de n a bijhe i d v an de pro vin ciale of L age Mier dsewe g. Ro nd vakantiehuis Rustoor d en de ho utvester ij wordt h et patr oon g e dom ine erd do or p ar kl a n ds ch ap . D e s to ffer ing v a n d e zi ch t l ijnen in d e h ier a an we zi g e p ar ken v er s ter ken d e be l ev in g v a n de ru im t e lij ke s tru c tu ur en de s am enh an g v an v er sch i l lend e d e len v an he t l an d goe d. Oo k op a nde re plaatsen binne n he t gezich t on derstrepe n zich tasse n, bijvoor bee ld lan gs de lan ggere kte lanen , de on der lin ge samenh an g.


16

2.4 Het oostelijk deel I n he t oo s teli j k de e l v an he t l an d goe d is e en g e dee l te v an he t oor s pron ke li j ke he id e l an ds ch ap bew a ar d ge b le ven. He t bee l d v an het l a n d goe d wor d t h ier b ep a a l d door he t bee kd a l v a n de Re us e l, de Her tg a n g en de vennen de Flae s, de K le ine Flae s en he t Go or. Dat he t bee kdal van de Re use l, de He rtgan g en he t ge bied ro n d d e ven n e n n i e t i s i n ger i c h t m e t p rod uc t iebo ss en h in g n a uw s amen me t een cu l t uur om s la g v a n d e ver ze ker in gsmaatsch appij o m streeks 1920. Beh alve ee n lucr atief b e le ggin g so bjec t w i l de z ij te ven s he t n a t uur l ij ke bee l d van he t o u de K e mpe n l and s ch ap bewaren en te ge l ij ker tijd een fr aai recre atie gebied cr eëren; een en ande r h in g n auw same n me t public itaire doe le in den. Hier door kree g he t landgoed een twee ledige beste m ming, ene r zij d s ec ono misch en an der zijds r ecre atief, die een ruimte lijke we erslag h ad. He t groo tste dee l van he t lan d goe d wer d tussen 189 9 en 1940 aan ge koch t, on tgonn en en in ger icht, de huidige ver sch ijn in gsvorm is kor t n a 19 45 to t stand ge komen toen oo k de laatste ge dee lten we rde n ontgonnen .


17

3. Planologische kenmerken S a m en v at ten d zi jn d e vo l gen de p l ano lo g i sche k en mer ken k a r a k ter is t ie k voor L andgoe d De Utrech t. De ze ken mer ken zijn bepalend voor he t h i s to r i s c h -ru i m te li j k k ar a k te r v an De Utre ch t en dienen daaro m plano lo gisch te worden bescher md, bij voor ke ur in een eigen beste m mingsplan voor he t lan d goe d. De ze waar den wor den door de provinc ie Noo rd-B r aban t geno emd in de beschr ij ving van c u ltuurhistor i sch vl a k ‘ L an d go e d De U tr e c h t’ o p de p r o vin c i a l e c u l tu ur h is tor i sch e w a ar den k a ar t. 1 D e c u lt u u r h i s tor i s c h e vla k k e n kenne n een doorwer king in de Veror den in g r uimte Noor d-Br abant 2011. Dat b et ek en t d at d e g enoem de w a ar den e n k enmer ken in e en bes te m min g sp l an moe ten worden o pgenomen. 2 • • • • • • • • • • • •

1 2

He t bee kdal van de Re us e l D e vennen en h eir es t an ten in he t oo s te l ij k dee l v an he t lan d goe d De bo ssen o p r abatten lan gs de Re use l D e l an e n s tru c tu u r D e Sch e i dijk De midde lee uwse grenswal L an ge Gr ach t De mi dde lee uw se lan db ouw enc lave s Tulder en Dun me t bo lle e sd ek ke n De ho utve ster swon in g me t br an dtore n R us to o r d D e l an ds chap s p ar ken (m e t zi ch t lijnen ) ron d de ho u t ves ter tore n en R us to o r d A r b o r e tu m A r n o l ds p ark De bo erderijen en dienstwon in gen

Cultuurhistorische Waardenkaart 2010. Verordening ruimte Noord-Brabant 2011, artikel 7.3 en artikel 7.4.


18

4. Waardering M onu men tenh ui s B r a b an t h an tee rt v oor h et beoor de le n en w a a rde ring v a n c u ltu urh is tor i sche w aar den de w aar der in gs s tan d aar d van de R ij ksd ien s t voor h et Cultur ee l Erf goe d. De ze cr iter ia zij n: I II I II IV V

C u l tu ur h is tor i sch e w a ar den A r ch i te c t uur - e n k un s th is to r i sch e w a ar den Sit u atio ne le e n e n s e mb l e wa ar den Gaafhe id e n her ke nbaarhe id Z e l d z a amh e i d

I Cultuurhistorisch e waarden L an d goe d De Ut rech t is v a n b e l an g a l s b ij zon dere u it dr u kki ng v an een s oc i a a leco no mi sc he ont w i kke lin g v a n af h et ein de v an de ne gen t ien de ee uw t oen de w oe s te he id egron d voor he t eer s t o p g ro te sch a al we rd o mge vormd t o t p ro d uct i e g r on de n . H e t l an d goe d o n t le e n t z i j n c u l tu u r h istorisc he en soc i aaleco nomische w a ar de a an d e s a men h an g tu s sen de h i st ori sc h- ru i m te li jk e s t ruc t uur van we ge n, bo sperce le n, akkerbouwgron den e n we i l an den en d e a anwe z ighe id v a n p a rkl a nd s ch ap e n ono nt go nnen n a t uur l an ds ch ap . II Architectuurhistorische waarden In zijn algemeenheid is De Utrecht van bij zonder be lan g als voorbeeld van een gr ote on tginning me t een uiter s t f unc tione le en we lo ver wo gen b ebo uw in g d ie ge d uren de een h a lve ee uw to t s t a nd kw am . De architectuur manifesteer t zich als ambach te lij k en lande lijk me t tr aditione le e le men ten , zo als ven ster s me t roeden ver de ling en ho uten l u i ken. B ij zon der v an be l an g w eg en s d e hoo gw a ar d i ge e st he t is che kwaliteite n van he t on twe rp zijn de ho utvester swon in g me t br andto ren, Rusto ord, De Mere l, de twee vo orwer ker swonin gen e n de boer der ijen De Koe koe k, Bo schh oe ve, De Kievit, Kro m sch utten, De Poor thoe f, Nuy dt en E u ss e l. D e ho ut ve s ter swo nin g i s bo ven d ien van bij z ond er be l an g a ls on der dee l van he t o eu vre v an de arch i tec te n A.J. K roph o l ler en J. F. S t aal . W a t b e tre f t m a t e r i a a l geb r u i k i s e r sp r ake van een e enhe id in diver s iteit. Wan t on danks ty po lo gische e n stilisti sche ve rsch illen worden de gebo uwen ge ken mer kt door sober en ambachte lij k materiaalgebr uik; ro de baksteen , r ie ten daken, r ode dakpannen en ho ut. I I I S i tua ti on el e en e n se m b l ew a a rd en Landgoe d De Ut re c h t be s t a at ui t e e n dr ie tal par ken in land s ch ap s stij l, bosbouwperc e len me t daar tussen en c lav es me t gr asen akkerperce len e n een aantal ono ntgo nnen ter reinen me t he idelan dsch ap en venn en. He t g e b ie d b e s ta a t h o o f d z ak e l ij k u i t bos pe r c e len , w a ar v an e e n k le in ge dee l te binn en een r ationee l ver kave lin gspatroon is gele gen. Voo r he t o ver ige dee l tonen de bo spe rce len en de groo tsch alige gras- en akkerperce le n een onr ege lmatig ve rkave lin gspatroo n, geor iën teer d o p lich t slin ge ren de p a den en l anen . Ro nd vakantiehuis Rustoor d en de ho utvester ij wordt h et patr oon g e dom ine erd do or p ar kl a n ds ch ap . D e s to ffer ing v a n d e zi ch t l ijnen in d e h ier aan we zi g e p ar ken v er s ter k t de b e le vin g van de r ui m te l ij ke st ruc tu ur en d e s a men h an g v an ver sch i l len de de len v an het l a n dg oed . O ok op and ere plaatsen binne n he t gezich t on derstrepe n zich tasse n, bijvoor bee ld lan gs de lan ggere kte lanen , de on der lin ge samenh an g. De gebo uwen o p he t lan d goe d hebb en een grote en se mblewaarde als s a me nh an gen d on der dee l v an h et co m p le x.


19

I V G a af he id en h e rken ba a rh eid D e h is tor i sch -r ui m te l ij ke s tru ct uu r v a n l an d goe d D e U tre ch t is goe d bewaar d en her ke nbaar gebleven. In ho of dlij nen ko mt de struc t uur overee n m e t de oor sp ron ke l ij ke o p ze t v a n he t l an d goed . Zowe l h et g ron d gebr ui k, de infr astruc tuur, als de ver kave lin gspatron en en overige structuren zijn in gro te lijnen o vere en komstig de situatie van 1940 . In de naoor logse per io de he bbe n s lech t s ger in ge w ij z i gi ngen p l a a ts gevon den. Dez e be tref fen hoo fdzake lij k he t grondgebr uik en de b e p l ant i n g . De h e id e gr o n de n i n d e M oer b lee k, g e le gen in d e zu i dp unt v a n he t l an d goe d, wer den ge dee lt e l ij k on tgonn en en als bouwlan d in gebr uik geno men. De ar ch itec ton i sche e le men ten v a n he t l and g oed z ijn geen van allen meer gaaf, maar de her ke nbaarhe id is groot, me t uitzon der in g van en ige n ieuwbouw (een aan tal n ieuwe boer der ijen aan de Tulden sedijk en woon - en vakan t ieh uize n a a n de Pr ins Hen dr i k l aan ), me t n am e i n he t we s te li jk ge dee l te v an he t lan d goe d. De inrich ting van he t Arno ldspar k en h et par k bij de ho u tv es ter swo nin g z ijn on a an ge t as t . We l i s de si t u a tie ron d he t vakan tie huis Rustoor d gewij zigd. De voor ge ve l van he t vakan tiehuis kee k uit o p he t oo sten. De hoo fdtoe gangswe g to t he t – he den ster k verwaar loosde , par k wer d aan de ze zij de ge vor m d do or een zandpad me t ro do den dronh aag, die uitkwam op de Dun se dij k. Dit pad is tegenwoor dig n ie t m eer in ge bru i k en de a an s lui t in g o p d e D un se di jk is g ehee l verdwenen. V Ze l d za amh ei d Lan d goe d De Utrech t is een waar de vo l en un ie k c u ltuurhistor i sch e le men t i n d e re gi o, v a nwe ge de o ud ere en jon ge re ont g in nin g s ges ch ie den is. D e U tr ech t vert e genw oord i g t een z e ld z a a mh ei d sw a ar de v anwe ge de gro te o m v an g v an he t l an d goe d, en de s ch a a l w a a ro p v a n de on tginn in gswer kzaamhe den.


20

5. Bronnenlijst Literatuur • • •

C. J.G. Si ss ingh,‘ On tgin ni n gen van de L evens ve rze ker in gm aat s ch appij “Utre ch t” te Hilvaren bee k’, 1 917, over druk uit tijdsch rift Nee r land s Welvaart G e s c h ie d e n is e n b e sc hr i j v i ng v a n h e t l a ndg oe d “D e U tre c h t ” t e E sb e e k, 193 3. S ou ve ni r aan he t l an dgo ed “De U t rec h t” , cir c a 192 5.

Archieven • • •

A rch ief van ver ze ker in gs maatsch app ij De Utrech t te Es beek. A rch ief van ver ze ker in gs maatsch app ij De Utrech t te U tr ech t. Fo toco llec tie van de Neder lan dsche H eide m aatsch appij in he t Nationaal Archief te Den Haag.

Overige bronnen •

Topo gr afische Militaire kaar ten van c a. 1850 en c a. 1905, via Wat WasW aar (h t tp: //www. wa twa sw a ar . n l )


21

Landgoed De Utrecht Stijlengids


22

1.

De stijl van De Utrecht

1.1

Karakterschets bebouwing

Ver spre i d over he t vanaf 1 899 aange le gde landgoed De Utrec ht wer d een groot aantal gebouwen opgericht, i e d e r m e t e e n e i gen f u n c t i e i n h e t gehee l. De o bjec ten wer den n ie t on tworpe n vo lgen s een voor opgeze t plan en h et bo uwe n gebe urde n aar behoe fte, n ie t o p één momen t. Aan en in de bu ur t van de L age Mier dsewe g be vindt zic h d e gro o t st e b ebo uw in gs con cen tr ati e, die onder an dere bes t aat ui t de h o u tv e s te r swo n in g me t b r and to r e n , he t vakan tiehuis Rustoor d, lan d arbeider swon in gen en bo swach ter swo ningen. Diepe r in he t lan dgoe d ligge n de ge bouwen meer ve rspre id. He t gaat dan o m een en ke le d ie ns tw onin g, m a ar me t n a me o m b oer der ijen. T yp ol og ie D e He i dema a t s ch ap p ij h a d een ui tge spro ke n m en in g o ver he t soor t boer der ijen dat op he t lan d goe d wer d gebouwd. Aanvanke lij k moesten ze in geen ge val lij ken o p de Br abantse boer der ij, wan t (o nder an dere ) wat betreft boerderijbouw von d m en de s tree k acht er l ij k. ‘ De Br a b an ts che b o e r d e r i j mag n o g zoo g e ze l l i g zij n en no g zoo vee l sch i lder ach tige i n tér ieur tj es b ie den, a ls won in g is z e mi nde r ge sch i k t….’ ‘L ich t e n luch t wo rde n in on ze Br a b an ts che boer der ijen s le cht s s p a ar z a am t oe ge l a ten en daardoor is he t er be domp t en vuil, voor al vuil, al zal de bewoner dit n ie t t o e s tem me n , o m d a t h i j z i c h den toe s t an d niet an der s kan voor ste llen.’ 3 Bo ven d ien w ar en n ie t Br a b an tse , m a a r Zeeuw se boeren i n be e ld a ls de eer ste pachter s van he t lan d goe d. Hier mee h ad me n zowel een economisch als een maatsch appe lijk doe l voor o gen: ‘…een f lin ke won in g, bewoon d door ee n pach te r, die zijn vak ver s taat en die zijn vee kan plaatsen in een d oe lm at i gen gr up s t al, zal, n aar gehoo p t wor dt , meer no g d an d e boer der ij in e igen e xploitatie een gunstigen in vloe d hebben o p de bevo lkin g. De b ev o lkin g zal he t n u no g eer der wi l l en ge loo ven, d a t ’ t zoo k an en d at ne the i d en or de n ie t alleen is we gge le gd voor de menschen me t kapitaal.’ 4 D e He i dema a t s ch ap p ij w a s v an men in g d at de ty po lo gi e v a n een boer der ij gro ten dee ls we rd bepaald do or het soor t bo eren be drijf. De groo tte van he t b e dr ij f b e p a a l d e d e afm e tin ge n van de b er gru i m te, terwi j l d e groo tt e van d e s t alr u imte afh anke lij k w as van he t aan t a l h e c t ar e w e i la n d e n d e k w a l i t e i t van de grond. 5 B lij ken s he t door de maatsch appij ge schre ve n boe k Boerde rije n in N ede rland w a s men b ek en d m et s tree ke i gen Ne der l an d se b oer der ij typ es. U it de boer der ijen die to t h et e in de van de j ar en 1930 o ver Ne der lan d ver spre i d, n a ar o nt wer p v a n bo uw k und i gen v a n de m a at s ch ap p ij wer den ge bou wd , b l ij k t d at bew u st z ijn ech te r ni et alt i jd e ve n zeer. De t a lr ijk e voor bee ld en v a n He i de ma a t s ch ap p ij- bo erd eri jen di e in he t b oe k wor den ge too nd he bbe n soms e en str ee ke i gen hoof dvor m en min of meer stree ke i gen de taille rin gen. In de mee s te ge vallen gaat he t ec hter o m een o p ze t en hoo fd vo rm d ie in de bet ref fen de stree k in he t g ehee l nie t g eb ru i ke li jk w a s. Zo verrezen op landgo ed De Utrecht v ee l ver sch i l len de b oer der ijen , m a a r geen e nke le die wat be tre ft hoofdvorm en de tailler in g verwant was aan de voor Br aban t zo kar akter istie ke h allenh uis- o f lan gge ve lboer der ij. Inspir atie voor de boer der ijen ui t d e eer s te dec enn ia was o ver duidelij k af ko mstig van voor bee lden uit Utrecht, Ge lder land en meer noor de lij ke pro vin cies.

3

C.J.G. Sissingh,‘Ontginningen van de Levensverzekeringmaatschappij “Utrecht” te Hilvarenbeek’, 1917, overdruk uit tijdschrift Neerlands Welvaart, p. 13 4 C.J.G. Sissingh, p. 14 5 Heidemaatschappij (red.), Boerderijen in Nederland, Amsterdam 1941, p. 44


23

V oor der ge li j ke bo erd er ijen i s t eg enwoor dig de ter m ‘on tginningsty pe’ gan gbaar , waar mee door gaan s een kor t ge velboer der ij me t vaak e en bre der (en h oger ) b edr ij fs ge dee lte wor dt b edo e ld. Oo k in op dr ach t van an dere ‘ bu i ten st a an der s’ ( zo a ls de pro te s tan t se M a a t sch a pp ij v an W e ls t an d ) we rde n de ze boer der ijen in Br ab an t geb ouw d. L ate r wer d he t boer der ij typ e oo k door Brabantse boere n o ver geno men. Van af 19 40 we rd o p De Utr ech t (in de buur t van Tulder ) een aan t al lan gge ve lboer der ije n geb ouw d waar voor de in sp ir atie we l ui t de direc te o m ge vin g kw a m. De ze o pv a l l end e w ij z i gin g van ty po lo gie v a l t s a men me t he t ver sch ijnen van he t boe k Boerde rije n in N ede rland . De Heidemaatschappij lij kt zi ch van af d at mo ment m eer b ewu s t van lo kale t r a di t i e s e n t y p o lo gie ë n . H e t e xt e r i e ur v an de b o e r der ij e n p a s t p e r f e c t i n de Br ab antse tr aditie, waar bij ze lfs wer d ter ugge grepen n aar e lemen ten uit d e ne gen t ien de ee uw. D e b inne n zij de w a s (u i ter a ar d ) w e l v oor z ien v an ee n m od erne s ta l en der ge li j ke. De He idemaatsch appij re aliseer de zich dat arbeider s o p gro te en afge le gen on tginn in gen e en on der ko men moe s t wor den ge boden. ‘ We liswaar is voor d e on geh uw den in de m ee st e g eval l en inw oni n g op de boer der ije n m o ge li jk, ech te r v oor d en geh uwd en l an d arb ei der i s het noo d z a ke li j k, d a t v oor de zen en z ijn ge z in ee n won in g in d e n ab ijh ei d a anwe z i g is’ . 6 De b ouw ko s ten v an de won in gen wer den bew ust l a a g g ehou den , om d at m en wist dat de ar beider s geen ho ge huur kon den betalen. Daar bij wer d in 1918 d e zo gen a am de L an d arb ei der swe t i n ge voer d, w a ar mee de o verh ei d f in an cië le steun ver leen de aan ar be iders, zodat ze een won in g me t een stukje grond konden ko pen. Het stukje gr ond moe st vo lgen s de Heidemaatschappij niet zo groot zijn dat de ar beider gee n tijd meer had voor zijn wer k in loondie nst, maar groo t genoe g o m en ige in komsten als aan vullin g o p he t loon te gen ie ten. 7 Afwerk ing D e He i dema a t s ch ap p ij w a s v an men in g d at de boer der ijen e n a r bei der swon in gen o p een on tginn in g hoo fdz a k e l ij k so l id e en ee nvo ud i g van af werking moesten zijn. Overto llige luxe was onn odig en diende uit he t oo gpun t van ko stenbesparin g te wor den ver me den. 8 V ee l geb ouw en o p he t l a n d goe d ken mer ken zi ch d an oo k d oor ee n doe l m a ti g e n s obe r on twer p. De ho utve ster swon in g en Rustoord zij n hier duide lij ke uitzon der in gen o p, maar die gebouwen hebben dan oo k een bij zon dere func tie. Daken wer den mee s tal voor zien van ro de dakpanne n, die van o udsher g oe d kope r w ar en d a n g e smo ord e, o md a t ze een kor te r pro du ct ie proce s he bbe n. E en a an t a l o bjec te n h ad aan v an ke l ij k een k a p v an s t ro (of r iet ) , maar kree g later ee n panne ndak. Dit gebe ur de ver moe de lijk uit he t oo gpun t van br an dveiligheid. Een en ke le ke er we rd e en dak juist op een l a t e r mo men t ge de kt m e t r i e t , w aa r sch ijn l ij k o m e st he ti sch e re denen. D e zo ken mer ken de don ker gro en g e sch i ld erde l ui ken met roo d -w i tte d i a bo lo besch i l der in g zi jn geen o nd er dee l v an d e oor sp ron ke l ij ke o pz e t v an he t l an d goe d. De eer s te ge bou wen h a d den aan v an ke l ij k g roen e ge sch i lderde luiken met een wit veld, de luiken van de Zes Wo nin ge n h adden op te ken in g een in ge zaagd h ar t en een aan t al boer der ije n en wo nin ge n had van oor spron g he lemaal geen luiken. Stijl N a a s t d e t y p o lo gie i s o o k de d e t a i ll er in g v an de ge bou wen ver sch i l len d, n ie t i n de l aa t s te p l a a ts o md a t de la a t s te boerd er ijen n a geno eg een h a l ve ee uw later we rde n opger ich t dan de eer ste voor wer ker swo nin ge n. Maar hoe 6

7 8

Heidemaatschappij (red.), p. 116 Heidemaatschappij (red.), p. 118 Heidemaatschappij (red.), p. 120


24

ver sch illend oo k, de ge bouwen zijn door hun vor m en vor m ge vin g we l te p l a a t sen in h un e ig en ti jd . On d an ks de we zen sv ree m de typ o lo gie ën ademen de boer der ijen de sfeer van h un e i gen bouwtij d dan kzij kleine e i gen ti jd se d e t ai l s zo a ls me t se l verb a nd, roe den ver de l in g en o rn am ent en. Opvallen d is hierbij dat zon der ui tzon der in g we rd ge ko zen voo r een t r a di t i o n e le u i t st r a li n g. Ge bo uwen we rde n v oor z ien v an wo lf d a ken o f z a d e ld a ke n, r a men v an k l e ine roe den ver de l in g ( hoe we l te lken s op een e i gen tijdse manier ) en ho uten luiken, ge ve l top pen v an v lec ht in gen of v oor sch ot ten, ge ve l s v an mu i zen t an den. Oo k ro de baksteen is stee vast a a n w e zi g, h o e we l s o m s w i t ges ch i ld e r d. D e gem e n e d e ler v an de ar c h i te c tuu r o p h e t l an d goe d h o u d t i n d a t alt i j d we rd ge ko zen voo r een on twerp dat passen d was voor de lan de lij ke o m ge vin g. D e arch i tect u ur m ani fes t e e r t zi c h w a t b e tre f t v o r m ge vin g d a a ro m zond er u i t zon der in g a l s l an de lij k, amb ach te lij k en tr adi t ionee l, m a a r te l ke n s in de s ti j l v a n de e ig e n t ij d . A rchi t e c ten E en an dere v er k l ar in g voor de gro te di ve rs i te it a a n typ o lo g ieën en d e t ai l le r i n ge n l i g t i n h e t f e i t d at de H e i de m a at s c h ap p i j i n d e e e r s te d ecen ni a v an he t l an d goe d l an g n ie t a l ti jd geb ru i k m a a k te v an e i gen arc hite cten. Voor de ontwer pen wer d te lken s een an der e arc hite ct in de ar m geno men, in de mee ste ge v a l le n i e m an d u i t U tr e c h t e n o m s tr e ken . In he t eer ste be gin ve rzor gde de Tilbur gse arch itec t J an van der Valk twee on tw erpe n v oor voo rwer ker sw onin gen. He t be tre ft de won in gen a an de Lage Mier dsewe g 16 en Prin s Hendriklaan 5 te Hoo ge Mier de. De won in g a a n de Pr ins Hen dr i k l aan l a g die p i n he t zu i dwe s te l ij ke dee l v an h et l a n d goe d, he t geb ie d dat a l s k we ker ij w erd geb ru i kt . He t in ter ie ur v an de boswach terswon in g aan de Lage Mie rdseweg we rd in 1909 alweer door de He ide m aatsch appij verbouwd. Van der Valk maakte in 1900 te ven s een on twerp voor e en opzich te rswon in g, maar h e t l i j k t e r op d a t d i t h e t p a nd is w a ar vo or de o pd r ach t u i te in de li jk n a ar de Ams t erd a m se arc hi te ct en A .J. Kro pho ller en J. F. Staal jr. gin g. Zij ver zor gden n ame lij k he t on twerp voor de ho utve ster swo nin g me t br an dtore n. He t arch itec te nduo on twie rp van 190 3 tot 1906 kan too rpande n voor Levensve rze ker in gmaatsch appij De Utr ech t, onder an dere in Lee uwarden, Amsterdam e n Utrec ht. A n d e r e arc h i te c ten d ie o p h e t l an d g o e d a c tie f w ar e n , z i j n d e U tr e c h t s e arc hite ct G. van He erde (boer der ijco mple x achter de ho utve sterswon in g, 190 8 ) en de H i l ver su m se ar chi te c t J. W. Hanr ath (vakan tiehuis Rustoor d, 192 0 ). De oor spron ke lij ke bebouwin g van De Utr echt date er t uit de eer ste vier d ecen ni a v an he t be st aan v an he t lan d goe d, me t u i t lo per s t o t a an de Twee de Were ldoor log (de bo erderijen in de buurt van Tulder ). Me t he t stic hten van he t lan d goe d stonden er ech ter al boer der ijen e n andere geb ouw en in he t ge bi ed. Die ge bou wen he bben in de loop der j aren p laats moe ten maken voor nie uwbouw, o mdat ze te bouwvallig war en en nie t vo ldeden aan de ide eën van de Heide m aatschappij. Alleen de wo ning Dun se dijk 2 en de boerder ij bij he rber g In den Boc ke nreyder (voor malige Ho eve D un ) z i jn no g o ver v an de ou de beb ouw in g. Ver dwene n o ude re be bo uw in g: - T u l derhoe ve ( in 192 4 we rde n de la a t s te res ten ver wij derd ) - He rtgan g-Hoe ve - J ach thuisje Huy sman s (ge s loopt j aren 1950 ). - He rber g Roo sen (bij de Dun se brug) - Ho eve L an ge Gr ach t (alleen de water put re steer t no g) - Ho eve Le uter


25

Ver der was er tij de lijke bebo uwin g, waarvan in midde ls geen spoor meer is. E en voor bee l d i s ee n kee t di e t u ssen Du n en d e L an ge Gra ch t wer d o pg e r i c h t als v e r b l ij f p la a t s vo o r s e i z o e n s arb e id e r s in de zo mer m a an de n . De kee t we rd ge bouwd in 191 1 en was aan de ene kan t voorzien van een k a c h e l , l an g e t af e l met z i t b an ken e n tien twee per soon s bedden. Het an dere g e dee l te v an h e t h o u te n ge bou w w a s in ger ic h t a l s p a ar den s t a l.

Ho ewe l he t l a n d goe d no g vee l a l in d e oor sp ron ke l ij ke st aat v er keer t, he bbe n in de loo p der jaren wi j zi g in gen in de b ebo uw in g p l a a t s ge von den. Zo als ge ze gd is een aantal objec ten ge sloo pt. Op vee l plekken is ge mod ern iseer d, w aarbi j r amen met d ub be l glas zij n aan ge br ach t en o ude rwe t se e le men ten z o a l s v ar ken sd eur tje s z i jn verw ij der d. So mm ige gebouwen zijn voor zien van ee n serr e, dakkape l, of meer in grijpen de u i tb rei d in g. A nd ere geb ouw en zi jn in gr ijpe nd verbo uwd of herbeste md en h ier en daar is nie uwbo uw verre zen. B ij n ie uw ge bouwde panden wer d a a n v an ke l ijk g e ko zen voor een e i gen t ij dse bou ws t ij l (P rin s Hen dr i k la a n 1 a, 1c te Esbe ek en Lage Mier dse we g 16 a). L atere n ieuwbo uw sluit wat betref t hoo fdvo rm en mater i aal beter aan bij de o ude bebo uwin g van he t landgoed ( Pr in s He ndr i k l aan 1b , E s bee k en Ho ogein d ses t r a at 9 ). De ty po lo gi e en me t n a me de s i tu eri ng ( p ara l l e l a an de we g ) ko men e ch ter n iet t eru g bi j d e o ude re be bo uw in g. B ov en di en m is se n de won in gen ee n e i gen k ar a kt er. Een b et er voor bee l d is de ni eu wbo uwwon in g a an de Dun se d ij k 5 te L a ge Mie rde . De situer in g h aaks op de we g sluit aan bij h et landgoed, ne t als de s y m me tr i sch e o p ze t me t de vo o r de u r in he t midden en de een vo udige materialisering.


26

2.

Oorspronkelijke bebouwing

2.1

Middenas: Lage Mierdseweg

Me t de on tginning van he t lan d goe d is be gonnen van u it de cen tr ale midden as, de we g tussen Esbee k en L a ge M ierd e. V an h ieru i t tro k ken d e a r bei der s de he i de in. A a n D e L a ge Mi erd se we g b ev in den z ich me t n a me die nstwonin gen, onder an dere voor ar be iders en boswach te rs. Oo k he t vakan tie hu is Ru s toor d is aan d e ze we g ge s itueer d.

Lage Mierdseweg 5-15 Z e s d ie n s tw o n in ge n Dir ec tie de r Ne der landsch e He idemaatsch ap p ij Ge bo uwen 190 9 R ij k smo n um e n t D e s t ij l v an d e won in gen is l a nde l ijk , doch n ie t s obe r. V oor he t bou wja a r en voor de ze omgevin g is de stij l ui ter s t mo der n t e noe men . D er ge l ij ke g eb ouw en we rde n do or ar chi te c ten ui t de ze om g ev in g p as j aren l a ter on tw orpe n. He t mu urwer k is wi t ge sch i l der d, o p v l ech t ing en in de to ppen n a. He t dak is ge de kt me t ro de pannen . Ve nters zij n voor zien van kle ine roe den ve rde lin g en luiken me t diabo lobe sc hilder in g. Aan de ach ter zij de we rd voo r ie dere won in g een sc hu ur tje ge bou wd , w a ar in r ui m te w as v oor een var ke n, ge it, pr ivaat en o pslag. De schuur tjes zijn nog aanwezi g, maar er a ch ter en t e ven s n a as t he t b lo k wo nin ge n, z i jn o p v ersch i l len de m om en ten g ro tere sc hu ren / g ar a ge s b ij ge bouw d. In he t ach te rs te d ak v l a k v a n de woni n gen is e en groo t a ant a l t u im e lv en s ter s a an ge br ach t.


27

Lage Mierdseweg 16 Voorwer kerswon in g, later boswach ter swo ning met sc huur anne x v a r ke n s h o k A rch i tec t J an v an der Val k 190 0 R ij k smo n um e n t D e won in g is één v an de ee rs te geb ouw en v an he t l an d goe d. H et geb ouw i s w at b e tre f t ho o f dvo r m e n de t a i l ler i n g un ie k voor he t landg o e d . H e t b e t r e f t he t en ige pan d met e lemen ten in Ch aletstij l, zo als he t ho uten voor sch ot op d e ge ve ltop. Op he t Ar t No u ve au tege lt ab le au s t aat te le zen: ‘De on tginn in g van he t Landgoed de Utrec ht is aan ge van gen 25 me i 1899’. Ven sters zijn voor zien van roe denver de lin g en luiken met d i a bo lo besch i l der in g. In 1909 werd he t interie ur alwee r ver bouwd on der le iding van de Heidemaatschappij. De v e r b o u w in g h ie l d in d at b e d s ted e n w e r de n ver van gen door ee n slaapkamer en dat een gro te r u imte die in ge bruik was als ber gplaats een n ieuwe f unc tie als keuken kree g. De schoor steen aan de voor zij de wer d o p een later mo ment verwij derd.


28

Lage Mierdseweg 16a N ie uwb ouwwo nin g XXd D e won in g is in de s ti j l v a n de e ig en t ijd op ge tro k ken e n ref ereer t o p g een en ke le wi j ze a an de oor spr on ke li jke bebo uw ing v a n he t l an d goe d. Om d a t he t ee n eenlaags won ing met een flauw he llend dak be tref t valt de b ebo uw in g n ie t er g o p i n he t l an dsch a p, m a ar w a t be tref t s t ij l e n materiaal(kle ur) past het niet op De Utrecht.

Lage Mierdseweg 17 ‘Rustoor d’ Vakantieh u is me t beheer der swo nin g A r c h i te c t J . W . H an r a th 192 0 R ij k smo n um e n t R us to o r d w e r d geb o uwd a l s v a k an ti e h u i s vo o r d e m e de w e r ke r s v an Le ve nsver ze ker in g Maatsch appij De Utre ch t. In een tijd dat op vakan t ie gaan no g he le maal n iet gebr uike lij k was bood he t bedrij f h aar me dewe rkers de moge lij khe id om in een bo sr ij ke o m ge ving to t rust te ko men. Het g eb ouw wer d on two rpen in l an de li j ke tr ad i t ion a l i st i sche s t ij l. Voo r d e bouwtij d is he t n ie t bijzon der mo dern of vooruitstre ven d. Van sobe rhe i d is g e e n sp r ake. W a t b e tre f t m a ter i a li se r i n g e n de t a i l ler i n g slu i t h e t p an d n i e t aan bij de re s t van de b ebo uw in g o p he t lan dgoe d. De lui ken met beschilder in g ko men nie t terug. He t ge bouw is tegenwoor dig in ge bruik als ho te l. Aan de lin ker zij de (noo rd) is omstre eks 1935 e en for s vo lume aangebouwd. Op he t terre in C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

29

staan versch illen de bijgebouwen, waar onder een mac hine ge bouw (nu wo nin g ) e n k oe t shu i s. V er der z ijn d e re s t an ten v an di ve rs e rec re a tieve bouwwer ken aan we zig, zo als een tenn isbaan en e en zwembad.

Lage Mierdseweg 18 Die nstwonin g Circ a 1920 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als L age Mierdse we g 22 Een voudige die nstwonin g on der zade ldak me t ge me tse lde en wit ge sch i lderde ge ve ls, houte n voor scho t, ven s ter s met kle ine roe den ve rde lin g en luiken me t diabo lobe sc hilder in g. He t gebouw is on der an dere voor zien van een n ie uwe dakkape l.


30

Lage Mierdseweg 20 Die nstwonin g me t schuur Circ a 1920 Een voudige die nstwonin g on der zade ld ak me t ge me tse lde ge ve ls, vens t ers me t klein e roe den ver delin g en luiken me t diabo lo be sch ilder in g. De a a n bou w a an de ach te rz i jd e i s v an l a t er d a tu m.

Lage Mierdseweg 22 Die nstwonin g Circ a 1920 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als L age Mierdse we g 18 Een voudige die nstwonin g on der zade ldak me t ge me tse lde en wit ge sch i lderde ge ve ls, houte n voor scho t, ven s ter s met kle ine roe den ve rde lin g en luiken me t diabo lobe sc hilder in g. He t pand is sterk gewijzigd. Zowel links als rechts be vindt zich een uitbo uw.


31

Lage Mierdseweg 27 ‘ De Mere l’ Ho uten dien stwon in g me t schop A r c h i t e c t J . v a n H a an ( ? ) , f ir m a P ado x af de lin g Ho u tbo uw 191 9 R ij k smo n um e n t He t be tref t de en ige houte n won ing op h e t l an d goe d. W at b e tr e f t s t i j l i s he t o bjec t lan de l ij k en een vo u di g v a n vor m gev i ng. D a ar mee p as t h et i n he t l a n d goe d. He t bou wwer k is vo or zi en v an een z a d e ld a k, ven s ter s m et k l e ine roe den ve rde lin g en luiken me t diabo lobe sc hi ld er in g. D e w an den z ijn bru in geschild erd. E r he bben n a uwe l ij ks w ij z i gin ge n a a n de won in g p l a a t sge von den.


32

2.2

Ten westen van de middenas

In he t noordwe s ten, dich t te gen de L age Mierdse we g, bevindt zich aan de T oren l a an de ho u t ves ter swon in g me t b r and to ren. De tor en is een o pv a l l end e v er sch ijn ing en d a ar mee e en ‘ l and m ar k’ vo or D e U tre ch t. V er der n a ar h et wes t en be v in dt z i ch een clu s ter in g v an boer der ijen e n een j ac ht hu is je i n d e M i ddel ee uw se b ewo nin g s kern Tu l der. Aan de l an ge Pr in s He ndr i k l a an di e n a ar he t zu i dwe s ten le idt, liggen e ven een s bo erderijen , maar oo k n ie uwere woonh uizen en ee n voorwe rkerswonin g. Opvallen d is d a t z o w e l de o u d s te a l s d e j o n g s te b o e r der ij e n i n d i t geb ie d li g ge n .

Torenlaan 1 Ho u t ves te r swo n in g me t b r and to r e n A.J. Kr opho ller e n J. F. Staal jr. 190 5 R ij k smo n um e n t He t ge bouw d ien de a ls won in g voor de ho u t ve s ter ( l a ter ren t mee s ter ) v an he t l an d goe d. D a arb ij h a d d e t oren ee n fu nc ti e a ls u it k ijk po s t o m he idebr anden vro egtijdig te sign alere n. Arbe ider s ston den h ier de hele dag o p wach t om de hei in de gaten te ho uden. De ho utve ster swon in g me t br an dtore n is uniek voor he t lan d goe d. He t g eb ouw i s vr ij tr a di t ionee l e n l ande l ij k van opze t, maar voor zien van r ij ke en e i gen t ijd se de t a i l ler in g d ie z ich ui t in h ard s tee n en si er me tse l wer k in de ge ve ls en de zin ken bekle din g van de ho uten br andto ren. De luiken zijn v oor z ien v an de ken mer ken de di a bo lo be sch i lder in g. Tegenwoo rdig is he t pan d in gebruik als kantoor vo or de ren t mee s ter. Een ge dee lte wor d t no g bewo ond. Er he bben n auwe lij ks wij zigin gen plaatsge von den.

Torenlaan 2 en 2a Die nstwonin g Circ a 1910 D ie ns tw onin g me t g ro te h a a k s a ange b o u w de b e dr i j f sr u i m t e n a as t de ho utvester swo nin g. De stij l is lande lij k en tr aditionee l, de tailler in gen en C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

33

sch i lderwerk zijn kar akter istie k voor h e t l a n dg o e d. De bed r i j f sr u i mt e i s h e r b e s tem d t o t w o n i n g. Hier is een fo rse ser re aan ge bouwd.

Torenlaan 3-3a-3b-4a-4b-4c Boe der ijc omple x ‘ De Gr oo te Boerder ij’ of ‘Julian ahoe ve’ Arch itec ten G. van Heer de te Utr ech t en Af de lin g Ge bo uwen Neder lan dsche Heidemaatschappij te Arnhe m 190 8, 1917 en later B l ij ken s een te ken in g u i t 190 8 wer d d oor de U tr ech t se arc hi te ct G. v a n He erde he t boer der ijcomple x on twor pen dat ach te r de houtve s ter swon in g we rd ge bouw d. H et w as de eer s te boer der ij van he t lan d goe d, di e in de beginj aren ‘ de groo te boer der ij’ we rd genoemd. De aanvr aag bestaat uit een woonhuis met stallin g voor 60 koe ien, e en sch uur en een po t- en var ken sstal. Me t n ame de bo erderij (‘ woonh uis me t stallin g’ ) he ef t een uiter lij k dat voor Noor d-Br abant nie t er g gangbaar was. Het gaat dan wel o m een langge ve lbo erder ij, maar wat be tre f t d e t ai l le r in g i s e e n i n s pir a t ie uit Utr ech t en h et rivieren ge bied duide lij k af lee sbaar. Met n ame de kopge ve l van he t woonh uis me t win d veren e n een make laar is er g typere nd voor die regio. De gebo uwen h ebben wo lfdaken, ven s ter s met kle ine roe den ve rde lin g en luiken me t diabo lobe sc hilder in g. De bo erderij en de po t- en var ken sstal s t a an no g a an he t p l ein en zi jn n u i n g e b r u i k a ls w o n in g. De s c h uur s to n d a a n v an ke li j k p ar a l le l a a n de b oerd er ij e n i s e n ke le d e c e n n i a ge le den ge s lo o p t. L a ter i s w e l e e n ( in mi d de l s v er bou wde ) k ap sch uu r n aas t de pot - en v ar kens s t al ge ze t. He t ge bouw dat he t ple in aan de rec hter zijde begren st wer d in 1917 g eb ouw d a ls p a ar den s tal m e t won in g en w as voor z ien v an een s troo ien o f r ie ten d ak. A an van ke li jk li ep he t n ie t ver der dan de toren i n he t mi dd en. A ch ter de tore n wer d een sch uu r op ge tr okke n. He t s t a l ged ee l te is in d e j are n 1980 her be s temd to t won in gen, waarbij de ge ve ls zijn ver nie uwd. Aan de an dere kan t van de tore n zij n een ‘ s tal’ ge dee lte en een wo nin g t oe ge voe g d. C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

34

D e ver sch i l len de ge bouwe n zij n in d e loo p de r t i jd ver sc hil l en de m a len aan ge past, ver bouwd en voor zien va n kle ine uitbouwen, dakkape llen, n ieuwe vensters en derge lij ke. Hier me e is een dee l van de authen ticite it ver lor en gegaan. De bouwgesch ieden is is n ie t meer goe d af le esbaar.


35

Situatie van de gebouwen in 1917

Torenlaan 5 ‘ De Koe koek ’ Boer der ij A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 193 2 Kor t ge ve lboer der ij De Koe koe k wer d gebo uwd in 1932 . Het be tr ef t een typ i sche ontgin nin gsboer der ij in lan de lij ke s ti j l en me t so bere de tailler in g. D e ken mer ken de l ui ken m e t d i ab o lo bes ch i lde ri n g zij n oo k h ier a an wezi g . Ach ter h et wo onhuis be vindt zich een gr ote gr upstal voor me lkvee, t a s r u i m te e n o p s l a gr u i m t e voor wagen s. In de vl e ug e l d ie re ch ts a an de b o e r der ij i s g e b o uw d w ar e n d e broo do ven, wc e n varkensstallen ge situeer d. He t boere nbedr ij f is no g altijd actief.

Hoogeindsestraat 8 ‘Leuter’ K ap sc h u ur e n b a khu i s, d e bo e r d er i j i s r e c e n te l i j k af geb r o k e n XXa Boer der ij Le uter (= laag ge le gen gron d) is eind 2011 afgebro ken we gen s bouwvallighe i d. He t ge bouw dateer de van c irc a 1 880 met een ker n uit 1 7 8 0 . E e n bak h u i s e n kap sc h u ur u it h e t b e g in v a n de tw int i g s te e e uw l a t e n no g zien dat he t gaat om een voorm a l i g a gr ar i s c h e n se mb l e . M e t h e t af bre ken van de boer der ij is ech ter ee n groo t dee l van de c u ltu urh is tor i sche w aar de ten ie t ge d aan.


36

Hoogeindsestraat 9 N ie uwb ouwwo nin g me t gar age en n ieu we kapsch uur 198 4 V o l gen s he tze lf de o nt wer p a ls Pr ins Hen dr i k l aan 1 b, Es bee k D e ze n ieu wb ouw won ing i s o p ge tro k ken in de s t ij l v an h et l a n dg oed . M e t de g e ve l s in rod e b a k s teen, h et rod e z a d e ld a k, ram en me t bo ven l ich te n en l u i ken me t d i a bo lo besch i l der in g p a s t de won in g re de l ijk g oe d b ij de o ud ere gebouwen. De situering, me t de no kas par allel aan de weg, sluit ech ter n ie t a a n bij he t lan d goe d. Hoe we l er afg e z ien v an d e s i tu eri ng we in i g op he t on twerp is aan te mer ken, mist h et een eigen kar akter. Naast he t pan d is in 198 8 een h istoriser ende gar age (als ware h et een houten scho p) gebo uwd. D e k ap sch uu r s t aat e ven ver dero p.

Tuldensedijk 9 en 11 Du bbe le boer der ij Circ a 1940 Di t bij zondere ge bo uw b evat tw ee ge spie ge lde woningen me t in he t midden (beper kte ) stalr uimte. De hoo fdvo rm van he t ge bo uw is kar akter istie k voor alle boer der ijen ro nd Tulder (wo lf d ak), e ven als de d e t ai l le rin g. De r a men en bo ven l ich ten z ijn voor z ien v an roe den ver deli n g. D e lu i ken he bben d i abo lo be sch i lder in g. H et st a l g ed ee l te i s ge po td eks e ld. Re ch ts v an he t o bjec t st a a t een hou te n s t a l v an re cen te aar d.


37

Tuldensedijk 12 ‘ A als t -ho eve’ (o p de A als t hei de ) Boer der ij me t di ver se bi j gebo uwe n 191 3 De Aalsthoeve we rd van af 1913 bewo ond door Dirk van Liere uit Zeelan d. Hij was he t ge zinshoofd van één van de eer ste f amilies die gin g boeren op D e U tre ch t. D e bo erd erij he ef t we lis w aar de voor de ur i n de lan ge zij ge ve l, maar is bepaald geen Br aban tse langgeve l. H et g ebo uw i s t en o p zi ch te v an een langgeve lboer der ij er g bree d en h oo g, maar n ie t lang. Een k a r a k ter is t ie k e le men t i s de w i t te g e ve l top a an de voor z ijd e, die b ij m eer boer der ijen o p he t landgoed te rugkomt. He t pand is voor zien van een r ood dak, r amen me t klein e roe den ver delin g en luiken me t diabo lo be sch ilder in g. Op het er f staan naast een vr ij nieuwe gro te stal een bakh uis anne x var ken sstal, een sc h aapskooi en een kapsc huur me t ho uten wande n.


38

Tuldensedijk 14 ‘ De Po or thoef ’ B o e r der ij me t b a kh u is e n k a ps c h uu r A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 194 0 De Poo rthoef be vindt zich in de b uu r t v an Tu ld e r , w a a r zic h mee r boer der ijen uit de j aren 19 40 be vin den. Sc huin te geno ver he t pan d ligt T u lden sedijk 9 -11. De boer der ij s lui t w at typo lo gie be tr ef t aan bij de Br ab an tse lan gge ve lb oer der ij. De s t ij l i s lande lij k en tr ad i t ionee l. De taille rin gen zo als de r amen en luiken, maar oo k boerenvlech te n en m u i ze n t an de n l an g s de d a k r and z i j n kar akter istiek vo or het lan dgoed. Intern werd het ge bouw voo r zie n van een f linke grupstal en, daar van ge sche iden, stallen voor var ken s en paarden. Aan de boer der ij is h et een en an der ver nie uwd (o. a. r amen en de uren), maar de in de lin g is no g gro ten dee ls authen tiek. He t bakhuis en ee n kapsch uur zijn no g aanwe zig.


39

Roovertsebaan 1 Boer der ij Bo uwj aar on be ken d, groo tsch alige ver bouwing 1939 He t pan d was in ge br uik als boer der ij, toe n he t wo onhuis in 1939 f or s wer d v er groo t. He t st a l ge dee l te a an de a ch te r zij de we rd d a ar bij n ie t gew ijzi g d. De stij l van he t voor huis is tr adition ali stisch en er g kar akter istie k voor he t e in de van de j ar en 1930. He t be tref t he t e nige wo onhuis dat me t ee n r ie ten k a p wer d u it g e vo e r d e n de k ap a l s zo dan ig heef t beho uden. On dan ks de r a men me t k l e ine roe den ver de l in g en de l ui ken w ij k t he t g eb ouw a f v a n de an dere bebo uwin g. Enke le j ar en ge le de n is rech ts een uitbouw ge creëer d.

Roovertsebaan 1a J a ch thu i s 190 0 R ij k smo n um e n t He t j a ch thui s wer d g ebo uw d in opd r ach t v an no t ar i s Hu ys m an s o p de plaats waar zich he t midde leeuwse hoe ve comp lex Tulder bevond. In de voor ge ve l is een steen in gemetse ld van de ter plaatse afgebro ken l een hoe ve v a n de ab d ij v an A verbo de. H et eig en l ij ke j ach th ui s is v an


40

b ij zo nde r k le in fo rm a a t. In d e j aren 199 0 wer d ree d s een for se a an bou w g e p l a a t s t teg e n d e ach te r ge ve l. I n m id de ls i s d ie a a n b o u w ver v an gen do o r een nie uwe, no g gro te re in af wij ken d mate riaal. Het oor spron ke lij ke huisje is wit ge schilde rd e n voor zien van kruisven ster s met onder luiken en een zad e ld ak me t ge smo ord e kru i sp annen . S a m e n m e t h e t b u u r p an d R o o ve r t se b a an 1 vor m t h e t j ac h t h u i s e e n uitzon der ing op he t lan d goe d.

Roovertsebaan 1b K ap sc h u ur J ar en 1970 He t be tref t een kapschuur waarin een won in g is ge creëerd. He t ge bouw hee f t een at yp i sche l i ggi ng , me t de o pen in g van de we g af.


41

Roovertsebaan 2 ‘ Den Eu s se l’ Boer der ij me t (o ude re ) k a p sch uu r A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 194 1 V o l gen s he tze lf de o nt wer p als Roover tsebaan 3 De bo erderij is vo lge ns he tze lfde mo de l als De Po or thoef ge bouwd. De Br ab an tse lan gge ve lb oer der ij is her ken baar. An der s dan bij De Poor thoe f s t ee kt he t dak aan b ij de ko pgeve l van he t bedr ijf s ge dee lte o ver . Ee n d er ge l ij k v er sch ijn se l kw a m vee l voor in h et ge bie d tu s sen Den Bo sch en E in dho ve n. D a t de Hei de m a a ts ch app ij be ken d w a s me t d i t e le men t in d e Br ab an tse boer der ij bouw, b lij kt u it een fo to in he t boe k Boerderije n in Nede rland . 9 De taille rin gen zijn ver der kar akter istie k voor he t lan d goed. De r ie ten kap lij kt een latere wij zigin g. Aan de boer der ij is het een e n ander g e w ij z i gd (ra m e n z ij n ver n ie u w d e n v ar ken s de ur tje s v erw ij der d ), maar de i nd e lin g i s no g gro tend ee l s au then t ie k. A ch ter h et p an d s t a a t e en (m o ge li jk o ude re ) k aps ch uur, w a ar v an de o pen z ij de i s dich t ge me t sel d .

9

Heidemaatschappij (red.), p. 17


42

Roovertsebaan 3 ‘ De N uy dt ’ B o e r der ij me t b a kh u is e n k a ps c h uu r A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 194 4 V o l gen s he tze lf de o nt wer p als Roover tsebaan 2 D e E u sse l en De N uy dt we rde n v o lgen s he t ze lf de on t werp ge bo uw d. O ok h ier is he t een e n ander gewij zigd aan de r amen e n de var ken sdeur tje s zijn verw ij der d. He t d ak i s no g gehee l ge de kt me t ro de ver be ter de Ho llands e pannen. Op he t er f aan de ach ter zij de staan een bakhuis en e en (moge lij k o ude re ) kaps ch uur.

Roovertsebaan 4 en 5 ‘ Zan dhoe ve’ K apsc huur, de bo erderij is ge sloo pt of n ooit ge bouwd 194 4 In he t uiterste noor dwe s ten van he t lan dgoed staat de ze kapsc huur, die in 198 4 is herbeste md tot twee dienstwon in gen. Me t de won in gen zijn we zensvr eemde e lemen ten in he t gebouw geko men, zo als


43

wo onhuisven s ter s me t luiken e n tuime lven sters in he t dak. In he t midden is een te rugliggend gedeelte in hout g e m a akt, w a a r mee h e t b e e ld v an de k a p sch uu r en i gs z in s is g eh an dh a af d.

Gagellaan 1 ‘Gage l-h oe ve’ Boer der ij 191 5 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als de Aalsthoe ve en Bo sch hoeve D e bo erd erij a an de G ag e l l a an w erd n aar he t voor bee ld van de Aalsthoe ve g eb ouw d. Een n ie uwe toe voe g in g is de n a am van de b oer der ij in de w it t e ge ve ltop. Luiken zijn bij dit pand n ie t aanwe zig. Op he t er f staat n aast een vr ij n ie uwe gr ote stal een open koe ien stal.


44

Prins Hendriklaan 1, Esbeek ‘Bo sch -h oeve’ Boer der ij 191 5 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als de Aalsthoe ve en Gage lhoeve Ook de Bo sch hoe ve wer d n aar he t voor bee ld van de Aalsthoe ve ge bouwd. Hier zijn wel luiken aangebr ach t. De voor ge ve l i s v an de Pr in s Hen dr ik l a a n af ge kee rd. D e n aam van de b oer der ij s t aat in de ge veltop aan de zijde van de Pr ins Hendr iklaan. Par allel aan de bo erderij ligt een var ken ssch uur. Aan d e an dere zi jd e v a n de we g be vi ndt z i ch een kap sc hu ur me t w an den v a n ho ut.


45

Prins Hendriklaan 1a, Esbeek N ie uwb ouwwo nin g 197 5 He t be tref t een een laags woonh uis uit de j aren 19 70 dat is gebo uwd in de s t ij l v an de e i gen ti j d. D e s t ij l e n m a t e r i a l i se r i n g i s in h e t g e h e e l n ie t v erw a nt a an di e v a n he t l an d goed . Oo k de tu in p as t n iet b ij he t k arak t er v a n De U tr e c h t.

Prins Hendriklaan 1b, Esbeek N ie uwb ouwwo nin g me t sch uur 198 4 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als Hooge indse str aat 9 D e n ieu wbou wwon in g is op ge tro k ken in de st ijl v a n he t l an d goe d. M et d e g e ve l s in rod e b a k s teen, h et rod e z a d e ld a k, ram en me t bo ven l ich te n en l u i ken me t d i a bo lo besch i l der in g p a s t de won in g re de l ijk g oe d b ij de o ud ere gebouwen. De situering, me t de no kas par allel aan de weg, sluit ech ter n ie t a a n bij he t lan d goe d. Hoe we l er afg e z ien v an d e s i tu eri ng we in i g op he t on twerp is aan te mer ken, mist h et een eigen kar akter. Naast he t pan d staat een sc huur, e vene ens in stij l.


46

Prins Hendriklaan 1c, Esbeek N ie uwb ouwwo nin g 198 4? D e won in g is in de s ti j l v a n de e ig en t ijd op ge tro k ken e n ref ereer t o p g een en ke le wi j ze a an de oor spr on ke li jke bebo uw ing v a n he t l an d goe d. Om d a t het een eenlaags woning met flau w helle nd dak be tr ef t valt de be bouw in g n ie t er g o p i n he t l an dsch a p, m a ar w a t b e tre f t s t i j l e n m a ter i a a l ( k leu r ) p a s t he t n ie t o p D e U tre ch t.

Prins Hendriklaan 5, Hooge Mierde Voorwer kerswon in g met o sse nstal A rch i tec t J an v an der Val k 190 0 R ij k smo n um e n t Same n me t d e vo o rw e r ke r swon i n g a a n de L a ge Mi erd se we g is d it de eer s te b ebo uw in g van he t landgoed als zo dan ig. De wo nin g werd gebo uw d n aar on tw erp v an de T i l burg s e arch i tec t J a n v a n der V a l k en lag b ij de kwe ke rij van De Utrech t. Ne t als bij de Bo sch -hoe ve is de voor ge ve l van de we g af ge keer d. Oor spron ke lij k was oo k dit pand aan de binn enzijde voor zien van bedste den. Aan de buiten zij de heef t he t ty pisch e kenmerken zo als een b es che ide n hoo fd vo rm, roo d (w o lf )d a k , r am en m e t roe denv er de l in g en luiken. De ge ve ls zi jn wit ge schi lder d. He t ge bo uw hee f t on dan ks ver bouwin gen h et kar akter we te n te behouden. Tot c a. 1985 ston d tegeno ve r he t pand e en uitkij ktor en om in een vroe g s t a d iu m b o s r an d t e k un n e n s i gn a le r e n . D e w o n in g w e r d ge bou w d met e e n ho u ten schu ur tje o nder ee n z ade ld a k , w a ar in z i ch oo k e en o ven be von d. Re ch ts van he t pand staat te genwoor dig een ie ts n ie uwer sch uur tj e. S ch ui n ach ter Pri ns Hen dr ik l a a n 5 s t a a t e en ho ut en o ssen s t a l on der w o l f d a k, d ie te gen w o o r di g in ge b r u i k is a l s j ac h th u is. H e t i s vo l ge n s d e o ver le ve ring he t eer ste bouwwer k van he t landgoed. He t we rd ge bruikt o m d e o sse n t e s t a l l en d ie we rde n g ebr ui k t voor de on t g inn ing v a n he t l an d. He t ge bouw i s j aren in ver val gewe es t, maar o pgekn ap t en in ge brui k g eno men door de J acht co mb in a t ie.


47

Prins Hendriklaan 2, Hooge Mierde ’ t A anr ij t’ Boer der ij Circ a 1930 ’ t Aanr ij t is een boer der ij in de vorm van een kapsc huur. De Heidemaatschappij bouwde v a ker w o n i n ge n vo l ge n s di t m o d e l, m a ar di t i s he t en ige voor bee ld op De Utrecht. Er is vee l aan he t o bjec t ver bo uwd. Zo zi jn on der an dere de r am en me t de o pget i lde d akvo et niet oor sp ron ke lij k. Op he t er f bevin den zich sc hure n en stallen uit diver se bo uwperiodes en een dr iero eden hoo iber g.


48

Prins Hendriklaan 1 en 3, Hooge Mierde T - boe r der ij Circ a 1920 R ij k smo n um e n t T - b o e r der i j i n h e t u i ter s t e zu i d w e sten v an he t l a n d goe d. He t p an d be v a t twee won ingen. Hoewel o p he t landgoed nie t vee l T-boerder ijen staan, heeft het ge bouw qua materialisering en de t ail l er in g we l d e ken mer ken d ie he t groo ts te dee l van de be bo uw in g kar akteri se er t. E r heb ben wij zi gi n gen p l a a t s ge von den in de g e ve lo pen in gen, maar de hoo fdvor m en de inde ling zijn no g gro ten dee ls oor spron ke lij k.


49

2.3

Ten oosten van de middenas

De be bo uw in g aan de oo s t zij de i s zeer ge var ieer d. Di ch t te gen de L age Mie rdseweg ligge n een tuin man swo n in g en de V ie r W in den ( v ier a r bei der swon in gen ). Er s t a an bo er der ijen ui t d e vie r eer st e decen ni a v a n he t l an d goe d en he t pan d D un se di j k 2 d a te ert z e lf s v an voor d ie ti jd. O ok i s er n ie uw bou w (D un se di j k 5, L a ge M ie rde ) . D un se dij k 3 be tre ft herber g In den Boc ke nrey der , een pleister plaats vo or wande laar s.

Kinderlaan 1 ‘Kromschutten’ Boer der ij Circ a 1926 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als Dunsedij k 1 He t voo rhu is v a n de boer der ij is gel i j k d a t v an a a n De Eks ter. He t ach te rhu i s is vo lgens een ie ts on tw ij ken d on twe rp ge bouw d. De b oer der ij is m e t he t s ma l l ere vo orh ui s een typ i sch voo rbee l d v an een on tginn in gsboe rde rij uit de j aren 192 0. De vlec htin gen , de ver sie rde to p en d e ven st e r s m e t lu i ke n g e ven h e t ge b o u w een vr ij r ij k u i ter lij k. De geve ls w ar en v an oor s pron g n ie t w i t g esch i l der d. Er he bbe n g een gro te wij zigin ge n plaatsge von den. Op he t er f staan een kapschuur me t houte n wan den , een scho p en een nie uwere sch uur.

Kinderlaan 2 Boer der ij A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 192 9 He t be tref t een boer der ij uit 192 9 die wer d gebouwd me t een sy mme tr ische voor ge ve l. De voor deur be von d zich hie rbij in he t midden. B ij e en ver bouwin g is e nke le dec enn ia ge le den he t voorh u is aan de linker zijde u i t ge b r e i d. M e t de z e v e r b o u w i n g i s d e b o e r d e r i j d e k a r ak te r i st ie ke uitstr alin g van een on tginningsboer der ij kw ijtger aakt. Aan de lin kerzi jd e b ev in d t zi ch ee n for se h a a k se a anb ouw . A ch tero p he t er f s t a a n een k a p sch uu r en e en gro te re cen te sch uur.


50

Kinderlaan 3 W on in g A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 191 9 D e won in g we rd ge bouw d vo l gen s he t on t werp v an de p aa r den s t a l me t wo nin g a an d e To ren l aan. In eer s te in st a nt ie w a s ver gu nn in g ge vr a ag d vo or e x ac t h e t ze l f de ge b o u w , m a ar u i te i n delijk vroe g re ntmee s ter Sissingh een gewij zigde ver gunning aan, waarbij de stal kwam te ver vallen. De huidige wo nin g h eef t ee n d w ars v o lu me d at u i t d e b o u w t i j d lij k t te d a ter e n . V er moe de lij k is du s toch ee n klein ge dee lte van de st al geb ouw d. In a f wij k in g van he t o nt wer p wer den o p de ve rd ie pin g tw ee v en s ter s gecr eëer d in plaats van éé n. He t gebo uw heef t lan de lijke de taille rin gen z o a l s m u i ze n t an de n , r am e n me t k le i n e ro ede nver de lin g en luiken . Er is we in ig gewij zigd aan he t gebouw. Mo ge lijk was he t dak oor spron ke lij k ge de kt me t stro of r ie t. Op he t er f aan de ach ter zij de staan ver sch illende m od erne s ta l l en e n s chu ren.


51

Prins Hendriklaan 2, Esbeek Die nstwonin g (tuin m an swon in g) me t schop Circ a 1920 R ij k smo n um e n t Dich tbij de Lage Mier dsewe g en naas t De Merel ligt deze dienstwoning, b e t e r b e ke n d a l s de tu i n m an sw o n i n g. H e t ge b o u w p a s t w a t b e tr e f t hoo fd vo rm en o p ze t b ij a n dere d ien s twon in gen o p he t l an d goe d, zoa l s de voor wer kerswon in g aan de Pr in s He ndr i klaan, de woning met paarden stal a a n de T oren l a an e n K in der l a an 3 . O ok de ze won in gen z ijn v an bes che id en fo rm aat en wo rde n af ge de kt do or een wo lf d ak. I n he t lagere ge dee lte re ch ts was ruimte voor en ke le stuks vee. Er hebben gee n in gr ijpende wij zigin ge n plaatsge von den.

Prins Hendriklaan 3, Esbeek ‘ Spie -ho eve’ (o p de Spiehe ide ) B o e r der i j me t lo ss t a and e s c h u u r Circ a 1915 De Spiehoeve is ver ge lij kbaar me t de Aalsthoeve, Gage lhoe ve en Bo schh oe ve. H et ge bo uw wij kt ie ts af van de dr ie b oer der ijen , m aar de on tw erpe n z i jn verw a nt en d a teren ui t de ze lfd e pe rio de. D e ge ve ls van de Spieho eve zijn voor zien van een dikke laag pleister wer k, zo dat wij zigin gen n ie t m eer goe d af le es ba a r z ijn. A an de ach te rz i jd e i s een l a g ere s t a l te gen he t ho of dvo lume aange bouwd. Op he t terre in staan twee gro te geme tse lde s c h ur e n .


52

Prins Hendriklaan 4, Esbeek ‘ De K ie vi t’ Boer der ij 193 8 A a n he t e ind e v an d e Pr in s Hen dr ik l a a n is boer der ij De K ie v it bee ldbe p alen d ge le gen. He t voorh uis is n og oor spron ke lij k, maar het ach te rhu i s is in gr ij pend gew ij zi gd. Wa ar n u een e nor me d w ar s vleu ge l n aar lin ks uitstee kt, stond oo it een ho ge lan db ouws ch uur me t wo lfdak. De o p ze t w as ver ge l ijk b aar me t D e Koe koe k, w aar oo k te gen de re ch ter zij ge ve l een h a a k s v o lum e m e t v ar k e n ss t a l le n i s. De sch uur h ad steunberen te gen de zij ge ve l, net als de Aalst-, Gage l- en Bo sc hhoe ve. L in k s v a n de boer der ij i s e en groep s ac co mmod a t ie ge bou wd in de st i j l v a n he t ho of dge bouw. He t gebouw heef t n et a l s de boe r der i j e e n wolf d ak m et ro de p annen, r a men me t k le ine roe den ver de l in g en h ou ten l ui ke n me t d i a bo lo besch i l der in g.


53

Vier Winden 1 Die ns tw onin g me t s chu ur en kapsch uu r A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 192 0 R ij k smo n um e n t De Vier Winden, o ftewel vier arbeider swon in gen, waren oor spron ke lij k aan d e L a ge Mie r d se w e g ge p l and , t u ss e n de Pr ins Hen dr i k l aan (w a a r De M ere l n u s t a a t ) e n d e p le k w aa r D e V i e r W in den z ijn g eb ouw d. D e vie r woni n gen we rde n v o lgen s één on twe rp ge bo uw d. D e so berhe i d d ie de He i de m a at sch a pp ij n a st ree fde kom t b ij d e ze wo nin ge n bi j zon der goe d to t u i t in g. D e wo nin ge n had de n a an va n ke l ij k een d a k v a n st ro o f ri et , ram en me t klein e roe den ver delin g zon der luiken, opge klampte de uren en kle ine stalve nster s in he t ach ter ste ge deelte. De wo nin gen zijn vrijstaan d met ron do m r uim t e om en ke le s tu k s vee te ho u den en o p k le ine sch a a l gewassen te ver bouwen. De ar be ider s konden zo voo r zien in h un e igen on derh oud. I n de l o o p d e r ti j d z ij n d e d a ke n ver n ie u w d e n me t r o de p a n n e n ge de k t. Vie r Win den 1 ver ke er t no g voor een gro ot dee l in de oorspro nke lij ke staat. D ir ec t ach ter h et de won in g st a a t een sc hu ur, a ch te rop he t er f s t a a t een g ro te k ap sch uur d ie i s her be s tem d t o t a te li er.


54

Vier Winden 2 Die nstwonin g me t schuur tje A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 192 0 R ij k smo n um e n t O ok b ij V ier W in den 2 he bben ge en g ro te w ij z igi ng en p l a at s ge vo nde n. A an de linker zijde is ee n op e n u i tbo uw ge p l a a ts t.

Vier Winden 3 Die nstwonin g me t schuur tje A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 192 0 Vie r Win den 3 is in 1994 ver hoo gd en voor zien van e en aan zien lij ke aanbouw aan de linker zi jde. Het gebouw heef t n u een zade ldak, waar dit eer st een wo lf dak was. Van he t besch eiden o ntwe rp en de een heid die he t vor mde me t de o ver ige vier won in gen is niet vee l o ve rgeble ven.

Vier Winden 4 Die nstwonin g me t schuur en bakhuis A f de li n g Geb o uw e n Ned e r l an ds c h e H e i de m a at s c h ap p ij te A r n h e m 192 0 D e won in g is l a n ger d an de an dere d ri e p an den. Oo k d i t ge bou w heeft i n de loo p der tijd een zade ldak ge kr egen. De sch oor steen staat n ie t me er o p de oor spron ke lij ke ple k. Lin ks staat een bakhuis, ver der n aar ach te ren een s ch uur /scho p.


55

Dunsedijk 1 ‘ De Eks ter’ Boer der ij 192 6 Vo lgen s he tze lf de o ntwer p als K in der laan 1 De Ekster wer d in 1926 gebouwd als boe rde rij en is tegenwo ordig in g e b r u i k a ls g o lf c lu b. He t geb o uw is v r ij dr a s tis c h ver bo uw d; a an v ank e l ij k h ad he t n ageno eg de zelf de in de li ng en de t ai ller in gen als d e bo erd erij K inder laan 1. Me t n ame de dakr and, he t dak(over ste k) en de inde lin g van d e voor ge ve l zijn dr asti s ch gew ij zigd . De de ur i n d e voorgeve l is later a a n ge br acht , w a ar b ij he t ven s ter op de ver d iep in g ver der n a ar l in k s is g e p l a a t s t. M e t de ko ms t v an de go lf c lu b is in de rec hter zij ge ve l een n ieuwe en tre e gecreëe rd. De boer der ij is door de wijzigin gen nie t meer goed her ke nbaar als on der dee l van he t lan d goe d.


56

Dunsedijk 2 W on in g met s chu ur XIX D un se di jk is één v an de twe e p and en di e no g re steren van voor de stich t in g van he t landgoed. He t was de wonin g van j ach to pzie ner Van Gee l. He t geb ouw li gt p ar alle l aan de o ude door gaan de we g. De o ud e ge ve ls zijn dee ls gepleister d en wit gesch i lde r d . H e t d a k is v e r n ieu w d .

Dunsedijk 3 U i t sp ann ing ‘I n de n B oc ken rey der’ He rber g e n boer der ij me t kapsch uur en scho p Circ a 1930, boer der ij XIX Re eds voor he t stich ten van he t lan dgoe d lag er bij de Dun se brug een boer der ij /her ber g. In den Bo c kenrey der be vindt zic h op he t er f van Hoe ve Dun. De boer der ij he eft een o u dere kern , maar is en ke le decen nia ge le den gron dig ve rbouwd. De uitspann in g bestaat u i t d e b o e r d e r i j , twe e k le in e r e stallen, een kapsch uur, een gr ote stal en ee n put me t putmik. In 1938 werd een tappe rij geo pen d in de kle inste stal. Te genwoor dig is oo k de kapsch uur in gebr uik als ee t- en dr in kge le genhe id. Alle ge bouwen zijn in de j aren 198 0 gron di g ve rbo uwd , w aar bi j on der an dere r ie t de kking op een ged ee lte v a n de d a ken is a a ng ebr ac ht . Hoe we l de o bjec ten door de v er bou win g een ‘f ace lif t’ hebben ge kregen, is de uitstr aling van het boerenerf me t de her be s temm in g v an he t co m p le x g oe d be w aa r d geb le ven. Lu i ken me t de k l eu ren v an he t l an d goe d zi jn h ier o ver i gen s ni e t a anwe z ig.


57

Dunsedijk 5, Lage Mierde N ie uwb ouwwo nin g me t o ude kapsch uur J ar en 1990 D e won in g we rd ge bouw d n a ar h et v oor bee l d v a n he t oo rs pro nk e lij ke p and dat zic h op de ze plek be von d. Het on twerp h eef t vee l overee nkomsten me t b oer der ij De Koe ko ek en s t am de ver moe de lij k u i t de ze lf de bou wt ij d (193 2 ). L in ks van de woning staat no g een o ude kapsch uur, op het erf aan de a ch te r zij de b ev in den z ich d i ver se n ieu we o pst a l l en. O m d a t de ou de won in g i n een n ie uw j a sje i s ge go ten i s er g een sp r ake meer van arch itec tuur histor ische waar de. De cultuur historische waar de van h e t c o m p lex i s w e l b e w a ar d ge b le ve n o m d a t h e t e r f a ls z o d an ig in tac t is C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

58

gebleven. De kapsc huur is er no g en de situer in g, ty po lo gie en ho of dvor m van de wonin g zij n vo lgen s de oorspro nke lij ke o p ze t. Ook de de tailler in g sluit aan bij he t oo rspron ke lij ke, m aar is tevens af le esbaar modern.


59

3.

Wijzigingen door de jaren heen

Vrijwe l geen en ke l ge bo uw o p L andgoed De Utrec ht ve rkeer t n og in de oor spron ke lij ke staat. Me t n ame de behoe fte aan meer r uimte h eef t er toe ge le id d at ver sch i llen de p and en i n d e loo p der t ijd zijn ver bou wd . De vr aag n a ar meer ru i m te b innen de h i st ori s che panden is oo k op dit mo men t no g a c t uee l. De o p los s in gen di e wor den ge ko zen zi jn di ver s: van serre s tot aanbouwen in aller lei soor ten en maten. Niet altijd staan de uitbr eidingen i n verho ud in g to t he t oor sp ron ke l ij k, zo w e l w a t b e tr e f t gro o t te a l s vor m ge vin g. Op he t landgoed zijn he laas ver sch eidene voor bee lden van v er bou win gen e n u i tbre id in gen te v i nde n d ie d e c u lt uu rhi s tor i sche wa a r de van he t pand (ern stig) he bbe n aange t ast, omdat de oor spron ke lij ke typo lo gie en ho of dvorm niet zijn gere spec teer d. Om de c u ltuurh istorische waarden in he t ver vo lg beter te kun nen h an dh a ven, wo rde n de v o l gen de aan be ve li ngen ge d a an.


60

4.

Aanbevelingen

Nie uwbouw, in de vor m van een aan bouw of een vo lle d ig pand, dien t te v o l doen a an ee n a an t al v oor w a arden o m te p as se n in L and g oed De Ut rec ht .

Passende situering S i t uer in g i s een be l an gri j ke f ac to r o p he t l an dg oe d. De oor sp ron ke l ij ke pande n werden o p een spe cifie ke manier binnen een perce e l geplaatst. B ij de woo nhuizen was dit door gaan s me t de n o kas h a a ks o p d e s tr a a t, o p en ke le me ter s af s t an d d aar van. Me t een ju is te si t uer in g t en o p zi ch te van de we g e n andere e lem en ten in de o mg e vi ng k an n ieu wbo uw z i ch a l d an n ie t manife steren als een dee l van he t lan d goe d. He t is dan ook een van de eer s te a spec ten w a arover du i de li jk he id moe t b es t a an.

Passende typologie De typo logie van de boer der ijen op he t landgoe d is ze er diver s. In ge val van een nieuw te bo uwen boer der ij zijn er ve le o p tie s moge lij k, maar a a n s lu i ti ng b ij é én v an d e type s is v a n b e l an g. He t i s ni et d e be doe l ing o m wo onhuizen te bouwen vo lgen s de ty po lo gie van boer der ijen. Oo k he t cr eëren van n ieuwbo uwwon in gen in de vorm van kapschuren wo rdt n ie t aanbevolen. D e oor sp ron ke l ij ke won in gen o p he t l an d goe d he bben in te gen s te l li n g t ot de bo erderijen een co nsequen te typo lo gie en hoo fdvo rm. He t gaat om pande n van besche ide n fo rmaat, vrijwe l zo nder uitzon der in g me t een zade ldak o f een wo lf dak. De plattegron den zijn vier kan t of r ech thoe kig (maar noo it lan ggere kt). De voor de ur be vin d t zich af wisse len d in de voor ge ve l of zij ge ve l. U i tb rei d in gen o f a anb ou wen di enen te p as se n b ij de ty po lo g ie e n de hoo fdopze t van een gebouw.

Passend formaat He t for m a at v a n n ieu wb ouw h an gt s a me n me t d e keu ze voor een b ep a a l de t yp o lo gie . N ie uwb ouw wo rd t bij voor ke ur n iet v ee l gro ter d an de ree ds aanwe zige pande n. In dien we l vo or ee n gro ter on twerp wor d t ge ko zen, d ie nt de sch a a l ver gro ti n g n a ar verho ud in g p la a t s te v in den, z od a t de typo lo gie en ho of dvorm in tact blij ven. W a a r he t g aa t o m u i tbre id in gen v an bes t a an de p and en i s he t f orm a at v a n d e u i tbr ei d in g u i ter a ard a fh an ke l ijk v a n he t oor sp ron ke l ij ke. Een uitb reiding dient ondergeschikt te zijn aan he t hoo fdvo lume. Dit kan wo rde n bere i kt doo r de ui t bre id ing i n ie der ge v a l n ie t vee l gro ter te m a k en dan he t hoof dvo lume , maar bij voor bee ld oo k door ge bruik te make n van ‘on der ge sch i kt ’ m a ter ia a l . Een gro te aan bouw wor d t bij voorkeur me t h et hoo fdvo lume verbonden door middel van een tusse n lid van glas of an der afwij kend mater i aal. Zo blij ft he t oor spr on ke lijke ho of dvo lum e d u ide l ijk z i ch tb a ar .

Passend materiaal Materi aal i s een be lan gr ij k as pec t van de be bo uw in g op De U tre ch t. De mee ste gebo uwen h ebben ge ve ls in ro de baksteen en e en dak me t ro de p a nnen. Een a an t a l p an den he ef t w i t ges ch i ld er de ge ve ls . E r i s vee l m e t ho ut gewerkt, bij voor bee ld in de vor m van voor sch otte n of houten g e ve lb ekl ed in g. O m nie uwb ouw te l a ten o p ga a n in he t lan d goe d, i s he t v an b e l an g o m w a t b e tre f t m a t e r i a a l aan te s lu i ten b i j h e t b e s t a a n de . C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

61

Hier bij dient in ach t te wo rde n genomen dat een bepaald materiaal voor een s pec if ie ke ui ts tr alin g zor gt. Ro de baksteen gee f t een ambach telij k k a r a k ter, terw ij l e en p an d d oor he t w i t ten v an g e ve l s v erbi j zon der t. Ho ut i s bij uitste k het materiaal voor schuren, stallen en t ij de li jke ver b lij ve n (zo als een se izoensarbe ider skee t). He t is ec ht er oo k ge sch i kt voor bo swon in gen, z o a l s D e M e r e l. In he t ge val van uitbreidin g van e en bestaan d wo onhuis kan bij vo orbee ld wo rde n geko zen vo or een aan bo uw me t ho uten be kle ding. Hier mee wo rdt de on der gesch iktheid van de aanbouw ge to on d. Voor n ie uwe toe voe gin gen mag ook nieuw materiaal worden gebruikt, zoals aluminium (voor kozijnen), g l a s e n zi n k. B ij m ode rnis er in g v a n een be s t a an d p an d moe t u i t dru k ke l ij k re ken in g wo rde n geho ude n me t he t oo rspron ke lij ke. B ij he t ver vangen van on der de len z o a l s ven ster s (b ij voo rb ee ld v an en ke l n a ar du bb e l g l a s ) of deur en wordt bij voor ke ur he t oorspro nke lij ke mater i aal gebruikt.

Voorbeeld van een monument met uitbreiding in hout en glas

Het materiaal en de detailleringen van de aanbouw zijn eigentijds


62

Eigentijdse detailleringen D e t ai l le rin gen v an zo we l n ie uwb ou w a ls een aan bouw diene n eige ntijds te zi jn. De aanwe zi ge bebo uw in g op he t lan d goe d kan worden gep laats t in de e i gen ti jd dan k z ij d et a ils z o a ls me ts e l verb a nd, roe den ve rd e li ng en orn a men ten. In die l ijn moe t oo k n ieu wbo uw d e s feer v an de e i gen ti jd ademen en (later ) he rken baar zijn als be bouwin g uit een bepaald d ecen ni um . D a a rb ij moe t in ach t wor den gen om en d at de on tw erpe n en d e t ai l le rin gen p as sen d z i jn voor e en l an de l ij ke o m ge vin g. D e toep a s sin g v a n mod erne m a ter i a len k an ee n gro te r o l s pelen bi j he t e i gen ti jd s m a k en v a n h is to ri sch e v oorb ee l den.

Historiseren mag H i stori ser en ho u dt in d at de in sp ir atie voor on twe rpen uit histor ische v oor bee l den w ord t gep u t. O p veel p l a a t sen in N ede r l and v err ij zen d e laatste j aren woningen in de stij l van h i storische voo rbee lden, zo als g r ach te np an den o f won in gb lo k ken in Am s terd a m se Sch oo l s tij l . Oo k o p De U tr ech t is hi s tor i seren de bebo uw ing aanwe zi g. Zo zijn de b oer der ijen die in de j aren 1940 r ond Tulder we rde n gebouwd on two rpen naar ne ge ntien de ee uwse voor bee lden. D e be doe l in g is n ie t om e x ac te kop ieë n t e m ak en v an best a a n de p and en, maar o m me t de ver sch illen de e lemen ten (typo lo gie , hoof dvor m, mater i aal, s t ij l, de t ai ller in g) to t een n ie uw on twe rp te ko men. Hie rb ij d ien t i n ach t te w o r de n g e n o men d a t de e i gen t i j d a f le e s b a ar m o e t zi j n . D i t k an , zo als h ier bo ven aan ge ge ven, wo rde n bere i k t do or te de t ai l l eren in mod erne materialen en vor men .

Geef nieuwbouw een eigen karakter B e s t a and e n ieu wbo uw o p he t l and g oed mist een eigen kar akter. In de on twerpe n is te vee l geprobe erd om de be bouw in g zo ono pvallend mo ge li jk in te passen, bijvoorbee ld door ge bruik te maken van slec hts éé n v er di ep in g en e en f l a uw h e l len de k a p. In ee n a a n t a l ge v al l en ( Pri ns He ndr i klaan 1 a, 1c te Esbee k en Lage Mie rdseweg 16 a) is geko zen voor een n ie t p a s send e e ig en tijd se s t ij l, in a n dere ge val l en m is t he t on tw erp i n he t g ehee l een e i gen k ar a kt er (P rin s Hen dr i k l a an 1 b, E s bee k en Ho ogein d sestr aat 9 ). He t is niet de be doe ling o m nieuwbou w zo ono pvallend mo ge lijk te maken, wan t daar mee ver lie st een on twerp ge gar andeer d aan kwaliteit. Zor g voor een kwalitatief hoo gstaan d on twer p me t kar akter, uiter aar d met in ach tne min g van de over ige aanbe ve lin gen.

Put niet alleen uit algemeenheden, maar ook uit uitzonderingen De be bo uw in g o p L an dgoe d De U tre ch t heef t vee l ge meen sch appe lijke ken mer ken, zo als ro de baksteen, or anj e dakpanne n, r amen me t roe den ve rde lin g en don ker gro ene luiken me t roo d -witte d i a bo lo besch i l der in g. A nd er zi jd s z i jn er o ok g ro te ver sch i l len in d e t ai l le rin gen, orn a men ten e n m at er i a a l gebru i k. Om n ieu wbo uw e en e i gen k a r a k ter te g e ven is het v a n be l a ng o m ni et a ll een v an a lg e meenhe den ui t te gaan, maar oo k de over ige aspec ten te be kij ken. K ij k ver der dan alleen roe den ve rde lin g en luiken. Panden zo als De Mere l, de Ze s Woningen en de voor wer kerswon in gen he bbe n een bij zo nde r kar akter dat door ver sch i llende as pec ten w ordt bep aald. Hier bij dient te wor den o pgeme rkt da t u i t e r s t a t y p i sc h e p a n de n , zo a ls de ho utvester swo nin g, Rustoor d, Roover tseb a an 1 en 1 a m ind er ge sch i kt z i jn als in s pir atie bron.


63

5.

Bronnenlijst

Literatuur

C. J.G. Si ss ingh,‘ On tgin ni n gen van de L evens ve rze ker in gm aat s ch appij “Utre ch t” te Hilvaren bee k’, 1 917, over druk uit tijdsch rift Nee r land s Welvaart Heidemaatschappij (r ed. ), B oe rde rijen in Nede rland , Amster dam 1941

Archieven Regionaal Archief Tilb ur g Bo uwver gunn in gen gemeen te Hilvaren bee k, 1898 -1 934, nr. 1 318 Bo uwver gunn in gen gemeen te Hilvaren bee k, 1935 -1 996, nr. 1 063 Bo uwver gunn in gen gemeen te Diesse n, 1915 -199 6, nr. 1 305 Arch itec t J . van der Valk te Tilbur g, 19 00 -1961, nr . 1255 Ge lder s Arch ief He ide mij Bo uwkun d ige Dienst, nr. 09 25


64

Landgoed De Utrecht Cultuurhistorische effectbeoordeling


65

Cultuurhistorische effectbeoordeling Algemeen L an d goe d De Ut rech t is d oor de p ro v inc ie No or d -B r ab an t o p b a si s v an artikel 7.8 uit de Vero rden in g Ruimte aan gewezen als ‘c omple x van c u l tu urh is tor i sch be l an g’. He t provi nc i a a l be lan g is ge leg en in he t b ehou d en de ver s ter k in g v an d e a anwe z ige k ar a k ter is t ie ke kw a l it e it en. Ar tik e l 7.8 b i e d t r u i me r e p l ano lo gi s c h e mo ge li j kh e den , mi t s w o r d t a an ge to o n d dat d i t noo d z a ke l ijk i s voor de i ns t an dho ud in g v an h et co mp l ex . A S R, e i gen aa r v an L a ndg oe d D e U tre ch t, hee ft een in s t and hou d in gs pl a n v oor h et l an d goe d opg e st e ld w a ar in ter f in anc ier in g v an d e i nv es ter in gen en de k ki ng v a n de j a ar li j kse exp lo it a t ie ko s ten d e re a l is a t ie v an 13 nie uwe wo nin ge n is opgen omen. Een vo orwaar de v an ui t ar t i ke l 7 . 8 i s d a t de c u ltuurh istor i sche waar den én de ef fec ten van de voor geno men on tw i k ke l ingen o p d e ze w a a rde n in bee l d zij n g eb r ach t. Voor liggende r appor tage betref t de c u ltuurh istor ische e ffec t beoor delin g. D e c u lt uu r hi s tor i sche kw a l i te it en van L a nd goed De U tr ec ht z i j n i n de voor gaan de de len. Per loc atie is inzi chtelij k gemaakt in hoe verr e de on twikke lingen, in dit ge val de her beste mming van een aan t al bestaan de kapsch uren en de lo c atiekeuze voor 1 3 nieuwe woningen, bij dr agen aan de i ns t an dho ud in g e n/ of v er s ter ki ng v a n c u l tu urh is to ri sch e w a ar den v an L an d goe d De Utrech t. In de ef fec tbeoor de ling is oo k h et plan van projec to ntwikke laar CRA voor de re al isatie van 28 vakantie appar temen ten c. q. 12 permanen te won in gen o pgeno men. He t plan van CRA maakt geen on der dee l u i t v an he t i ns t an dho ud in g sp l a n van A SR. De vo lgen de bestaan de en nie uwe lo c atie s zijn n ader onder zoc ht en b eoor dee ld: 1 . B e s t a an de k ap sc h u ur L a n g e g r ac h t 2. Be staan de kapsc huren Roo ver tsebaan 3 . Nie uw bo u w lo c a t ie B e r ke n s in ge l 4. Nie uwbouwloc atie Dunse d ij k 5 . Nie uw bo u w lo c a t ie Lan ge gr ac h t 6. Nie uwbouwloc atie Vier Win den 7. Nie uwbouwloc atie Roo ver tse b aan 8 . Nie uw bo u w lo c a t ie Hoo ge in ds est r a a t 9. Nie uwbouwloc atie Bo lgoor 10. Nieuwbo uwloc atie CRA C r i t e ri a De be s t aande c u ltuu rhi s tor i sche kw ali te it en van L a nd goed De U trec ht z i jn ree d s in bee ld gebr acht in de vo orgaan de hoof dstukken. Dit on der dee l v or m t de bas i s voor h et be p a len van de ef fec ten o p de c ul t u urh is to ris che w a ar den . Voor he t be pal en v an dez e k ar a k ter is t ie ke kw a l it e it en hee ft M onu men tenh ui s B r a b an t de w a ar der in g scr i teri a v a n de Rij k sd ien s t voor h e t C u l tu r e e l E r f go e d g e h an te e r d .


66

1. Kapschuur Lange Gracht D e ze k ap sc h u u r w o r dt m o m e n te e l g e b r u i kt vo o r de o p s l ag v a n lan dbo uwmater iee l, maar werd oorspro nk e lij k g e b r u i kt vo o r de o ps l ag v a n ho u t. De s ch uur i s be s te md als bosb ouw loods. ASR w i l de kap sch uu r her be s temmen to t een beheer der swon in g. De sch uur ligt aan de Lan ge Gr ach t in he t oo ste lij k dee l van het lan dgoed.

Cultuurhistorisch e waarde He t be tref t een een voudige kapschuur uit de jaren zeven tig van de t w in ti g s te e e uw. De k ap sc h u ur i s g e b o uw d o p e e n r e c h th o e k i ge p l a t te gro nd on der e en o ver s te kend z a de l d a k. B e p a len d voor he t k a rak t er van de schuur is de openhe id van de c onstr uc tie: alle zij w an den zijn open. D e k ap sc h uu r i s v an c ul t u ur h is to r is che waarde vanwege he t doe lmatige k a r a k ter en a l s fu nc ti onee l o nde rdee l v an he t lan d goe d. Van c u l tu urh is tor i sch be l an g is te ven s d e s i tu eri ng v a n d e ze k a p sch uu r. D e k a p sch uu r li g t a an de Lan ge G r acht , een on verh ar de z an dw a l d a terend u i t de midde lee uwen. De ze zan dwal we rd o p gewo rpen om he t stuivende zan d t e gen te g aa n en vo rmd e te ven s de o ud e g rens t u sse n de ‘ ge meyn ten’ v an E s bee k en D ie s sen. De L an ge Gr ach t we rd geb ru i kt doo r v oe t g an gers v a n Die s sen en B aar scho t naar De Mie rden. C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

67

E f fe ct op cul t uurhi st ori sch e wa ard e V a n u i t c u ltu ur h i st o r i sch o o g pun t is voor tbe s taan van he t oor spron kelij k g e b r u i k de b e s te be st e m m in g vo o r d e k ap sc h uu r . H ie r me e b l ij ven de c u ltuurh istor i sche waar den en he t oor spron kelij ke, agr ar ische kar akter behouden . Ook vo or de direc te omgevin g, in dit ge val de h i storisc h zeer w a ar de vo l le L a nge Gr ach t, i s d i t van be l an g om d a t de weg d a n ni et verh a rd hoe f t te wor den. Ech ter, wannee r de vo or tze t ting van he t h u idige gebruik n ie t moge lij k of we nse l ij k is, is he t v in den v an e en p a s sen de n ie uwe bes tem m in g v an be lan g voor he t beho ud van de kapsc huur. Een he rbe s temmin g to t beheer der swo nin g behoor t to t de mo ge lijkheden. Een voor waarde bij her be s temm in g i s d at d e c u lt uu rhi s tor i sche waar den zor gv u l d ig d ienen te wo rde n in ge p as t in he t on tw erp. Een goe d ontwer p is e rop ge rich t de r ui m tew e r ki n g v a n de k a p sc h uu r zo vee l mo gel i j k t o t z i j n r e c h t t e l aten ko men. Nieuwe, toe gevoe gde e lemen ten dienen afwij ken d te zijn in materiaalsoor t en vo rmge ving. De c u ltuurh istor i sche waar den van de k ap sch uu r wo rde n v oorn ame l ij k ge vor m d do or de o penhe id aan vier zijden en de z ich tb a re con s tru c tie v an de k ap . B ij een h erbe s tem m in g to t b eheer der swo nin g i s he t v an b e l an g d at de ze k a r a k ter is t ie ken geh a nd h a af d b l ij ven . D i t k a n b ij voo rb ee ld doo r he t toe p as sen v an g l a zen w and en en h et zich tbaar ho ude n van de kapc onstruc tie . T e ven s i s h e t b i j h e r b e st e m m i n g noo d z a ke l ijk o m g oed n a te den ken o ver de toe g an g sweg L an ge Gr ach t. E en verh ar di n g v a n de ze z an dw a l is ni et wen se l ij k en doet s ch a de a an he t k a r a k ter v an de L an ge Gr a ch t. B e oorde ling en adv ie s M onu men tenh ui s B r a b an t is v an men in g d at een voo rt z ett i ng v an de h ui d ige fu nc t ie de be s te bes te m min g is voo r he t b ehou d van de k ap sch uur. W anneer het n ie t mo geli j k i s o m de h ui d i ge be s te m m in g t e b e h o u den , i s her be s temm in g e en wen se l ij ke op t ie. Be houd do or on twikke ling dr aagt n a me l ij k b ij a a n de ins ta n dho ud ing v a n he t ob jec t, mi t s er e en zor gv u l d ig ontw erp wordt gemaakt waar in optimaal r e ken i n g w o r d t g e h o u d e n m e t de a a n w e zi ge c u l tu ur h is tor i sch e w a ar den . Een pas se n d o n twe r p is e e n voor waarde voor h erbestemmin g.


68

2. Kapschuren Roovertsebaan B innen de van oo rs pron g mi d de lee uw se l an db ouw enc l a ve Tu l der s t aan dr ie kapsch uren (zie luch tfoto ). K apschuren 1 en 2 zijn gebouwd en be ste md als b o s bo u w lo o ds , m a ar th an s in gebr ui k a l s p a ar den s t a l e n o ps l a gr ui mt e . K apsc huur 3 is in de j aren 1970 gebouwd en in 20 06 her be s temd to t re cre atiewon in g. ASR wil de be stemmin g van de kapsch uren 1 en 2 a a n p as s e n a a n h e t h u i d i ge ge b r u i k , e n wij zigen to t ‘ P aarden stallin g’. De e i gen a ar v an de re cre at i ewon in g (ka p sch uu r 3 ) w ens t de h ui d ige beste m ming te wij zigen n aar een wo onbe s temmin g.

3

1

2

Cultuurhistorisch e waarde K apsc huur 1 be tref t een kapsc huur die is gebo uwd in de j are n 1970. De sch uur is ge bouwd o p een be tonnen fun der ing en he ef t een kap me t een f l a uwer e d ak he l l in g d an de an dere k a p sch uren o p he t l an d goe d. B i j d e her be s temm in g to t recr e at ie won in g z ijn a l le w an den d ich t ge ze t, w at i nd ru is t te gen h et oor sp ron ke l ij ke k a r a k ter v an ee n k a p sch uur. Hi ermee i s de cult uurhistor i sche waar de aangetast. K ap sc h u ur 2 be tre f t e e n o o r s pro n k e l ij ke k ap sc h uu r u i t de e e r s te h e lf t v an de tw in ti gste ee uw. Than s i s de sch uur in ge br ui k als p aar den s tal. De sch uur is ten behoe ve van de f unctie als paarden stal aan de voor zij de dich tge ze t. Oorspron kelij k was de voor z ij de op en. De wen s v an A S R i s o m d e hu i di ge b es te m ming ‘Bo sbo uwl oo d s’ te w ij z i gen n a ar ‘P a a rde ns t al l i n g’. K apsc huur 3 he ef t momen tee l een re cre a t ie ve f unc t ie, ma a r is oor spron ke lij k in de j aren 1 970 gebouwd als bosbouwloo ds. De eigen aar wil de huidige beste mmin g o m ze tten n aar een woonbeste mmin g. B ij de her be s temmin g van de bosbo uwloo ds tot recr e atie won in g is h oof dvor m v a n de k ap sch uu r op e en a an t a l c ruc i a le pun ten gew ij z i gd. De k ap schu ur is gebouwd op een betonne n funder in g en he ef t ee n lagere kap dan oor s pron ke li j k he t ge v al i s ge wee st. Bo ven d ien z i jn a l le w an den di ch tge ze t, w a t i n dru i st t e gen h e t k a r a k te r v an e e n k a p sc h u u r . Op v a lle n d is d a t d e s ch uur van de we g is afge keer d. C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

69

B e oorde ling en adv ie s K apsc huur 1 en 3 zij n in de j are n 1970 ge bo uwd n aar h et voor bee ld van een o ude re kaps ch uur. De kap sch uren w ij ken o p een aantal cr uc i ale pun ten af v a n an dere, o ude re k aps ch uren di e o p he t l and g oed te v in den z ijn. De kapsch uren zijn lager, he bbe n een f lauwer e dakhe llin g en zijn ge bouwd op een be tonnen fun der ing. Bo ven d ien is he t karakter van de sch uren door de gew ij zi gde f unc t ie s n aar re spec tieve lij k paar den s talling en re cre atiewo nin g dusdanig aan ge t ast, dat er geen sp r ake is van een cultuurh i storisc he w a ar de. Met n a me k aps ch uur 1 i s v a nwe ge f l au we de khe ll i n g eer der een v er s tor in g d a n een vers t er kin g v an de c u l tu urh i st ori e. Op gr ond v an he t on tbre ken van de c u ltuurh istorische waarden zie t Mo numen tenh uis Br aban t g een a an l eid in g o m te oor de le n o ver de f unc t iew ij z i gi ng v a n de ze o bjec ten . K ap sc h u ur 2 be tre f t e e n o o r s pro n k e l ij ke k ap sc h uu r u i t de e e r s te h e lf t v an de twin tigste ee uw. B inne n de opvattin gen van de monum en ten zor g g e l dt d e oor sp ron ke l ij ke b est e mm in g a ls be s te b es te mm in g voor h et behou d v an c u ltuurh istor i sche waar den. Omdat een best emmingsw ijzi ging in di t geval geen ge vo lgen he ef t voor he t gebr uik en vo or de monumen t ale waarden van de kapsch uur, hee ft Monumentenh uis Br ab ant ge en bezw aar tegen de v oor gen omen be st emm in g sw ij z i gi n g.


70

3. Berkensingel Lo c a tie B erken si nge l lig t a a n d e Tu l den se d ij k i n he t we s te l ij k d ee l van he t lan d goe d. He t be tref t een open akker p e r c e e l. De loc a t i e w o r d t i n h e t noo rdwesten be gren sd door de Tulden sedij k, in he t zuidwe sten door een bosperc ee l, in he t oo sten e n zuidoo sten door o pen akker lan d. He t plan is o m op de loc atie in to taal ze s woni n gen in li ntbe bo uw ing te re alis eren.

Cultuurhistorisch e waarde Dit ge dee lte van he t lan d goe d heef t ee n ster k agr ar isch kar akter. He t l a n ds ch ap wo rd t ge ken mer k t d oor de o penhe id v an de a k k er s en de s t ruc t uur van de on t g inn in g s l anen. De r an den bes t a an ui t bo spe rce len. Oo k i s de oo rs pron ke l ij ke ver k a ve l in g her ke nb a ar g eb l even. De bes t a an de b ebo uw in g b etref t u i ts lu i ten d agr ar is che bebou wi ng. De boer der ije n li gge n v er spr ei d in he t l an d sch a p a an d e l a nen . E f fe ct op cul t uurhi st ori sch e wa ard e D e her ken bare w aard ev o l le s tru ctu ur v an l anen e n de a fw i sse l in g tus se n o pen a k ker la n den en be s lo ten bosp erce le n wor d t m et de re a l i s at ie van de wo nin ge n op de ze p le k a a n ge t a st . M e t n am e de ken mer ken de o penhei d v an d i t ge dee l te v an h e t l an d goe d k o m t i n h e t ge dr an g. O o k d e r e a l i s at i e v a n wo nin gbouw in de vorm van lin t be bou win g pas t ty po lo gis ch ge zien n ie t op d e ze p l ek. D e en i ge h is t ori sc he lin tb ebo uw in g ss tr uc tu ren v an h et lan d goe d z i jn de arb ei de rs won ing en Vi er W in den en Zes Wo nin ge n l a n g s de L ag e C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

71

Mie rdseweg. Oo k een an dere c luster in g van de woningen (an der s dan ee n li n t ), i s o p d e ze p laat s n ie t acc ep tab e l. D e beb ouw in g in d e d ire c te o m ge vin g is a g r ari sc h v a n a ar d. Won in gen wijken w a t be tre ft ty po lo gi e en functie af van hetgeen er al staat. B e oorde ling en a an bev eli ng M onu men tenh ui s B r a b an t is v an men in g d at de ze lo c a tie v a nu i t c u l tu urh is tor i sch oo g pu nt vo l ge ns b ov ens t a an de re denen n ie t ge sch i kt i s voor h et realise ren van woningen.


72

4. Dunsedijk Lo c a tie D uns ed ij k l i gt ten o os ten van de L a ge M ie rd sew eg o p de hoe k v a n de Dun se dijk en de K inder laan. Het pe rcee l ligt ach ter de a r bei der swon in gen ‘ De Ze s W onin gen’ en heef t e en be sch u t te li g g in g door bome n die he t perce e l o msluiten. Op he t percee l kunnen twee won ingen wo rde n gere aliseer d. De on tsluitin g v a n he t per cee l ge sch ie dt v i a de D un se di jk , d ie hie r v erh ar d is.

Cultuurhistorisch e waarde D e D un se dij k is e en oud e, in oor spron g o nv erh ar de w eg d ie ree ds voor de on t g inn in gen e en be l an gr ij ke f unc t ie a l s do or g a an de weg h a d. D e bestaande bebouwing aan de Dunsedij k dateer t zo we l van vóór als n a de on tginn in g. Tevens wordt he t van oor s pron g mi dde lee uw se bu ur ts ch ap D un o nt s lo ten v i a d e Du nse d ij k. Dir ec t ach ter h et be tref fen de pe rcee l ligt he t c luste r De Ze s Woningen, t erw ij l a an d e an dere zi jd e v a n de K ind er l a an R us to ord i s g e le gen. B ei de o bjec ten wor den o ntslo ten via de L age Mier dsewe g. He t oor spron ke lij ke kar akter van he t lan d goe d ter ho ogte van de K inder laan en dit ge dee lte van d e D un se dijk w a s a gr ar is ch v an a ard . D oor de a a n le g v an d e go lf b a an i s h et agr ar ische kar akter gro ten dee ls aan ge t ast en hee f t he t lan d goe d ook een b e l an gri jke re cre a ti eve f unc t ie ge kre gen . Effect op de cultuurhistorisch e waarde C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

73

M e t de re a lis a t ie v an twe e won in gen o p de loc a t ie Dun sed ij k wor dt d e c u ltuurh istor i sche waar de van L andgoed De Utrecht nauwelijks aangetast. I n de n ab ijhe id v an de loc a t ie l i ggen di ve rse ge bou wt ypen ui t ver schi l l en de p eri ode n. Aan de L a ge M ie rd sew eg l i g ge n v oorn a me l ij k won in gc l us ter s en bij zo nde re gebouwen, terwij l dieper in he t lan d goe d aan de Kinde r laan en Dun se di jk be bou win g me t een agrar is ch k ar a kt e r ge si t u e e r d is. V an w e ge d i t g e v ar ieer de k ar ak ter, zow e l q u a t yp o lo gie als v or m ge vin g, vor m t loc at i e Dun se dijk een ge sch i kt loc atie voor he t r e aliseren van een beper kt aan t al wo nin ge n. D e re a l is a t ie v an twe e wo nin ge n op de ze l oc at i e v orm t een con ti nuer in g v a n de s te den bou w kund i ge o nt wi kk e l in g l an gs de D uns ed ij k. B o ven d ien z i jn in d e d ire ct e om gev i ng v an de l oc a t ie vers ch i l len de ‘ ver stor in gen’ waarnee mbaar . Tegeno ver de bouwloc atie liggen aan de Dun se dijk ten n oor den van de Kinder laan twee agr ar i sche bedrij ve n me t g ro te s t a l len. De ze bebo uw in g v a l t we l i sw a ar b u it en d e gren z en v an he t l a n d goe d, m a a r hee ft we l effe c t op de be le v in g v an di t g e dee l te v an he t lan d goe d. O ok de go lfb aan d ie sch uin te ge no ver de bouw lo c atie li gt kan g e z ien wo rd en a l s een v er s tor in g v a n de oor sp ron ke l ij ke u i t st r a lin g. E en on twikke ling op de ze loc atie zal dan oo k geen ver dere ver s tor in g voor de be le vin g e n he t kar akter van he t lan d goe d ople vere n. T ot s lo t w ord t er s l ech ts een bepe rkt a a n t a l won in gen o p he t perce e l gere aliseerd, en he ef t he t perce e l een be sch utte en on opvallen de ligging. B e oorde ling en a an bev eli ng : He t e ffe ct op de cultuurh istorisc he waar den van he t lan d goe d is ger ing. N aar aan leid in g van h et bo ve ns taan de is Monumen te nhuis Br aban t van m en in g d a t d e D un se dijk een ge schi k te l oc a ti e i s voo r de re a l is a t ie v an twee won ingen. Een belan gr ij ke voor waarde is dat de voor ge ve ls van de pande n aan de Dun se dij k ge situeerd zij n en dat oo k de ontsluitin g geschiedt vi a deze weg.


74

5. Lange Gracht D e naam v o o r d e ze lo ca t i e , L an ge G r a ch t, verw ij s t n a ar de o ude on tginning Lan ge Gr ach t: ee n zandwal tussen de L are str aat en de K inder laan. De b ouw l oc a tie l i gt ie t s ver dero p, a an ee n zij t a k v a n de K i nd er l a an. De l oc a t ie wo rdt aan de zuidzijde begren st door een bospercee l, in he t no orden en oo sten door akker lan d en in he t we sten wo rdt de loc atie on tslo ten door een zandweg. De loc atie ligt in de oo ste lij ke he lf t van h et lan d goe d.

Cultuurhistorisch e waarde He t k ar a k ter v an di t ged ee l te v an he t l an d goe d i s o ver we gen d a gr ar is ch v a n a ar d. De lo c at ie l i gt i n een o ver g an g sgeb ie d v an he t lan d goe d n aa r de bebo uwin g van he t dorp Esbe ek, die aan de hor izon zich tbaar is. De bestaan de bebo uwin g betref t voorn ame lij k agr ar ische be dr ij ven. He t perc ee l wo rdt on tslo ten door een zandpad. Zandpaden maken on der dee l u i t v an de kar a k ter is t ieke kw a l i tei ten v an h et lan d goe d en worden steeds zeld zamer. I n d e n a b ij h e i d v an de loc a t ie l i g t de h i sto r i sc h e z a n dw a l L an ge G r ach t. Effect op de cultuurhistorisch e waarde Lo c a tie L ange Gr a ch t lig t t eg en d e g ren ze n v an he t l an d goe d in een o ver g an g s ge bie d n a ar he t dor p E sb ee k. Hoe we l de loc a t ie in een a grar is ch C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

75

en o pen gebie d ligt, vor mt de ze loc atie geen he le gr ote in gree p in de s t ruc t uur van he t l an dg oe d. B o ven di en zi jn in de o m ge vi n g v a n de loc a t ie ver sch illende ‘ ver stor in gen’ waarnee m baar, zo als de go lf baan en de b ebo uw in g v a n Es bee k a a n de r an den v an h et lan d goe d. De bo uwlo catie ligt, net als de Vier Win den , aan ee n zij t ak van een hoo fd we g. He t be tref t i n d i t ge v a l a a n ee n z and p a d h a a ks o p de K in der l a an. D e loc a t ie hee ft een dui de l ij ke s a menh a ng me t d e Ki nde r l aa n m a ar heef t een eigen uitstr alin g en e i gen toegan g. Dit is positief, wan t h ier mee co ncu rreer t d e n ieu wbo uw n ie t me t de h is tori s che b ebou wi ng a a n he t on t g inn in gs l in t. Wanneer de locatie hier wordt gerealise e r d , b e t e ken t di t w a ar sc h i j n lij k e e n v erh ar d in g v a n he t z and p a d. De z an dp a den z ijn ken mer ken d voor he t l a n d goe d en w ord en s tee d s ze ld z am er. H et beho ud v an zan dp a den is c u l tu urh is tor i sch ge z ien wen se li jk . B e oorde ling en a an bev eli ng M onu men tenh ui s B r a b an t is v an men in g d at loc a t ie L a nge G r ach t een ge sch i kte bo uw loc atie i s. De inr ichti ng van het pe rcee l dien t te passen in d e ru i m te li jke st ruc t uur v an he t l an d goe d.


76

6. De Vier Winden D e ze loc a t ie l i gt in de n a bij hei d van de L age Mie rdseweg, ac hter de vier ar beider swon in gen ‘ De Vier Win den’ . De loc atie is aan de west-, zuiden oo stzijde omslo te n door bo sper ce len . Aan de no orde lij ke zij de wordt he t percee l on tslo ten door een on verhar de zij t ak van de pr ovinc i ale we g.

Cultuurhistorisch e waarde He t cultuurh isto risch e kar akter van di t ge de e l t e v an h e t l a n d goe d w o r d t b ep a a l d d oor de a an we z i ghe id v an ver sch i l len de h is to ri sch w a ar de vo l le b ebo uw in gs c lu s ter s aan de L age Mie rdseweg, zo als de Vier Winden, de Zes W on in gen, d e voorw erker swon in g, de Mere l en de tu in m an swon in g. O ok a a n de o verz i jd e v a n de L a ge M ierdse we g li gt een be bouw in gsc lu s ter b es t a an de u i t dri e d ien s twon in gen. Effect op de cultuurhistorisch e waarde D e c u lt uu rhi s tor i sche waar de van di t ge dee lte van he t landgoed wor dt door d e re a l is a t ie v an w onin gen o p di t k a v e l s l e ch t s i n be p e r kt e m at e a an getas t. D e li g g in g a a n de L a ge M ie rd sew eg rec ht v a ard i g t de bo uw v an e en ni eu w b ebo uw in gs c lu s ter. Teven s li gt de loc atie o p een be s lo ten p le k, w aar door er v an a f de o penb a re we g n a uwe l ijk s to t gee n z i ch t z a l z ijn o p d e wo nin ge n. Hier door blijf t he t kar akter v an het l a n dg oed on a an ge t a st .


77

B e oorde ling en a an bev eli ng V a n u i t c u ltu ur h i st o r i sch o o g pun t is d i t een goe de loc a t ie v oor h et re a l i seren van ee n a an ta l n ieu we won in gen. He t is v an bel a n g d at er wo rd t n a ge d ach t o ver e en p as se nde s i tuer in g v an de w oni ngen o p he t k ave l.


78

7. Roovertsebaan Lo c a tie Roover t seb a an l i g t in he t we s te l ij k ged ee l te v an he t l an d goe d. De Ro over tse baan is een gro ten dee ls verh ar de we g me t laanbeplan tin g. He t percee l wordt in h et noor den be gren sd do or bo s, in he t we sten en zuide n door o pen akker lan d en in he t oo sten wordt he t percee l on tslo ten door de Roover tsebaan.

Cultuurhistorisch e waarde Dit ge dee lte van he t lan d goe d heef t ee n ster k agr ar isch kar akter. He t l a n ds ch ap wo rd t ge ken mer k t d oor de o penhe id v an de a k k er s en de s t ruc t uur van de on t g inn in g s l anen. De r an den bes t a an ui t bo spe rce len. Oo k i s de oo rs pron ke l ij ke ver k a ve l in g g oe d i nt a c t g eb l even. D e bo erd erijen ligge n verspreid in he t lan dsch ap en wor den on tslo ten door de lan en. De l oc a t ie l i gt i n d e n ab ijhe id v an de in oo rs prong m i dd e leeu ws e lan dbo uwenc lave Tu lder. De lo c ati e ligt te geno ver een voor malige k a p sch uu r d ie in de j aren ze ve nt i g t o t twee won in gen i s her be s tem d.


79

E f fe ct op cul t uurhi st ori sch e wa ard e D e her ken bare w aard ev o l le s tru ctu ur v an l anen e n de a fw i sse l in g tus se n o pen a k ker la n den en be s lo ten bosp erce le n wor d t m et de re a l i s at ie van de wo nin ge n op de ze p le k a a n ge t a st . M e t n am e de ken mer ken de o penhei d v an d i t ge dee lte van he t lan d goe d kom t in h et ge dr an g. Te geno ve r de b o uw l o c a tie l i gt e e n vo o r m a l i ge kap sc h u ur . De ze k a ps c h u ur vor m t e e n vr ij li gge nd e n ze lf s t an di g on der dee l aan de Ro over t seb aan. M e t de re alis at ie v a n wo nin gen te gen over, g a a t de v r ijs t a an de l i g g in g v an d e k ap sch uu r v e r lo r e n . T e v e n s li g t de l oc a t ie in de n a bi jhe id v a n T u l der. D e ze en c l ave l i g t v ano u ds her vr ij in he t o mr in gen de l an d sch a p. D e openhe i d ron do m Tulder die nt be houden te blij ven . B e oorde ling en a an bev eli ng M onu men tenh ui s B r a b an t ach t lo c at i e Roo ver ts eb a an v anu i t c u ltuurh istor i sch oo gpunt on gesch i kt vo or he t re aliseren van wonin gen.


80

8. Hoogeindsestraat Lo c atie Hooge indse str aat ligt in het we s te l ij k d ee l v an het l a n dg oed t u s sen de Hoo ge indse str aat en de Toren laan. De lo catie be tre f t een open akkerpercee l. De lo c atie ligt te ge n de noor de lij ke gren s van he t lan dgoe d.

Cultuurhistorisch e waarde Dit ge dee lte van he t lan d goe d heef t ee n ster k agr ar isch kar akter. He t l a n ds ch ap wo rd t ge ken mer k t d oor de o penhe id v an de a k k er s en de s t ruc t uur van ro bu u st e l a nen . De oor sp ron ke l ij ke ver k a ve li n g i s h ier goe d i n tac t geb le ven. De bes t aande beb ouw in g betref t ui ts lu iten d bo erder ijen me t een agrar ische beste mmin g. De boer der ijen liggen ver spreid in he t lan dsch ap en worden on tslo ten door de lane n. E f fe ct op cul t uurhi st ori sch e wa ard e Lo c atie Hooge indse str aat ligt midden in ee n agr ar isch gebie d. Oo k ne t b u it en d e gren z en v an he t l an d goe d be s t a a t d e be bo uw in g voorn a me l ij k u i t b o e r der ij e n . De h e r k e n b ar e w aa r de vo lle str uc tuur van lanen en open a k k er l an den w ord t met d e re a l is a ti e v an d e won in gen o p d e ze p l ek a a n ge t a st . W on in gen w ij ken ty pol o g is ch ge zie n a f v a n h e t ge e n e r a l s t a a t . De loc atie ligt in ee n agr ar isch gebie d me t een o pen kar akter. Er staan geen die nstwonin gen in de buurt. Daardoor is he t n ie t wen se lij k om won in gbouw in te passen in een agrar isch gebie d. C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

81

I n de n ab ijhe id v an de b ouw l oc a tie z ijn ee n aan t a l ver s tor in gen v an d e h i s to r i s c h -ru i m te li j k k ar a k te r w a a r t e n e men . Zo vor m t d e b o me n a anp l a n t o p de n ab ur i ge pe rce len a an de Toren l a a n en Ho ogein d ses t r a at een ver s tor in g. Ook is rec en te lij k bo erder ij Le uter af ge bro ken, waardo or een inco mplee t boerene rf is on tstaan . B e oorde ling en a an bev eli ng M onu men tenh ui s B r a b an t is v an men in g d at de ze lo c a tie v a nu i t c u l tu urh is tor i sch oo g pu nt vo l ge ns b ov ens t a an de re denen n ie t ge sch i kt i s voor h et realise ren van woningen.


82

9. Bolgoor Lo c atie B o lgoor ligt aan de Pr in s He ndr i klaan in he t ui ter s te we s ten van he t lan d goe d, di ch tb ij de Ne der land s- Be lgi sc he gren s. De Pr in s Henr i klaan vor mt hier een vo or tzettin g van de Slin ger dijk en he ef t een slin geren d ver loo p. H et pe rcee l betref t e en open akker aan de we s te li j ke zi jde van de Pr ins Hendriklaan.

Cultuurhistorisch e waarde H e t k ar a k te r v an di t ged e e l te v an h e t l an d goe d w o r d t ge vor m d do o r beslo te n bosper ce len, af ge wisse ld me t een aan t al o pen akker s. De v er bin den de s tru ct uu r wo rd t ge vor md doo r de P rin s H end ri k l a an , d ie h ier een vo or tzettin g van de Slin ger dijk be tr ef t en daardoor een slin geren d ver loo p heef t. Be bo uw in g is sch aars in d i t gedee lte van he t lan d goed . D e dich tstbij zijn de gebouwe n zij n de voor wer kerswon in g (Prins Hen dr iklaan 5 ) en de ho uten ‘o ssen stal’. De mee s te bebo uwing van lan dgoe d is geco ncen treer d lan gs de L age Mier dsewe g en lan gs de lanen in h et noo rdwestelij k en he t noor doo s te lij k dee l van he t lan d goe d. Effect op de cultuurhistorisch e waarde C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

83

V a n u i t d e s te de n bou w ku n d i ge tr a di t ie v an h e t l a n d goe d i s B o l go o r ge e n v oor de h and l i g gen de loc a t ie voor d e re a l is a t ie v an ee n won in gc l us ter. De l oc a t ie is ver v an de o ver i ge b ebou wi n g ve r w i j d e r d , w a ard o o r e r ge e n d u id e lij ke re l a t ie be s t aat t u ss en de ze lo c a tie en de o ver ige b ebo uw in g v an he t l an d goe d. De en i ge bebo uw ing s c lu s ter s lig g en in d e noo rde l ij ke z i jd e v a n he t l and g oed , a an d e L a ge Mier d sewe g. B o ven d ien is he t oor s pron ke li j ke a gr ar isch e k a r ak ter v an he t l an d goe d in d i t w es te l ijk g e dee l te v an he t l an d goe d goe d i nt a c t geb l even. De bouw v an won in gen t a s t d it k arak t er a an en is d a aro m n ie t gewens t . B e oorde ling en a an bev eli ng V o l gen s bov en s t a and e a r gu men t at i e i s Monum en tenh ui s B r a b an t v an m e n i n g d a t l o c a t i e B o l go o r ge en ges ch i kt e loc at i e i s voor de re ali s atie van een c luster wo nin ge n.


84

10. CRA-locatie Pr ojec ton tw i k ke l a ar CR A hee f t een a an t a l j aren ge le den v a n de gemeen te Hilvaren beek een ver gunn in g ge kregen voor de on twikke lin g van een aantal lu xe vakantieappartementen. De ver g un de si t u at ie b e s t a a t u i t d e re alisatie van 28 vakantie appar temen ten verd ee l d o ver v i er b lo k ken v an 4, 5 b ouw l a a g hoo g. CR A i s v a n men in g d a t de bouw v an ge s t ap e lde won in gen n ie t p a s t b inne n he t k ar a k ter v an Lan d goe d De Ut rech t en w i l de ver gunning daaro m omze tten n aar een aantal gron dgebon den woningen o p de ze lf de loc atie. Th an s is CRA hiero ver me t de ge meen te in o ver leg. H e t p l an v an C R A m a a kt g e e n o n der dee l ui t v an he t in s t and hou d in gs pl a n v a n ASR . O m d a t de r e ali s a t i e van de ze wo ningen (he t zij 28 vakan tie apparteme nten, dan we l permanen te woningen) van in vloed is o p de beleving en de cultuu rhistor i sche kwalite it van he t landgoed, is de ze loc atie meegeno men in he t c u ltuurh isto risch on der zoe k. De CRA-lo c atie is g e le gen o p he t terr ein v a n R us to ord en hee f t een o nt s l ui t in g n a ar de D u n se di j k .

Cultuurhistorisch e waarde D e loc a t ie li g t o p he t terr ein v an Ru s toor d, h et v oor m a li ge v a k an ti ehu i s voor de werkne mer s van ver ze ke rin gsmaatschappij De Utre ch t. Op he t C u ltu urh is tor i sche ge bi ed s an aly se L an d goe d D e U tre ch t

85

t erre in z ijn een a a nt a l b ij zo nde re c u l tu urh is tor i sche w a ar den a an wezi g . He t terre in r ondom Rustoor d is in de jaren 1920 aan ge le gd naar ee n on twe rp van D. F. Te rstee g, een tuin ar ch itect ui t Naar den. Hij on twier p een park in lan dsch apsstij l me t een vij ver, een ij ske lde r en ver sc hillen de pade n en zich tlijnen. L ater wer d er o p he t terre in, te ge n de Dun se dij k, ee n tenn isbaan aan ge le gd. He t o orspron ke lij ke on twe rp van Ter s tee g me t een vijverpar t ij en ver sc hillen de pade n en zich tlijnen is no g zi c h t b a ar , m aa r i s (deels) verwaarloosd. Effect op de cultuurhistorisch e waarde D e bo uw v an 28 v a k an ti e ap p ar te men ten vo rmt een gro te a a n t a st in g o p de b es t a an de h is to ri sch -ru i m te li jk e st ru c tu ur v an L a nd goe d D e U tre ch t i n he t alge meen en van Rustoor d in he t bij zon der. De ge stape lde appar te men ten zi jn in typo lo gie zeer afw ij ken d van de be s t aande be bo uw in g van he t lan d goe d en zullen he t kar akter ern s tig aan t asten. He t r ealise ren van ee n beper kt aantal gron dgebonden won in gen he eft daarom de voor ke ur. H ier bi j i s he t ec ht er v an be l an g d at he t a an t a l wo nin ge n z o k le in mog e l ij k b l ij ft . De won in gen d ienen bo ven di en zo ver m o ge li jk v an R u st oor d, d e b ij ge bou wen en de ij s ke l der af te li g ge n . P o s i ti e f i s d a t de o n t s lu i ti n g v a n he t perce e l a a n de Duns ed ij k l i gt , w a ar mee rdere won in gen a an ge s it ue erd zijn, zo we l van voor als n a de on tginning. B e oorde ling en adv ie s M onu men tenh ui s B r a b an t geef t v an ui t bo ven st a a n de re dener in g de voor keur aan de realisat ie van een beper kt aantal pe rman en te, gron dgebon den woningen. De ze wo nin ge n dienen in ontwer p en situering a a n te s lu i ten o p de bes t a a nde k arak t er is t ie ken v an he t l an d goe d.


86

Conclusie en aanbevelingen Algemeen L an d goe d De Utrech t is een jon g on tginningslan dgoe d. He t lan d goed kar akter iseer t zich als een afwisselin g van open akker perce len en beslo ten bosperc e len. De ver bin den de struc tuur be staat uit een ne twer k van on tginn in gslanen. De bebo uwin g is ge conce ntreer d in het noor de lij ke dee l van he t landgoed. L angs de L age Mie rdseweg zijn een aan t al b ebo uw in gs c lu s ter s ges i tueer d, zoals de arbe ider swon in gen ‘ Ze s W on in gen’ en ‘ V ier Win den’. Oo k d e won in gen c .q. voo rm a l i ge boerd er ijen ron do m de ho utvester storen aan de Toren laan vor men een c luster. Aan de Lage Mier dsewe g zijn te ven s een aan t al bij zo ndere, r epre sen tatie ve o bjec ten gele gen, zo als Rusto ord en de ho utvesterswon ing met de o p v a l l e n d e m e t zin k ged e kt e t o r e n . Dieper in he t lan d goe d be staat de b ebo uw in g voorn ame lijk u i t ver spre id liggen de boer der ijen e n een en ke le die nstwonin g die me t e lkaar worden ver bon den door de lanen .

Conclusie V a nu i t c u ltu urh i st ori sch oo g pun t is ni euw bo uw in pri nc ipe n ie t gewen s t, w an t ie dere n ieu we on tw i k ke li ng be te ken t ee n v er s tor in g v a n de h is to ri sch -ru i m te li jk e kar a k ter is t iek v a n h e t l an d goe d. H e t t o e st a a n van n ieuwe toevoe gin gen kan ec hter bij dr agen aan de duur zame i ns t an dho ud in g v an e en c u l tu urh is t ori sc h com p le x. Monu men te nhui s Br aban t is ge vr aagd te reager en op de gen oem de loc ati es . D at be te ken t n ie t d a t e r g een an dere o p tie s z ijn. Mo ge l ij k b es t a an e r oo k an dere l oc a t ie s die van u it cu ltuur hi s tori s ch pe rs pec t ief (be ter ) ge sch i kt zijn voor he t re aliseren van n ie uwbouw. Vanuit he t stan dpun t cultuur historie ach t Monumen te nhuis Br aban t van de b o v e n ge n o e md e lij s t m e t loc a t i e s de volge nde he t meest ge sc hikt voor h et re aliseren van n ie uwbouw: • Lo c atie Dunsedij k • Lo c a tie L ange Gr a ch t • Lo c atie Vier Win den D e ze loc a t i e s b r e n gen d e m i n s te ver stor i n ge n m e t zi c h mee e n p a ss e n h e t b es te bi nnen de b es t a an de h is to ri sch -r u im te l ijk e k ar a k ter is t ie k v an het l a n d goe d . D e D un se dij k ken t een l a n ge on t wik k e li ngs ge sch ie den i s; al v oor de on t g inn in g v a n he t l and g oed l a g er bebo uw ing l a n gs de a d er die Esbee k/Hilvaren bee k en L age Mierde met e lkaar ver bindt. De re alisatie van 2 n ie uwe won in gen vor m t een c ont i nuer in g van de b ebo uw in gs g es chi eden is v an de D un se di jk . N ie uwb ouw k a n o p de ze lo c at ie ge zien wo rden als een o p zich ze lf st aande on twikke ling. Een voo rw a ar de is d a a ro m d a t d e voor ge ve l s en de on t s lu i tin g van de wo nin gen a an de Dunsedijk liggen. Lo c atie L ange Gr ach t ligt in een o ver gan gsgebied tussen he t lan d goe d en he t dor p E sb ee k. E ner zi jd s k an n ieu wbo uw e en v loe ien de o ver g an g na a r de ‘ buitenwe reld’ be wer kste lligen. Ander zijds vormt nie uwbouw juist een manier o m he t lan d goe d af te bakene n en de r af e li ge r and t e v ers te rken to t een ech te gren s. Lo c a tie V ier W in den l i gt ne t a l s v ee l an dere ( di en st ) won ingen a an de L a ge Mie rdseweg. Voor tbor duren d op de stedenbouwkun d ige on twikke ling van he t lan d goe d ligt he t voor de h and om nie uwe woningc luster s in de n abij heid van de Lage Mie rdseweg te re aliseren.


87

De o ver ige loc atie s zijn er g in gr ijpend vo or de h istor isch -lan dsch appe lij ke s t r u c t u u r van h e t l an dg o e d. Me t n a m e d e we ste lij ke zijde van he t landgoed i s n o g go e d i n t ac t geb le ve n w at be tre f t histor ische uitstr al i n g. H e t k a r a k te r i s h ier vo orn a me l ij k agr ar i sch v an a a r d. He t l an d goe d word t hie r ge kar akter iseer d door de afwisse lin g van o pen akker perce len en be slo ten bosperc e len. In gre pen zijn h ier n ie t gewe nst. De oo ste lijke he lft van he t l a n d goe d ken t a l ee n aan t a l ver s tor in gen, w aaron der de go lf b aan. De ge vo lgen van in gre pen zijn h ier min der ve rstre kken d, hoe we l oo k ter ughouden dhe id op zijn plaats is. Het fe it d at er al ver s tor in gen zijn, i s geen vr ij brief vo or verdere aan t asting van het gebie d.

Aanbevelingen Loca ti ek euze op ba si s hi st ori sche sted en b ouw He t i s v a n be l an g o m een n ie uw bou w loc a t ie te k ie zen o p b a s is v an de h is to ri sch e s t ede nbo uw k und i ge on tw i k ke li ngen. Won in gb ouw p a st n ie t b inn en d e agr ar is che ge bie den v an he t l an d goe d. V an o ud sh er wer den d ie ns tw onin gen ge conce nt reer d lan g s de L a ge Mi erd se we g. De Dun se di jk ken t überhaupt een lan gere be bouwingsge sch ie den is. De L age Mierdse we g en de Dun se di jk z ijn da a ro m ge sch i kt vo or he t re a l i seren v an n ie uw bou w. In passing locati e He t i s v a n be l an g de n ie uwe bebou wi ng a a ns lu i t o p de be s t a and e r ui m te l ij ke s t ruc t uur van he t l an dg oe d. Er m oe t d a aro m wo rde n g e zoc ht n a ar e en w ij ze v an in pas s in g v an n ieu we wo ni n gen die qu a sc h a a l, loc a t ie en vor m ge vin g past bij he t bij zond ere kar akter van he t landgoed. Ee n g oe de l an ds ch a ppe l ij ke en cu l t uurh i st ori sc he i np a s sin g is hi erb ij v an be lan g. In spir atie voor de opzet van de loc a t i e di e n t t e w o r de n ge zoc h t b i j d e be s t a an d e be w o n in g s c lu s te r v an h e t l an d goe d. I n r i ch tin g p e r ce l en E en p a s send e i nri ch ti ng ho ud t re ken in g me t d e on t gi nnin g sges chi ed en is en h et a gr ar is che k ar a kt er v an he t l a n d goe d. Een inr ich t ing v a n d e perc e len m e t b ij vo o r b e e ld h e i de t u inen i s v an ui t c u l tu urh is to ri sch oo gp un t n ie t p a s se n d. Dit g r i j p t ter ug o p s i tu a t ie van voor de on tginnin g, waarmee de ge sch ie denis in f eite wor d t on tkend. Oo k voo r de situering van de wo nin ge n op de perc e len d ien t gek e ken te w or den n a ar de a l a an we zi g e c l us te r s. A rchi t e c tuu r en v o rmg evin g He t in s t andho ud in g sp lan s te l t v ers ch i l len de ei se n en r and v oorw a ar den a an de n ieuwe wo nin glo c aties. He t beho uden van de eenh eid van he t landgoed staat h ier bij voor op. De ge mene de ler van de arc hite ctuur o p he t landgoed h o u d t i n d at a l t i j d w e r d g e k o zen voor een on twe rp dat p as se n d w as vo o r d e l an de li jke o m ge vi ng. De arc hi tec tuur manifesteert zich wat betreft v or m ge vin g d a a ro m zon der ui t zond er in g a ls lan de l ij k, am b ac ht e lij k en t r a di t i o n e e l, m a ar te l ke n s i n de s t ijl van de e igen t ij d. V oor n a dere a an be ve l in gen in z a ke de arc hi tec t uur e n v or m ge vin g wor d t v e r w e ze n n a a r h o o f ds tu k 4 v an de S t i j l e n gi d s .


88

Landgoed De Utrecht Cultuurhistorische Analyse

Recommend Documents