Drs. Ivan Kantoci KROATISCHE ORGANISATIES IN NEDERLAND: DOELSTELLLINGEN EN BETEKENIS Lezing gehouden op het Symposium ‘50 jaar Kroaten in Nederland’ Rotterdam, Laurenskerk, 12-11-2011 Over het bestaan van Kroatische organisaties in Nederland vóór 1990 is niets bekend, behalve dan de Kroatische katholieke missie. Deze werd op 13-03-1971 opgericht door de toenmalige Bisschoppenconferentie van de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië. Pater Josip Božić, priester van de Bosnische franciscaanse provincie, werd de eerste missionaris voor de katholieke Kroaten in Nederland De komst van Kroaten naar Nederland Het is bekend dat er vanaf 1920 Kroaten in de mijnen van Limburg werken en dat zij in Geleen, Amstenrade, Brunssum, Hoensbroek, Heerlen en Kerkrade woonden. In het jaar 1929 wonen er 1184 mensen uit het Koninkrijk Joegoslavië. Later groeit hun aantal naar 2500.. Onder hen het meeste Slovenen, daarna Kroaten en een kleiner aantal Serven. In de onderlinge verhoudingen, in het bijzonder tussen Kroaten en Serven, kwam het regelmatig tot spanningen, en zoals de bronnen vermelden, “tot Balkanse toestanden”. Het is bijna ondenkbaar dat er in die situatie vol onrust en conflicten geen georganiseerde verbanden bestonden. De geschreven bronnen vermelden zelfs wat voor het gedrag van deze werknemers kenmerkend was waarbij hun organisatorische vaardigheden tot uiting komen. Zo wordt gezegd dat je met ‘één Serviër een Servisch leger hebt, met twee Kroaten drie politieke partijen en met drie Slovenen een kwartet.”1 Ten gevolge van de wereldwijde economische crisis, die ook de Nederlandse mijnbouwindustrie trof, worden in 1931 werknemers ontslagen. In 1936 zijn er slechts 301 werknemers uit het Koninkrijk van Joegoslavië in Nederland. Behalve in de provincie Limburg, zijn er in die tijd ook Kroaten in andere delen van Nederland te vinden. Mladen Horvat, een Kroatische schrijver, dichter en romanschrijver uit Zagreb, vinden we in 1924 in Scheveningen, waar hij zijn poëzie schrijft en publiceert. In 1925 leven in Ubbergen, een dorp aan de rand van Nijmegen, acht meisjes uit de Kroatië. Het waren kandidaten van de vrouwelijke religieuze orde van St Augustinus (OSA). In mei 1934 verblijft Ante Pavelić enige tijd in Den Haag, waar hij een persbureau wil openen. Onder het mom van een persbureau wilde hij een nieuwe tak van zijn organisatie in Nederland oprichten.2 Na de Tweede Wereldoorlog. komt in Europa de industrie tot ontwikkeling. De moderne industrie is niet in staat de productiecapaciteiten voldoende te benutten vanwege een tekort aan werknemers. De landen in West-Europa beginnen daarom met een doelgerichte werving van werknemers. In veel landen aan de Middellandse Zee, zo ook in het nieuwe Joegoslavië, zijn er onvoldoende middelen om een breed productiesysteem op te bouwen en is er een overschot aan arbeidskrachten. De internationale migratie van arbeiders wordt al snel een massaal verschijnsel. In 1950 komen een paar honderd arbeiders uit Joegoslavië werken in de mijnen van Limburg. In het najaar van 1960 begint een belangrijke emigratie uit Joegoslavië en immigratie naar Nederland. In 1959 werken er in Nederland 239 “ZuidSlaven”.3 Voor het grootste deel waren dat opgeleide werknemers uit de havensteden van 1
Paul BRASSE, Willem van SCHELVEN, p. 50 VAN PAASSEN Pierre 'That day alone', Michel Joseph LTD, London 1941. p. 285 3 Pieter LAKEMAN, Binnen zonder kloppen, Nederlandse immigratiepolitiek en de economische gevolgen, 2
1
Kroatië en Slovenië die door arbeidsbureaus in Joegoslavië “uitgeleend” werden aan Nederlandse scheepsbouwbedrijven, die deze direct inzetbare krachten konden aantrekken en ontslaan al naar gelang er werk voor ze was.4 Met hen hebben ook vele anderen “het nieuwe” Joegoslavië verlaten door over de grens te vluchten naar West-Europa, Amerika, Canada en Australië, omdat zij het niet eens waren met het politieke systeem. Daarnaast, in de late jaren vijftig en begin jaren zestig, had Joegoslavië te lijden van een economische en politieke crisis. Joegoslavië was “toen al een land met een zware schuldenlast van miljarden dollars. De leningen werden genomen voor megaprojecten en toen ze terugbetaald moesten worden lukte dat niet, omdat de staat geen vreemde valuta had en niemand dinars wilde hebben omdat ze niet omwisselbaar waren.” 5 In 1962 waarschuwt Tito zijn collega’s in de Communistische Partij voor het verlies van de goede naam in het buitenland vanwege de financiële verplichtingen. In Nederland en de Verenigde Staten werden de financiële arrangementen geannuleerd. Het IMF heeft een lening van 35 miljoen dollar geannuleerd als gevolg van het verzuim.6 Voor de terugbetaling van de leningen aan buitenlandse banken had Joegoslavië vreemde valuta nodig. Dinars waren niet converteerbaar, dus niemand wilde ze. Deze omstandigheden hebben Tito en zijn medewerkers tot het besluit gebracht de arbeiders van Joegoslavië in het buitenland “te verhuren” en “te detacheren”, om de benodigde deviezen te verdienen. In die tijd gingen uit het Middellandse Zeegebied en verder grote groepen werknemers werken in de landen van West-Europa. Door de werknemers in het buitenland te verhuren en te detacheren dacht Tito’s systeem de buitenlandse valuta te krijgen voor de terugbetaling van buitenlandse schulden en voor de financiële stabiliteit van zijn regering. In 1966 verschijnen in België de eerste twintig gedetacheerde Kroatische werknemers. Het Duitse chemische bedrijf BASF in Zandvliet bij Antwerpen huurt werknemers van Industromontaža uit Zagreb voor het onderhoud van haar chemische fabrieken. Algemeen directeur- van Industromontaža, Ivan Arapović, stuurt Branimir Heruc en Marijan Kolesar als managers om de taken van Industromontaže in BASF uit te voeren. Met de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië sluit Nederland in juni 1970 een akkoord over de werving van werknemers en vervolgens komen werknemers naar Nederland. In 1970 en 1971 worden meer dan 25.000 werkvergunningen uitgegeven. Zo kwamen duizenden “Joegoslaven” aan het werk in de staalindustrie.7 Het grootste aantal onder hen waren opgeleide werknemers uit de metaal sector van de Republiek Kroatië, afkomstig uit industrie- en havensteden. Eerst kwamen alleenstaanden naar Nederland. Ze werden gehuisvest in werkkampen, schepen, of pensions. Daarna kwamen ook hun families. De meeste Kroaten kwamen in de steden Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Den Haag. Dat is tot op de dag van vandaag nog zo.8 Kroaten komen behalve op grond van de gesloten Akkoorden tussen Nederland en Joegoslavië, ook individueel naar Nederland, door huwelijk of als kunstenaars, wetenschappers, artsen, architecten of deskundigen in andere beroepen. Na het uitbreken van het conflict en het begin van de oorlog in Kroatië in 1991 en in 1992 in Bosnië en Herzegovina, komt een groot aantal Kroatische vluchtelingen naar Nederland, wat minder uit Kroatië en een groot aantal uit Bosnië en Herzegovina.
Meulenhof, Amsterdam 1999, p. 33-34 4 Hans VERMEULEN, Rinnus PENNINX, red., Het democratisch ongeduld, de emancipatie en integratie van zes doelgroepen van het minderhedenbeleid, Spinhuis Amsterdam 1994, p. 121 5 Zvonimir DESPOT. Tito, tajne vladara, Najnoviji prilozi za biografiju Josipa Broza, Večernji posebni proizvodi d.o.o. Zagreb, p. 92. 6
7
Ibid., p. 95 Hans VERMEULEN, Rinnus PENNINX, red., Het democratisch ongeduld, de emancipatie en integratie van
zes 8 doelgroepen van het minderhedenbeleid, Spinhuis Amsterdam 1994, p. 121 Tomislav BIČANIĆ, HKMisija R’dam 1971-2011., Prilozi za povijest Hrvata u Nizozemskoj, Bussloo, 2011., 2/1.
2
Het aantal Kroaten in Nederland Tot de erkenning van de Kroatische staat door het Koninkrijk der Nederland 15 Januari 1992 werden Kroaten in Nederland geregistreerd als burgers die geboren zijn in SFR Joegoslavië, dat wil zeggen als Joegoslaven. Dit is de reden waarom er in de Nederlandse statistieken vóór 1992 niets bekend is en er geen gegevens aanwezig zijn over het aantal Kroaten in Nederland. 9 Maarten Alders en Han Nicolaas10 hebben een statistische methode ontwikkeld en het aantal allochtone Kroaten in Nederland sinds 1992 tot 2002 vastgesteld. In 1992 woonden er op basis van hun statistische gegevens 4.700 Kroaten in Nederland, 3.010 van de eerste generatie en 1.600 van de tweede generatie. Van jaar tot jaar lieten ze een numerieke groei zien van de eerste en de tweede generatie Kroaten in Nederland. In 2002 woonden er volgens deze berekening 7.300 Kroaten in Nederland, waarvan 4.700 van de eerste generatie en 2.700 van tweede generatie. Naast het aantal Kroaten dat in Nederland woont, hebben Alders en Nicolaas ook het aantal Kroaten, dat tussen 1991 en 2001 naar Nederland verhuisd is vastgesteld.11 Volgens hun berekening bedraagt het aantal in 1991: 102; in 1992: 228; in 1993: 593, in 1994: 365, in 1995: 285, in 1996: 240, in 1997: 168, in 1998: 185; in 1999: 188; in 2000: 290 en in 2001: 169. Anderen, zoals Boudewijn Sittrop in 199612 schatten het aantal Kroaten in Nederland op 8.000. Daarbij worden niet gerekend de Kroaten uit Bosnië en Herzegovina, die na 1992 als vluchtelingen naar Nederland zijn gekomen. Van de 10.115 vluchtelingen uit Bosnië en Herzegovina die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in 1995 registreert, ontbreken gegevens over het aantal Kroaten uit Bosnië en Herzegovina. Ze zijn allemaal geregistreerd als Bosniërs.13 Dat is hetzelfde probleem als de Nederlandse statistiek had met de registratie van Kroaten uit SFR Joegoslavië, toen de burgers van de SFRJ als Joegoslaven geregistreerd werden. Lada Mulalić, Carel Harmsen en Ko Oudhof hebben een onderzoek gedaan en op basis van hun statistische methode14 vastgesteld dat er op 1 Januari 2004 in Nederland 9.800 Kroaten woonden, waarvan 6.400 van de eerste generatie en 3.400 van tweede generatie. Kroaten uit Bosnië en Herzegovina werden daarbij niet meegerekend. Zij schatten het aantal burgers uit Bosnië en Herzegovina in Nederland op 1 Januari 2004 op 31.900, waarvan 25.200 van de eerste generatie en 6.700 van de tweede generatie. De statistische gegevens op basis van deze methode laten aanzienlijke verschillen zien in de schattingen van het aantal Kroaten in Nederland over twee jaar (2002 -2004). Hieruit 9
Ivan KANTOCI, Het aantal Kroaten in Nederland, Statistische cijfers over allochtone Kroaten uit de
Republiek Kroatië in Nederland van 1992 tot 2002, Nieuwsbrief-Vjesnik, Stichting Nederland-Kroatië, nr. 2/31, december 2003, p. 5-6. 10
Maarten ALDERS en Han NICOLAAS, Allochtonen uit voormalig Joegoslavië, Maandstatistiek voor de
bevolking, Jaargang 50 – november 2002, Centraal Bureao voor de Statistiek, Heerlen/Voorburg, 2002. p. 12-14. 11
Maarten ALDERS en Han NICOLAAS, Immigratie uit voormalig Joegoslavië, Maandstatistiek voor de
bevolking, Jaargang 50 – november 2002, Centraal Bureau voor de Statistiek, Heerlen/Voorburg, 2002. p. 16. 12
Boudewijn SITTROP, Samen en apart verder, Slovenen, Kroaten, Joegoslaven, Macedoniërs en Bosniërs in
Nederland na 1992, Landelijk Inspraakorgaan Zuid-Europeanen (LIZE), Utrecht 1996, str. 37 13 14
Ibid., p. 18 Lada MULALIC, Carel HARMSEN i Ko OUDHOF, Schatting van het aantal voormalig Joegoslaven naar
huidig herkomstgebied, Bevolkingstrends, Statistisch kwartaalblad over de demografie van Nederland , Jaargang 55 – 3 kwartaal 2007, Centraal Bureau voor de Statistiek, Heerlen/Voorburg, 2007. p. 38-47.
3
blijkt de relativiteit van deze gegevens en bevestigt dat we niet precies weten wat het werkelijke aantal Kroaten in Nederland is. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Europese Integratie van de Republiek Kroatië schat in dat er in Nederland ongeveer 10.000 Kroaten wonen, waarbij waarschijnlijk ook het aantal Kroaten uit Bosnië en Herzegovina niet wordt meegerekend.15 Het organiseren van de Kroaten in Nederland De Kroaten zijn sinds 1920, toen hun georganiseerde komst naar Zuid-Nederland begon, een relatief kleine groep en het is niet bekend of ze toen aparte verenigingen opgericht hebben. Na hun massalere komst vanaf 1970 begon ook de oprichting van verenigingen, het organiseren en het stimuleren van activiteiten van werknemers uit SFR Joegoslavië, waaronder Kroaten, door de staats- en ideologische instellingen van de SFRJ en de aanhangers van dit systeem. Verenigingen die opgericht werden waren aangesloten bij de “Bond van Joegoslavische verenigingen in Nederland” en bevonden zich onder het toeziend oog van de Ambassade van Joegoslavië in Den Haag. De meeste Kroaten stelden zich vrij terughoudend tegenover deze regimegetrouwe verenigingen op en werden meer er meer betrokken bij de activiteiten van de Kroatische katholieke missie in Rotterdam. Op Kroaten die actief betrokken waren bij de activiteiten van de missie, werd door partijorganen in de bedrijven waar zij werkzaam waren, druk uitgeoefend. Omdat zij zongen in het kerkkoor en lid van het koor waren, zijn sommige werknemers, zoals Ante Oruč, aangeklaagd bij de partijleiding van hun (Joegoslavische) bedrijven. In zijn geval was dat de partijleiding van Jugomontaža.16 De ambassade van de SFRJ heeft met een nauwlettend oog gelet op zaken die niet strookten met de ideologische denkpatronen en heeft deze proberen te beïnvloeden. Interessant is de ervaring van Pavao Bertović die jarenlang de leider en dirigent van het kerkkoor van de Kroatische katholieke missie in Rotterdam was. Enige tijd werkte Pavao Bertović voor het radioprogramma dat gemaakt werd in de studio in Hilversum en bedoeld was voor werknemers uit Joegoslavië in Nederland. Hij selecteerde liedjes van grammofoonplaten en zond ze de ether in. De ambassade in Den Haag volgde regelmatig de uitzending van het programma en eiste dat tijdens de uitzending uit elke Republiek van SFRJ een nummer uitgezonden werd. Toen Pavao Bertović een keer niet oplette, en zijn eigen muzikale smaak volgend twee nummers uit Kroatië draaide ten nadele van één van de andere Republieken, kwam er direct een telefoontje van de ambassade in Den Haag met de vraag hoe zoiets kon gebeuren. Pavao Bertović herinnert zich dat ook het wekelijkse nieuws uit Joegoslavië in Belgrado samengesteld werd en hier werd uitgezonden met op het einde de uitslagen van voetbalwedstrijden in Servië en de weersvoorspelling voor Belgrado en omgeving.17 Filip Lindo stelde in 1988 vast dat “onder de Joegoslaven etnische verschillen bestaan, maar dat ze hebben niet geleid tot de vorming van nieuwe organisaties noch op lokaal noch op landelijk niveau”18 Onder de bestuurders in de Bond van Joegoslavische verenigingen in Nederland waren ook Kroaten, maar de Serviërs hadden de leidende functies. De meeste Kroaten hebben zich niet aangesloten bij de Joegoslavische clubs en verenigingen maar kwamen in de Kroatische katholieke missie bij elkaar. Degenen die in deze verenigingen 15 16
http://www.mvpei.hr/hmiu/tekst.asp?q=02hi-hi12 (Hrvatsko iseljeništvo u Kraljevini Nizozemskoj) VOJNO KAMALIĆ, Uspomene iz prošlih dana, Bruxelles 2006, 3 delen (565 ; 547 ; 512 p.)
17
Pavao BERTOVIĆ, Opname van het gesprek met I. Kantoci, Rotterdam 3-4-2011, Bijdragen voor de
geschiedenis van Kroaten in Nederland, Bussloo, 2011. 18
Filip LINDO, T. PENNINGS, Zuideuropeanen in Nederland. Portugezen, Spanjaarden, Italianen, Grieken
en Jugoslaven. Een verkenning van hun positie en een inventarisatie van onderzoek. 1988. Ministerie van Welzijn, volksgezondheid en cultuur, Rijswijk.
4
actief waren, hebben deze na het uitbreken van de oorlog in Slovenië en Kroatië verlaten. Sommigen hebben deze stap niet gezet vanwege familiebanden (gemengde huwelijken) of omdat ze de vriendenkring belangrijker vonden. Kroaten in Nederland zijn begonnen met eigen organisaties en activiteiten net voor het uiteenvallen van Joegoslavië, en vooral na het uitbreken van de oorlog in Kroatië en de onafhankelijkheid van de Republiek Kroatië. Voor de Kroaten, maar ook voor de werknemers en familieleden van andere nationaliteiten uit de andere Republieken van het voormalige Joegoslavië in Nederland, was het een tijd van wakker worden, van confrontatie met de realiteit van de oorlog en van keuzes maken. De tijd en de omstandigheden dwongen tot een standpuntbepaling en de keuze van activiteiten. Gelukkig is het in Nederland nooit tot conflicten tussen migranten uit het voormalige Joegoslavië gekomen. Voor iedereen werd het duidelijk dat de Joegoslavische federatie geen toekomst meer had, niet voor de volkeren van het voormalig Joegoslavië en evenmin voor haar emigranten in Nederland. De Nederlandse samenleving die door de oorlog in Joegoslavië verrast was en eerder gedesinformeerd dan geïnformeerd was, nam een observerende houding aan en hield afstand van mensen en gebeurtenissen die naar hun waarneming onbegrijpelijk en twijfelachtig waren. Neem bijvoorbeeld het boek “Een gouden armband, Een geschiedenis van mediterrane immigranten in Nederland (1945-1994)” dat geschreven werd door de gerenommeerde jonge journalist Will Tinnemans. Het is een boek van hoge kwaliteit. Tinnemans schreef het boek op verzoek van de Stichting Nederlands Centrum Buitenlanders. Zijn onderzoek rondde hij af in december 1993. Het boek werd uitgegeven in 1994 ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van het Nederlands Centrum Buitenlanders.19 Het is opvallend dat er in dit boek überhaupt geen melding wordt gemaakt van de omstandigheden waarin zich migranten uit Kroatië en Joegoslavië bevinden, niets over hun zorgen, hun problemen en hun activiteiten. Over de periode1980 tot 1994 is bijna alle aandacht uitsluitend gewijd aan het beleid van de overheid ten aanzien van islamitische immigranten en hun organisaties. Voor Kroaten in Nederland is dit een typisch voorbeeld van een onaanvaardbare houding van de politiek en de media tegenover de toenmalige situatie in Kroatië die tot op zekere hoogte nog steeds voortduurt tot op de dag van vandaag .20 Maar de Kroaten waren ook toen niet alleen passieve waarnemers van de gebeurtenissen in het vaderland en hebben in Nederland niet met de armen over elkaar zitten afwachten. Juist in die jaren komen bij Kroaten en hun gemeenschappen belangrijke initiatieven op gang die nog steeds van betekenis zijn. Oprichting en doelstellingen van Kroatische verenigingen in Nederland Na de ineenstorting van het communisme en vooral na de opstand van het extremistische deel van de Serviërs in Kroatië dat in 1991 ten strijde trok tegen Kroatië, beginnen Kroaten in toenemende mate met de oprichting van Kroatische verenigingen en stichtingen. De meeste Kroatische verenigingen en stichtingen werden opgericht als lokale verenigingen met uiteenlopende doelstellingen.
19
Will TINNEMANS, Een gouden armband, Een geschiedenis van mediterrane immigranten in Nederland
(1945-1944), Nederlands Centrum Buitenlanders, Utrecht 1994. 20
Meer hierover zie bij: Rahela DOŠEN en Ivan KANTOCI (red.), Verlangen naar vrijheid, Over Kroatië
vanuit Nederland…, Stichting Nederland Kroatië, Publicatie 2, Zevenbergen 1996.
5
Sinds 1990 tot 2003 werden er op basis van de beschikbare gegevens, 25 Kroatische verenigingen en stichtingen opgericht: 1990 – 1; 1991 – 9; 1992 – 4; 1993 - 2; 1994 – 2; 1995 – 3; 1996 – 1; 1998 – 1; 2001 - 1 2002 – 1. In 1990 werd de eerste Kroatische vereniging in Nederland opgericht. 23-05 te Rotterdam, oprichting van de Kroatische Culturele Vereniging – Rotterdam. De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Rotterdam en omgeving, te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. In 1991 werden 9 organisaties opgericht, 7 verenigingen en 2 stichtingen. 13-03 te Rotterdam, oprichting van de Vereniging Hrvatska Demokratska Zajednica ogranak Nizozemska - Rotterdam, Kroatische Democratische Unie - afdeling Nederland; De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van Kroaten op het gebeid van de politiek in Nederland te behartigen en te werken aan hun politieke bewustwording. 23-05 te Rotterdam, oprichting van de Sportvereniging Croatia. De vereniging werd opgericht met het doel het bevorderen en uitoefenen van sport. 03-09 te Leiden, oprichting van de Stichting Nederland - Kroatië. De stichting werd opgericht met het doel het bevorderen van samenwerking en het ontwikkelen van goede betrekkingen tussen Nederland en Kroatië en hun burgers op het gebied van cultuur, educatie, wetenschap en economie, en het openen van EU en Kroatië voor wederzijdse samenwerking en de bevordering van gemeenschappelijke waarden. 06-10 te Alkmaar, oprichting van de Kroatische Culturele Vereniging Alkmaar. De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Alkmaar en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. 25-10 te Den Haag, oprichting van de Stichting Vrienden van Kroatië. De stichting werd opgericht met het doel het bevorderen van club- en sociaal leven (buurt- en clubhuiswerk en samenlevingsopbouwwerk) van vrienden van Kroatië. 29-10 te Amsterdam, oprichting van de Kroatische Culturele Vereniging - Amsterdam. De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Amsterdam en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. 07-11 te Geleen, oprichting van de Kroatische Culturele Vereniging – Geleen, De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Geleen en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. 08-11 te Alphen aan den Rijn, oprichting van de Kroatische Vereniging Vukovar - Alphen aan den Rijn. De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Alphen aan den Rijn en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. 6
01-12 te Rosmalen, oprichting van de Kroatische Culturele Vereniging - Rosmalen. De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Rosmalen en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. In 1992 werden er 4 organisaties opgericht, 1 vereniging en 3 stichtingen 16-01 te Amsterdam, oprichting van de Vereniging Hrvatska Demokratska Zajednica – ogranak Amsterdam, Kroatische Democratische Unie – Afdeling Amsterdam. De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van Kroaten in Amsterdam en omgeving op het gebeid van de politiek te behartigen en te werken aan hun politieke bewustwording. 14-10 te Rotterdam, oprichting van de Stichting Opbouw Benelux - Kroatië (SOBEK), De stichting werd opgericht met het doel activiteiten op het gebied van toerisme - ecologie, handel, economie, transport en energie tussen Benelux landen en Kroatië te ondernemen en te bevorderen. 23-11 te Spijkenisse, oprichting van de Stichting Kroatische scholen in Nederland voor aanvullend onderwijs in de Kroatische taal. De stichting werd opgericht met het doel het promoten en het mogelijk maken van openbaar onderwijs voor leerplichtige kinderen van ouders uit Kroatië in de leeftijd van 6 tot 18 jaar en voor aanvullend onderwijs in de Kroatische taal, en het oprichten van scholen met aanvullend onderwijs voor Kroatische taal, als deze ontbreken. 25-11 te Amsterdam, oprichting van de Stichting Kardinal Stepinac Kroatië - Huis. De stichting werd opgericht met het doel het oprichten en onderhouden van het Kroatië – huis ten behoeve van culturele uitwisseling, het organiseren van ontmoetingen tussen Kroaten en Nederlanders met als doel elkaars culturele en nationale tradities beter te leren kennen en ter bevordering van de cultuur en het toerisme tussen Amsterdam en Kroatië. In 1993 zijn 2 organisaties opgericht, 1 stichting en 1 vereniging 01-07 te Vlaardingen, oprichting van de stichting Samen sterk voor Kroatië. De Stichting werd opgericht met het doel humanitaire hulpverlening aan Kroatië te verlenen 19-07 te Rotterdam, oprichting van de Kroatische Vereniging Rotterdam, De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Rotterdam en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. In 1994 zijn 2 organisaties opgerichte, 1 vereniging en 1 stichting 27-02 te Veenendaal, oprichting van de Kroatische Culturele Vereniging – Veenendaal e.o., De vereniging werd opgericht met het doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Veenendaal en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur en kunst. 11-12 te Rotterdam, oprichting van de Stichting Kroatische Radio/Zaklada Hrvatski Radio, Rotterdam. De stichting werd opgericht met het doel het uitzenden van radioprogramma’s in de Kroatische taal. In 1995 werden er 3 organisaties opgericht, 2 verenigingen en 1 stichting 7
04-01 te Rotterdam, oprichting van de vereniging Kroatisch Wereld Congres Afd. Nederland – Rotterdam, De vereniging werd opgericht met als doel de verbondenheid tussen Kroaten over de hele wereld te verstevigen en de solidariteit tussen Kroatische gemeenschappen over de hele wereld te bevorderen, het opkomen voor de rechten, de positie en de belangen van Kroaten en hun organisaties daar waar deze geschonden worden, het stimuleren van het sociale, godsdienstige en culturele leven van Kroatische gemeenschappen wereldwijd. 15-05 te Rotterdam, oprichting van de Kroatische Vereniging Rijnmond – Rotterdam. De vereniging werd opgericht met als doel te werken aan integratie en emancipatie van Kroaten in de Nederlandse samenleving. 07-07 te Rotterdam, oprichting van de Stichting Kroatische Vrouw. De stichting werd opgericht met als doel het opkomen en promoten van belangen van Kroatische vrouwen. In 1996 werd 1 stichting opgericht 23-04 te Rotterdam, oprichting van de Stichting Glagol. Het doel van de stichting is het bevorderen van wederzijdse betrekkingen tussen Nederland en Kroatië op het gebied van taal en literatuur. In 1998 werd 1 vereniging opgericht 20-03 te Enkhuizenu, oprichting van de vereniging Hrvatska Demokratska Zajednica Sjeverna Nizozemska, Kroatiche Democratische Unie Noord Nederland. De vereniging werd opgericht met als doel de belangen van Kroaten op het gebeid van de politiek in Noord Nederland te behartigen en te werken aan hun politieke bewustwording. In 2001 werd 1 vereniging opgericht 05-02 te Arnhem, oprichting van de Kroatische Vereniging ‘Kralj Tomislav’ Gelderland. De vereniging werd opgericht met als doel de belangen van de Kroatische gemeenschap in Nederland, met name in Arnhem en omgeving te behartigen en te stimuleren, in het bijzonder op het gebied van cultuur. In 2002 is 1 vereniging opgericht 13-11 te Amsterdam, oprichting van de Nieuwe Kroatische Culturele Vereniging – Amsterdam. De vereniging werd opgericht met als doel de contacten tussen Kroaten in Nederland te versterken en te bevorderen. In het bovenstaande overzicht ontbreken 2 verenigingen van politieke partijen uit Kroatië namelijk de afdelingen van de Kroatische sociaal-liberale partij en van de Kroatische christen-democratische unie. Het is bekend dat deze twee verenigingen sinds 1991/1992 hebben bestaan, leden hadden en actief waren. Zijstonden formeel niet geregistreerd en hun statutaire akten en doelen zijn onbekend, maar waren waarschijnlijk gericht op het behartigen van de belangen van Kroaten op het gebeid van de politiek en te werken aan hun politieke bewustwording. Er zijn aanwijzingen dat er ook enkele andere partijen, zoals b.v. de Socialistische arbeiderspartij van Kroatië, leden hadden in Nederland.
8
Verenigingen uit Bosnië en Herzegovina in Nederland Tot de Kroaten in Nederland behoorde voor het uitbreken van de oorlog in Kroatië en in Bosnië en Herzegovina ook een aantal Kroaten uit Bosnië en Herzegovina. Na het uitbreken van de oorlog in Bosnië en Herzegovina is hun aantal toegenomen door de komst van een groot aantal vluchtelingen in 1992. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) registreert in 1995 10.115 vluchtelingen uit Bosnië en Herzegovina in Nederland. In het jaar 2004 registreert het CBS 31.900 burgers uit Bosnië en Herzegovina in Nederland. Omdat ze geregistreerd staan als Bosniërs is het aantal Kroaten onder hen onbekend. Het grootste aantal van hen neemt deel aan de activiteiten in de Kroatische katholieke missie, c.q. parochie in Rotterdam. Maar ze hebben ook hun organisaties opgericht en activiteiten georganiseerd gericht op het verlenen van humanitaire hulp, of ten behoeve van vluchtelingen uit Bosnië en Herzegovina in Nederland of op de inzameling en het transport van hulpgoederen naar Bosnië en Herzegovina. 15-03-1993 werd te Rotterdam de stichting Humanus opgericht met als doel het inzamelen en verlenen van humanitaire hulp aan de Kroaten van Bosnië Herzegovina overal waar zij zich bevinden. In de lente van 1994 werd te Ossendrecht de stichting Hrvatsko obiteljsko kolo Alfa, De Kroatische familiekring Alfa, opgericht met als doel het inzamelen en het verlenen van humanitaire hulp aan de Kroaten in Bosnië en Herzegovina en het organiseren van bijeenkomsten en culturele activiteiten voor de Kroaten uit Bosnië en Herzegovina in Nederland. 17-05-2002 is te Emmen de Stichting Schoolbank opgericht. De stichting werd opgericht met als doel financiële hulp te bieden aan jongeren uit Bosnië en Herzegovina en uit Kroatië om hun opleiding in Nederland, Bosnië en Herzegovina of Kroatië mogelijk te maken.
Kroaten in Nederland hebben volgens de beschikbare gegevens tot 2002, 28 organisaties, verenigingen en stichtingen opgericht. Het betreft 25 organisaties van Kroaten uit Kroatië en 3 organisaties van Kroaten uit Bosnië en Herzegovina.
Doelen van Kroatische organisaties in Nederland Volgens de doelstellingen kunnen we de Kroatische organisaties verdelen in vijf groepen: 1e groep: cultuur en samenleving: 15 verenigingen 9 verenigingen hebben als doel: belangenbehartiging van de Kroatische gemeenschap in eigen omgeving, bijzonder op het gebied van cultuur, kunst en sociale activiteiten. 1 stichting heeft als doel: bevorderen van club- en sociaal leven. 1 vereniging heeft als doel: versterken en bevorderen van contacten tussen Kroaten. 1 vereniging heeft als doel: het bevorderen en uitoefenen van sport. 1 vereniging heeft als doel: integratie en emancipatie van Kroaten in de Nederlandse samenleving. 1 stichting heeft als doel: belangenbehartiging van Kroatische vrouwen. 1 stichting heeft als doel: uitzenden van radioprogramma’s in de Kroatische taal. 2e groep: politiek: 3 verenigingen (+ 2 niet geregistreerde) 9
3 verenigingen hebben als doel: politieke bewustwording, belangenbehartiging van de Kroaten met name op het gebied van de politiek. 3e groep: Kroatisch - Nederlandse betrekkingen 4 stichtingen hebben als doel: samenwerking en ontwikkeling van goede betrekkingen tussen Kroatië en Nederland op het gebied van cultuur, onderwijs, wetenschap, taal en literatuur, economie, toerisme en ecologie, handel, transport en energie. 4e groep: onderwijs in de Kroatische taal en cultuur: 2 stichtingen
1 stichting heeft als doel: openbaar onderwijs mogelijk maken voor leerplichtige kinderen (van 6 tot 18 jaar) van ouders uit Kroatië; het geven van aanvullend onderwijs in de Kroatische taal en het oprichten van scholen met aanvullend onderwijs voor Kroatische taal. 1 stichting heeft als doel: financiële hulp bieden en de opleiding mogelijk maken voor jongeren uit Bosnië Herzegovina en uit Kroatië in Nederland, in Bosnië en Herzegovina en in Kroatië. 5e groep: humanitair werk: 3 stichtingen 3 stichtingen hebben als doel: het verlenen van humanitaire hulp. Betekenis van deze organisaties Met de oprichting van deze organisaties, laten Kroaten in Nederland zien dat zij deze organisaties, naast de al bestaande Kroatische katholieke missie, nodig hebben om zich zelf en hun eigen identiteit goed te kunnen manifesteren. Hun organisaties ontstonden in een tijd toen de gelegenheid zich voordeed en zij grepen deze aan voor hun actieve aanwezigheid en directe deelname aan de Nederlandse samenleving. In hun organisaties schiepen zij ruimte voor samenwerking en gezamenlijke activiteiten met andere instellingen in de Nederlandse samenleving, maar ook in hun vaderland. Vanwege de politieke situatie was hun identiteit in Nederland meer dan 50 jaar niet erkend en onbekend. Nu treden de Kroaten met hun zelforganisaties op het publieke podium en laten in het openbaar zien dat ze Kroaten zijn en dat hun organisaties Kroatische organisaties zijn. Hun doelen komen voort uit hun identiteit en zijn gericht op het algemeen welzijn in de samenlevingen van Nederland, Kroatië en Bosnië Herzegovina. De totstandkoming van een parlementaire democratie in Kroatië en Bosnië Herzegovina en de agressie tegen Kroatië en Bosnië en Herzegovina, stelt hen voor geheel nieuwe uitdagingen en grote opgaven. Ondanks de erkenning van de Republiek Kroatië in 1992 door de internationale gemeenschap, ervaren Kroaten in Nederland problemen bij de erkenning van hun nationale identiteit. Als ze gemeentelijke en stedelijke subsidies vragen, stuiten Kroaten op veel onbegrip bij de lokale gemeentelijke en stedelijke overheid, bij lokale politici en hun partijbesturen. De media besteden weinig aandacht aan hen. Ze hebben geen ervaring met zelforganisaties. De meesten kennen elkaar niet. Maar dat alles ontmoedigde hen niet. Vanwege het uitbreken van de oorlog in Kroatië, en later in Bosnië en Herzegovina, richten de Kroatische organisaties hun activiteiten vooral op het organiseren van humanitaire acties voor vluchtelingen en slachtoffers van de oorlog in Kroatië, en later in Bosnië en Herzegovina. Men verzamelt kleding, voedsel, medicijnen en medisch materiaal, kleding voor kinderen en dergelijke. Naast het organiseren van humanitaire hulp worden er ontmoetingen 10
georganiseerd, open forumgesprekken, appèls geschreven en interviews gegeven. Een delegatie van het Kroatisch Parlement wordt geïntroduceerd in de Nederlandse Tweede Kamer, Kroatische politici komen in contact met Nederlandse politieke partijen. Er worden bezoeken georganiseerd aan instituties en instellingen van de overheid, de kerken, van politiek en samenleving, om te wijzen op de omvang en de gevolgen van de oorlog in Kroatië en Bosnië en Herzegovina èn om hulp te vragen. Enkele verenigingen en stichtingen beginnen met het uitgeven van hun bulletins en nieuwsbrieven waarin zij over hun activiteiten berichten. De Kroatische culturele vereniging uit Rotterdam begint met het uitgeven in het Kroatisch van het bulletin Vjesnik dat later de naam Zvona krijgt; de Sportvereniging Croatia uit Rotterdam start in het Kroatisch met het bulletin Glasnik; de Stichting Nederland-Kroatië begint een tweetalige Nieuwsbrief –Vjesnik; de Stichting Vrienden van Kroatië begint in het Kroatisch met het bulletin Info; het Kroatisch Wereld Congres Afd. Nederland uit Rotterdam start het bulletin in het Kroatisch Hrvatski glas. De inhoud van de activiteiten van de Kroatische verenigingen en organisaties is tussen 1990 tot 1995 sterk in ontwikkeling. Het varieert van het vinden van ruimtes voor ontmoeting en feesten, het organiseren van openbare forumgesprekken, het ontwikkelen en uitgeven van een Kroatisch - Nederlands woordenboek, het organiseren van culturele activiteiten, humanitaire acties, het maken van een eigen radioprogramma tot het uitgeven van bulletins met actuele informatie. 21 Door al deze activiteiten tonen Kroaten meer en meer hun gezicht en identiteit die tot dan in de Nederlandse samenleving onbekend was. Kroatisch aanvullend onderwijs in Nederland Tot 1991 verzorgde de Joegoslavische school voor aanvullend onderwijs in 18 Nederlandse steden het onderwijs in eigen taal en cultuur. De school werd gefinancierd door het Nederlandse Ministerie voor Onderwijs op basis van de overeenkomst met de SFRJ uit 1976. De school beschikte over een kader van 37 leerkrachten uit Nederland en werd bezocht door meer dan 1000 leerlingen. In 1990 hield de school op te bestaan. Op 27-10-1990 richtten ouders in Rotterdam de Kroatische school voor aanvullend onderwijs ‘August Šenoa’ op. De school had 181 leerlingen. De school en de leerkrachten werden gefinancierd door de ouders zelf. In 1994 stonden er 190 kinderen ingeschreven, het onderwijs in eigen taal en cultuur werd gegeven door 8 leerkrachten. De school werd toen gefinancierd door de Gemeente Rotterdam. Behalve in Rotterdam werden er scholen opgericht in Amsterdam, Den Haag, Rijswijk, Tilburg, Arnhem en Gouda. Vanaf januari 1994 werd de Kroatische school voor aanvullend onderwijs ‘August Šenoa’ in Rotterdam gefinancierd door de Republiek Kroatië. De financiering van de Kroatische school voor aanvullend onderwijs ‘Ivan Gundulić’ in Amsterdam heeft de Republiek Kroatië sinds 2002 ook gedeeltelijk op zich genomen. De ouders betalen de huur van het leslokaal. Vanaf 2009 zijn er ook Kroatische scholen voor aanvullend onderwijs in Arnhem en Den Haag actief. Naast de lessen in de Kroatische taal en literatuur, is er in de lagere klassen in het onderwijsprogramma ook aandacht voor natuur en maatschappij. In de hogere klassen wordt ook geschiedenis en aardrijkskunde gegeven. De kinderen maken zo kennis met het Kroatische culturele erfgoed, de verworvenheden en de belangrijke personen die de Kroatische geschiedenis gemarkeerd hebben. Het doel van het onderwijs is om de kinderen voor te bereiden op de multiculturele en meertalige samenleving. De opvoeding is gericht op het omgaan van verschillen, tolerantie, het bestrijden van discriminatie en de bewustwording van een tweetalige identiteit. In 2010 werd er voor het aanvullend onderwijs in de eigen taal
21
Boudewijn SITTROP, Samen en apart verder, Slovenen, Kroaten, Joegoslaven, Macedoniërs en Bosniëers in
Nederland na 1992, Landelijk Inspraakorgaan Zuid-Europeanen (LIZE), Utrecht 1996, p. 39-40
11
en cultuur een coördinator benoemd voor de Benelux landen met wie overlegd wordt over het project van de Raad van Europa onder de naam Europese taalmappen. In 2004 stopte Nederland met de financiering van het aanvullend onderwijs. De financiering werd overgenomen door het Ministerie van Wetenschap Onderwijs en Sport van de Republiek Kroatië. Aan de oprichting van Kroatische scholen voor aanvullend onderwijs hebben naast de ouders en individuele personen, ook de Kroatische katholieke missie, de Kroatische culturele verenigingen, de Kroatische Vereniging Rijnmond en de Ambassade van de Republiek Kroatië een bijdrage geleverd. De ambassade van de Republiek Kroatië De benoeming van Janko Vranyczany Dobrinović op 9 oktober 1992 als eerste ambassadeur in het Koninkrijk der Nederlanden heeft de Kroaten in Nederland zeer verheugd. Ondanks het feit dat de ambassadeur zijn zetel in Brussel had, was hij zeer verbonden met de Kroatische gemeenschap in Nederland. Na het overhandigen van zijn geloofsbrieven aan Koningin Beatrix op 2 december 1992 te Den Haag, heeft de ambassadeur een receptie georganiseerd voor de Kroaten en de vertegenwoordigers van hun organisaties. Een groot aantal vertegenwoordigers van Kroatische organisaties en burgers van de Republiek Kroatië in Nederland heeft daaraan deelgenomen. Door zijn aantreden in deze functie, en later door zijn opvolgers tot vandaag de dag, ervaren de Kroaten in Nederland heel tastbaar de werkelijkheid van het bestaan van hun staat. Met de zelfstandigheid, soevereiniteit en de erkenning door de internationale gemeenschap zijn ook zij, net als de landgenoten in Kroatië, toen en ook vandaag heel verheugd. Om deze reden volgen zij met bijzondere belangstelling de ontwikkelingen in Kroatië Met hun leven, hun werk en contacten in Nederland bouwen ze bruggen tussen deze twee landen en volkeren. Poging tot vereniging en oprichting van een unie van Kroatische organisaties in Nederland Op initiatief van de ambassadeur Janko Vranyczany Dobrinović is in 1993 een procedure gestart tot vereniging en oprichting van een unie van Kroatische organisaties in Nederland. Na een reeks vergaderingen in 1993 en 1994 van vertegenwoordigers van Kroatische organisaties met een door de ambassadeur benoemde Initiatiefgroep, lukte het niet om te komen tot de vereniging en oprichting van een unie van Kroatische organisaties. Drie Kroatische stichtingen hebben in 1996 een nieuwe poging gedaan, maar de oprichting van een unie bleef ook toen uit. Een poging van het Kroatisch Wereld Congres Afdeling Nederland om de rol van een gezamenlijke organisatie op zich te nemen, liet zien dat dat, in de Nederlandse situatie, niet haalbaar is. De toekomst van Kroatische verenigingen en stichtingen in Nederland Vanaf 1990 zijn er in Nederland 28 Kroatische verenigingen en stichtingen opgericht. Intussen hebben 14 verenigingen en stichtingen hun activiteiten gestaakt en zijn opgehouden te bestaan. 1992 - 1 13-10 Kroatische Culturele Vereniging Alkmaar , duur: 1 jr. 7 dg. 1995 - 2 01-01 Kroatische Vereniging Rotterdam. duur: 1 jr. 5 m. 13 dg. 21-12 Stichting Opbouw Benelux-Kroatie (SOBEK) Rotterdam, duur 3 jr. 2 m. 7 d. 12
1996 - 1 25-11 Stichting Kroatische scholen in Nederland voor aanvullend onderwijs in de Kroatische taal, Amsterdam, duur: 4 jr. 2 d. 2000 - 1 01-12 Kroatische Vereniging Vukovar Alphen an den Rijn, duur: 8 jr. 2 m. 23 d. 2002 - 1 19-08 Kroatische Culturele Vereniging Geleen, duur: 10 jr. 10 m. 13 d. 2004 - 1 05-02 Kroatische Culturele Vereniging Rotterdam. duur: 13 jr. 9 m. 14 d. 2005 - 3 15-02 Kroatische Culturele Vereniging Amsterdam. duur: 13 jr. 4 m. 18 d. 28-02 Nieuwe Kroatische Culturele Vereniging Amsterdam, duur: 2 jr. 4 m. 16 d. 31-12 Kroatisch Wereld Congres, Afdeling Nederland, Rotterdam, duur: 10 jr. 11 m. 28 d. 2006 - 1 14-06 Kroatische Democratische Unie Noord Nederland, Enkhuizen, duur: 8 j. 3 m. 26 d. 2008 - 1 30-12 Stichting Kroatische radio/Zaklada Hrvatski radio, Rotterdam, duur: 14 jr. 20 d. 2010 - 2 21-06 Vereniging Kroatische Dem. Unie – Afd. Amsterdam. duur: 18 jr. 6 m. 7 d. 31-10 Stichting Stepinac Kardinal Kroatië-Huis, Amsterdam. duur: 17 jr. 11 m. 6 d. Vandaag zijn in Nederland 14 Kroatische verenigingen en stichtingen actief. Door zich in te zetten voor verschillende doeleinden maken deze organisaties het mogelijk dat Kroaten zich ook vandaag persoonlijk engageren voor het behoud en de ontwikkeling van hun eigen en gezamenlijke identiteit in Nederland. In de activiteiten van de verenigingen en stichtingen en in de onderlinge samenwerking heeft de menselijke factor in de voorbije jaren zich getoond als een bron kracht maar ook van zwakte. Het benutten van het menselijk talent in een gezamenlijk initiatief ten behoeve van de Kroaten in Nederland was en blijft een veeleisende kunst en uitdaging. Alleen door de verantwoordelijkheid, individueel en gezamenlijk, voor de ontwikkeling en het voortbestaan van de Kroatische identiteit in de Nederlandse samenleving op zich te nemen, kunnen Kroaten, en onder hen in het bijzonder de jongere generatie, beantwoorden aan de uitdagingen. In zover zij er in slagen die antwoorden te geven, zullen zij als gemeenschap actief en zichtbaar zijn. Nog beter dan tot nu toe.
13
