HomeVrijzicht Vrijzicht vzw Home vzw Datum nieuwsbrief Werkgroep Ethiek
mei 2005
Ethisch advies
Ethisch advies kunstmatige vocht– en voedseltoediening
Kunstmatige vocht– en voedseltoediening
Home Vrijzicht vzw Veurnseweg 538 8906 Elverdinge Tel 057/22 41 80 Fax 057/22 41 81
[email protected]
Voor wat staan wij? voor wat staan wij ?
vermijden van
In onze voorziening ouderenzorg nemen we als fundamenteel uitgangspunt het zo veel als mogelijk willen vermijden van alle vormen van kunstmatige vocht- en voedseltoediening. De restoptie om kunstmatig vocht of voedsel toe te dienen is een weloverwogen beslissing , waarbij alle betrokken partners samengebracht werden , en waarbij alle mogelijke alternatieven besproken werden en ontoereikend werden bevonden.
Van waaruit? van waaruit ? waardigheid en welbevinden respect in alle situaties
beschermwaardigheid
positieve bijdrage
warme zorg
relationaliteit narratieve model communicatie
Pagina 2
Onze houding steunt op een mensvisie waarin de waardigheid en het welbevinden van de bewoner centraal staan en bepalend zijn in de besluitvorming. We streven naar een respectvolle houding van elke medewerker tegenover de fundamentele waardigheid van de bewoner als mens , ongeacht zijn fysische en/of psychische conditie. De bewoner is en blijft een persoon. Elke bewoner die ons is toevertrouwd kan rekenen op de beschermwaardigheid als kwetsbare medemens. Het hoeft geen betoog dat het ons niet te doen is noch om betutteling noch om infantilisering van de bewoner. Vanuit deze respectvolle houding willen we de bewoner een warme geborgenheid bieden als mens en hem ondersteunen in zijn morele aanspraak op deze beschermwaardigheid. In de lijn van deze respectvolle houding is de afweging van de bijdrage die de beslissing teweegbrengt aan de kwaliteit van het leven van de bewoner, een uiterst belangrijke waardemeter in de besluitvorming omtrent het kunstmatig toedienen van vocht en/of voedsel. Slechts indien deze (be)handeling een merkbare, positieve bijdrage brengt aan de levenskwaliteit van de bewoner kan deze onze goedkeuring wegdragen. In navolging van onze missie en opdrachtsverklaring getuigt onze warme zorg van nabijheid en bezorgdheid omtrent de bewoner. Zowel in tijd als qua intensiteit van aandacht zijn we ten volle betrokken op de bewoner Wij stellen ons in verbinding met de zorgvrager en zijn relationele context. Vanuit deze waarachtige verbondenheid betrekken we de zorgvrager , en desgevallend zijn familie of vertrouwenspersonen , in de besluitvorming. Vanuit de gelijkwaardigheid die in deze relatie bestaat , heeft de bewoner een (stem) recht van zelfbeschikking. De contextuele visie houdt rekening met het verleden , de beleving van dit verleden en alle actuele bepalende factoren in de gevoels- en zijnswereld van de bewoner. Doorleefde communicatie, vanuit een oprechte bekommernis , is een versterkende factor in het aanvoelen van alle betrokkenen .
E T H I S C H AD V I E S K U N S T M A TI G E V O C H T– E N V O ED S EL T O E D I EN I N G
verantwoordelijkheidszin
vorming
Onze houding getuigt van een geëngageerde deskundigheid en professionaliteit. Vanuit een verantwoordelijke ingesteldheid observeren we elke bewoner met de nodige alertheid, zijn we pro-actief en ondernemend en getuigt ons handelen van zorgvuldigheid. Ons bewust van de evoluties onderbouwen we onze deskundigheid met de nodige vorming en training. Onze verantwoordelijkheidszin reikt verder dan deze voor de bewoner. Ook familie , artsen en collega’s kunnen rekenen op een gemotiveerde ingesteldheid.
besluitsvormingsproces besluitvormingsproces Het is van cruciaal belang dat alle betrokken partners op voet van gelijkwaardigheid
betrokken worden in de aanloop naar en het overleg zelf. Regelmatige, spontane en georganiseerde contactmomenten met bewoner en familie creëren een sfeer van openheid en vertrouwen. observeren
Van elke medewerker wordt een groot observatievermogen en alertheid verwacht. We beluisteren elke hint vanuit de bewoner en zijn familie en registreren de vaststellingen ( vochtbalans, voedingspatroon, toiletbezoek,…). Van daaruit proberen we een juiste inschatting van de bewoner te maken.
open gesprek
Alle actoren worden in het overleg betrokken . De opdracht van de verantwoordelijke van het zorgteam bestaat erin te overleggen, te ( be-)luisteren en te informeren. Elke actor moet een zo ruim mogelijke kijk kunnen ontwikkelen op de situatie. Het teamhoofd brengt , voorafgaand aan het overleg , de arts op de hoogte en polst naar de behandeling die hij voorstelt. De dringendheid van de situatie kan sterk de inhoud van de beslissing beïnvloeden (afwezigheid teamhoofd, arts met wachtdienst, afwezigheid familielid of vertrowenspersoon, acute situaties,…) Belangrijk is om sterk emotionele en/of intuïtieve reacties te kaderen en deze uit de al te gevoelige sfeer te halen door correcte, objectieve informatie te geven. De verantwoordelijke van het zorgteam brengt het alternatief van kunstmatige vochten voedseltoediening over aan alle betrokkenen. We kiezen voor een sterk ontwikkelde maaltijdzorg in al zijn facetten ( met inbegrip van voedingssupplementen) als alternatief vanuit onze voorziening. Uiteindelijk beslist de bewoner vanuit zijn zelfbeschikkingsrecht en nadat hij goed geinformeerd werd. Indien de bewoner niet in de mogelijkheid is zelf te beslissen , kan de familie of vertrouwenspersoon dit doen. Elke beslissing of overweging moet de toetsing van de proportionaliteit doorstaan. Zijn de voordelen van de behandeling voortvloeiend uit de beslissing overwegend op de nadelige effecten ervan ? Ongeacht de keuze die gemaakt wordt, bieden we verder optimale zorg aan. De genomen beslissing is nooit van onbepaalde duur. Uit respect voor de impact van de beslissing op de bewoner wordt op regelmatige tijdstippen geëvalueerd en desgevallend bijgestuurd. De beslissing tot deze of gene behandeling in dus omkeerbaar.
emoties en intuïties alternatief
keuze
proportionaliteit
bijsturing
HOME VRIJZICHT VZW
Pagina 3
Ter verduidelijking ter verduidelijking kunstmatige vocht- en voedseltoediening
omkeerbaarheidsprincipe
conditie van de bewoner
proportionaliteit emotionele gemoedsrust
Pagina 4
Onder kunstmatig wordt verstaan alle vormen van vocht- of voedseltoediening via sonde of infuus.De impact van de maatregel op de bewoner is niet altijd even vergaand. Zo vinden we dat het plaatsen van een subcutaan infuus minder vergaand is dan het plaatsen van een microsonde . De impact van het plaatsen van een gastrostomie sonde lijkt ons het grootst . Bij bewoners met uitdrogingsverschijnselen of bij een pertinent weigerende houding bij de bewoner om te drinken kan een keuze in die richting zich opdringen. Kunstmatig vocht en voedsel toedienen kan ook als ondersteuning bij een moeilijker verlopend inname via orale weg. In palliatieve situaties, op vraag van familie of vertrouwenspersonen kan overwogen worden om kunstmatig vocht of voedsel toe te dienen. In de keuze om al dan niet te starten met de kunstmatige toediening is de duurtijd van de maatregel een belangrijke parameter. Is de maatregel van korte , bepaalde duur of is de einddatum moeilijk te bepalen ? Wij vinden het belangrijk dat via een systematische observatie en evaluatie de beslissing afgetoetst wordt aan zijn nuttigheid en dat de moed aanwezig is om een behandeling af te breken. De mentale weerbaarheid van de bewoner speelt een sterke rol in de mate van betrokkenheid bij de keuze van behandeling. Bewoners die het emotioneel even zwaar hebben staan anders in het beslissingsproces dan degene die vastberaden deelnemen. In deze uiterst gevoelige materie is een afweging van de voor- en nadelen van de keuze een noodzaak . Wegen de voordelen op tegenover de verwachte nadelen? Ondanks de wetenschap dat ethische reflectie gedragen wordt door redelijke argumenten kunnen we intuïtieve en emotionele beïnvloeding niet uitsluiten. Tegenstanders van stopzetting kunnen voeden als morele plicht beschouwen, het is een symbolische hulpverlening op die ogenblikken waar elke andere tussenkomst onhaalbaar lijkt, niet voeden staat gelijk aan afschrijven van onproductieve mensen en een honger- en dorstgevoel zijn verschrikkelijk. Voorstanders van stopzetten accentueren het verhoogde comfort voor de bewoner, leggen de nadruk op alternatieve symbolische hulpverlening, sterven en loslaten moet mogelijk zijn. Het wegnemen van de maatregelen “ vreemd aan het eigen lichaam “ kan de bewoner rustiger en minder bezorgd maken. Angst- , paniek- of agressieve reacties op het gebeuren kunnen vermeden worden. Dit alles draagt bij tot een beter welbevinden van de bewoner.
E T H I S C H AD V I E S K U N S T M A TI G E V O C H T– E N V O ED S EL T O E D I EN I N G
Ons alternatief ons alternatief
In onze voorziening hebben we gekozen voor een professioneel en goed uitgebouwde maaltijdzorg. Dit vertaalt zich voor ons in een gamma van maatregelen die bijdragen tot een maaltijdzorg op maat van de bewoner. Eén van de doelstellingen is het vermijden of minstens uitstellen van het ( moeten ) kunstmatig toedienen van vocht en/of voedsel.
organisatorisch
We voorzien ,naast het restaurant op de gelijkvloers , in een restaurant op het 2-de verdiep en in een leefruimte voor meer zorgvragende bewoners. Op die manier is meer aangepaste begeleiding mogelijk. We maken de keuze om voldoende medewerkers te voorzien die hun kennis en vaardigheden combineren met een authentieke menselijke betrokkenheid op het welzijn van de bewoner in het algemeen en op het maaltijdgebeuren in het bijzonder. We kiezen voor het aanstellen van een verantwoordelijke maaltijdzorg , ze coördineert het geheel van het maaltijdgebeuren ( restaurant, leefruimte, maaltijd op kamer) en heeft oog voor alle aspecten van de maaltijdzorg . Indien nodig kan een aangepaste beker of bestek gebruikt worden en wordt de afhankelijkheid van derden meestal uitgesteld of afgewend.
maaltijdbegeleider
aangepaste hulpmiddelen
geduldig
kwali-tijd
menselijke waardigheid
competentiemodel ondersteuning totale welzijn
We proberen het tempo van de bewoner als maatstaf aan te nemen en het dagritme van voorheen krijgt alle kansen. Zo zijn verschillende tijdstippen van maaltijd nemen of diverse keuzes qua samenstelling mogelijk. In periodes van sterke afhankelijkheid ( diepdementerende, palliatieve situaties, ernstig zieken, …) wordt voldoende tijd uitgetrokken om de bewoner eten of drinken te geven of te begeleiden en worden diverse alternatieven van toedienen van de maaltijd gebruikt om toch maar via natuurlijke weg de bewoner te laten eten/drinken. De hulp van familie en vrijwilligers in deze opdracht is een meerwaarde en een praktische bijdrage die kwaliteitsversterkend werkt. We willen de bewoner benaderen op de meest menswaardige manier nl. maximale kansen bieden aan de zelfredzaamheid om vocht (voedsel ) tot zich te nemen en hem als mens maximaal te respecteren in zijn capaciteiten ( competentiemodel versus deficietmodel). Indien de bewoner over onvoldoende mogelijkheden beschikt om op een voor hem aanvaardbare manier te eten , dan bieden wij hem onze ondersteuning en hulp aan tijdens de voorbereiding van en het innemen van de maaltijd. Goede maaltijdzorg wil bijdragen tot het integrale welzijn van de bewoner. De bewoner laten meebeslissen in dit proces , hem voldoende informeren laat hem de kans zijn persoonlijkheid te behouden. Het maaltijdgebeuren heeft niet alleen een fysische betekenis doch ook een sociale, psychologische en religieuze betekenis
fysisch en psychisch welzijn voedingsprofiel
HOME VRIJZICHT VZW
De bewoner ervaart een lichamelijk welbevinden indien in de maaltijd rekening gehouden wordt met zijn wensen, voorkeuren, aversies , gewoonten . Zo vinden wij het belangrijk om het voedingsprofiel van de bewoner in kaart te brengen en onze zorg zo maximaal als mogelijk te oriënteren op die individuele bewoner. Het aspect tijd is belangrijk.
Pagina 5
eigenwaarde
verbale stimulatie
De eigenwaarde van de bewoner wordt gunstig beïnvloed indien zijn/haar tempo gevolgd wordt. Daartoe moet er voldoende tijd voorzien worden voor elke maaltijdbegeleiding en moet de houding van het personeel geduld uitstralen. Zintuiglijke prikkels zijn belangrijk : zien, voelen, ruiken, herkenbaarheid. Verbale stimulatie gaat verder dan communicatie. Het getuigt van echte betrokkenheid en bezorgdheid en geeft aan dat we tijd willen voorzien voor elkeen. Oog voor degelijke mond- en tand hygiëne en aandacht voor slikstoornissen en voor mogelijke nevenwerkingen van medicatie (pijnstillers, sedativa) waardoor vitale mogelijkheden niet ten volle kunnen benut worden.
gezelligheid en sfeer
We zorgen voor een aangename omgeving, oog voor aankleding van de ruimten, vermijden van storende elementen ( geur en lawaai ) en een degelijke presentatie van de gerechten.
zich goed voelen
Eten en drinken geeft een gevoel van psychisch welbevinden Het versterkt het gevoel van kunnen en zelfstandigheid. Voldoende bescherming van kledij opdat het zelfwaarde gevoel van de bewoner optimaal kan blijven en geen schaamtegevoelens nodig zijn tegenover medebewoners of bezoekers. Afhankelijk worden voor de maaltijd is vaak zwaar om dragen, voldoende aandacht voor dit verwerkingsproces is een uitdaging voor elke medewerker.
mens tussen mensen herkenbaarheid kansen voor inter generationele contacten
netwerk van contacten
spiritualiteit
Pagina 6
Sociale ondersteuning van de bewoner door samen te tafelen schept een band, een netwerk. Er groeit een vertrouwensrelatie tussen bewoner en zorgverlener in de intieme sfeer van individuele maaltijdbegeleiding. Het betrekken van familie in de zorg geeft zin aan de kind – ouderrelatie als zorg voor mekaar. Nog iets kunnen doen kan helend werken in het verwerken van het verouderingsproces van de eigen ouder of familielid. De maaltijd is het fundament van de dagstructuur, is een onderwerp van gesprek Samen in groep maaltijd nemen bevordert het sociaal contact, de kamer wordt verlaten , de leefwereld wordt ruimer en anderen worden deel van de eigen (belevings)wereld. We respecteren de religieuze symboliek rond het maaltijdgebeuren in de vorm van stilte voor de maaltijd, een tafelgebed,…
E T H I S C H AD V I E S K U N S T M A TI G E V O C H T– E N V O ED S EL T O E D I EN I N G
HOME VRIJZICHT VZW
Pagina 7
Pagina 8
E T H I S C H AD V I E S K U N S T M A TI G E V O C H T– E N V O ED S EL T O E D I EN I N G
