KVAN. Archieven in het veld. 6 en 7 juni 2011 Leeuwarden. programma

KVAN D A G E N 6 en 7 juni 2011 • Leeuwarden

Archieven in het veld programma

INHOUDSOPGAVE Archieven in het veld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 ‘Het landschap staat in mij geschreven’ openingslezing Bert Looper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Keynote lezingen: Kester Freriks en Goffe Jensma . . . . . . . . . . 6 Programmalijnen en parallelsessies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Lijn 1: Landschap en geheugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Lijn 2: Herverkavelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Lijn 3: Archieven onder en boven het maaiveld . . . . .16 Lijn 4: De paden op de lanen in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Extra activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Praktische informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Routebeschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

ARCHIEVEN IN HET VELD In 2011 reizen we voor de KVAN-dagen af naar het hoge noorden, dat een schitterend decor vormt voor het thema van dit jaar: Archieven in het veld. Het veld, het landschap, bevindt zich altijd om ons heen. Het wordt geregistreerd, in kaart gebracht, vastgelegd en gearchiveerd, zowel letterlijk als figuurlijk. Landschap zit onder, op en boven het maaiveld. In Friesland, het land van de prachtige vergezichten, mooie terpen en sfeervolle historische steden, beschouwen we het archivistisch veld en het landschap om ons heen.

IM

Dit jaar is het programma van de parallelsessies voor het eerst volledig samengesteld op basis van inzendingen naar aanleiding van een call for papers. Daar is buitengewoon enthousiast op gereageerd, er zijn maar liefst 47 inzendingen binnengekomen. Uiteindelijk is een selectie van 24 voorstellen gemaakt, die in de volgende vier programmalijnen zijn ondergebracht:

Website - Beheren - Digitaliseren

• • • • •

Landschap en geheugen: relatie tussen archieven en het landschap Herverkavelen: herinrichting van het archieflandschap Archieven onder en boven het maaiveld: nieuwe technieken, ontwikkelingen en uitdagingen De paden op de lanen in: archivarissen en archiefdiensten treden naar buiten

grafische uitwerking en sponsoring: pictura-im.nl

2

3

Bert Looper, directeur van Tresoar, beschrijft in zijn openingslezing de landschappelijke verbeeldingskracht van archieven en collecties. Daarnaast staan er twee inspirerende keynote-lezingen op het programma. Schrijver Kester Freriks doet verslag van zijn zoektocht naar wildernis in Nederland en beschrijft de onoverbrugbare spanning tussen de chaos van de ruige natuur en de gestructureerde representatie in historische kaarten. Hoogleraar Friese taal- en letterkunde Goffe Jensma stelt het bestaansrecht van archiefdiensten in een gedigitaliseerde wereld ter discussie. Het programma wordt opgeluisterd met stadswandelingen door het historische centrum van Leeuwarden, de bijzondere muzikale klanken van Sytze Pruiksma en Tsjêbbe Hettinga, een ontvangst bij de burgemeester van Leeuwarden in het oude stadhuis, het congresdiner in De Koperen Tuin en rondleidingen door het Pier Pander Museum, het Historisch Centrum Leeuwarden en Tresoar.

Organisatie

De Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland organiseert de KVAN-dagen 2011 in samenwerking met het Historisch Centrum Leeuwarden, Tresoar - Fries Historisch en Letterkundig Centrum, de Archiefschool/Hogeschool van Amsterdam - Domein Media, Cultuur en Informatie, en Erfgoed Nederland. Wij danken hoofdsponsor Pictura, De Ree en andere sponsoren voor hun bijdrage.

De organisatiecommissie wenst u plezierige en inspirerende KVAN-dagen toe!

’HET LANDSCHAP STAAT IN MIJ GESCHREVEN’: LANDSCHAPSVERBEELDING IN ARCHIEVEN

Openingslezing van Bert Looper, directeur van Tresoar Maandag 6 juni, tijdens plenaire programmagedeelte 11:00-12:30 @Plenaire zaal, Fryske Akademy In het eerste gedicht, in de eerste bundel van Ida Gerhardt staat die prachtige regel; ‘Het landschap staat in mij geschreven’. Die regel is van toepassing op zoveel mensen die leven met landschap en landschapsbeelden, maar die regel is zeker van toepassing op de archieven. 1000 jaar landschap staat geschreven in honderden kilometers archief. Soms is die beschrijving heel direct, denk aan fotomateriaal; soms is die beschrijving heel administratief en feitelijk, denk aan de kadastrale leggers, denk aan oppervlakte-, hoogte- en dieptemetingen in de waterstaatsarchieven, maar vaak ook is de beschrijving poëtisch, denk aan dagboeken, reisverslagen, proza en poëzie. De archieven bieden harde informatie en poëzie, maar alles wat archieven bieden is representatie van de werkelijkheid en daarmee verbeelding. Op basis van de casus Tresoar, Fries Historisch en Letterkundig Centrum, categoriseert Bert Looper de archieven en collecties naar hun landschappelijke verbeeldingskracht. Het gaat hem niet om de informatiewaarde van de archieven, maar inderdaad de ‘verbeeldingswaarde’. Hij wil daarmee een bijdrage leveren aan de opdracht die de Schotse museumgoeroe Julian Spalding aan de erfgoedsector stelt om alle dimensies van objecten bloot te leggen. Loopers betoog raakt direct de belangwekkende discussie die door Theo Thomassen in zijn inaugurale rede nog eens is geponeerd over de informatiewaarde en de erfgoedwaarde van archieven in relatie tot de rol van de archivaris.

Erika Hokke, Sam Hoefnagel, Frans Hoving, Rienk Jonker, Petra Links, Geart de Vries, Lourens Oldersma, Aike van der Ploeg, May Scheepers, Hans Waalwijk en Jorien Weterings.

@KVANdagen > Twitter mee! Volg de KVAN-dagen op twitter.com/KVaNdagen en twitter mee met #KVAN11!

4

5

KEYNOTE LEZINGEN

Goffe Jensma

Kester Freriks

Dinsdag 7 juni, 10:30-11:15 @ Plenaire zaal, Fryske Akademy

Gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden Maandag 6 juni, tijdens plenaire programmagedeelte 11:00-12:30 @Plenaire zaal, Fryske Akademy

Hoe zou ons land eruit hebben gezien als het onbewoond was gebleven? Zijn er nog wildernissen in Nederland? Of is het geheel door mensenhand gemaakt? Kester Freriks doorkruiste een jaar lang ons land tot in de verste uithoeken op zoek naar antwoorden. Op zijn ontdekkingstocht, die leidde tot de monografie Verborgen Wildernis, maakte Freriks gebruik van historisch kaartmateriaal. In deze geordende en met veel gevoel voor details gemaakte documenten vond hij de wildernis en de ruige natuur terug. De spanning van zijn zoektocht en de onoverbrugbare tegenstelling tussen structuur en chaos vormen het uitgangspunt voor de aftrap van de KVAN-dagen 2011.

Zijn archieven overbodig geworden?

De historicus die de vijftig is gepasseerd heeft in zijn professioneel bestaan ingrijpende veranderingen meegemaakt, sterker nog: hij heeft een ander beroep gekregen. Hij heeft de komst van de kopieermachine meegemaakt, van de computer en nog weer later van het internet. Waar hem nog geen twintig jaar geleden de rust van archief en bibliotheek werd gegund, verricht hij in de ratrace van het academische publish or perish tegenwoordig veruit het grootste deel van zijn onderzoek digitaal. Hij raadpleegt zoveel mogelijk boeken en artikelen op Google-books of op andere websites en zo hij nog naar het archief gaat, dan behoort steevast de digitale camera tot zijn uitrusting. Zal ook die camera aanstonds, wanneer alle archieven eenmaal zijn gedigitaliseerd, niet meer nodig zijn? Zijn archieven overbodig geworden? Dat is maar de vraag. In zijn lezing zoekt Goffe Jensma naar een afgewogen antwoord.

In Verborgen Wildernis zijn talloze unieke kaarten opgenomen uit de 17e-eeuwse historische Atlas der Nederlanden. Cartograaf Jan W.H. Werner (Universiteit van Amsterdam) geeft bij elke kaart een uitvoering toelichting, waarmee Freriks’ wildernisboek ook de geschiedenis van de cartografie van Nederland bevat. Op oude kaarten werden wildernissen aangegeven als ‘gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden’. Dat laatste heeft Kester Freriks wel gedaan. Tijdens zijn lezing neemt hij de luisteraars mee op een tocht door een van zijn wildernisgebieden. Hij laat u kennismaken met de ervaring van de wildernis in Nederland en laat zien waarom wildernissen van levensbelang zijn voor de waarde en betekenis van het Nederlandse landschap. Ook legt hij uit waarom de mens eeuwenlang bang is geweest voor de wildernis, en daarom elk stuk onbeheerd en ongerept gebied wilde beheersen. Hij laat u zien dat wildernis en cartografie op gespannen voet staan. In woord en beeld wordt u meegenomen naar gebieden in Nederland waar u nooit eerder bent geweest. Kester Freriks schreef een omvangrijk oeuvre van romans , verhalen, poëzie en toneel. Hij werd bekroond met de Van der Hoogt-prijs 1982 voor het beste romandebuut Hölderlins toren. Sinds 1981 is Kester Freriks verbonden aan NRC Handelsblad, waarvoor hij toneelrecensies, beschouwingen, reportages, natuurscènes en reisverhalen schrijft. In 2010 verscheen van zijn hand Verborgen Wildernis. Ruige natuur & kaarten in Nederland (Athenaeum-Polak & van Gennep), waarin hij verwijst naar de onverenigbaarheid van cartografie en wildernis. www.kesterfreriks.nl

Goffe Jensma (1956) studeerde geschiedenis en filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde in 2004 op het beruchte Oera Linda-boek. Hij werkte onder andere voor de Fryske Akademy te Leeuwarden van waaruit hij van 2006 tot 2008 bijzonder hoogleraar Friese taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam was. Deze posities verruilde hij in 2008 voor een gewoon hoogleraarschap in de Friese taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is verder redactievoorzitter van de Digitale Historische Bibliotheek Friesland (www.wumkes.nl), secretaris van de Adviescommissie Friese canon, lid van de Wetenschappelijke adviesraad KNAWWaddenacademie en aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen tevens directeur van het Instituut voor Cultuurwetenschappelijk Onderzoek. Van zijn hand verschenen verschillende boeken, onder andere over de universiteitsgeschiedenis van Nederland in de negentiende en twintigste eeuw en over de negentiende-eeuwse totstandkoming van het moderne beeld van Friesland. Het meest publiceert hij tegenwoordig over onderwerpen uit de Friese cultuur- en literatuurgeschiedenis en het liefst schrijft hij daarover zo dat deze onderwerpen in een bredere context tot hun recht komen.

Foto Vincent Mentzel

6

7

PROGRAMMALIJNEN EN PARALLELSESSIES Lijn 1: Landschap en geheugen Tijs Laeven

De maçonnieke binnenruimte als archief: de tempel in Sneek

Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 1   “Toevallig kreeg ik een dagboek in handen van de Amsterdamse architect en vrijmetselaar Herman Baanders, bijgehouden tijdens de herbouw van de vrijmetselaarstempel in Sneek in 1938. In maçonnieke kringen geldt het ontwerp als een voorbeeld dat in de jaren 1950-60 veel navolging kreeg. Bij het uitgeven van zijn dagboek kom ik steeds meer te weten over dit gebouw, de mens, de architect en de vrijmetselaar. Zijn visie op de maçonnieke ritus leverde het grondpatroon Interieurontwerp Vrijmetselaarstempel Sneek 1936 van H.A.J. Baanders (bron: van de logeruimte. De binnenruimte SAA inv. 291). als verbeelding van maçonniek gedachtegoed. Het werk aan de bouw als archiefvorming. Zijn dagboek en de contextinformatie bieden een boeiend beeld van een succesvol architect. Hij was voornamelijk actief in de jaren 1910-1940. Een turbulent tijdperk van onder andere de Amsterdamse School. Michel de Klerk was een protegé van Baanders. Baanders was de opa van mijn echtgenote. Behalve uit publieke bronnen put ik voor mijn lezing uit de familiegeschiedenis. Zijn invloed als architect en vrijmetselaar komt bloot te liggen. Enkele feiten uit zijn verzwegen verleden treden aan het licht. Hij was een pasja in zijn gezin, een landmerk in de Nederlandse maçonnerie, een mentor voor aankomend architectentalent en een baken in de Amsterdamse culturele wereld.”   Thijs Laeven is zelfstandig consultant en werkt in zijn vrije tijd aan de uitgave van het dagboek van de architect Herman Baanders uit 1938.

Peter Horsman

De buitenplaats in het archief. Documentaire herinneringen aan verdwenen buitenplaatsen en landgoederen. Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 1

De ruimtelijke inrichting van Nederland heeft in de afgelopen anderhalve eeuw een drastische verandering ondergaan, vooral door urbanisatie en industrialisatie. Maar al eeuwenlang werd het landschap bepaald door de mens: akkers, polders, kanalen: “U schiept natuur met een stiefmoedershand”, dichtte Potgieter. De mens creëerde zijn eigen natuur: de zeventiende- en achttiende eeuwse buitenplaatsen zijn daarvan sprekende voorbeelden. 2011 is het jaar van de buitenplaats. De aandacht zal zich natuurlijk vooral richten op wat er nog van over is – het zichtbare is nu

8

eenmaal aantrekkelijker dan het vergane. Maar er is meer verdwenen dan gebleven. De enige plaats van herinnering is dan het archief (in ruime zin – alle geschreven en ongeschreven herinneringen). Wat kan het archief onthullen over de talloze buitenplaatsen waarvan nauwelijks nog een spoor over is? En ook, hoe kunnen archief- en andere erfgoedinstellingen bijdragen aan de het opgraven van die lusthoven verborgen in het stof der eeuwen? Documenten zijn er in velerlei vorm, vaak bewaard in een grote variëteit van collecties en instellingen. Aan de hand van een case study (de Lisser Arcadia) laat Peter Horsman niet alleen de verscheidenheid aan collecties zien, maar ook hoe verschillende, vooral zeventiende en achttiende eeuwse bronnen fungeren als geheugen aan een voorbije, geschapen natuur; dat ze niet alleen het verhaal vertellen hoe een buitenplaats eruit zag, maar ook of en zo ja in welke mate de bewoners invloed op de plaatselijke maatschappij hadden. Peter Horsman is wetenschappelijk medewerker bij de Leerstoelgroep Culturele Informatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.

Alice van Diepen en Georges Elissen

Amersfoort op de Kaart: geogerefereerde historische informatie trekt nieuwe partners aan. Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 1

De applicatie Amersfoort op de Kaart (www.amersfoortopdekaart.nl) ontstond als een jubileumproduct voor ‘Amersfoort 750 jaar’. Dankzij een eenmalige subsidie werd in 2009 een applicatie gerealiseerd, waarmee historische informatie op basis van geografische ligging op de kaart wordt ontsloten. Bezoekers kunnen door tijdlagen heen bewegen, informatie toevoegen en wandelingen downloaden. Wat begon als een leuke applicatie voor het jubileum van de stad, bleek al snel een gewaardeerd en breedgedragen product met een flinke potentie om strategisch door te ontwikkelen. Hoe konden we dit op de juiste manier in gang zetten en welke rol konden en wilden wij zelf hierin spelen? Onder leiding van DEN, Kennisland en TNO overwogen we stap voor stap de waardepropositie van de applicatie voor de eigen organisatie en de omgeving. Ook onderzochten we binnen dit strategische proces of de eigen organisatie wel goed genoeg toegerust was voor de doorontwikkeling van het product. Met andere woorden: was Archief Eemland ‘fit’ genoeg voor Amersfoort op de Kaart? In de presentatie nemen we u mee in het proces van strategisch nadenken over een nieuw product. In deze tijden van bezuinigingen en de noodzaak en oproep voor cultureel ondernemerschap loont het om nieuwe, maar ook oude producten langs de meetlat van kansen en bedreigingen te leggen, zodat er toekomstbestendige keuzen gemaakt kunnen worden. Uiteraard lichten we de gemaakte keuze(n) aan de hand van het doorontwikkelde Amersfoort op de Kaart toe. Alice van Diepen is directeur van Archief Eemland in Amersfoort. Georges Elissen is senior (project)medewerker Archieven en Collecties bij Archief Eemland.

9

Chris Streefkerk

Bij klimmender zonne. Plaatsen van rechtspraak en hun sporen in het landschap Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 1

Bij de Germaanse stammen vond rechtspraak plaats in een volksvergadering in de open lucht, bij voorkeur in de ochtend, bij ‘klimmender zonne’. Rechtspraak moet ruim genomen worden, ook bestuurlijke en militaire zaken kwamen aan de orde. Zo’n vergadering heette een ‘ding’ of geding. Ook het woord ‘maal’ werd gebruikt, zoals in maalplaats en maalstede. De rechtsgenoten waren ‘malen’, of ‘gemalen’. Al in de Romeinse tijd was Heiloo zo’n maalplaats en dat was het nog steeds toen Willibrord omstreeks AD 720 daar een kerk stichtte. Een nieuw inzicht is dat in Heiloo ook de kalender bewaakt werd. Het begin van de vier seizoenen werd daar vastgesteld en van daaruit gecommuniceerd. Dit deed men door de zonnewenden waar te nemen. De zichtlijnen die daarvoor gebruikt werden zijn nu nog makkelijk in de plattegrond terug te vinden en de oudste verkaveling past daar precies in. Op twee manieren is het landschap hier informatiebron. Destijds diende het als ijkpunt voor de kalendervaststelling, en -thans als landschapsarchief- verraadt het de aanwezigheid van een dingplaats, en geeft het inzicht in de verkaveling. Ook in andere plaatsen waar vanouds recht gesproken werd, zoals Ballo en Markelo, vertoont het landschap sporen van waarneming aan de zonnewenden. Dit leidt tot de hypothese dat in oude dingplaatsen vaak tevens de kalender werd bewaakt . Deze hypothese wordt getoetst door met behulp van de toponymie oude dingplaatsen op te sporen en te bezien of er landschappelijk sporen aantoonbaar zijn. Chris Streefkerk is docent-onderzoeker aan de Archiefschool (Hogeschool van Amsterdam) en de Universiteit van Amsterdam.

gingen en keuzes, de problemen en uitdagingen. De beeldbank Leeuwarden is te raadplegen op http://www.beeldbankleeuwarden.nl/ Jelle Hoekstra is informatiespecialist bij het Historisch Centrum Leeuwarden. Lucas Kerremans is teamleider Geo-informatie bij de Dienst Stadsontwikkeling in Leeuwarden.

Hans Mol

HISGIS: het gedigitaliseerde kadaster van 1832 als basis voor de presentatie en analyse van historische geo-informatie Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 1

Hoe kan een historisch geografisch informatiesysteem (GIS) het beste worden opgezet? Aan de hand van www.hisgis.nl - een digitaal pakket voor het verwerken van ruimtelijke informatie - dat inmiddels de provincies Fryslân, Groningen, Overijssel en grote delen van Utrecht dekt, zal worden uitgelegd dat de fundering het beste perceelsgewijs kan worden opgebouwd. Dat vraagt een grote investering, maar loont op termijn de moeite omdat met behulp van historische perceelslijnen (van het oudste kadaster) veel nieuwe informatielagen kunnen worden gemaakt. Dat gebeurt dan in combinatie met allerhande gegeorefeerde historischtopografische en andere kaartlagen die voor de cultuurhistorie en de archeologie belangrijk zijn. Gedemonstreerd zal worden dat 1832 een heel geschikt startpunt is voor heen- en terugreizen in de tijd. Zo kan zelfs zicht geboden worden op het belang van kloosters, steenhuizen en galgen in de Middeleeuwen.  Hans Mol is bijzonder hoogleraar Middeleeuwse Friese geschiedenis aan de Universiteit van Leiden en wetenschappelijk medewerker van de Fryske Akademy.

Lijn 2: Herverkavelen Fred van Kan

De KVAN in het veld

Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 2 Jelle Hoekstra en Lucas Kerremans

De beeldbank Leeuwarden op de gemeentelijke kaart

Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 1

In 2009 is het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) samen met de Dienst Stadsontwikkeling (DSOB) gestart met een project om de foto’s uit de beeldbank te koppelen aan het gemeentelijke GIS-systeem. Resultaat zal zijn dat de gemeentelijke geo-omgeving, die zowel intern voor de ambtenaren als extern via de website van de gemeente voor het grote publiek beschikbaar is, een extra laag krijgt met beschikbare historische foto’s. Op die manier kunnen gebruikers ‘zien’ wat de locatie van de foto is en kunnen zij verbanden leggen met actuele onderwerpen zoals bijvoorbeeld onderwijs, milieu en groenbeheer. Vanuit het GIS-systeem kan de gebruiker naar de beeldbank ‘overstappen’. Groot voordeel is dat voor de presentatievorm, de kaart, optimaal gebruik gemaakt wordt van de architectuur en technische infrastructuur van de gemeente, waardoor ook een vorm van continuïteit is geregeld. Het project, dat nog niet is afgerond, wordt uitgevoerd door medewerkers van het HCL, DSOB, ICT en vrijwilligers van het HCL. Tijdens de presentatie zal een beeld geschetst worden van het project, de overwe-

10

Het KVAN bestuur heeft zich gebogen over een nieuw beleidsplan voor de vereniging. Er is in de afgelopen jaren veel gebeurd: de weg naar certificering werd ingeslagen, internationale banden werden aangehaald, nieuwe communicatiemogelijkheden deden hun intrede en met BRAIN werd in 2009 ons visiedocument uitgebracht: Archiveren is vooruitzien. Het bestuur vindt het tijd om ontwikkelingen in verband te plaatsen en het beleid voor de toekomst te formuleren. Zo kan richting worden gegeven aan de vereniging in de periode 2011-2015. In het concept dat op dit moment vorm begint te krijgen, wordt de kern gevormd door missie en doelstellingen. Bij het plan hoort ook jaarlijks een activiteitenplan en dat is wel het meest wezenlijke. Algemene doelen zijn mooi, maar zonder concrete activiteiten blijven die in de lucht hangen! Over die activiteiten hebben we de afgelopen maanden gediscussieerd, zowel via het Archievenblad als virtueel via archief 2.0. Tijdens deze sessie brengen we de verschillende discussies bij elkaar en concretiseren we de activiteiten. Het beleidsplan leggen we dinsdag voor aan de ALV. En dan… aan de slag! Fred van Kan is voorzitter van het bestuur van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen Nederland. Hij is tevens directeur van het Gelders Archief.

11

Plenair

Parallelsessies

Parallelsessies

Parallelsessies

16:15-17:00

15:00-16:00

14:30-15:00

13:30-14:30

12:30-13:30

11:45-12:30

Plenair Fryske Akademy

17:15-18:15 19:15-21:00

16:00-17:00

15:30-16:00

14:30-15:30

13:30-14:15

Records Management on the move Bart Ballaux en Margriet van Gorsel Ivo Zandhuis

Beren op de weg. Interactieve sessie over de obstakels op weg naar een open architectuur voor de archiefsector Karin van der Heiden en

Online leren over het archief voor jong en oud: nieuwe e-learning software voor erfgoedinstellingen Boudewijn Ridder

Crowdsourcing: vele handen maken licht werk Annemarie Lavèn en Nelleke van Zeeland

Expeditie - ArchiefEducatie 2.0 Petra Robben en Anneke van Waarden-Koets

Lijn 4: De paden op, de lanen in (Zaal 4)

HISGIS: het gedigitaliseerde kadaster van 1832 als basis voor de presentatie en analyse van historische geo-informatie Hans Mol

De beeldbank Leeuwarden op de gemeentelijke kaart Jelle Hoekstra en Lucas Kerremans

Bitrot van digitale archieven, een praktijkverhaal Gijs Hillenius en Gijsbert Kruithof

Lijn 3: Archieven onder en boven het maaiveld (Zaal 3)

DNA: De Nederlandse Archieven. Het verhaal achter de communicatiestrategie voor een gezamenlijke identiteit BRAIN

Lijn 4: De paden op, de lanen in (Zaal 4)

Kwaliteitscontrole en validatie van gedigitaliseerd archiefmateriaal Robert Gillese, Marc Holtman en Ingmar Koch Semistatisch archief en het e-depot: een architectuur Sander Ujzanovitch en Gert Zwagerman

Farewell coffee in de Fryske Akademy

Waardering en selectie op de schop Robbert-Jan Hageman en Charles Jeurgens

Koffie en thee

All Rights Reserved, All Wrongs Reversed René Spork

Wiki Loves Archives Maarten Brinkerink

Mecenaat, ook voor archieven? Elio Pelzers

Algemene Ledenvergadering KVAN (12:45-13:15)

Archiefdiefstallen in Nederland Marja van Heese

Bij klimmender zonne. Plaatsen van rechtspraak en hun sporen in het landschap Chris Streefkerk

Lunch

Lijn 2: Herverkavelen (Zaal 2)

Lijn 1: Landschap en geheugen (Zaal 1)

Hardloopclinic: de terpen op, de wierden af! Ontvangst en inschrijving, koffie - Fryske Akademy Opening door dagvoorzitter Keynote lezing - Goffe Jensma: Zijn archieven overbodig geworden? Koffie en thee

Dinsdag 7 juni 2011 Maandag 14 juni 2009

Ontvangst door de burgemeester van Leeuwarden - Borrel in het Stadhuis (Hofplein) Diner in de Koperen Tuin (Prinsentuin)

Amersfoort op de kaart: geogerefereerde historische informatie trekt nieuwe partners aan Alice van Diepen en George Elissen

Koffie en thee

Cloud Computing als uitdaging en kans voor de Nederlandse archieven Geert-Jan van Bussel

Succes en faalfactoren van samenwerkingsverbanden met openbare archiefinstellingen. Herverkavelen of ingraven? Ella Kok-Majewska

De buitenplaats in het archief Peter Horsman

De omgeving van de zaak in kaart: een metadataschema Rienk Jonker

De KVAN in het veld Fred van Kan

De maçonnieke binnenruimte als archief: de tempel in Sneek Thijs Laeven

Lijn 3: Archieven onder en boven het maaiveld (Zaal 3)

Lunch

12:30-13:30 Lijn 2: Herverkavelen (Zaal 2)

Bert Looper - ‘Het landschap staat in mij geschreven’ Keynote lezing - Kester Freriks: ‘Gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden’ Tsjêbbe Hettinga en Sytze Pruiksma - Poëzie en improvisatie

11:00-12:30

Lijn 1: Landschap en geheugen (Zaal 1)

Opening door Geart de Vries en Fred van Kan

10:30-11:00

7:30-8:30 9:15-10:15 10:15-10:30 10:30-11:15 11:15-11:45

Parallelsessies

Parallelsessies

Fryske Akademy

Ontvangst en inschrijving, koffie - Fryske Akademy

9:15-10:30

Maandag 6 juni 2011 Maandag 14 juni 2009

Pier Pander Museum

Tresoar

Rondleidingen

Historische stadswandeling

Historisch Centrum Leeuwarden

Rondleidingen

Ella Kok-Majewska

Succes en faalfactoren van samenwerkingsverbanden met openbare archiefinstellingen. Herverkavelen of ingraven? Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 2

Samenwerking lijkt een grote opmars te maken, zowel in de managementtheorieën als in de dagelijkse praktijk van bedrijfsvoering. Ook de publieke organen lijken daar niet onderuit te komen. Sterker nog: de adviesnota van de Raad van Cultuur Innoveren, Participeren! bestempelt samenwerking tot één van de pijlers voor de komende periode. Een strategische keuze die wellicht tot veranderingen in de sector en zijn omgeving kan leiden. Is de sector daar echter toe bereid? Is de visie op samenwerking een gemene deler? Zijn de mensen in de sector genoeg voor daar toegerust? Ella Kok-Majewska deed onderzoek naar Samenwerkingverbanden met culturele instellingen en openbare archiefinstellingen in het bijzonder (2010), en vroeg beleidsmakers en functionarissen uit het hogere management van openbare archiefinstellingen naar hun mening over en praktijkervaringen met samenwerkingverbanden. De aanbevelingen richting het archiefveld waren: • Meer samenwerking zoeken buiten de cultuursector en daarmee meer de aanvullende competenties van bijvoorbeeld de commerciële partijen benutten. • Binnen eigen organisaties meer aandacht besteden aan het toetsen van bereidheid tot en faciliteren van samenwerkingsverbanden. • Elk samenwerkingsverband afsluiten met evaluatie van zowel de inhoudelijke als relationele kanten van de samenwerking. • Bewustwording bevorderen van de mogelijkheden tot versterken van eigen positie en maatschappelijke relevantie door gezamenlijk optreden.

Worden deze aanbevelingen ook door het aanwezige publiek gedeeld? Ella Kok-Majewska is directeur en streekarchivaris van het Regionaal Archief Rivierenland.

Bart Ballaux en Margriet van Gorsel

Records management on the move: programma Concern Records Management als ijsbreker voor goede informatie in Rotterdam Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 2

In 2010 ging het programma Concern Records Management (CRM) in Rotterdam van start. Het programma heeft tot doel het digitale informatiebeheer in de Rotterdamse administratie mee op orde te brengen. Om die horizon te bereiken, is er een veranderingsproces noodzakelijk. In dat proces zijn er allerlei routes mogelijk. In deze presentatie worden enkele keuzen van het programma toegelicht en wordt een eerste stand van zaken opgemaakt. Uitgangspunten van het programma zijn: • Het belang van informatiebeheer wordt onvoldoende onderkend op strategisch en tactisch niveau. Er wordt ingezet op bewustwording en een bredere inbedding op dit niveau. • Informatiebeheer is onderdeel van het proces; bij de inrichting heeft dit verreikende gevolgen. • Informatiebeheer berust bij de proceseigenaren.

14

Keuzes: • Met andere woorden, hoe pakt Concern Records Management zijn rol op? • Het ene proces is het andere niet: hoe worden diverse processen toch op een goede manier ondersteund? • Er wordt héél veel informatie gecreëerd; de ene info is de andere niet: prioriteiten dringen zich op: hoe focus je op de juiste processen en informatie? Is risicomanagement mogelijk? • Wensen en noden in de administratie verschillen: hoe speel je als programma in op die vragen? Welke tools dien je te ontwikkelen om diensten te ondersteunen? • De administratie is geen eenheid, welke stakeholders zijn er? • Wie ga je opleiden? Bart Ballaux is manager Concern Records Manager en Margriet van Gorsel is programmamanager Concern Records Management, beiden bij het Gemeentearchief Rotterdam.

Marja van Heese

Archiefdiefstallen in Nederland Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 2

De Erfgoedinspectie deed in 2010 onderzoek naar diefstal van archiefstukken uit Nederlandse archiefinstellingen. Er is een aantal beruchte zaken geweest waar archiefinstellingen en bibliotheken bij betrokken zijn en waarover in de pers en in de vakbladen in het verleden (en ook recentelijk) is gepubliceerd. De Erfgoedinspectie wilde met het onderzoek meer inzicht krijgen in de aard, omvang en ernst van de problematiek, en daarmee de mogelijkheden aftasten om het tegen te gaan en beter grip te krijgen op controlemogelijkheden bij het toezicht op de naleving van Europese en internationale regelgeving. Bij dit laatste gaat het vooral om de recentelijk in Nederland van kracht geworden Uitvoeringswet UNESCO-verdrag 1970, waarbij illegale invoer-, uitvoer en eigendomsoverdracht van beschermd nationaal cultuurbezit verboden is. Hieronder vallen ook archiefstukken. Tijdens de presentatie wordt nader ingegaan op de wijze waarop de Erfgoedinspectie het onderzoek heeft uitgevoerd, de conclusies van het rapport en welke actiepunten er uit zijn gerold. Ook wordt aandacht besteed aan de ontwikkelingen op dit gebied binnen de Europese Unie. Marja van Heese is inspecteur bij de Erfgoedinspectie in Den Haag.

René Spork

All Rights Reserved, All Wrongs Reversed Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 2

In 2012 bestaat de huidige auteurswet honderd jaar. The Rolling Stones vieren dan hun 50-jarig bestaan. Dubbel feest? De komst van internet en digitalisering hebben de economische waarde van het auteursrecht uitgehold, zo stelt René Spork in een presentatie ‘over de houdbaarheid van The Rolling Stones en de onhoudbaarheid van hun/het auteursrecht.’ Wetgeving stelt niet veel voor zonder handhaving en toezicht. Managers, bootleggers en technici hebben de afgelopen decennia allen hun steentje bijgedragen aan de ondermijning van het auteursrecht. u

15

Handhaving van het auteursrecht lijkt nu verder weg dan ooit. Bibliotheken en archiefinstellingen zijn ondertussen met handen en voeten gebonden aan een wet die in het digitale landschap aan betekenis heeft verloren. Het wordt tijd voor ‘herverkaveling.’ René Spork is projectleider digitale dienstverlening bij het Gemeentearchief Rotterdam.

Robbert-Jan Hageman en Charles Jeurgens

Waardering en selectie op de schop Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 2

Welke bijdrage levert waardering en selectie van archieven aan een gezonde informatiehuishouding? Vanuit welk perspectief gaan we waardering en selectie van archieven in de 21e eeuw uitvoeren? Die vragen liggen ten grondslag aan de nieuwe selectieaanpak die in de afgelopen periode door het Nationaal Archief is ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van die nieuwe selectieaanpak is Janus dominant aanwezig. Aan de ene kant zien we torenhoge stapels papieren archieven van de rijksoverheid die in de afgelopen decennia zijn gevormd en uiterlijk in 2019 geselecteerd en bewerkt moeten zijn. Aan de andere kant worden we geconfronteerd met een onzichtbare maar in hoog tempo groeiende hoeveelheid digitale informatie. In deze presentatie worden de hoofdlijnen van de nieuwe selectieaanpak voor zowel de aanpak van de achterstanden als voor de nog te vormen archieven uiteengezet. Vragen waar in deze sessie uitgebreid op in wordt gegaan: Waarom moeten waardering en selectie op de schop? Wat verandert er ten opzichte van de bestaande aanpak? Hoe ziet het nieuwe selectie-instrumentarium eruit? Welke resultaten hebben de pilots opgeleverd? Wat heeft mijn archiefdienst aan deze selectieaanpak? Wat betekent de aanpak voor de collectieprofielen? Robbert-Jan Hageman is senior medewerker Selectie en Bestel bij het Nationaal Archief in Den Haag. Charles Jeurgens is programmamanager Selectiebeleid bij het Nationaal Archief en hoogleraar archivistiek aan de Universiteit van Leiden.

Lijn 3: Archieven onder en boven het maaiveld Rienk Jonker

De omgeving van de zaak in kaart, een metadataschema

Leeuwarden daarom een eigen metadataschema samengesteld, waarmee de samenhang tussen de verschillende onderdelen van de gemeentelijke informatiehuishouding zichtbaar is gemaakt. Ook is een relatie gelegd tussen moderne namen en concepten en de voor archivarissen bekende begrippen en concepten. Intern heeft dit schema de bijnaam ‘schilderij’ gekregen. Met dit schilderij, hoewel nog steeds abstract, is het mogelijk in meer concrete zin die onderdelen te benoemen die van belang zijn en vervolgens relatief eenvoudig te bepalen welke metadata daarbij horen. Het wordt daarom gehanteerd bij de invulling van de interne informatiearchitectuur en als basis voor de digitaliseringsprojecten. Rienk Jonker is informatieadviseur en gemeentearchivaris bij de Gemeente Leeuwarden.

Geert-Jan van Bussel

Cloud computing als kans en uitdaging voor de Nederlandse archieven Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 3

Cloud computing (het gebruik maken van automatiseringsdiensten via Internet) biedt vele mogelijkheden om interne informatie-infrastructuren te vereenvoudigen en effectiever te maken. Het biedt bovendien allerlei kansen voor het vergroten van het publieksbereik. Kan cloud computing echter ook worden ingezet voor e-depots? Aan welke voorwaarden moet dan worden voldaan? Welke risico’s kleven aan een dergelijke outsourcing van de opslag en archivering? En wat te doen als de archiefvormer reeds een contract heeft voor cloud computing? Kan dat contract zomaar worden overgenomen als de archieven moeten worden overgebracht? En kunnen de voorwaarden voor de opslag dan nog worden aangepast? Legio vragen, die om een antwoord vragen. De presentatie belicht voor welke afwegingen archiefdiensten komen te staan die overwegen gebruik te maken van de ‘cloud’ voor de uitbesteding van de depotfunctie. Het wordt een excursie naar een onontgonnen terrein, waar IT, recht en organisatie elkaar raken. En dat alles overgoten met een archivistische kruidenmix.... Geert-Jan van Bussel is directeur van Van Bussel Document Services en docent-onderzoeker aan de Archiefschool/Hogeschool van Amsterdam.

Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 3

De afgelopen jaren speelden binnen de gemeente Leeuwarden discussies over de rol van de archieffunctie in de gemeentelijke informatiearchitectuur. Als opmaat voor de komende digitaliseringsprojecten en de invoering van het zaaksgewijs werken is daarom gewerkt aan het samenstellen van conventies. Hierbij zijn uitgangspunten en methodes geformuleerd en afspraken gemaakt over basisgegevens zoals documenttypes (documentsoorten), zaaktypes, statussen, gegevenselementen, producten, thesauri, taxonomieën en processen. Men worstelde vooral met de vraag hoe om te gaan met metadata en metadataschema’s. De Archiefregeling die in 2010 van kracht is geworden, schrijft een metadataschema voor waarbij de NEN 23081 als uitgangspunt dient. Het model uit deze norm is echter buitengewoon abstract en in de praktijk lastig te hanteren. Om de relatie tussen de verschillende onderdelen toch helder te krijgen heeft de gemeente

16

17

Robbert Gillesse, Marc Holtman en Ingmar Koch Karin van der Heiden en Ivo Zandhuis

Beren op de weg: de obstakels op weg naar een open architectuur voor de archiefsector

Kwaliteitscontrole en validatie van gedigitaliseerd archiefmateriaal Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 3

Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 3

In de bibliotheeksector is in de afgelopen jaren intensief gewerkt aan een standaard informatiearchitectuur. Hierin staat beschreven aan welke voorwaarden een informatiesysteem moet voldoen om gemakkelijk te kunnen worden gebruikt in combinatie met bijvoorbeeld internet. Er zijn veel redenen waarom dit voor de archiefsector ook wenselijk is. Toch is dit nog niet gebeurd. Maar waarom niet? Een open architectuur biedt meer mogelijkheden tot innovatie in digitale dienstverlening. Hiermee kunnen verschillende gebruikersgroepen met verschillende presentatiemiddelen bereikt worden. Om zo’n open architectuur te bereiken is het noodzakelijk dat archiefdiensten het eens worden over de wijze waarop zij collectiegegevens uit het informatiesysteem beschikbaar krijgen. Wanneer je gaat nadenken over de wijze waarop dat moet gebeuren stuit je al snel op praktische bezwaren. We vragen ons af of die bezwaren een open architectuur voor de archiefsector daadwerkelijk in de weg staan. Tijdens deze interactieve sessie willen we de bezwaren voor een open architectuur in de archiefsector verkennen en tezamen met de archivarissen onderzoeken of deze onoverkomelijk zijn. Karin van der Heiden is zelfstandig adviseur digitaal erfgoed. Ivo Zandhuis is zelfstandig adviseur en informatiespecialist.

Gijs Hillenius en Gijsbert Kruithof

Bitrot van digitale archieven, een praktijkverhaal

Normen en richtlijnen zijn er in overvloed. Hoe controleer ik nu echter of er daadwerkelijk aan de gestelde eisen is voldaan? Is het bestand daadwerkelijk 300 ppi? Is alles wat ik heb aangeleverd daadwerkelijk gedigitaliseerd? Wat is een goede steekproefmethode? Dit zijn vragen waarmee velen in de archiefsector, en daarbuiten, worstelen. De drie sessieleiders geven vanuit hun eigen praktijk en achtergrond een visie op het probleem van een verantwoorde en pragmatische aanpak voor wat betreft kwaliteitscontrole en validatie van gedigitaliseerd archiefmateriaal. Een en ander zal worden gelardeerd en verlucht met de nodige praktijkvoorbeelden. Tijdens de sessie komen de volgende onderwerpen aan bod: • Kwaliteitscontrole in de context van de projectdoelstelling. • Hoe neem je een verantwoorde steekproef? • Hoe controleer je de kwaliteit van reproducties (volledigheid, ppi, kleuren, validiteit bestanden etc.)? • Hoe embed ik dat op een pragmatische en creatieve manier in een digitaliseringsworkflow? Robbert Gillesse is senior medewerker bij Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) in Den Haag. Marc Holtman is senior medewerker digitale informatiedienstverlening bij het Stadsarchief Amsterdam. Ingmar Koch is medewerker provinciale archiefinspectie in Noord-Brabant en Limburg.

Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 3

Sander Ujzanovitch en Gert Zwagerman

Zweedse praktijktesten bewijzen dat digitale archieven in zeer korte tijd ontoegankelijk worden. In de sessie gaan Kruithof en Hillenius in debat met de aanwezigen over de vraag in hoeverre de bitrot ook in Nederland toegeslagen heeft. Twee onderzoekers aan de universiteit van Skövde, Zweden, Björn Lundell en Brian Lings, testten de digitale archieven bij alle 290 Zweedse gemeenten. Ze vroegen in 2008 en 2009 bij alle gemeenten drie documenten op. Ze wilden ten eerste kopieën van de notulen van de eerste gemeenteraadsvergadering in 1999, ten tweede het verslag van de laatste gemeenteraadsvergadering uit 2008 en als derde het oudste beschikbare elektronische verslag. Van de gemeenten blijkt 40 procent niet in staat om de verslagen van 1999 te leveren. Daarnaast blijken dat moderne documenten niet langer goed te openen zijn met de meest recente versie van dezelfde tekstverwerker waarmee ze waren gemaakt. Interessant is dat dezelfde bestanden wel geopend konden worden in een open source tool, OpenOffice. De resultaten van het Zweedse onderzoek zijn relevant voor de Nederlandse archieven. Ook hier ontbreekt het aan beleid over het correct bewaren van digitale archieven en ook hier ontbreekt het aan kennis over het belang van het gebruik van open standaarden, waarmee dit probleem is te voorkomen.

Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 3

Semistatisch archief en het e-depot; een architectuur Het aansluiten van een semistatisch digitaal archief op een e-depot vormt een nieuwe uitdaging. We hebben nog maar net een idee hoe we een e-depot up and running kunnen brengen (en houden), staan we alweer voor iets nieuws. Hoe kunnen we actuele systemen ondersteunen met een archieffunctie die ervoor zorgt dat deze systemen en hun gebruikers de beschikking houden over hun historische informatie? En tegelijkertijd zorgen dat stukken die voor langdurige bewaring in aanmerking komen op een gecontroleerde wijze worden opgenomen in het e-depot? Een randvoorwaarde is dan natuurlijk dat er efficiënt met dure opslagruimte moet worden omgesprongen. In de presentatie wordt een beeld geschetst van de oplossing zoals die door het Stadsarchief Amsterdam wordt ontwikkeld. Naast de (conceptueel) technische kant van de oplossing wordt er ook ingegaan op de archief(rechtelijke) gevolgen die de invoering van een dergelijk systeem met zich meebrengt. Sander Ujzanovitch is sectiehoofd Digitaal beheer en Gert Zwagerman is afdelingshoofd Concerndiensten, beiden bij het Stadsarchief Amsterdam.

Gijs Hillenius is news editor Open Source Observatory and Repository, een project van de Europese Commissie in Brussel. Gijsbert Kruithof is projectadviseur e-Depot bij het Nationaal Archief in Den Haag.

18

19

Lijn 4: De paden op de lanen in Petra Robben en Anneke van Waarden - Koets

Expeditie ArchiefEducatie 2.0

Maandag 6 juni, 13:30-14:15 @ Zaal 4 De paden op, de lanen in! De leden van werkgroep ArchiefEducatie 2.0 trekken er regelmatig – al dan niet virtueel - op uit om met elkaar te discussiëren en te brainstormen over het onontgonnen terrein van de educatie in de archieven. Zowel het archief als de educator wil dat het publiek zoveel mogelijk gebruik maakt van de collecties. ‘Vergroten van de toegankelijkheid’ is het motto en daarin speelt educatie een prominente rol. Educatie gaat immers verder dan het aanbieden van erfgoedprogramma’s aan basis- en voortgezet onderwijs. Want hoe leer je een gebruiker ‘zelf zijn onderzoek te doen’? Hoe bereik je studenten, hoe leert een cursist en hoe kan de studiezaalbezoeker zijn onderzoeksvaardigheden verhogen? Digitalisering viert hoogtij in archievenland en ArchiefEducatie 2.0 maakt er dankbaar gebruik van met de ontwikkeling van games, elektronische leeromgevingen, blogs, websites en wiki’s. Dé educatieve oplossing of het meest geschikte instrument is echter nog steeds niet gevonden: er zijn nog veel in- en externe hobbels te nemen en veldwerk moet worden verricht. ArchiefEducatie 2.0 heeft echter de kaplaarzen al aan en staat te popelen om de educatie in de archieven op een hoger plan te tillen. Expeditie ArchiefEducatie 2.0 is begonnen! Petra Robben is coördinator Educatie & Publiekszaken Regionaal Archief Tilburg. Anneke van Waarden – Koets is coördinator exposities en educatie bij het Zeeuws Archief in Middelburg. Beiden zijn actief in de werkgroep ArchiefEducatie 2.0.

Annemarie Lavèn en Nelleke van Zeeland

Crowdsourcing: vele handen maken licht werk Maandag 6 juni, 14:30-15:30 @ Zaal 4

Op de KVAN-dagen 2010 deed Stadsarchief Amsterdam een oproep aan Nederlandse archieven om mee te doen met het project Vele handen maken licht werk. Open archieven door crowdsourcing. Inmiddels hebben vijftien archieven zich aangemeld voor deelname en is het project in een stroomversnelling geraakt. Want momenteel wordt er hard gewerkt aan de bouw van VeleHanden.nl, de website waar geïndexeerd zal worden, en aan Militieregisters.nl, de website waar straks in de geïndexeerde resultaten gezocht kan worden. Hoog tijd dus voor een update! Annemarie Lavèn en Nelleke van Zeeland gaan u er in deze sessie van overtuigen dat VeleHanden.nl een succes wordt. Zij lichten de werkwijze toe waarop dit project tot stand komt, leggen uit welke overwegingen meespelen bij het motiveren van de vrijwilligers, en vertellen hoe gewerkt wordt aan een van de belangrijkste aspecten van crowdsourcing: community building. En zoals het er nu naar uit ziet krijgen de bezoekers van de KVAN-dagen 2011 een ware primeur: de eerste presentatie van beide sites VeleHanden.nl en Militieregisters.nl. Crowdsourcing in de praktijk! Annemarie Lavèn is projectsecretaris en Nelleke van Zeeland is projectmedewerker van het project ‘Vele handen maken licht werk. Open archieven door crowdsourcing’, beiden bij het Stadsarchief Amsterdam.

20

Boudewijn Ridder

Online leren over het archief voor jong en oud: nieuwe e-learning software voor erfgoedinstellingen Maandag 6 juni, 16:00-17:00 @ Zaal 4

E-learning is een onstuitbare ontwikkeling in het huidige onderwijs. Ook voor archieven en andere erfgoedinstellingen ligt hier een prachtige mogelijkheid om online te leren. In opdracht van het Nederlands Fotomuseum ontwikkelde Pictura e-learning software, die als standaardpakket beschikbaar komt voor erfgoedinstellingen. Digitale collecties kunnen eenvoudig gekoppeld worden aan de software waardoor men deze tijdens het volgen van een les kan doorzoeken en gebruiken voor opdrachten en werkstukken. De e-learning software is zeer geschikt om ter voorbereiding, tijdens en na afloop van een bezoek aan archief of instelling te gebruiken. Fotoleren.nl is de eerste website die gebouwd wordt op het platform dat door het Fotomuseum en Pictura is ontwikkeld en dient tijdens de presentatie op de KVAN-dagen als voorbeeld. Leerlingen, studenten en fotografieliefhebbers kunnen op www.fotoleren.nl bronnen raadplegen, complete lessen volgen,werkstukken maken en presenteren en de resultaten delen op sociale netwerken. Tijdens het volgen van de les is communicatie mogelijk met medeleerlingen maar ook met docenten of deskundigen. Maar het project gaat verder dan alleen mooie software. Er is samenwerking opgezet met scholen, docentenopleidingen en fotografie-instellingen om de inhoud goed te laten passen bij de behoefte vanuit scholen, structureel te laten groeien en om inhoudelijk hoge kwaliteit te kunnen bieden. Uiteindelijk komt er een doorlopende leerlijn voor het onderwijs zodat zij Fotoleren.nl structureel kunnen opnemen in het curriculum. Boudewijn Ridder is eigenaar van RAAF-projecten en projectleider van www.fotoleren.nl bij het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.

Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland (BRAIN)

DNA - De Nederlandse Archieven, het verhaal achter de communicatie strategie voor gezamenlijke identiteit Dinsdag 7 juni, 11:45-12:30 @ Zaal 4

BRAIN heeft in samenwerking met strategie- en communicatiebureau EdenSpiekermann een weg uitgestippeld om de identiteit van de Nederlandse Archieven (beter) voor het voetlicht te brengen. Archivarissen en archiefdiensten treden nog wat verlegen en niet duidelijk herkenbaar naar buiten. Om daar verandering in te brengen is een gezamenlijk en herkenbaar gezicht en een bijbehorend verhaal voor nodig. In de sessie zal het nieuwe logo voor alle (gezamenlijke) activiteiten van de archiefinstellingen gepresenteerd worden, maar ook en vooral zal het verhaal achter de gezamenlijke communicatie strategie toegelicht worden. u

21

Het publiek wordt gevraagd om over de toepasbaarheid ervan in de dagelijkse communicatiepraktijk te discussiëren. Wat kan verwacht worden van de bedachte uitingen? Zijn de voorgestelde middelen goed inzetbaar voor kleine en grote archiefdiensten? Kunnen de diverse door de archieven ontwikkelde producten en diensten met de gepresenteerde communicatiestrategie ‘bediend’ worden? Elio Pelzers

EXTRA ACTIVITEITEN Op de Fryske tour! Voor het informele programma van de KVAN-dagen, hebben Tresoar en het Historisch Centrum Leeuwarden een aantal rondleidingen en een stadswandeling georganiseerd. Aanmelden hiervoor kan bij de informatiebalie in de Fryske Akademy.

Mecenaat: ook voor archieven? Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 @ Zaal 4

De overheid trekt zich financieel steeds verder terug uit de kunst- en cultuursector. Ze wil dat de cultuursector meer privaat kapitaal gaat gebruiken. Maar gaat dat zo wel zo gemakkelijk? De overheid heeft door het subsidiebeleid van tientallen jaren het mecenaatschap danig in de weg gezeten. Welke mecenaatkansen zijn er voor archiefinstellingen? Fondsenwerving gaat hand in hand met communicatie en marketing. Zijn archiefinstellingen hier wel rijp voor? Er staat veel op het spel de komende tijd, maar er is ook een hoop te winnen. Elio Pelzers is communicatieadviseur en fondsenwerver bij het Gelders Archief in Arnhem.

Maarten Brinkerink

Wiki Loves Archives

Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 @ Zaal 4 De Vereniging Wikimedia Nederland heeft tot doel om vrije en/of vrij toegankelijke informatie in enigerlei vorm te verzamelen en ontsluiten, vast te leggen en te bevorderen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met de vrijwilligers van de Wikimedia-projecten en de Wikimedia Foundation, en worden diverse activiteiten ondernomen en georganiseerd. In toenemende mate behelzen deze activiteiten samenwerkingsverbanden met erfgoedinstellingen. Uitgangspunt van de vereniging hierbij is dat Wikimedia en de erfgoedsector een doelstelling delen; het verzamelen en veiligstellen van en vervolgens gecontexualiseerde en onbeperkte (online) toegang bieden tot cultureel erfgoed en publieke informatie. Wikimedia Nederland werkte eerder samen met erfgoedinstellingen als het Tropenmuseum, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Naast deze samenwerkingsverbanden, organiseert Wikimedia Nederland tevens evenementen die een breder publiek actief betrekt bij de vrije informatievorming rondom cultureel erfgoed. In september 2010 organiseerde de vereniging Wiki Loves Monuments, een fotowedstrijd met als doel om zoveel mogelijk hoogwaardige foto’s van rijksmonumenten in Nederland te verzamelen onder voorwaarden die het mogelijk maken om deze foto’s op Wikipedia te gebruiken. Voor een nieuwe editie in 2011 zoekt de vereniging de medewerking van (lokale) archieven! Zie ook: www.wmnederland.nl - www.wikilovesmonuments.nl www.glamwiki.org Maarten Brinkerink is Coördinator Culturele Samenwerkingen bij Wikimedia Nederland

22

Historisch Centrum Leeuwarden Maandag 6 juni, 14:30-15:30

In 2011 is het tien jaar geleden dat de oudste gemeentelijke archiefdienst van Nederland zijn naam veranderde van Gemeentearchief in Historisch Centrum Leeuwarden (HCL). Hoewel de zorg voor het gemeentelijk geheugen al die jaren de ruggengraat bleef, is met de komst van het HCL de lang in relatieve beslotenheid opererende archiefinstelling omgevormd tot een laagdrempelig historisch documentatie-, kennis- en activiteitencentrum voor de geschiedenis van Leeuwarden en omgeving. Het is dè  ontmoetingsplaats waar iedereen die zich met de historie van Leeuwarden bezighoudt elkaar treft. Het HCL is sinds 2010 ook verantwoordelijk voor de Oldehove en het Pier Pander Museum is sinds 2007 aan het centrum verbonden. In het HCL zelf zijn naast de vaste expositie over de rijke historie van Leeuwarden ook tijdelijke tentoonstellingen te bezoeken. Tot september loopt onder meer de expositie Langharig Leeuwarden over de Leeuwarder jeugdcultuur in de jaren ‘60 en ‘70. Verder is er in één van de depots een Schatkamer ingericht - in februari 2010 geopend door Geert Mak - waarin het HCL enige topstukken uit de eigen archieven toont. 

Historische stadswandeling Maandag 6 juni, 16:00-17:00

Leeuwarden heeft misschien wel de mooiste historische binnenstad van het Noorden. De grachten zijn nog getuigen van een tijd waarin Leeuwarden het belangrijkste handelscentrum in Friesland was. De meer dan 500 monumenten vormen een schat van grote cultuurhistorische rijkdom. Leeuwarden is nog altijd een beetje deftige stad. Dit vooral door de invloed van de stadhouderlijke familie die hier van 1588 tot 1765 woonde en door de Friese adel die in de stad haar voorname woningen had. Leeuwarden behoorde toen tot de tien aanzienlijkste steden van Nederland. Daarvan getuigen nu nog tal van monumentale gebouwen uit die tijd, zoals de Kanselarij, het Stadhouderlijk Hof, de Waag en de scheve toren de Oldehove. Ook enkele terpen en bastions zijn nog duidelijk herkenbaar.   De laatste jaren zijn er initiatieven genomen om de stad aantrekkelijker te maken voor toeristen. Gevelstenen, oude huisnamen en reclameschilderingen zijn terug gebracht in het stadsbeeld. De pramen in de binnenstadsgrachten trekken veel publiek. Steeds meer toeristen en anderen maken een stadswandeling. u

23

Dat kan zelfstandig met behulp digitale of papieren informatie, maar ook met een stadsgids. Er zijn o.a. thematische routes uitgezet langs woonhuizen van beroemde Leeuwarders (als Piter Jelles Troelstra, M.C. Escher en Mata Hari), langs poëziestenen, door Joods Leeuwarden, langs sporen van vermaarde vrouwen en langs sporen van de Nassaus. Arrangementen met bijvoorbeeld het Historisch Centrum Leeuwarden en de Oldehove worden eveneens steeds populairder.

Tresoar

Dinsdag 7 juni, 13:30-14:30 Tresoar is behalve archief, bibliotheek en documentatiecentrum ook duidelijk museum. Zo is in de Gysbert Japicxseal een nieuwe multimediale presentatie te zien van alle winnaars van de Gysbert Japicxpriis, de belangrijkste Friese literaire prijs. De meest indrukwekkende herinneringen aan deze prijs zijn de portretten van de laureaten geschilderd door gerenommeerde Friese kunstenaars. Daarmee is deze presentatie ook een eregalerij van voornamelijk Friese kunstschilders. Door middel van een touch screen kan de bezoeker meer te weten komen over de auteurs zowel in schrift, beeld en geluid. De speciaal gemaakte documentaire, die doorlopend wordt getoond, geeft een beeld van de geschiedenis van de Friese literatuur. In de wandvitrines zijn behalve de bekroonde werken soms ook persoonlijke eigendommen van de auteurs te zien die een rol hebben gespeeld bij het schrijven. Naast een permanente tentoonstelling in de Gysbert Japicxseal is er een grote ruimte voor wisseltentoonstellingen. Ook in de open ruimte van de studiezaal en in de hal worden regelmatig tentoonstellingen geplaatst.

Pier Pander Museum

Dinsdag 7 juni, 15:00-16:00 In de Prinsentuin, het prachtige stadspark aan de rand van de binnenstad van Leeuwarden, bevinden zich een klein museum en een tempel gewijd aan de Friese beeldhouwer Pier Pander (1864-1919), een schippersjongen uit Drachten, die uitgroeide tot één van de belangrijkste kunstenaars van zijn tijd en het grootste deel van zijn leven in Rome doorbracht. Pier Pander, bij het grote publiek vooral bekend om Pier Pander, zelfportret zijn beeltenis van Koningin Wilhelmina op de (1918) Nederlandse munten en om de beeldengroep in de tempel, zocht zijn hele leven naar een combinatie van de klassieke ideeën over schoonheid en een eigentijdse invulling daarvan. Hij trachtte tot de kern te raken van mensen en dingen – hun ziel – en was van mening dat alleen de klassieke vormentaal die pretentie kon waarmaken. Daardoor is hij enerzijds een heel eigen, individueel kunstenaar geworden maar kan hij aan de andere kant ook worden gezien als een overgangsfiguur tussen de academische beeldhouwkunst en het ‘vrije’ werk dat aan het einde van de negentiende eeuw grote opgang maakte. Het Pier Pander Museum, dat na veel vertraging werd geopend in 1954, was het eerste museum in Nederland dat aan één kunstenaar gewijd werd.

24

Ontvangst op zondag

Zondag 5 juni, 18:00 @ Historisch Centrum Leeuwarden Voor de congresdeelnemers die op zondag 5 juni al in Leeuwarden zijn, wordt om 18:00 een ontvangst in het Historisch Centrum Leeuwarden georganiseerd, met aansluitend een stadswandeling. Na afloop kan er samen worden gegeten. Belangstellenden voor deze activiteit op de zondagavond kunnen zich hiervoor tot 25 mei aanmelden met het aanmeldingsformulier op www.kvan.nl. De kosten voor het diner op zondagavond zijn voor eigen rekening. Tsjêbbe Hettinga en Sytze Pruiksma

Poëzie en improvisatie

Maandag 6 juni, tijdens plenaire programmagedeelte 11:00-12:30 @Plenaire zaal, Fryske Akademy Het is de stem van dichter en voordrachtskunstenaar Tsjêbbe Hettinga die naast het landschap van zijn taal dat van het imaginaire en het universele oproept. Een stem die tot spreken komt door de geïmproviseerde klanklandschappen van geluidskunstenaar en slagwerker Sytze Pruiksma. In 2009 trad Tsjêbbe Hettinga op in Festival voor de Wind langs de IJssel. In een programma met koormuziek van Poulenc afgewisseld met zijn gedichten. Reitze Smits begeleidde met zijn orgelimprovisaties. Dat was zo’n succes dat de beide kunstenaars besloten hun samenwerking verder uit te werken. Sytze Pruiksma werd uitgenodigd mee te doen. Zijn sterke improvisatorische inslag zorgde ervoor dat het muzikale palet enorm werd verrijkt. Door de vele positieve reacties en hun eigen enthousiasme heeft het drietal besloten een toekomst uit te zetten voor Wind Images. Zie ook www.wind-images.com.

Ontvangst door de burgemeester van Leeuwarden Maandag 6 juni, 17:15-18:15 @ Stadhuis

Ferd Crone, burgemeester van Leeuwarden, nodigt de congresgangers uit voor een borrel in het oude stadhuis van Leeuwarden.

Congresdiner

Maandag 6 juni, 19:00 @ De Koperen Tuin Het congresdiner vindt plaats op maandagavond in Grand Café Restaurant De Koperen Tuin in het groene hart van Leeuwarden, omgeven door eeuwenoude platanen in een schitterende tuin. KVAN-leden kunnen hieraan gratis deelnemen. Bent u geen lid van de KVAN dan bedragen de kosten € 45,-. U dient zich voor het congresdiner aan te melden op www.kvan.nl.

25

Hardlopen: de terpen op, de wierden af! Dinsdag 7 juni, 7:30 – 8:30

Een gezonde geest en een gezond lichaam kunnen niet zonder elkaar: loop daarom dinsdagochtend mee de terpen op, de wierden af tijdens een hardloopclinic. Deelnemers kunnen zich maandag opgeven bij de KVAN informatiebalie in de Fryske Akademy.

ALV KVAN

Dinsdag 7 juni, 12:45-13:15 @ Fryske Akademy De Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland houdt haar halfjaarlijkse Algemene Ledenvergadering.

PRAKTISCHE INFORMATIE Het officiële programma van de KVAN-dagen 2011 wordt op maandag 6 juni om 10:30 geopend door gastheer Geart de Vries, directeur van het Historisch Centrum Leeuwarden. Vanaf 9:15 die ochtend kunt u zich bij de Fryske Akademy inschrijven voor het congres. Op 7 juni kunnen nieuwe deelnemers zich eveneens vanaf 9:15 inschrijven. Voorafgaand aan de plenaire openingen wordt koffie geserveerd.

Contact

Bureau KVAN Markt 1 - 6811 CG Arnhem Tel: 026-3521605 [email protected]

Het congres vindt dit jaar plaats op verschillende locaties in de binnenstad van Leeuwarden, allemaal op loopafstand van elkaar. De deelnemersregistratie, de plenaire sessies, lunch en koffie, ALV van de KVAN en informatiemarkt vinden plaats in de Fryske Akademy. De parallelsessies vinden plaats bij het Historisch Centrum Leeuwarden en Tresoar. De borrel op maandag vindt plaats in het oude stadhuis en het diner in De Koperen Tuin. Beide gelegenheden bevinden zich dichtbij de Fryske Akademy. Adressen Tresoar Boterhoek 1 8911 DH Leeuwarden 058-7890789 Historisch Centrum Leeuwarden Groeneweg 1 8911 EH Leeuwarden 058-2332350

Als u zeker wilt zijn van deelname, meldt u zich dan aan vóór 25 mei 2011 via het digitale aanmeldingsformulier op www.kvan.nl. Vanwege de reserve die de KVAN-dagen commissie heeft opgebouwd is de deelname prijs voor KVAN-leden die beide dagen deelnemen eenmalig verlaagd naar € 165,-.

Congresdiner

Het congresdiner vindt plaats op maandagavond vanaf 19:00 uur in De Koperen Tuin aan de Prinsentuin (vlakbij de Fryske Akademy). KVANleden kunnen hieraan gratis deelnemen. Bent u geen lid van de KVAN dan bedragen de kosten € 45,-. U dient zich voor het congresdiner aan te melden op www.kvan.nl.

Overnachten

Leeuwarden biedt een keur aan overnachtingsmogelijkheden in hotels en verschillende Bed&Breakfasts. Kijk voor een uitgebreid overzicht op www.vvvleeuwarden.nl. Lijkt het u leuk om ‘in het veld’ te overnachten, dan kunt in natuurgebied De Groene Ster terecht bij camping De Kleine Wielen (www.dekleinewielen.nl). Gezien de drukte tussen Hemelvaart en Pinksteren raden we aan om tijdig te reserveren.

26

Volg de KVAN-dagen op twitter.com/KVANdagen en twitter mee met #KVAN11!

ADRES EN ROUTEBESCHRIJVING

Aanmelden en kosten

De kosten bedragen: KVAN-leden: € 125,- per dag of € 165,- voor twee dagen Niet-leden: € 150,- per dag of € 250,- voor twee dagen   Studenten van archiefopleidingen kunnen in aanmerking komen voor gesubsidieerde deelname. De voorwaarden hiervoor staan op www.kvan.nl.  

@KVANdagen > Twitter mee!

Stadhuis Hofplein 38 8911 HJ Leeuwarden Fryske Akademy Doelestraat 8 8911 DX Leeuwarden 058-2131414

De Koperen Tuin Prinsentuin 1 8911 DE Leeuwarden 058-2131100

Openbaar vervoer De Fryske Akademy is goed bereikbaar. Vanaf het NS-station Leeuwarden loopt u in circa 15 minuten naar de Doelestraat. U volgt de ANWB-richtingbordjes Fryske Akademy. Eventueel kunt u de Fryske Akademy met lijn 4 van de stadsdienst bereiken. U stapt dan uit bij de halte Boterhoek. Voor u ziet u een kleine parkeerplaats. De Fryske Akademy is aan deze parkeerplaats gevestigd. Komt u met de OV-fiets, dan is er een aparte fietsenstalling aanwezig. Kijk op www.9292ov.nl voor een reisadvies en plattegrond. Auto In de Doelestraat en de Groeneweg is parkeergelegenheid (betaald parkeren). Op 2 minuten loopafstand bevindt zich de parkeerkelder Oldehoofsterkerkhof. Volgt u de borden ‘P - Centrum’ dan komt u als vanzelf voor de keuze van verschillende parkeergarages te staan. Kies dan ‘P - Oldehove’. Het gebouw is te bereiken via de Doelestraat en staat achter de gebouwen van de Fryske Akademy.

27

grafische uitwerking en sponsoring: pictura-im.nl