+ cul
+ cultuur +
tu
ur +
KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE
WEL OF NIET PARTICIPEREN, EN DE BEWEEGRUIMTE DAARTUSSEN
K R AX + I 8
Iris Verhoeyen
KRAX_17+.indd 8
10/3/12 12:02:19 PM
Wie? Wat?
De voorbije maanden kon je binnen het TRACK-parcours rondhangen in een park met grafstenen. Snuisteren in een openluchtbibliotheek. Verrast worden door een levensgrote replica van een sociale woning, als boomhut. Kunst in de publieke ruimte dus. Maar TRACK dook nog dieper de stad in. Verschillende socioculturele en welzijnsorganisaties mochten hun steentje bijdragen. Sommige kunstenaars werkten samen met de buurtschool en -bewoners. Ongewone locaties zoals een kerk, een psychiatrisch centrum en de stadsbibliotheek stelden kunst tentoon. Er werd werk gemaakt van publieksparticipatie, zoveel is duidelijk.
Participatie in de grijze zone Een boeiende context, vond kunsteducatieve organisatie Mooss. En leerrijk genoeg om een driedaagse uitwisse-
ling op te zetten voor kunstbemiddelaars uit heel Europa. Doel van TRACKoree? Het formuleren van kansen en uitdagingen voor bemiddeling in musea. De deelnemers kregen een geprivilegieerde TRACK-rondleiding en namen het participatieve luik ervan onder de loep. Ze ontmoetten kunstenaar Bart Lodewijks, die met krijt op muren tekent. Hij nestelt zich een tijdlang in een wijk en begint meestal te tekenen op een blinde muur, zonder toestemming te vragen. Maar Lodewijks neemt zijn tijd. Om met buurtbewoners en de plaatselijke bakker te praten. En zo dringen Lodewijks’ tekeningen, op vraag van de bewoners, langzaam huizen binnen. Een sterk staaltje van kunstintegratie in een woonwijk. Bart Lodewijks • “Tussen participeren en niet-participeren bevindt zich een grote grijze zone waarin kunstenaars en publiek zich kunnen bewegen.” >
9 I K RA X +
KRAX_17+.indd 9
Publieke ruimte gebruiken
© Iris Verhoeyen
Kunsteducatieve begeleider? Kunstbemiddelaar? Publiekswerker?… Wat is het verschil?! Eigenlijk draait alles min of meer rond hetzelfde: cultuur en de relatie tot het publiek. Waar men traditioneel sprak van de ‘educatieve dienst’, verkiezen veel kunsthuizen tegenwoordig de term ‘publieks- of kunstbemiddeling’, refererend naar de ervaring en de blik van de deelnemer/ bezoeker. ‘Educatie’ zou te sterk neigen naar een top-down aanpak.
+ cultuur +
TRACK, a contemporary city conversation liep van mei tot september 2012 in Gent. Een initiatief van S.M.A.K., het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst. www.track.be 2 www.facebook.com/Trackoree 1
© Iris Verhoeyen
‘Breek uit die ivoren toren!’ Dat krijgen musea zo vaak te horen. Nochtans zetten cultuurhuizen wel degelijk stappen in de buitenwereld, veelal met succes! Sterker nog: jeugdorganisaties die werken rond jongeren en cultuur kunnen heel wat opsteken over publieksparticipatie van deze initiatieven. En dat gebeurde ook. In de marge van de Gentse stadstentoonstelling TRACK1 namen professionele publiekswerkers, en ook enkele cultuureducatieve jeugdorganisaties, deel aan een uitwisseling over hoe de band tussen kunst en (jong) publiek beter kan worden aangehaald. TRACKoree2 leverde een schat aan inspirerende concepten, ideeën en aanbevelingen op.
10/3/12 12:02:23 PM
+ cultuur +
© Iris Verhoeyen
© Lies Jacob
Bart Lodewijks:
Denken in bezoekersprofielen
K R AX + I 10
Daarna gaf Marijke Van Eeckhaut (UGent) een uiteenzetting uit haar doctoraat over bezoekersprofielen: de diversiteit in benadering van kunst door verschillende (soorten) mensen. Het denken in bezoekersprofielen vertrekt van de idee dat die interesse bij verschillende mensen juist op uiteenlopende manieren wordt gewekt of aangewakkerd. Bij jonge kinderen licht je een abstract kunstwerk beter niet toe met woorden. Er zijn voor hen veel geschiktere toegangen tot dergelijke kunst. De grootte, kleuren, vormen van een werk zullen ze spontaan ervaren, en van daaruit kunnen ze linken leggen naar hun eigen belevingswereld. Door deze vorm van beleven en associëren aan te moedigen, verrijk je hun referentiekader en construeren ze zelf nieuwe kennis. Als docent, begeleider of bemiddelaar kan je zo het leerproces bij je deelnemers of publiek versterken, mits een aantal voorwaarden: • Betrek je deelnemers op een actieve manier. • Vertrek van hun vragen, voorkennis en leefwereld om een waarachtige dialoog tot stand te brengen. • Zorg voor een uitdagende en belonende leeromgeving. Van Eeckhaut spoort musea aan om deze ‘constructivistische benadering’
KRAX_17+.indd 10
te implementeren. Het constructivisme is gestoeld op de theorieën van Jean Piaget, van David Kolb (leercyclus), van Howard Gardner (meervoudige intelligentie) en van Michael J. Parsons (esthetische ontwikkeling). Een tentoonstelling als TRACK heeft bij uitstek een uiterst gevarieerd publiek: toeristen, kunstliefhebbers, stadsbewoners, jong en oud, Belg en allochtoon… Hoe breng je die publieksparticipatie dan precies op gang? Goesting, nieuwsgierigheid, interesse wekken zijn de codewoorden. Maar hoe doe je dat concreet?
100 ingangen tot kunst: en nu de deur openen Een brainstorm over een (nog) betere participatie en bemiddeling hielden de TRACKoree-deelnemers op de derde dag. Een mooi voorbeeld is de oude directeursvilla Voortman, waar Mark Manders’ intieme installaties een plek kregen. De wisselwerking die leek te bestaan tussen gebouw en kunst deed bij de groep de vraag rijzen of de buurtbewoners 1) het gebouw, 2) de functie ervan, en 3) het werk van Manders kenden? Huis Voortman ligt in de Gentse wijk Tolhuis, waar dubbel zoveel leefloners wonen als gemiddeld in Gent. Het statige gebouw ligt er wat vervallen bij, maar een vleugel doet dienst als ontmoetingsruimte voor mensen die wat verderop beschut wonen.
“Tussen participeren en nietparticiperen bevindt zich een grote grijze zone waarin kunstenaars en publiek zich kunnen bewegen.” Het leek ons een ideale case voor participatie: aan de stad, haar geschiedenis en sociale realiteit, en aan kunst natuurlijk. De centrale vraag van toegankelijkheid kwam weer boven. Financieel dan: de toegangsprijs is 10 euro, de brochure kost 7 euro. En ja, er heerst angst voor kunst. De nieuwsgierigheid wekken tot een gebouw waar men dagelijks voorbij loopt, zijn historie en zijn huidige functie, leek een mooie ingang met lage drempel, een kans die voor het grijpen lag. Meer participatie, al vanaf de conceptfase van een expo in de openbare ruimte, kan ook op andere manieren. Omwoners zouden bijvoorbeeld suggesties kunnen doen voor plaatsen die een kunstwerk wel kunnen gebruiken. Of geef hen recht op een gratis bezoek. De TRACKoree-groep formuleerde nog meer ideeën en suggesties: voor organiserende steden, voor musea en hun curatoren, voor kunstenaars én voor het publiek. De belangrijkste aanbevelingen...
10/3/12 12:02:25 PM
Geef gratis en ter plaatse informatie over de kunstwerken. Ontmoet het publiek, liefst bij een kunstwerk. De waarde van een gesprek tussen kunstenaar/ curator en publiek is groot. Bied het publiek de kans zich te uiten over kunst in de (hun) publieke ruimte.
DEAR ARTIST, Een vitrine rond je werk houdt het publiek fysiek en mentaal op een afstand. Denk daaraan als je je werk presenteert. © Justin Waerts
Michaël Borremans, Everything Falls, 2012
In TRACK stellen kunstenaars hun werk tentoon in een wijk die ze niet noodzakelijk (goed) kennen. Zouden bewoners kunstenaars kunnen gidsen doorheen hun wijk, en zo misschien nieuwe inzichten geven aan de kunstenaar? DEAR CITY, Zoek manieren om de opgestarte kunstparticipatie duurzaam te maken. Sta open voor de suggesties van wijkbewoners over de locaties van kunstwerken.
Wees niet bang: start to art! Sommige kunstwerken nodigen je uit ze aan te raken, uit te proberen, te interageren. Doe dat! Voor alle leeftijden kan dit drempelverlagend werken om kennis te maken met kunst.
KRAX_17+.indd 11
Krax+ • Wat vinden jullie van de constructivistische leertheorie? Nathalie van Lier (Ladda) • Ik hou wel van de voorwaarden erbij: dialoog, actieve betrokkenheid en belonende leeromgeving. Jonge kunstenaars die bij ons werk maken, kunnen dat bijvoorbeeld ook tentoonstellen. Dat heeft voor hen een heel belonend effect. Joleen Goffin (Koning Kevin) • Wij zien die beloning heel breed. Het kan bijvoorbeeld ook een bevestigende, positieve sfeer zijn. Hai-Chay Jiang (Artforum) • Of alleen al het ontdekken van iets nieuws. Nathalie • Of een uitwisseling tussen gelijkgezinden, feedback van iemand die je erkent als je gelijke. Tomas De Groote (Kamo) • Ik herken ook veel in het constructivisme. Soms verwijten musea ons dat we te weinig het perspectief van de kunstenaar overbrengen, maar ons interesseert vooral de relatie van het kind tot de kunst, en de persoonsvorming die daarbij plaatsvindt. Kinderen verzinnen hele verhalen bij kunstwerken. Wij merken toch vooral dat musea graag hun eigen informatie willen overdragen, wat enigszins tegenstrijdig is met het constructivistisch principe. Michelle Coenen (AmuseeVous) • Het opdelen in doel- of publieksprofielen is een delicate zaak. Het mag niet leiden tot een homogeen aanbod voor een
11 I K R AX +
Pascale Marthine Tayou, The Challenge, 2012
Na afloop van TRACKoree kwam een aantal jeugdorganisaties samen. Ze reageerden op de theorieën die Marijke Van Eeckhaut voorstelde en bespraken de geformuleerde ideeën en aanbevelingen.
homogene groep. We mogen ook niet denken te weten wat jongeren leuk vinden. Niet iedereen wil bijvoorbeeld zelf creatief bezig zijn. Een expo organiseren is ook cultuurparticipatie. Hai-Chay • Ons uitgangspunt is dat iedereen verschillend is. We zoeken dan hoe we mensen het beste benaderen. We focussen op het proces, op het maken, en we helpen hen te voelen waar en hoe zij het best hun ei kwijt kunnen. Joleen • Wij gaan ook heel procesmatig te werk. We bieden heel veel verschillende dingen aan en laten deelnemers daarop reflecteren: wat raakt je in kunst, op welk moment leer jij het meest? Pieter Blomme (REC Radiocentrum) • Door de keuze voor een bepaalde artistieke discipline focus je toch vaak op een bepaald segment van je publiek. Als je een project rond audiokunst gaat doen, bereik je een aantal mensen niet of minder, toch? Joleen • Daar ben ik het niet mee eens. Je kan bijvoorbeeld kijken naar beeldende kunst op een heel actieve manier. Je zou in kubistische kunst perfect op zoek kunnen gaan naar beweging. Hai-Chay • Ik heb het moeilijk met de termen en opeenvolging in Parsons’ stadia van esthetische ontwikkeling. Hoe pas je dat toe op verschillende culturen en achtergronden? Honderd Chinese kalligrafieën zien er voor jullie wellicht allemaal even knap uit, terwijl ik veel duidelijker verschillen zie. In gezinnen waar emoties sterk beleefd worden, zitten kinderen misschien net heel snel in het expressieve ‘stadium’. Zelfs het regime waarin je opgroeit, heeft invloed. Ik garandeer je: vanuit > © Iris Verhoeyen
DEAR PUBLIC,
Sprong naar de jeugd
+ cultuur +
DEAR MUSEUM,
10/3/12 12:02:29 PM
+ cultuur +
© Iris Verhoeyen
een collectief, communistisch gedachtengoed ontwikkel je een totaal andere expressiegewaarwording. Ik vind dat de stadia van Parsons een beetje tekort doen aan een persoon in zijn totaliteit. Geef mij maar de leercyclus van Kolb. Krax+ • Zijn de aanbevelingen die TRACKoree formuleert voor musea haalbaar? Michelle • AmuseeVous organiseert soms ontmoetingen tussen kunstenaars en jongeren. Beide partijen zijn achteraf altijd zeer positief. Door samen een pintje te drinken zien jongeren in dat de kunstenaar niet bovenmenselijk is. Meer zelfs: ze zien gelijkenissen met zichzelf. En de kunstenaars lijken vlotter over hun werk te praten in een ongedwongen sfeer. Tomas • Breng kinderen in contact met de ‘juiste’ kunstenaar of curator en ze zullen zeker veel meenemen van zo’n gesprek. Hai-Chay • Kunstenaars zijn onderling toch net zo verschillend als hun publiek? Zet precies die kunstenaars in die talent hebben om te communiceren met het publiek. Leg de theorie rond bezoekersprofielen ook eens op de kunstenaars en curatoren. Dan wordt het een interessante, eerlijke wisselwerking.
K R AX + I 12
Krax+ • Ook die kunstenaars krijgen aanbevelingen. Nathalie • Een goede zaak! Een kunstenaar die deelneemt aan TRACK moet ook voluit gaan voor de dialoog. Joleen • De vitrine rond het werk van Borremans straalt echt uit: ‘Kinderen, raak het niet aan!’ Terwijl wij net willen stimuleren dat kunst hen creatief kan maken door ermee te (durven) spelen. Krax+ • Het publiek moet dus durven interageren met kunst. Tomas • Ik geloof echt in de kracht van kunst in de publieke ruimte. Het parkje met de opgehangen sociale woning laat die bewoners echt nadenken over hun eigen huis en wijk. Ze zijn ineens trots op hun buurt die een kunstwerk krijgt. Dat is
KRAX_17+.indd 12
de kracht van verbeelding. In feite doen wij als kunsteducatieve organisatie een beetje hetzelfde. Voor een workshop toveren wij een muffe turnzaal met enkele kleine ingrepen om tot een inspirerende, kunstzinnige plek. Michelle • Kunst in de openbare ruimte laat de leek wennen aan kunst. Doordat de kunstwerken zich in hun wereld bevinden, durven mensen er ineens een mening over te hebben. In een museum durven ze dat niet. Tomas • Voor mij hoeft er niet altijd gewenning op te treden. Een kunstwerk in de publieke ruimte kan ook bevreemdend of overweldigend zijn, met een even groot effect. Michelle • Je kan perfect naar het museum gaan om een kick te beleven. Kunst kan ook een achtbaan zijn. Vooral volwassenen kijken raar op als ik dat zeg. Hoe kan je hen opnieuw kunst laten beleven zonder dat ze het gevoel krijgen altijd met kennis bezig te moeten zijn, of te moeten leren? Veel musea en kunstencentra hebben echt nog een weg te gaan wat dat betreft. Nathalie • TRACK onderzoekt hoe barrières kunnen worden weggenomen, zodat mensen zich vrijer en normaler voelen in de omgang met kunst. Kunst die als Kunst wordt gepresenteerd in een ‘kunstig’ kader, leidt tot een beheerste houding en benadering van mensen. Mensen zijn dan ook ineens publiek. Dit geanimeerde debat maakt duidelijk hoe divers de cultuureducatieve organisaties wel zijn. Ieder bereikt een ander publiek, op zijn eigen manier. Tomas • “Ik vergelijk het graag met de cockpit van een vliegtuig, met die tientallen knopjes. Kinderen en jongeren kunnen in hun jeugd activiteiten van verschillende organisaties volgen, die elk bij wijze van spreken andere knopjes indrukken. Sommige knopjes werken beter bij bepaalde kinderen of jongeren. En een goede combinatie van knopjes doet de vlieger opgaan. Het ene kind wordt kunstenaar, het andere een ware kunstliefhebber.” × Met dank aan Ann Hoste (artistieke coördinatie TRACK), Els Wuyts (publiek en communicatie S.M.A.K. Gent) en Loes Janssen (medewerker bemiddeling Van Abbemuseum Eindhoven)
Meer weten? • Constructivistische leertheorie: https://www2. kuleuven.be/tiki/tiki-index.php?page=Het%20 constructivisme • Howard Gardner, Meervoudige intelligentie: www.jouwwijze.nl/meervoudige-intelligenties, www.howardgardner.com/index.html • Michael J. Parsons, Stadia in esthetische ervaring: www.muhka.be/documenten_files/dubbelfocus_ v2.pdf • TRACKoree-deelnemers: www.mooss.org, www.amuseevous.be, www.artforumvzw.be, www.kamovzw.be, www.koningkevin.be, www. ladda.be en www.radiocentrum.be
10/3/12 12:02:32 PM
