Krijtontsluitingen ten zuiden van
Maastricht
W . H . Felder Ten z u i d e n van M a a s t r i c h t b e v i n d e n z i c h op de w e s t e l i j k e Maasd a l h e l l i n g en i n h e t J e k e r d a l een g r o o t a a n t a l o n t s l u i t i n g e n van het K r i j t . Ten g e v o l g e van een g e r i n g e h e l l i n g s t i j g t h e t K r i j t n a a r h e t z u i d e n en o o s t e n . H i e r d o o r i s h e t m o g e l i j k om b i n n e n een a f s t a n d van 1 0 km. h e t h i e r aanwezige K r i j t v r i j w e l g e h e e l t e b e studeren. Aan de noord-west k a n t van de S t . P i e t e r s b e r g en i n de i n s n i j d i n g van h e t A l b e r t k a n a a l , t e n noorden V r o e n h o v e n , i s h e t hoogste gedeelte o n t s l o t e n en b i j Hallembaye en L o ë n , h e t o n d e r ste gedeelte. I n h e t h i e r t u s s e n g e l e g e n g e b i e d b e v i n d t z i c h een g r o o t a a n t a l o n t s l u i t i n g e n i n h e t midden en o n d e r s t e g e d e e l t e v a n h e t M a a s t r i c h t s K r i j t en h e t b o v e n s t e Gulpens K r i j t . Hoewel i k de b e s c h r i j v i n g der v e r s c h i l l e n d e o n t s l u i t i n g e n heb samengevoegd i n een t o c h t , i s h e t n i e t m o g e l i j k om a l l e p l a a t s e n op een dag te b e z o e k e n . Xn de meeste g e v a l l e n i s h e t zo dat men op een dag n i e t meer dan 2 a 3 o n t s l u i t i n g e n k a n b e s t u d e r e n en bemonsteren. G e z i e n de p l a a t s e l i j k soms g e v a a r l i j k e s t e i l w a n d e n i s h e t n i e t a l t i j d m o g e l i j k om h e t geen b e s c h r e v e n i s i n h e t v e l d t e b e s t u d e ren. Op andere p l a a t s e n kan de gegeven situatie door v e r d e r e a f g r a v i n g g e w i j z i g d z i j n . Naast de h i e r b e s c h r e v e n ontsluitingen b e v i n d e n z i c h v o o r a l i n h e t J e k e r d a l nog een g r o o t aantal dat h i e r n i e t genoemd i s . Voor h e t g r o o t s t e g e d e e l t e h a n d e l t h e t z i c h h i e r om k l e i n e o n t s l u i t i n g e n , waar s l e c h t s een k l e i n g e d e e l t e van een zone te b e s t u d e r e n i s . I.
FOSSIELEN. Het a a n t a l f o s s i e l e n dat voorkomt i n de h i e r t e b e s c h r i j v e n o n t s l u i t i n g e n i s zo o v e r w e l d i g e n d g r o o t dat h e t o n m o g e l i j k i s om a l de s o o r t e n t e v e r m e l d e n . B i j de b e s c h r i j v i n g d e r f o s s i e l e n b e p e r k i k m i j dan ook t o t h e t v e r m e l d e n van de meest belangrijke soorten der m a c r o f o s s i e l e n . Een g r o o t a a n t a l der voorkomende f o s s i e l e n kan a l l e e n met s u c ces v e r z a m e l d worden u i t spoelmonsters. A l naar gelang welke f o s s i e l e n men wenst t e v e r z a m e l e n , b e s t a a n h i e r v o o r v e r s c h i l l e n d e m o g e l i j k h e d e n . Wenst men z o w e l m i c r o - a l s m a c r o - f o s s i e l e n t e v e r zamelen dan i s h e t gewenst een onbewerkt monster mee n a a r h u i s t e nemen.Heeft men e c h t e r a l l e e n b e l a n g s t e l l i n g v o o r m a c r o - f o s s i e l e n dan kan men de e e r s t e b e w e r k i n g r e e d s i n h e t v e l d verrichten. H e e f t men b . v . a l l e e n b e l a n g s t e l l i n g v o o r b r a c h i o p o d e n o f z e e ë g e l s , dan kan men de monsters r e e d s i n h e t v e l d z e v e n . Vanneer w a t e r i n de b u u r t i s dan zeve men op 1 mm. Droog k a n men op de meeste p l a a t s e n z e l f s v o l s t a a n met 3 mm.B\j h e t d r o o g zeven b l j j f t namelyk, t e n g e v o l g e van de v o c h t i g h e i d van h e t m o n s t e r , nog een v o l d o e n d e g r o t e h o e v e e l h e i d f o s s i e l g r u i s t u s s e n 1 en 2 mm a c h t e r . A f h a n k e l i j k v a n de f o s s i e l i n h o u d d e r t e bemonsteren l a a g d i e n t men de g r o o t t e v a n h e t monster t e b e p a l e n . B i j h e t voorkomen v a n een g e r i n g a a n t a l zeldzame f o s s i e l e n z a l men een g r o t e r monster moeten nemen, om een goede kans t e maken dat h e t g e z o c h t e s o o r t e r by i s , dan dat men een algemeen voorkomend s o o r t wenst t e v e r zamelen. I n h e t l a a t s t e g e v a l kan men v o l s t a a n met een g e r i n g e hoeveelheid• Na de monstername en de e v e n t u e l e e e r s t e b e w e r k i n g i n h e t v e l d , i s h e t gewenst dat men b i j h e t monster een met b a l l p o i n t - p e n g e s c h r e v e n e t i k e t i n s l u i t . Het s c h r i j v e n v a n e t i k e t t e n met p o t l o o d o f v u l p e n i s a f t e r a d e n d a a r deze e t i k e t t e n na k o r t e t i j d n i e t meer l e e s b a a r z i j n . 162
T h u i s gekomen worden de monsters nat g e z e e f d . Het l i e f s t i n v e r s c h i l l e n d e f r a c t i e s , b . v . < 1 mm (bij h e t v e r z a m e l e n van m i c r o f o s s i e l e n e v e n t u e e l nog v e r d e r op te s p l i t s e n ) , 1 t o t 3 mm, 3 t o t 5 mm en > 5 mm. D i t vergemakkelijkt h e t u i t z o e k e n . Na de monsters gedroogd te hebben, kan h e t u i t z o e k e n b e g i n n e n . Het m e e s t a l l i c h t gekleurde f o s s i e l g r u i s , zoekt z i c h het g e m a k k e l i j k s t e u i t op een donkere o n d e r g r o n d . Ideaal hiervoor i s een s t u k zwart r e k l a m e karton, waarop men met b e h u l p van w i t t e t e k e n i n k t v a k j e s t e k e n t van 2 x 2 o f kx.k cm. INDELING VAN HET K R I J T . De h i e r gegeven i n d e l i n g van het K r i j t h e e f t a l l e e n b e t r e k k i n g op h e t g e b i e d dat h i e r beschreven i s . De b i j de verschillende a f z e t t i n g e n aangegeven d i k t e kan van p l a a t s t o t p l a a t s s t e r k v e r s c h i l l e n . Waar gewenst heb i k een max. en m i n . d i k t e v e r m e l d .
afb.
1.
1, 2 en 3 T y l o c i d a r i s c f . hardouini (DESOR) 4 T y l o c i d a r i s c f . b r ü n n i c h i RAVN
163
INDELING VAN HET KRIJT TEN ZUIDEN VAN MAASTRICHT. POST-MAASTRICHTIEN
5 « 0 0 m. g r o f k o r r e l i g e k a l k met h a r d e banken en k n o l l e n , e n k e l e dunne f o s s i e l g r u i s l a g e n en lenzen. Bevat s t e k e l s van T y l o c i d a r i s cf. b r t i n n i c h i RAVN ( A f b . 1 ) en C r a n i a b r a t t e n b u r g i c a (V.SCHLOTHEIM)var.geulhemensis KRUYTZERMEYER.
^
3 « 0 0 m. g r o f k o r r e l i g e glauconiethoudende k a l k met e n k e l e f o s s i e l g r u i s l e n z e n * B e v a t v e e l s t e k e l s v a n T y l o c i d a r i s c f . h a r d o u i n i (DESOR) (afb.1)
MAASTRICHTIEN
Md tot
MAASTRICHTS K R I J T . ' H a r d - G r o u n d met v e e l g r a a f g a n g e n « G r o f k o r r e l i g e k a l k met v e e l z e e ë g e l s en f o s s i e l g r u i s • Bevat v o o r a l H e m i a s t e r p r u n e l l a (DESSOR). 25m-
G r o f k o r r e l i g e k a l k met f o s s i e l g r u i s l a g e n en l e n z e n * R i j k aan g r o o t f o r a m i n i f e r e n en b r y o z o ë n . Op v e e l p l a a t s e n onder de f o s s i e l g r u i s l a g e n een meer o f minder d u i d e l i j k e H a r d - G r o u n d ,
overal
Hemipneustes-Niveau (max* 20 cm d i k k e g r o f k o r r e l i g e k a l k met v e e l gave s c h a l e n Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s (LESKE)• Mc tot
12nn
Grens Mb-Mc t o t +_ 3 m Mb tot
Ma
164
2 Om
laag van
G r o f k o r r e l i g e k a l k met v e e l r e s t e n v a n z e e egels, h o o f d z a k e l i j k v a n Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s (LESKE)• P l a a t s e l i j k e n k e l e dunne f o s s i e l g r u i s l e n z e n hoofdzakelijk bestaande u i t r e s t e n v a n z e e ë g e l s . B e v a t Rhynchopygus l a p i s c a n c r i (LESKE). In het onderste gedeelte enkele verspreide vuurstenen en v e e l exemplaren van D i t r u p a wmosae (BRONN) en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAMARCK). " D e n t a l i u m " - en oesterbank* Grofkorrelige kalk r i j k aan D i t r u p a mosae (BRONN) en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAMARCK)• G r o f k o r r e l i g e k a l k met i n h e t o n d e r s t e gedeelte v e e l vuurstenen. Bevat C r a n i a hagenowi (DE KON. M . S . ) en Trigonosemus p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM. Dun bankje g r o f k o r r e l i g e k a l k met v e e l f o s sielen en een w e i n i g g l a u c o n i e t * Bevat v e e l exemplaren van T h e c i d e a p a p i l l a t a (SOWERBY), Crania e g n a b e r g e n s i s RETZÏUS, Trigonosemus p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM, B o u r g u e t i c r i n u s s p . en c o p r o l i t h e n . Op v e e l p l a a t s e n n i e t a l s een t e herkennen l a a g j e o n t w i k k e l d .
?
GULPENS KRIJT G r o f k o r r e l i g e k a l k met v e e l g r i j z e , blauwe en zwarte v u u r s t e n e n . Bevat T e r e b r a t u l a c a r n e a S O W E R B Y , C r e t i r h y n c h i a l i m b a t a (V.SCHLOTHEIM), Catopygus s p . Olopygus s p . C r a n i a egnabergensis RETZIUS en Trigonosemus pectiniformis SCHLOTHEIM. F i j n k o r r e l i g e k a l k met v e e l g r o t e g r i l l i g gevormde zwarte en b r u i n e v u u r s t e n e n .
dikte ?
Echinocorys-Niveau. F i j n k o r r e l i g e k a l k met g r i l l i g gevormde zwarte en b r u i n e v u u r s t e n e n . Bevat v e e l g r o t e exemplaren v a n E c h i n o c o r y s . Bevat Magas pumilus SOWERBY en C r e t i r h y n c h i a l i m b a t a (V.SCHLOTHEIM) .
Cr • k dikte
Cr3 c
Cr3 ?
F i j n k o r r e l i g e grijze k a l k met vrij k l e i n e grijze en g e e l - w i t t e v u u r s t e n e n en een w e i n i g g l a u coniet. Bevat een k l e i n soort Echinocorys, C a r d i a s t e r g r a n u l o s u s (GOLDFUSS), Magas p u m i l u s SOWERBY, C r e t i r h y n c h i a l i m b a t a (V.SCHLOTHEIM) en T e r e b r a t u l i n a g r a c i l i s ( V . S C H L O T H E I M ) . B a s i s c o n g l o m e r a a t met r o s t r a van b e l e m n i e t e n , a f g e r o l d e stukken k a l k en f o s f o r i e t k n o l l e t j e s • O n t b r e e k t op v e e l p l a a t s e n . Duidelijke Hard-Ground graafgangen.
CAMPANIËN
met aan de top
veel
witte Cr 3 b t o t 3 Om
F i j n k o r r e l i g e w i t t e k a l k met enkele v e r s p r e i d e zwarte en g r i j z e vuurstenen. Bevat enkele exemplaren van E c h i n o c o r y s op.
Cr3a
G r i j z e g l a u c o n i e t k a l k met enkele en p l a a t s e l i j k v e e l fossielen.
tot
Cr2 >
5
3.00m
. OOm
rolsteentjes
VAALSER GROENZAND Grijze enigszins zandige klei (smectite) p l a a t s e l i j k met v e e l graafgangen ( G y r o l i t h e s ) en ^teenkernen en a f d r u k k e n van fossielen, r o s t r a van G o n i o t e u t h i s q u a d r a t a ( B L A I N V I L L E ) en B e l e m n i t e l l a mucronata s e n i o r NOWAK.
165
Groeve d e r c e m e n t f a b r i e k ENCI ( o n t s l .
61F-19)
We z u l l e n onze t o c h t beginnen aan de g r o t e groeve v a n de c e m e n t f a b r i e k E N C I , a a n de o o s t r a n d van de S t . P i e t e r s b e r g » In deze g r o t e groeve i s b i j n a het h e l e p r o f i e l van h e t M a a s t r i c h t s K r i j t en h e t hoogste g e d e e l t e van h e t Gulpens K r i j t (Cr4) ontsloten. Door de g r o t e a f m e t i n g d e r groeve en de h e l l i n g van het Krijt n a a r het noord-westen, l i g t het jongste gedeelte van het M a a s t r i c h t s Krijt alleen i n h e t n o o r d - w e s t e l i j k e g e d e e l t e van de g r o e v e . In h e t z u i d e l i j k e g e d e e l t e van de groeve i s d i t g e d e e l t e door e r o s i e verdwenen.
Foto L . R . Funcken, Geol. Bureau, Heerlen. 166
afb.
3. Maastrichts K r i j t i n de groeve der cementfabriek ENCI aan de St. Pietersberg te Maastricht.
Foto: Geol. Bureau, Heerlen. 167
A l s we v i a de Lage K a n a a l d i j k de ENCI n a d e r e n , z i e n we v l a k v o o r h e t hoofdgebouw een k r i j t w a n d s t e i l omhoog gaan. Boven op deze s t e i l e r o t s l i g t de hoeve L i c h t e n b e r g . O n g e v e e r 5 meter boven de v l o e r v a n de weg z i e n we i n de wand een dun l a a g j e , dat z i c h v a n h e t omringende g e s t e e n t e o n d e r s c h e i d t door een w e i n i g g l a u c o n i e t , c o p r o l i t h e n (afb. 2 ) , Thecidea p a p i l l a t a (V.SCHLOTHEIM), C r a n i a e g n a b e r g e n s i s RETZIUS, C r a n i a hagenowi (DE K O N . M . S . ) , B o u r g u e t i c r i n u s s p . , H e p t e r i s r e g i a REGENHARDT,Graphularia s p . , r e s t e n van z e e ë g e l s en e n k e l e f o s f o r i e t k n o l l e t j e s en g e f o s f o r i t i s e e r d e fossielfragmenten D i t l a a g j e d a t de grens vormt t u s s e n h e t G u l p e n s - en M a a s t r i c h t s K r i j t (Ma) i s maximaal 2 0 cm d i k . I n de meeste g e v a l l e n i s h e t e c h t e r s l e c h t s e n k e l e c e n t i m e t e r s d i k en n i e t z e l d z a a m o n t b r e e k t het g e h e e l . De grens t u s s e n h e t G u l p e n s - en M a a s t r i c h t s K r i j t i s dan a l l e e n b i j b e n a d e r i n g aan t e g e v e n . Hoger i n de wand b e v i n d t z i c h , o n b e r e i k b a a r , h e t Mb, Mc en Md. Deze f r a a i e wand z a l n i e t a f g e g r a v e n worden en v o o r h e t nageslacht bewaard b l y v e n a l s L o c u s T y p i c u s v o o r h e t M a a s t r i c h t s K r y t ( a f b . 3 ) I n h e t z u i d e l i j k e g e d e e l t e van de groeve i s op t a l r i j k e p l a a t sen h e t C r 4 , Mb,Mc en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e v a n h e t Md o n t s l o t e n .
Ontsluiting
61F-16.
A l s we v o o r b i j de ENCI z i j n z i e n we i n de s t e i l e wand, achter de e e r s t e h u i z e n , de d u i d e l i j k i n l a g e n l i g g e n d e v u u r s t e n e n u i t h e t b o v e n s t e g e d e e l t e van h e t Gulpens K r y t ( C r 4 ) • Deze v u u r s t e e n l a g e n kunnen we o v e r een g r o t e a f s t a n d b l i j v e n v o l g e n .
Ontsluiting 61F-57* A l s we even a c h t e r P e t i t Lanaye de h e l l i n g n a a r boven wandelen i n de r i c h t i n g v a n h e t k a s t e e l C a s t e r , p a s s e r e n we r e c h t s v a n de weg e n k e l e oude gangen* i n h e t o n d e r s t e g e d . v a n h e t M a a s t r i c h t s Krijt.
Ontsluiting
61F-58.
Even z u i d e l i j k v a n deze gangen b e v i n d t z i c h v e r b o r g e n i n h e t bos een oude v e r v a l l e n groeve i n h e t b o v e n s t e G u l p e n s - K r i j t ( C r 4 ) en h e t o n d e r s t e M a a s t r i c h t s K r i j t ( M b ) .
Groeve "DE TOMBE", o n t s l u i t i n g 6 1 F - 8 . A l s we de S t . P i e t e r s b e r g o v e r s t e k e n kunnen we v i a de oude L u i kerweg en h e t E n c i b o s b i j de v . m . F r a n s e B a t t e r i j komen. V l a k b i j deze v . m . F r a n s e B a t t e r i j l i g t een b e l a n g r i j k e o n t s l u i t i n g van het M a a s t r i c h t s K r i j t i n de groeve De Tombe. I n deze groeve i s h e t b o v e n s t e g e d e e l t e v a n h e t Mb, h e t h e l e Mc en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e v a n h e t Md o n t s l o t e n . Deze groeve i s de meeste z u i d e l i j k g e l e g e n groeve waar de g r e n s t u s s e n h e t Mb en h e t Mc nog d u i d e l i j k te herkennen i s . I n de meer z u i d e l i j k g e l e g e n g r o e v e n i s de g r e n s t u s s e n deze z o n e ' s n i e t meer s c h e r p te begrenzen. De k e n n i s d i e we i n deze groeve kunnen opdoen k a n e c h t e r a l s s l e u t e l dienen t o t het opl o s s e n v a n deze m o e i l i j k h e d e n . 168
In
y
de groeve i s h e t v o l g e n d e p r o f i e l o n t s l o t e n : Top v a n de g r o e v e . G r o f k o r r e l i g e k a l k met f o s s i e l g r u i s l e n z e n . Plaatselijk met h a r d e g e d e e l t e n . Onder de f o s s i e l g r u i s l e n z e n p l a a t Md s e l i j k een meer o f minder d u i d e l i j k e " H a r d - G r o u n d " . 5«00m Aan de b a s i s een d u i d e l i j k o n t w i k k e l d e f o s s i e l g r u i s l a a g . I n de f o s s i e l g r u i s l a g e n en l e n z e n v e e l g r o o t f o r a m i n i f e r e n en b r y o z o ë n .
Mc 12.00m
Hard-Ground met g r a a f g a n g e n . G r o f k o r r e l i g e k a l k met v e e l z e e ë g e l r e s t e n . Plaatselijk duidelijke fossielgruislenzen die b i j n a geheel bestaan u i t r e s t e n v a n z e e ë g e l s , h o o f d z a k e l i j k van Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s (LESKE).In het onderste gedeelte enkele verspreide vuurstenen.
Grens Mb - Mc
S t e r k v e r h a r d e bank (0.40m) met v e e l D i t r u p a mosae (BRONN) en s t e e n k e r n e n v a n l a m e l l i b r a n c h i a t e n en g a s tropoden. 0 . 7 0 m enigszins bruingekleurde m e r g e l a c h t i g e k a l k met z e e ë g e l r e s t e n , D i t r u p a mosae(BRONN)en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAM) . 0 . 5 0 m g e e l g r i j z e k a l k met z e e ë g e l r e s t e n , D i t r u p a mosae (BRONN) en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAM).
Mb > 4.00m
G e e l g r i j z e k a l k met e n k e l e f o s s i e l e n , p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM. V l o e r v a n de g r o e v e .
o.a.
Trigonosemus
Groeve NEKAMI, S t . P i e t e r s b e r g , o n t s l u i t i n g 6 1 F - 5 3 . Ongeveer een k i l o m e t e r n o o r d e l y k v a n de groeve "De Tombe" l i g t . een v e r l a t e n g r o e v e , w a a r i n een f r a a i p r o f i e l o n t s l o t e n was v a n h e t Mb, mc en Md. Jammer genoeg i s op h e t o g e n b l i k h e t g r o o t s t e g e d e e l t e van deze groeve d i c h t g e s t o r t met h u i s v u i l . I n s n i j d i n g van h e t A l b e r t - k a n a a l , o n t s l u i t i n g 6 1 F - H - 1 5 » Het A l b e r t - k a n a a l d o o r s n i j d t de S t • P i e t e r s b e r g , t u s s e n Canne en de s t o p van T e r n a a i e n , en de Cannerberg t u s s e n Canne en V r o e n hoven. I n b e i d e i n s n i j d i n g e n i s een f r a a i p r o f i e l door h e t K r i j t o n t s l o t e n . N o o r d e l y k van de b r u g van Vroenhoven i s t o t even v o o r b i j km p a a l 2 4 h e t h o o g s t e g e d e e l t e van h e t Md en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van het P o s t Md o n t s l o t e n .Deze i n s n i j d i n g e n van h e t Albert k a n a a l worden b i j h e t bemonsteren v e r d e e l d i n d r i e t r a j e c t e n . I n s n i j d i n g van C a s t e r , o n t s l u i t i n g 6 1 F - H - 1 5 * I n deze i n s n i j d i n g i s het h o o g s t e g e d e e l t e v a n h e t Gulpens K r i j t (Cr4) en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e v a n h e t M a a s t r i c h t s K r i j t , Mb, Mc en de b a s i s van h e t Md. o n t s l o t e n . De g r e n s t u s s e n h e t Cr4 en het Mb i s n i e t s c h e r p t e b e g r e n z e n . Het t y p i s c h e Cr4 i s gekenmerkt door h e t v r i j algemeen voorkomen van de z e e ë g e l Catopygus s p . en t a l r i j k e exemplaren van T e r e b r a t u l a c a r n e a (SOWERBY). I n h e t h o o g s t e g e d e e l t e van h e t Cr4 komen hierbij nog e n k e l e andere s o o r t e n d i e we ook r e e d s hebben a a n g e t r o f f e n i n h e t Ma van de groeve der E N C I .
169
G.K. Cr4
MAASTRICHTS Ma
KRUT
Mc
Mb
P.M.
Md 6LAUC0NIETISCHE KALK
ONDERSTE BRY0Z0ËNLAA6
HEMIPNEUSTES-NIVEAU
DENTALIUM (DITPUPA) tN OESTER LAA6
61FÖ 61F-W 61FI5 CANNC
61FI5 VNOCNHOVtN
61F-16 61F-53 61F-57 61FSA 61H-3 61H-6 61H-7 61HI2 61H-I3 6IH-15 61H-34 61H-35 61H*36 61H-37 61H40 61H-41
Tabel I - Overzicht der ontsloten p r o f i e l e n van het hoogste Gulpens k r i j t , Maastrichts k r i j t en het P o s t - M a a s t r i c h t i ë n .
170
Afb. 4 - Overzichtskaart der o n t s l u i t i n g e n
ten zuiden van Maastricht 171
AFb.5 Komende v a n a f Canne i s h e t C r 4 o n t s l o t e n i n de n o o r d - o o s t e l i j k e wand en i n de z u i d - w e s t e l i j k e wand t o t op een hoogte v a n +^ 2 . 0 0 m boven de weg l a n g s h e t k a n a a l . Naar h e t z u i d - o o s t e n s t i j g t h e t dan e n k e l e m e t e r s , zo d a t v l a k b i j de s t o p v a n T e r n a a i e n h e t hoogste p r o f i e l ontsloten i s . Ten g e v o l g e v a n de s t e i l e wand i s h e t Mb s l e c h t s met v e e l moeite t e b e s t u d e r e n . Naar boven gaat het t y p i s c h e Mb met v u u r s t e n e n over i n een i e t s g r y z e t o t b r u i n i g e k a l k met w e i n i g v u u r s t e n e n . O s t r e a vesicularis (LAM) en D i t r u p a mosae (BRONN) worden algemener en Trigonosemus p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM v e r d w i j n t . Zonder s c h e r p e grens te kunnen aangeven gaat de k a l k dan over i n de normale grofk o r r e l i g e k a l k van h e t Mc. Het Mc i s ook h i e r z e e r r y k aan r e s t e n van z e e ë g e l s . Met een b e e t j e geluk kunnen we h i e r e n k e l e gave exemplaren v i n d e n v a n Rhynchopygus l a p i s c a n c r i ( L E S K E ) . D i t s o o r t zeeëgel s c h i j n t voor het e e r s t v o o r te komen i n h e t Mc. Andere s o o r t e n d i e voorkomen i n h e t Mc z i j n : F a u j a s i a a p i c a l i s (DESOR), Nucleopygus s c r o b i c u l a t u s ( G O L D F U S S ) , E c h i n o g a l e r u s minutus(SMISER) en Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s ( L E S K E ) • De grens Mc - Md i s a l s een d u i d e l i j k te herkennen horizont o n t w i k k e l d . Op een v r y d u i d e l i j k e H a r d - G r o u n d , aan de top van h e t Mc, l i g t een t o t maximaal 0 . 5 0 m d i k k e l a a g fossielgruis. Dit fossielgruis bestaat voor het grootste g e d e e l t e ' u i t r e s t e n van b r y o z o ë n . Naast deze b r y o z o ë n v i n d t men ook t a l r y k e f o s s i e l e n v a n koralen, serpula s, brachiopoden,la&nellibranchiaten,gastropoden, k a l k s p o n s e n , z e e ë g e l s en g r o o t - f o r a m i n i f e r e n . V o o r a l deze l a a t s t e zijn plaatselijk zeer t a l r i j k . E n k e l e voorkomende s o o r t e n zijn Sporadotrema e r r a n t i u m HOFKER, O r b i t o i d e s f a u j a s i DE FRANCE, Sid e r o l i t e s c a l c i t r a p o i d e s LAM. en S i d e r o l i t e s l a e v i g a t a DOTJVILLE. Boven de f o s s i e l g r u i s l a a g aan de b a s i s v a n h e t Md v o l g t s l e c h t s nog e n k e l e meters g e d e e l t e l i j k verweerde g r o f k o r r e l i g e k a l k . Boven h e t Md v o l g t een l a a g glauconietzand u i t het Onder-Oligoceen ( T o n g r i ë n ) en h e t P l e i s t o c e n e M a a s g r i n d ( S t . P i e t e r s b e r g - N i v e a u ) . 1
172
I n s n i j d i n g van Canne, o n t s l u i t i n g 6 1 F - 1 5 * A l s we a c h t e r de i n s n i j d i n g v a n C a s t e r de b r u g v a n Canne g e passeerd z i j n , r i j z e n aan b e i d e k a n t e n van h e t k a n a a l weer de k a l k r o t s e n s t e i l omhoog. I n deze i n s n i j d i n g i s de opbouw h e t d u i d e l i j k s t e t e b e s t u d e r e n i n de noordwand. O n t s l o t e n i s h e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n h e t Mc en een g r o o t g e d e e l t e v a n h e t Md.
Komende v a n a f Canne b e v i n d t z i c h bij h e t b e g i n van de i n s n i j d i n g even boven de v l o e r van de weg l a n g s h e t k a n a a l , de grens t u s s e n h e t Mc en h e t Md. T e n g e v o l g e van de h e l l i n g n a a r h e t noorden v e r d w i j n t deze grens even v e r d e r i n de v l o e r van de weg. De b a s i s van h e t Md b e s t a a t u i t een f o s s i e l g r u i s l a a g d i e z e e r r i j k i s aan f o s s i e l e n . Opgemerkt z i j h i e r b i j dat de f o s s i e l i n h o u d over b e t r e k k e l i j k korte afstand z e e r s t e r k kan w i s s e l e n . De r i j k s t e vindp l a a t s e n z y n a l t i j d de komvormige i n z i n k i n g e n i n de top van de e r onder g e l e g e n H a r d - G r o u n d en de i n deze Hard-Ground voorkomende g r a a f g a n g e n . H i e r i n kunnen soms t i e n t a l l e n v a n zeldzame f o s s i e l e n b i j e l k a a r a a n g e t r o f f e n worden. Even boven de b a s i s van h e t Md v o l g t nog een tweede f o s s i e l g r u i s l a a g , boven een n i e t o v e r a l o n t w i k k e l d e H a r d - G r o u n d . I n deze f o s s i e l g r u i s l a a g i s v o o r a l L i t h o t h a m n i u m s p . z e e r algemeen. Bij km p a a l 2 0 . 4 0 0 p a s s e r e n wij een s t o r i n g en komen weer i n het Mc t e r e c h t . D i t i s d u i d e l i j k te herkennen aan de v e r s p r e i d e v u u r s t e n e n en de f o s s i e l g r u i s l e n z e n d i e voor het grootste gedeelte b e s t a a n u i t r e s t e n van z e e ë g e l s . D e grens Mc-Md l i g t h i e r + 10 n . boven h e t n i v e a u van de weg. H i e r u i t kunnen we a f l e i d e n dat de spronghoogte v a n de s t o r i n g ongeveer 1 2 - 1 5 m moet b e d r a g e n , waarby de z u i d - o o s t e l i j k e s c h o l h e t l a a g s t e g e l e g e n i s . Naast deze breuk met een g r o t e v e r p l a a t s i n g komen ook e n k e l e b r e u k e n v o o r met een z e e r g e r i n g e v e r p l a a t s i n g . 173
Even v o o r h e t e i n d e van de s t e i l r a n d b e v i n d e n z i c h op h e t n i v e a u v a n de weg l a n g s h e t k a n a a l , t w e e gangen i n de k a l k van h e t Mc.Hoger i n de wand b e v i n d t z i c h ook nog een gang i n h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van h e t Md. I n de twee e e r s t e gangen z i e n we i n h e t dak t a l r i j k e r e s t e n van de g r o t e z e e ë g e l Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s ( L E S K E ) . D i t voorkomen van deze z e e ë g e l i n g r o t e g e t a l e n , even onder de top van h e t Mc, i s zo t y p i s c h dat we met r e c h t v a n een H e m i p n e u s t e s - N i v e a u mogen s p r e k e n . Het Md i n d i t g e d e e l t e van de i n s n y d i n g i s a l s v o l g t opgebouwd: ^ 100 cm T u f k r i j t met f o s s i e l e n 1 5 cm P o s s i e l g r u i s 3 5 cm T u f k r i j t 20 80 100 50 100
cm cm cm cm cm
F o s s i e l g r u i s met s t e e n k e r n e n v a n k o r a l e n en Hard-Ground T u f k r i j t , p l a a t s e l i j k verhard Hard-Ground T u f k r i j t met v e e l nummulieten
gastropoden
8 5 cm F o s s i e l g r u i s l a a g met z e e r v e e l nummulieten 120 cm T u f k r i j t met aan de t o p een zwak o n t w i k k e l d e Hard-Ground 1 5 0 cm T u f k r i j t met p l a a t s e l i j k f o s s i e l g r u i s l e n z e n en v e r h a r d e gedeelten .20 cm F o s s i e l g r u i s l a a g (plaatselijk met v e e l exemplaren van S a l e n i d e a m a e s t r i c h t e n s i s SCHLÜTER. 5 0 cm Hard-Ground 4 0 0 cm T u f k r y t met p l a a t s e l i j k e n k e l e dunne l e n s j e s f o s s i e l g r u i s . I n deze k a l k h e e f t men gangen gemaakt v o o r h e t winnen van bouwstenen. 10 cm F o s s i e l g r u i s ( s l e c h t s p l a a t s e l i j k o n t w i k k e l d ) 25 15 155 20 50 250 +_ kO 50
cm cm cm cm cm cm cm cm
Tufkrijt Fossielgruis Tufkrijt Fossielgruis Hard-Ground Tufkrijt Fossielgruis Hard-Ground
(slechts
plaatselijk
ontwikkeld)
( p l a a t s e l i j k met v e e l L i t h o t h a m n i u m
sp.)
(zeer onregelmatig van d i k t e ) (Top Mc)
Even a c h t e r h e t e i n d e v a n de s t e i l w a n d p a s s e r e n we weer een s t o r i n g en komen meteen i n de b o v e n s t e h e l f t van h e t Md. P l a a t s e l i j k v i n d e n we h i e r , i n dunne f o s s i e l g r u i s l e n z e n , v e e l exemplaren van H e m i a s t e r p r u n e l l a (DES0R). OPMERKING. Aan t e r a d e n i s h e t het g a n g e n s t e l s e l i n h e t Md n i e t v e r d e r te b e t r e d e n dan dat men v a n a f de i n g a n g kan z i e n . U i t een onderzoek, i n g e s t e l d door de h e e r P . C . M . Rademakers, i s gebleken dat z i c h i n d i t g a n g e n s t e l s e l een s c h a c h t b e v i n d t d i e n i e t a f g e d e k t i s . Het i s t e v e n s n i e t u i t g e s l o t e n dat er z i c h nog meer van d e r g e l i j k e schachten bevinden.
174
I n s n i j d i n g t e n noorden v a n de b r u g v a n V r o e n h o v e n , o n t s l . 6 1 F - 1 5 • I n deze i n s n y d i n g i s t o t bij km p a a l 2 3 « 6 0 0 h e t hoogste gedeelte van h e t Md en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van h e t P o s t Md o n t s l o t e n . T u s s e n km p a a l 2 3 . 6 0 0 en 2 4 . 0 0 0 v o l g t dan nog een hoger gedeelte v a n h e t p o s t Md. Het h o o g s t e g e d e e l t e v a n h e t Md i s bijzonder r y k aan f o s s i e l e n . O p v a l l e n d i s d a t een a a n t a l der voorkomende s o o r t e n ook aangetroff e n worden i n h e t o n d e r s t e Mb en h e t C r 4 . I n h e t e r t u s s e n l i g gende Mb en Mc o n t b r e k e n deze f o s s i e l e n byna g e h e e l en z y n beperkt t o t enkele v e r s p r e i d e exemplaren. Een z e l f d e v e r s c h i j n s e l s c h i j n t z i c h ook v o o r t e doen b i j de m i c r o f o s s i e l e n . Het meest o p v a l l e n d e i n het hoogste gedeelte v a n h e t Md i s de g r o t e r i j k d o m aan z e e e g e l s . De v o l g e n d e s o o r t e n hebben we h i e r a a n g e t r o f f e n : S a l e n i d e a m a e s t r i c h t e n s i s SCHLÜTER zeldzaam Rhynchopygus l a p i s c a n c r i (LESKE) algemeen Nycleopygus s c r o b i c u l a t u s (GOLDFUSS) algemeen F a u j a s i a a p i c a l i s (DESOR) v r i j zeldzaam E c h i n o g a l e r u s m i n u t u s (SMISER) zeer zeldzaam H e m i s a t e r p r u n e l l a (DESOR) z e e r algemeen H e m i a s t e r m a e s t r i c h t e n s i s (LAMBERT) zeldzaam Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s (LESKE) v r i j zeldzaam Catopygus s p . zeer zeldzaam O p v a l l e n d i s dat van n u c l e o p y g u s s c r o b i c u l a t u s (GOLDFUSS)soms, voor d i t soort, z e e r g r o t e exemplaren voorkomen. H i e r b i j zijn exemplaren van meer dan 1 cm g r o o t . V a n Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s (LESKE) komen a l l e e n k l e i n e exemplaren v o o r . De meeste v a n deze behoren t o t de v a r . d e p r e s s u s SMISER. Naast deze z e e ë g e l s o o r t e n komt ook nog een g r o o t a a n t a l andere f o s s i e l e n v o o r . Het g r o o t s t e g e d e e l t e h i e r v a n k a n men h e t b e s t e verzamelen u i t spoelmonsters• Post-Maastrichtien. De grens Md - P o s t Md h e e f t een z e e r g r i l l i g v e r l o o p . P l a a t s e l i j k b e v i n d t z i c h aan de t o p van h e t Md een d u i d e l i j k o n t w i k k e l d e Hard-Ground met t a l r i j k e graafgangen en komvormige i n z i n k i n g e n . Op de p l a a t s e n waar de Hard-Ground o n t b r e e k t b e v i n d e n z i c h i n h e t Md soms d i e p e i n z i n k i n g e n , d i e opgevuld z i j n .met p o s t Md. Deze i n z i n k i n g e n kunnen meer dan een meter d i e p z i j n en hebben een g r i l l i g verloop. De grens t u s s e n het Md en h e t P o s t Md i s dan i n v e e l g e v a l l e n n i e t n a u w k e u r i g aan t e g e v e n . Een g e r i n g k l e u r v e r s c h i l kan soms een v i n g e r w i j z i n g z i j n . I n de zo j u i s t genoemde i n z i n k i n g e n wordt a l t i j d een mengfauna a a n g e t r o f f e n van Md en P o s t Md s o o r t e n . De Md s o o r t e n hebben e c h t e r de o v e r h a n d . De meeste van deze s o o r t e n v e r t o n e n d u i d e l i j k e sporen van t r a n s p o r t . N i e t zeldzaam z i j n i n deze i n z i n k i n g e n c o n c e n t r a t i e s van z e e ë g e l s , o e s t e r s en ook andere fossielen. Het o n d e r s t e g e d e e l t e van het P o s t Md b e s t a a t u i t e n k e l e meters g l a u c o n i e t i s c h e k a l k met p l a a t s e l i j k e n k e l e dunne fossielgruisl a a g j e s en l e n z e n . I n deze l a a g j e s en l e n z e n v i n d t men t a l r i j k e s t e k e l s van de z e e ë g e l T y l o c i d a r i s c f . h a r d o u i n i (DESOR) ( a f b . 1 ) . Boven deze g l a u c o n i e t i s c h e k a l k v o l g t dan nog een t o t 5 * 0 0 m. d i k k e l a a g t u f k r i j t met harde k n o l l e n en banken en weer e n k e l e dunne f o s s i e l g r u i s l a a g j e s . H i e r i n komt weer een ander s o o r t z e e ë g e l - s t e k e l voor. Deze v e r t o n e n v e e l overeenkomst met T y l o c i d a r i s c f . b r ü n n i c h i RAVN ( a f b . 1 ) . I n deze l a a g v i n d t men ook exemplaren van C r a n i a b r a t t e n b u r g i c a (V.SCHLOTHEIM) v a r . geulhemensis KRUYTZER-MEYER. 175
Afd. 7 - Overzichtskaart der ontsluitingen ten zuiden van Eben-Emael
O n t s l u i t i n g 61H-36. Om onze t o c h t v o o r t te z e t t e n k e r e n we t e r u g t o t aan de s t o p van T e r n a a i e n en p a s s e r e n even z u i d e l i j k h i e r v a n de b r u g over h e t A l b e r t k a n a a l . V l a k a c h t e r de b r u g s l a a n we r e c h t s a f en komen zo weer op de weg l a n g s h e t k a n a a l . I n de s t e i l w a n d l a n g s h e t k a n a a l i s h e t Cr 3c ? , Cr 4 en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van h e t M a a s t r i c h t s K r i j t ontsloten. Het M a a s t r i c h t s K r i j t z i t e c h t e r zo hoog i n de h e l l i n g dat e r b i j n a n i e t b i j te komen i s . Het Cr 4 b e v a t h i e r v r i j w e l d e z e l f d e f o s s i e l e n a l s i n de i n s n i j d i n g van C a s t e r ( o n t s l . 61H-15)» Het o n d e r s t e g e d e e l t e dat m o g e l i j k r e e d s t o t h e t Cr3c b e h o o r t , bevat v r i j w e l geen f o s s i e l e n . O n t s l u i t i n g 61H-34. Wanneer we weer t e r u g wandelen n a a r de v e r h a r d e weg en deze v e r v o l g e n i n de r i c h t i n g E b e n - E m a e l , p a s s e r e n we i n de r e c h t e r wegberm weer een o n t s l u i t i n g i n h e t Cr4. D i t g e d e e l t e van h e t Cr4 i s arm aan f o s s i e l e n . Ontsluiting 61H-35» Even v o o r b i j de e e r s t e h a a r s p e l d b o c h t b e v i n d e n we ons weer op de grens G u l p e n s - M a a s t r i c h t s K r y t (Cr4 - Ma - M b ) . Het Ma i s h i e r n i e t a l s een te herkennen l a a g j e o n t w i k k e l d . De v o o r deze g r e n s zone kenmerkende f o s s i e l e n v i n d e n we h i e r m e e s t e l i n k l e i n e lenzen. 176
Ontsluiting
61H-41.
A l s we i n de h a a r s p e l d b o c h t l i n k s een paadje i n s l a a n komen we b i j e n k e l e gangen i n h e t C r 4 . Deze gangen z i j n v o o r h e t g r o o t s t e gedeelte a l s champignonkwekerij i n g e b r u i k . V e r m o e d e l i j k staan deze gangen i n v e r b i n d i n g met de gangen b i j de o n t s l u i t i n g e n 61H1 2 en 1 3 . Ontsluiting 61H-5. A l s we weer t e r u g z i j n op de v e r h a r d e weg en d é z e v e r d e r v e r v o l g e n komen we b i j de tweede h a a r s p e l d b o c h t aan een v e r v a l l e n groeve i n h e t P l e i s t o c e n e M a a s g r i n d ( S t . P i e t e r s b e r g - N i v e a u ) . Ontsluiting
61H-4.
Aan de o v e r k a n t van de h e u v e l r u g l i g t aan de r e c h t e r k a n t v a n de weg nog een groeve i n h e t genoemde M a a s g r i n d . Ontsluiting 61H-3* Even v o o r b i j o n t s l u i t i n g 6 1 H - 4 komt i n de r e c h t e r wegberm weer K r i j t aan de o p p e r v l a k t e . Op e n k e l e p l a a t s e n l i g t op d i t K r y t nog een w e i n i g O n d e r - O l i g o c e e n z a n d . Het h i e r o n t s l o t e n K r i j t b e h o o r t t o t h e t Mc en de grenszone t u s s e n h e t Mb en h e t Mc. Het Mc i s d u i d e l i j k t e herkennen aan de o n t e l b a r e r e s t e n van z e e ë g e l s . Gave s c h a l e n van z e e ë g e l s z i j n h i e r v r i j z e l d z a a m . Het meest algemeen i s Rhynchopygus l a p i s c a n c r i ( L E S K E ) . Aan h e t e i n d e v a n deze o n t s l u i t i n g , i n de h a a r s p e l d b o c h t , is de grenszone t u s s e n h e t Mb en h e t Mc o n t s l o t e n . H i e r o p w i j s t h e t algemene voorkomen van D i t r u p a mosae (BRONN)en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAM).De meeste exemplaren van O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAM.) behoren t o t een vorm d i e b e p e r k t i s t o t de grens t u s s e n h e t Mb en h e t Mc. ( a f b . 1 en 3 op p l a a t l i l ) . Groeve M a r n e b e l I - I I - I I I , o n t s l u i t i n g e n 6 1 H - 6 , 3 7 en 7 . A l s we de weg weer v e r v o l g e n z i e n we r e c h t v o o r ons twee z e e r mooie groeven l i g g e n , t e r w y l even v e r d e r nog een derde v e r s c h o l e n l i g t a c h t e r de bomen. De twee e e r s t e g r o e v e n z i j n z i c h momenteel zo d i c h t genaderd dat ze b i j n a i n e l k a a r o v e r g a a n . Aan t e r a d e n i s om i n deze groeven s p e c i a a l t e l e t t e n op de g e d e e l t e n d i e r e e d s l a n g e r e t i j d g e l e d e n a f g e g r a v e n z i j n . Op deze p l a a t s e n v i n d t men soms z e e r f r a a i u i t g e p r e p a r e e r d e f o s s i e l e n . A a n t e r a d e n i s ook om bijzondere aandacht te schenken aan de f o s s i e l g r u i s r i j k e g e d e e l t e n van h e t C r 4 en h e t Mb. H i e r i n kunnen p l a a t s e l i j k meerdere zeldzame f o s s i e l e n a a n g e t r o f f e n worden. O n t s l u i t i n g Marnebel I ,
ontsluiting
61H-6.
I n deze groeve i s h e t Cr4 ?, Mb en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van h e t Mc o n t s l o t e n . Het o n d e r s t e g e d e e l t e van h e t ontsloten K r i j t behoort mogelijk t o t h e t C r 4 . Het i n deze groeve o n t s l o t e n Mb l i j k t i n z i j n g e h e e l n i e t op h e t Mb dat we kennen u i t de omgeving v a n Bemelen en V a l k e n b u r g . Het i s meer g r i j s van k l e u r e n i g s z i n s m e r g e l a c h t i g en v e e l r i j k e r aan f o s s i e l e n en f o s s i e l g r u i s . N i e t z e l d z a a m z i j n T h e c i d e a p a p i l l a t a (SCHLOTHEIM), C r a n i a hagenowi(de K o n . M . S . ) , T r i g o n o s e m u s p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM en Catopygus s p . Zeldzaam v i n d t men i n s p o e l m o n s t e r s u i t h e t Mb de z e e ë g e l N u c l e o pygus c o r a v i u m DEFRANCE. D i t s o o r t l i j k t op h e t e e r s t e g e z i c h t v e e l op Nucleopygus s c r o b i c u l a r i s (GOLDFUSS),is e c h t e r i e t s p l a t t e r en aan de mond i e t s d i e p e r i n g e d e u k t . I n de t o p v a n de groeve b e v i n d t z i c h de grens t u s s e n h e t Mb en M c .
177
Groeve M a r n e b e l I I , o n t s l u i t i n g 6 1 H - 3 7 • I n deze groeve i s h e t C r 4 , Mb en Mc o n t s l o t e n . Op de grens v a n h e t C r k en h e t Mb kan men h i e r een a a n t a l f o s s i e l e n v e r z a m e l e n d i e we ook r e e d s hebben a a n g e t r o f f e n i n h e t Ma aan de S t . P i e t e r s b e r g . D i t g e d e e l t e v a n de ^ r e n s Cr4 - Mb i s o n t s l o t e n l i n k s i n de berm van de o p r i t n a a r de g r o e v e . I n h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van de groeve i s h e t Mb o n t s l o t e n en i n h e t h o o g s t e g e d e e l t e de grens Mb - Mc en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e v a n he t Mc• Het Mb b e v a t d e z e l f d e f o s s i e l e n a l s we r e e d s g e z i e n hebben i n de groeve M a r n e b e l I . De grens Mb - Mc i s i n deze groeve n i e t s c h e r p aan t e g e v e n . I n het hoogste gedeelte van h e t Mb z i e n we een s t e r k e toename v a n h e t a a n t a l exemplaren van D i t r u p a mosae (BRONN) en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAMARCK). Het a a n t a l v u u r s t e n e n neemt a f . O p v a l l e n d i s h e t g r o t e a a n t a l f o s s i e l e n i n de v e r s p r e i d voorkomende v u u r s t e n e n . Even boven deze v u u r s t e n e n neemt h e t a a n t a l exemplaren van D i t r u pa mosae (BRONN) en O s t r e a v e s i c u l a r i s (LAMARCK)weer a f en v i n d e n we een g r o o t a a n t a l z e e ë g e l f r a g m e n t e n . Zonder d a t een d u i d e l i j k e grens i s aan t e geven b e v i n d e n we ons dan i n h e t M c . Op de p l a a t sen waar h e t Mc aan de o p p e r v l a k t e l i g t , kunnen we met een b e e t j e g e l u k h e e l wat u i t g e p r e p a r e e r d e exemplaren v i n d e n van Rhynchopygus l a p i s c a n c r i ( L E S K E ) . Zeldzaam v i n d t men ook w e l eens een exemplaar v a n Nucleopygus s c r o b i c u l a r i s (GOLDFUSS) en Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s ( L E S K E ) .
Groeve M a r n e b e l I I I , o n t s l u i t i n g 6 1 H - 7 » I n deze g r o e v e , d i e momenteel b u i t e n b e d r i j f i s , i s v r i j w e l h e t z e l f d e p r o f i e l o n t s l o t e n a l s i n de groeve M a r n e b e l I I . T e n g e v o l g e van de z e e r s t e i l e wanden i n deze groeve i s h e t z e e r m o e i l i j k om h e t o n t s l o t e n p r o f i e l te b e s t u d e r e n . Boven h e t K r y t i s men momenteel b e z i g met h e t a f g r a v e n van een d i k p a k k e t M a a s g r i n d ( S t . P i e t e r s b e r g - N i v e a u ) . I n d i t g r i n d worden n i e t zeldzaam vuurstenen aangetroffen met i n g e s l o t e n f o s s i e l e n . De z e l f d e v u u r s t e n e n v i n d t men ook i n h e t Mc dat d i r e k t onder h e t g r i n d g e l e g e n i s . H i e r u i t kunnen we a f l e i d e n dat deze v u u r s t e n e n niet over g r o t e a f s t a n d getransporteerd z i j n , maar v r i j w e l t e r p l a a t s e z i j n opgenomen.
O n t s l u i t i n g 6 1 H - 1 2 en 13* Wanneer we v i a de weg l a n g s de groeve M a r n e b e l I I I , meer z u i d w a a r t s w a n d e l e n , komen we aan een oude groeve i n h e t C r 4 . Hier h e e f t men i n d i t g e d e e l t e v a n h e t K r i j t gangen gedreven d i e z e e r w a a r s c h i j n l i j k i n v e r b i n d i n g s t a a n met de gangen b i j o n t s l u i t i n g 6 1 H - 4 1 . E n k e l e j a r e n g e l e d e n werd op deze p l a a t s nog op z e e r p r i m i t i e v e w i j z e v u u r s t e n e n gewonnen en bewerkt t o t bouwstenen v o o r schoorsteenmantels en p u i e n . G r o t e hopen v u u r s t e e n a f s l a g e n z i j n de a c h t e r g e b l e v e n g e t u i g e n van deze w e r k p l a a t s e n . Een o v e r e e n komstige werkplaats i s momenteel nog i n b e d r i j f t u s s e n L a v a en Wonck. Het i s i n t e r e s s a n t om deze mensen b e z i g te z i e n b i j h e t bewerken van de harde v u u r s t e n e n . A l s men z i e t hoe deze mensen z i t t e n t e werken t u s s e n g r o t e hopen v u u r s t e e n a f s l a g e n , moet men o n w i l l e k e u r i g denken aan de mensen d i e n i e t v e r van deze p l a a t s , gewerkt hebben i n de p r e h i s t o r i s c h e w e r k p l a a t s e n van Wonck. 178
O n t s l u i t i n g 61H-4Q. A l s we weer op de weg t e r u g z i j n , v e r v o l g e n we deze t o t op de v e r h a r d e weg b i j L a v a . H i e r s l a a n we l i n k s a f en v e r v o l g e n de weg i n de r i c h t i n g van H a l l e m b a y e . Halverwege i n de h e l l i n g z i e n we l i n k s van de weg een k l e i n e g r o e v e . Deze i s v o o r h e t grootste g e d e e l t e d i c h t g e s t o r t met m a t e r i a a l d a t van e l d e r s i s aangevoerd. I n de wand v a n deze groeve v i n d e n we de t y p i s c h e fauna v o o r de grenszone t u s s e n h e t Cr4 en h e t Mb.Zeer algemeen i s h i e r T h e c i d e a p a p i l l a t a (V.SCHLOTHEIM)• Een i n deze groeve genomen s p o e l m o n s t e r k a n ons h e e l wat a a r d i g e f o s s i e l e n o p l e v e r e n .
O n t s l u i t i n g 61H-8 - 9 - 1 0 - 1 8 - 1 9 . A l s we op h e t p l a t e a u tussen het M a a s - en J e k e r d a l aankomen z i e n we l i n k s van ons een z e e r g r o t e g r o e v e . Deze groeve i s a l g e meen bekend a l s de groeve "North" ( o n t s l . 6 1 H - 1 9 ) • Ontsloten i s h i e r h e t Gulpens K r i j t , v a n a f e n k e l e meters boven de b a s i s t o t aan h e t Mb. Hoewel h e t o n t s l o t e n K r i j t a f g e g r a v e n wordt i n verschillende t r a p p e n , z i j n de wanden b i j n a n i e t t e b e k l i m m e n , daar deze v e e l a l l o o d r e c h t of z e l f s o v e r h e l l e n d afgegraven worden. Ten noorden van de groeve " N o r t h " l i g t de t h a n s g e h e e l v e r l a t e n groeve " D i e r k x " ( o n t s l . 6 1 H - 1 8 ) , w a a r i n h e t z e l f d e p r o f i e l o n t s l o t e n i s a l s i n de groeve " N o r t h " . Even z u i d e l i j k v a n de groeve " N o r t h " , t u s s e n de groeve en de spoortunnel " T u n n e l du G e e r " , l i g t de eveneens v e r l a t e n groeve "Bonne E x p é r a n c e " (ontsl. 61H-8). I n deze groeve i s het w i t t e Cr3b en h e t Cr3c o n t s l o t e n . Vlak langs deze groeve l o o p t een spoorlijn. I n de i n s n i j d i n g d i e men gemaakt h e e f t om deze s p o o r l i j n aan t e l e g g e n , i s de t o p van h e t V a a l s e r Groenzand en h e t o n d e r s t e g e d e e l t e v a n h e t Gulpens K r i j t (Cr3a) o n t s l o t e n . Aan de o v e r k a n t van de weg n a a r H a l l e m b a y e l i g t de grote groeve d e r c e m e n t f a b r i e k " L i e g e o i s " ( o n t s l . 6 l H - 9 ) » I n deze groeve i s het hoogste gedeelte v a n h e t V a a l s e r Groenzand en een g r o o t g e d e e l t e van h e t Gulpens K r i j t ( C r 3 a , Cr3b en^Cr3c) o n t s l o t e n . W e s t e l i j k v a n deze groeve l i g t een g r o t e groeve d i e r e e d s j a r e n lang verlaten i s en w a a r i n de bomen r e e d s a a r d i g de hoogte in schieten. Het i s de groeve "Froidmont" ( o n t s l . 6 1 H - 1 0 ) . I n de n o o r d e l i j k e wand van deze groeve i s een f r a a i p r o f i e l o n t s l o t e n door h e t w i t t e Cr3b en h e t C r 3 c . A a n g e z i e n i n a l deze groeven de o n t w i k k e l i n g v a n h e t o n t s l o t e n K r i j t v r i j w e l h e t z e l f d e i s , z a l i k n i e t i e d e r e groeve a f z o n d e r l e k bespreken. V o o r z o v e r a l s gewenst, z a l i k b i j de b e s c h r i j v i n g s t e e d s verwijzen n a a r de g r o e v e n waar h e t b e t r e f f e n d e o n t s l o t e n i s .
VAALSER GROENZAND. I n de o n t s l u i t i n g e n 6 1 H - 8 en 9 i s h e t h o o g s t e g e d e e l t e v a n h e t V a a l s e r groenzand ontsloten. Het o n t s l o t e n p r o f i e l bestaat u i t een i e t s z a n d i g e k l e i (smectite). In vochtige toestand i s deze k l e i donker g r i j s van k l e u r met p l a a t s e l i j k l i c h t g r i j z e t o t g e e l b r u i n e v l e k k e n . I n droge t o e s t a n d i s de k l e i l i c h t g r y s van k l e u r . N i e t z e l d z a a m v i n d t men i n de k l e i p y r i e t - o f m a r k a s i e t c o n c r e t i e s , d i e v e e l a l meer o f minder s t e r k geoxydeerd z i j n . De voorkomende f o s s i e l e n v a n o e s t e r s , p e c t i n i d a e en b e l e m n i e t e n z i j n m e e s t a l buitengewoon f r a a i bewaard g e b l e v e n . Van de o v e r i g e f o s s i e l e n komen a l l e e n de s t e e n k e r n e n en a f d r u k k e n v o o r . 179
Afb. 8 - Overzichtskaart der ontsluitingen b i j Loën en Hallembaye
180
C
i
3: I
55
s3 d: 55
G5 i
3
a3
:
C
•
E
> •
i 5
H
Z)
a
XL CO
H X
Ma
a
in < <
<J i_
o
GULPENS
KOUT
M AASTRICHTIE N
O
u
CO (_ ECHYNOCORySNIVEAU
u
cv.„HAPD-GROUND"
Ï CO i_ O o z Nl
Z
LU
O
d
CC UJ
Cr. 2
CAMPANIEN
L.
*n
_«
5
Tabel 2 - Overzicht der ontsloten p r o f i e l e n van het Gulpens k r i j t
181
De voorkomende b e l e m n i e t e n i n h e t V a a l s e r groenzand z y n B e l e m n i t e l l a mucronata s e n i o r NOWAK en G o n i o t e u t h i s q u a d r a t a (BLAINV I L L E ) . Van B e l e m n i t e l l a mucronata s e n i o r NOWAK kunnen z e e r g r o t e exemplaren voorkomen. H i e r b i j z i j n exemplaren van meer dan 10 cm. l a n g en een d i a m e t e r van b i j n a 2 cm. N i e t z e l d z a a m i s h e t dat b i j b e i d e s o o r t e n i n de a l v e o l e k l e i n e p y r i e t - o f m a r k a s i e t c o n c r e t i e s v a s t gehecht z i j n . Naast een g r o o t a a n t a l van s t e e n k e r n e n en a f d r u k k e n van l a m e l l i b r a n c h i a t e n v i n d t men s l e c h t s een- g e r i n g a a n t a l g a s t r o p o d e n . Zeer algemeen z i j n p l a a t s e l i j k s t e r k k r o n k e l e n d e g r a a f g a n g e n (Gyrolithes), d i e a l t i j d i n g r o t e g e t a l e n b i j e l k a a r voorkomen. N i e t z e l d z a a m z i j n ook andere g r a a f g a n g e n , d i e e c h t e r v e e l minder d u i d e l i j k a f g e t e k e n d z i j n en meer v e r s p r e i d voorkomen, GULPENS K R I J T . Cr3a (Glauconiet K r i j t ) . Het Cr3a i s o n t s l o t e n i n de o n t s l u i t i n g e n 6 1 H - 8 en 9 • De grens t u s s e n h e t V a a l s e r groenzand en h e t Gulpens K r y t i s door h e t v e r s c h i l i n sediment scherp gescheiden. Aan de t o p v a n h e t V a a l s e r groenzand komen v e e l graafgangen v o o r , d i e o p g e v u l d z y n met g l a u c o n i e t k a l k u i t h e t Cr3a. De g l a u c o n i e t k a l k van h e t Cr3a i s g r i j s van k l e u r en i s op de meeste p l a a t s e n v r y h a r d . De d i k t e b e d r a a g t op de meeste p l a a t s e n r o n d 0*50 m . I n h e t meest o o s t e l i j k e g e d e e l t e van de groeve " L i e g e o i s " ( o n t s l . 6 1 H - 9 ) en de s p o o r w e g i n s n i j d i n g b i j de groeve "Bonne E x p é r a n c e ( o n t s l . 6 1 H - 8 ) b e d r a a g t de d i k t e p l a a t s e l i j k t o t r o n d 2 . 0 0 m. De t o p v a n h e t Cr3a i s op de meeste p l a a t s e n n i e t s c h e r p aan te g e v e n , maar gaat g e l e i d e l i j k o v e r i n h e t e r boven g e l e g e n w i t t e Cr3b. P l a a t s e l i j k i s de grens e c h t e r v r i j s c h e r p en b e v i n d t z i c h aan de t o p een zwak b e g i n van een "Hard-Ground". I n de r e g e l , i s h e t a a n t a l f o s s i e l e n i n h e t Cr3a n i e t g r o o t . Op de p l a a t s e n waar de d i k t e d u i d e l i j k meer dan 0 . 5 0 m b e d r a a g t , neemt h e t a a n t a l f o s s i e l e n s t e r k t o e . E n k e l e malen hebben we h e t g e l u k gehad om i n de groeve " L i e g e o i s " een d e r g e l i j k e c o n c e n t r a t i e van f o s s i e l e n aan t e t r e f f e n op p l a a t s e n waar men b e z i g was met h e t a f g r a v e n van de k a l k . Op deze p l a a t s e n hebben we t o e n i n b e t r e k k e l i j k e k o r t e t\jd meerdere honderden f o s s i e l e n kunnen v e r z a m e l e n . O p v a l l e n d h i e r b y was h e t g r o t e a a n t a l z e e ë g e l s . De v o l g e n d e s o o r t e n werden a a n g e t r o f f e n : E c h i n o c o r y s c o n i c u s (AGASSIZ) Echinocorys sp. G a l e o l a p a p i l l o s a KLEIN G a l e r i t e s s u l c a t o r a d i a t u s (GOLDFUSS)
z e e r v e e l exemplaren meerdere " " " " "
C a r d i a s t e r h e b e r t i (COTTEAU) enkele M i c r a s t e r coranguinum v a r . s c h r o e d e r i LAMBERT meerdere
" "
Naast deze z e e ë g e l s v i n d t men n i e t z e l d z a a m de b e l e m n i e t e n B e l e m n i t e l l a mucronata s e n i o r N O V A K en G o n i o t e u t h i s quadrata ( B L A I N V I L L E ) . D e s t e r k e a f r o n d i n g en c o r r o s i e v a n een aantal r o s t r a wyst er op d a t we t e doen hebben met geremanieerde e x e m p l a r e n . De voorkomende exemplaren v a n G o n i o t e u t h i s q u a d r a t a (BLAINVILLE) wijzen e r op d a t een g e d e e l t e d e r voorkomende b e l e m n i e t e n geremanieerd z i j n u i t het V a a l s e r groenzand. Zeldzaam z y n ook nog e n k e l e andere f o s s i e l e n : o . a . C r e t i r h y n c h i a s p . , P o r o s p h a e r a g l o b u l a r i s P H I L , en P a r a s m i l i a e x c a v a t a V . H A G . I n de s p o o r w e g i n s n i j d i n g by de groeve "Bonne E x p é r a n c e " i s h e t a a n t a l f o s s i e l e n eveneens g r o t e r dan n o r m a a l , z i j h e t dan ook dat men ze e r n i e t met t i e n t a l l e n t e g e l i j k k a n v e r z a m e l e n . 182
V i t t e Cr3b. H e t w i t t e Cr3b i s o n t s l o t e n i n de g r o e v e n "Liegeois" (ontsl. 61H-9),"Bonne Expérance" ( o n t s l . 61H-8), "North" ( o n t s l . 6 1 H - 1 9 ) , " F r o i d m o n t " ' ( o n t s l . 6 1 H - 1 0 ) en " D i e r k x " ( o n t s l . 6 1 H - 1 8 ) . I n de groeve F r o i d m o n t b e d r a a g t de d i k t e r o n d 30 m. Naar h e t noorden neemt de d i k t e v r i j s n e l a f , z o d a t i n de groeve N o r t h de d i k t e nog s l e c h t s 15 meter b e d r a a g t . De k a l k b e s t a a t u i t een f i j n k o r r e l i g e w i t t e k a l k met e n k e l e k l e i n e z w a r t e en g r y z e v u u r s t e n e n . De k a l k i s m e e s t a l z e e r compact en i n v o c h t i g e t o e s t a n d e n i g s z i n s vettig. Fossielen zijn i n het h e l e w i t t e Cr3b v r i j z e l d z a a m . I n h e t onderste g e d e e l t e komen h i e r en d a a r w e l eens e n k e l e z e e ë g e l s v o o r . H e t meest algemeen z y n exemplaren behorende t o t h e t g e s l a c h t Echinocorys. Maar ook andere s o o r t e n komen w e l eens v o o r o.a. M i c r a s t e r coranguinum v a r . s c h r o e d e r i L A M B E R T , G a l e r i t e s s u l c a t o r a d i a t u s (GOLDFUSS)en G a l e o l a p a p i l l o s a K L E I N . Hoger i n h e t p r o f i e l o n t b r e k e n de z e e ë g e l s ook n i e t g e h e e l , maar b e h o r e n t o c h t o t de zeldzame v e r s c h i j n s e l e n . De voorkomende b e l e m n i e t e n b e h o r e n t o t de groep v a n B e l e m n i t e l l a mucronata (SCHLOTHEIM). Hard-Ground. Deze H a r d - G r o u n d i s o n t s l o t e n i n de g r o e v e n " L i e g e o i s " ( o n t s l . 6 1 H - 9 ) , "Bonne E x p é r a n c e " ( o n t s l . 6 1 H - 8 ) , " N o r t h " ( o n t s l . 6 1 H - 1 9 ) , " F r o i d m o n t " ( o n t s l . 6 I H - I O ) en " D i e r k x " ( o n t s l . 6 1 H - 1 8 ) . Op de grens v a n h e t w i t t e Cr3b en de e r boven g e l e g e n k a l k b e v i n d t z i c h een d u i d e l i j k o n t w i k k e l d e H a r d - G r o u n d . De H a r d - G r o u n d b e s t a a t u i t een s t e r k e v e r k i t t i n g van de b o v e n s t e meter v a n h e t w i t t e Cr3b. I n het hoogste gedeelte bevinden z i c h v e e l a l of n i e t opgevulde g r a a f g a n g e n . Op de H a r d - G r o u n d l i g t een dunne conglomer a a t v a n a f g e r o l d e k a l k b r o k j e s , b e l e m n i e t e n en f o s f or i e t k n o l l e t j e s . Op de meeste p l a a t s e n i s ook deze conglomeraat s t e r k v e r k i t en vormt een g e h e e l met de e r onder g e l e g e n H a r d - G r o u n d . Nog o n o p g e l o s t i s de v r a a g o f we deze H a r d - G r o u n d c o r r e l e r e n moeten met h e t C r 3 y o f h e t " B e l e m n i e t e n k e r k h o f " i n h e t o o s t e l i j k e Krijtgebied• Cr3?1 Cr3c en C r 4 . Boven de H a r d - G r o u n d v o l g t i n de g r o e v e n waar ook de H a r d Ground a a n w e z i g i s een d i k p a k k e t k a l k e n met v u u r s t e n e n . I n hoev e r r e deze g e l i j k t e s t e l l e n z\jn met de door U h l e n b r o e k o p g e s t e l d e i n d e l i n g i s n i e t zonder meer u i t t e maken. U h l e n b r o e k h e e f t v e r zuimd een t y p e l o c a l i t e i t aan t e geven v o o r z i j n v e r s c h i l l e n d e z o n e s • Nu de z i e n s w i j z e d e r opbouw v a n h e t h e l e Z u i d - L i m b u r g s e Krijt aan v e r a n d e r i n g e n o n d e r h e v i g i s , p l a a t s t ons d i t verzuim v o o r onoverkomelijke m o e i l i j k h e d e n . I n h o e v e r r e de h i e r t e beschryven k a l k e n t o t h e t C r 3 b ? , C r 3 c en h e t Cr4 b e h o r e n i s l i t h o l o g i s c h n i e t u i t t e maken. Het h o o g s t e g e d e e l t e van deze k a l k e n , dat t o t h e t Crk b e h o o r t , i s alleen ontsloten i n de groeven "North" (ontsl.61H-19) en "Dierkx" ( o n t s l . 6 1 H - 1 8 ) . Het o n d e r s t e g e d e e l t e van de k a l k b e v a t een w e i n i g g l a u c o n i e t en i s g r i j s van k l e u r . De v r i j spaarzaam voorkomende v u u r s t e n e n z i j n k l e i n van s t u k en m e e s t a l g r i j s v a n k l e u r . P l a a t s e l i j k z i e t men i n de grijze v u u r s t e n e n een k l e i n e d o n k e r e , b r u i n e of zwarte k e r n van g l a s a c h t i g e v u u r s t e e n . Hoewel by nauwkeurige b e s t u d e r i n g b l i j k t d a t een g e d e e l t e v a n deze v u u r s t e n e n laagsgewijs gerangschikt z i j n , komt d i t n i e t d u i d e l i j k n a a r v o r e n , d a a r ze w e i n i g o p v a l l e n d v a n k l e u r zijn en een g e d e e l t e w i l l e k e u r i g v e r s p r e i d i s . Hoger i n h e t p r o f i e l t r e e d t een v e r a n d e r i n g o p , z o w e l i n de vorm, k l e u r , a f m e t i n g en v e r s p r e i d i n g . Het e e r s t z i e n we d a t de g r i j z e 1
183
en g e e l w i t t e p a r t i j e n s t e r k afnemen en p l a a t s maken v o o r z w a r t e en b r u i n e g l a s a c h t i g e v u u r s t e n e n . De g r y z e en g e e l w i t t e g e d e e l t e n b e p e r k e n z i c h dan a l l e e n nog t o t k l e i n e v l e k k e n . De k o r s t wordt minder d i k en k r i j g t een z e e r ruw en g r i l l i g gevormd o p p e r v l a k met t a l r i j k e s t e k e l v o r m i g e u i t s t e e k s e l s . Ook de a f m e t i n g neemt toe en g e l i j k met deze komt de l a a g s g e w i j z e l i g g i n g s t e e d s meer t o t u i t i n g en neemt h e t a a n t a l w i l l e k e u r i g v e r s p r e i d e v u u r s t e n e n s t e r k a f . De a f m e t i n g der v u u r s t e n e n k a n i n h e t h o o g s t e g e d e e l t e van h e t Cr3c toenemen t o t p l a t e n van meer dan een m2 b\j een d i k t e v a n r o n d 30 cm. De g r o t e p l a t e n b l i j v e n e c h t e r de g r i l l i g e vorm behouden. I n g e s l o t e n i n deze v u u r s t e n e n v i n d t men t a l r i j k e g r i l l i g gevormde i n s l u i t s e l s van k a l k , d i e na u i t v e r w e r i n g deze v u u r s t e n e n h e t g r i l l i g e caverneuze k a r a k t e r g e v e n . A l s deze v u u r s t e e n p l a t e n hun o p t i m a l e v e r b r e i d i n g b e z i t t e n neemt z e e r g e l e i d e l i j k aan de k o r r e l g r o o t t e van de k a l k t o e . G e l i j k met deze v e r a n d e r i n g i n h e t sediment v e r d w i j n t eveneens geleidelijk de g r i l l i g e vorm d e r v u u r s t e n e n om p l a a t s t e maken v o o r v u u r s t e n e n met d u i d e l i j k a f g e ronde vormen en s l e c h t s w e i n i g o f geen i n s l u i t s e l s . Zonder een d u i d e l i j k e grens t e kunnen aangeven z i j n we dan i n h e t Cr4 aangekomen. Deze v u u r s t e n e n d i e meer b l a u w - g r i j s van k l e u r z y n , z e t t e n dan door t o t i n h e t Mb en vormen v o o r a l i n het hoogste gedeelte v a n h e t Cr4 de f r a a i gevormde v u u r s t e e n l a g e n d i e we z i e n aan de o o s t z i j d e van de S t . P i e t e r s b e r g ( o n t s l . 6 1 F - H - 1 6 ) en de i n s n i j d i n g van h e t A l b e r t k a n a a l ( 6 1 H - 3 6 ) . Fossielen. De v e r a n d e r i n g e n d i e z i c h v o l t r e k k e n i n de v u u r s t e n e n gaan v o o r een g e d e e l t e samen met v e r a n d e r i n g e n d i e we ook waarnemen b i j de f o s s i e l i n h o u d v a n de k a l k e n . I n h e t o n d e r s t e g e d e e l t e van de k a l k v i n d t men v r i j algemeen een kleine E c h i n o c o r y s . Hoger i n h e t prof i e l v e r d w i j n t d i t soort weer. I n het onderste gedeelte i s ook algemeen C a r d i a s t e r g r a n u l o s u s (GOLDFUSS)die hoger i n h e t p r o f i e l z e e r z e l d z a a m w o r d t . N i e t z e l d z a a m i s ook Magas p u m i l u s SOWERBY en C r e t i r h y n c h i a l i m b a t a (SCHLOTHEIM). M i n d e r algemeen i s T e r e bratulina gracilis (V.SCHLOTHEIM). De voorkomende r o s t r a v a n b e l e m n i e t e n behoren v o o r h e t g r o o t s t e g e d e e l t e t o t d i e van B e l e m nitella junior. Hoger i n h e t p r o f i e l v e r s c h i j n e n andere s o o r t e n z e e ë g e l s v a n h e t g e s l a c h t E c h i n o c o r y s . Deze z i j n h o o f d z a k e l i j k b e p e r k t t o t een zone d i e v r i j s c h e r p b e g r e n s d i s . A l s bovengrens g e l d e n m o g e l i j k twee u i t g e s p r o k e n d u i d e l i j k e v u u r s t e e n l a g e n op een a f s t a n d van ongeveer een m e t e r . Boven deze v u u r s t e e n l a g e n heb i k t o t nu toe geen exemplaren a a n g e t r o f f e n . De meeste z e e ë g e l s z i j n meer o f minder s t e r k v e r d r u k t en b e g r o e i d met f o s s i e l e n v a n s e s s i e l e d i e ren o.a. O s t r e a v e s i c u l a r i s LAMARCK, Dimyodon n i l s s o n i HAGENOW, C r a n i a p a r i s i e n s i s DEFRANCE, en B r y o z o ë n . G e l i j k met h e t v e r d w i j n e n van de E c h i n o c o r y s s o o r t e n boven de twee genoemde v u u r s t e e n b a n k e n , verdwijnen ook de meeste d e r andere f o s s i e l e n . Boven de v u u r s t e e n b a n k heb i k a l l e e n nog C r e t i r h y n c h i a l i m b a t a (V.SCHLOTHEIM) en e n k e l e n i e t v e r d e r t e d e t e r m i n e r e n o e s t e r s a a n g e t r o f f e n . Hebben we h i e r met de e e r s t e i n v l o e d e n t e doen d i e de v e r a n d e r i n g e n i n l u i d e n w e l k e i n h e t Crk een v r i j w e l g e h e e l nieuwe fauna z u l l e n brengen? Tussen h e t zo n e t genoemde E c h i n o c o r y s - N i v e a u en h e t f o s s i e l r i j k e b o v e n s t e C r 4 , l i g t een d i k pakket k a l k met v e e l v u u r s t e n e n en w e i n i g o f geen f o s s i e l e n . I n h e t h o o g s t e g e d e e l t e van h e t Cr4 v i n d e n we weer v o o r h e t e e r s t meerdere f o s s i e l e n . De z e e ë g e l s z y n v e r t e g e n w o o r d i g d met e n k e l e s o o r t e n d i e behoren t o t de g e s l a c h t e n Catopygus en O l o p y g u s , H e m i a s t e r p r u n e l l e (DESOR), Nucleopygus scrobiculatus (GOLDFUSS) en Nucleopygus c o r a v i u m DEFRANCE. Voor h e t e e r s l i komt men dan ook r e s t e n t e g e n van Hemipneustes s t r i a t o r a d i a t u s (LESKE). 184
P l a a t s e l i j k komen f o s s i e l g r u i s l e n z e n v o o r d i e b i j n a g e h e e l u i t r e s t e n van z e e ë g e l s b e s t a a n . Ingesloten i n vuurstenen v i n d t men soms meerdere t i e n t a l l e n s t e e n k e r n e n van z e e ë g e l s . T e r e b r a t u l a c a r n e a SOWERBY i s i n het Crk n i e t z e l d z a a m . C r e t i r h y n c h i a limbata(V.SCHLOTHEIM)wordt s l e c h t s zeldzaam aangetroffen. De voorkomende rostra van belemnieten behoren hoofdzakelijk t o t de groep van B e l e m n i t e l l a j u n i o r NOWAK. V e r d e r v i n d t men n i e t zeldzaam C r a n i a e g n a b e r g e n s i s RETZIUS, C r a n i a hagenowi (DE KON. M . S . ) , T h e c i d e a p a p i l l a t a (SCHLOTHEIM), H e p t e r i s r e g i a REGENHARDT en t a l r i j k e s t e e l d e l e n v a n B o u r g u e t i c r i n u s s p . Vuur s t e e n e l u v i u m . I n de groeven " L i e g e o i s " ( o n t s l . 6 1 H - 9 ) e n "North" ( o n t s l . 6 1 H - 1 9 ) i s boven h e t Krijt een 5 t o t 1 0 meter d i k v u u r s t e e n e l u v i u m gelegen. D i t bestaat b i j n a geheel u i t vuurstenen u i t het C r 3 c , Crk en Mb P l a a t s e l i j k komen aan de top e n k e l e g e r o l d e v u u r s t e n e n v o o r , deze z i j n w a a r s c h i j n l i j k a f k o m s t i g u i t h e t g e ë r o d e e r d e T e r t i a i r . I n de groeve "North" hebben we i n d i t v u u r s t e e n e l u v i u m h e e l wat v u u r s t e n e n a a n g e t r o f f e n met s t e e n k e r n e n van z e e ë g e l s .
LITERATUUR. Felder,
Werner M . - De r i j k e z e e ë g e l v i n d p l a a t s e n b i j Hallembaye. Jaarboek 1960, N e d . G e o l . V e r . a f d . Limburg.
Romein,
B.J.
-
On the type locality o f the Maastrichtian (Dumont 1 8 4 9 ) 1 the upper boundary of that s t a g e and on the t r a n s g r e s s i o n o f a Maastricht i a n s . l . i n Southern Limburg. M e d . v a n de G e o l . S t i c h t i n g , Nieuwe S e r i e n o . 1 5 (1962).
Schmid, F r i e d r i c h
- Biostratigraphie du C a m p a n i e n - M a a s t r i c h t i e n du N E de l a B e l g i q u e s u r l a base des B e l e m nites• Ann. S o c . G e o l . d e B e l g . T . L X X X I I , pp.B 235-256, 1958-1959
185
Coll. 186
W.M. F e l d e r .
Foto A . M . L .
Roebroek,
Sittard.
PLAAT I A l l e voorwerpen op ware g r o o t t e Gebruikte afkortingen: GK = Gulpens K r i j t , MK = M a a s t r i c h t s K r i j t , PM = P o s t - M a a s t r i c h t i ë n .
KK = Kunrader
Krijt
1 C r e t i r y n c h i a s p . , KK. 2 Diverse
b r y o z o a . , MK.
3 Orbitoides faujasi
DE FRANCE (Forma A ) , MK.
4 Eoplacostegus
(Eoplacostegus) r i g i d e u s
5 L a c a z e l l a sp.
KK, MK, PM.
6 C r a n i a hagenowi
(DE K O N . M . S . )
REGENHARDT, MK.
GK, MK.
7 M e g a t h y r i s s p . , MK. 8 Lima s e m i s u l c a t a 9 Trigonosemus
NILSSON, KK.
pectiniformis
10 Thecidea papilata
(VON SCHLOTHEIM), GK, MK.
11 B o u r q u e t i c r i n u s s p . , 12 Hemiaster
GK, MK.
(Bolbaster)
p r u n e l l a (DESOR), GK, MK.
1 3 Rhynchopygus l a p i s c a n c r i 14 Exogyra a u r i c u l a r i s 15 Graphularia s p . , 16 S i d e r o l i t e s
SCHLOTHEIM, GK, MK.
(LESKE), MK.
(WAHLENBERG), MK.
GK, MK.
calcitrapoides
(LAMARCK), MK.
1 7 C r a n i a e g n a b e r g e n s i s RETIZIUS, 18 E x o g y r a s p . ,
GK, MK.
MK, PM.
19 Oculaspongia t u b e l i f e r a 20 Ditrupa (Ditrupa)
GOLDFUSS, MK.
mosae (BRONN), MK.
21 S t e e n k e r n van een g a s t r o p o d e , KK. 22 T h e c i d i o p s i s
(Parathecidea)
hieroglyphica
(GOLDFUSS), MK.
23 T e r e b r a t u l i n a s p . , MIC. 2 4 Sporadotrema e r r a n t i u m HOFKER, MK. 2 5 S t e e n k e r n van Leda f ö r s t e r i
J.MULLER, KK, MK.
26 Orbitoides faujasi
DE FRANCE (forma C ) , MK.
27 Ostrea v e s i c u l a r i s
LAMARCK, MK.
2 8 O s t r e a l a r v a LAMARCK, MK. 2 9 H e p t e r i s r e g i a REGENHARDT, GK, MK. 3 0 C a r d i a s t e r granulosus 31
(GOLDFUSS), GK, KK, MK.
S t e e n k e r n van een g a s t r o p o d e , KK.
3 2 C a l c i a s p o n g i a , MK. 3 3 S t e e n k e r n van D o s i n i a tumida ( j . M U L L E R ) , 3 4 S t e e n k e r n van B a c u l i t e s
sp.,
KK, MK.
MK, KK.
3 5 Magas s p a t u l a t u s WAHLENBERG, MK. 36 Plaatje
van een z e e ë g e l
( C i d a r i d a e ) , PM.
3 7 B r y o z o a , GK, MK 3 8 M o l t k i a minuta NIELSEN,
MK, KK, PM. 187
Coll. 188
W.M. F e l d e r .
Foto A . M . L .
Roebroek,
Sittard.
PLAAT I I . A l l e v o o r w e r p e n op ware g r o o t t e . Gebruikte afkortingen: GK=Gulpens K r y t , M K = M a a s t r i c h t s K r y t , P M = P o s t - M a a s t r i c h t i ë n . I en 2 3 t/m 5
O r b i t o i d e s f a u j a s i DE FRANCE (Forma C ) , MK, Md. C r a n i a b r a t t e n b u r g i c a (VON SCHLOTHEIM) v a r . g e u l e m e n s i s KRUYTZER-MEYER, P o s t Md. d o r s a l e k l e p .
6 7
T h e c i d i o p s i s s p . , Md. d o r s a l e k l e p . T h e c i d e a p a p i l l a t a (VON SCHLOTHEIM), d o r s a l e Crk t / m M d .
8 - 9 10 II - 12 13-14
Fragmenten v a n een z e e ë g e l , p o s t Md. T h e c i d i o p s i s ( P a r a t h e c i d e a ) h i e r o g l y p h i c a (GOLDFUSS), d o r s a l e k l e p , Md. L a c a z e l l a s p . d o r s a l e k l e p . Md. O r b i t o i d e s f a u j a s i DE FRANCE (Forma B) MK, Md.
15 16
Sporadotrema e r r a n t i u m HOFKER, MK, Md. C r a n i a s p . , p o s t Md, d o r s a l e k l e p .
klep,
17 L a c a z e l l a s p . , p o s t Md, d o r s a l e k l e p . 18 t / m 22 S i d e r o l i t e s c a l c i t r a p o i d e s (LAMARCK). 23 Trigonosemus p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM, d o r s a l e Cr4 en Mb.
klep,
24
Trigonosemus p e c t i n i f o r m i s SCHLOTHEIM, v e n t r a l e Cr4 en Mb.
25 26 27 28 29 30 31
T e r e b r a t u l i n a s p . , v e n t r a l e k l e p , Md. L a c a z e l l a s p . , v e n t r a l e k l e p , p o s t Md. M e g a t h y r i s s p . , v e n t r a l e k l e p , Md. T e r e b r a t u l i n a s p . , v e n t r a l e k l e p , Md. T e r e b r a t u l i n a s p . , d o r s a l e k l e p , Md. M e g a t h y r i s s p . , v e n t r a l e k l e p , Md. . T h e c i d e a p a p i l l a t a (VON SCHLOTHETM) , v e n t r a l e C r 4 , Mb, Mc en Md.
klep,
klep,
189
A l l e voorwerpen op ware grootte. Afb. 1 en 2 Ostrea v e s i c u l a r i s LAMARCK. Sterk gekromd type u i t de grenszone Mb-Mc. Afb. 3 en 4 Ostrea v e s i c u l a r i s LAMARCK, exemplaar u i t het Md. C o l l . W.M. Felder - Foto A . M . L . Roebroek, S i t t a r d .
190
