krant 24ste jaargang, zomer 2014
Alternatieven in de ggz
Wouter Kusters over Filosofie van de waanzin Cor Hoffers over de invloed van cultuur Het CIP in Groningen, Eigen Kracht-conferenties en psychose centrum ‘De Brouwerij’.
redactioneel
Alternatieve behandelingen en patiëntenrechten
Kwaliteit van leven Het gebruik van alternatieve- en complementaire geneeswijzen, oftewel
Voorlichting
niet reguliere behandelwijzen* is in Nederland algemeen bekend. In de pe-
In deze pvp-krant komen verschillende vormen van complementaire be-
riode 2010 - 2012 gaven gemiddeld bijna 1 miljoen mensen aan het afgelo-
handeling en zorg aan bod. De Stichting PVP vindt dit een belangwekkend
pen jaar onder behandeling te zijn geweest van een alternatieve genezer.
onderwerp, maar wil hiermee overigens geen pleidooi houden voor derge-
Dit komt overeen met bijna 6% van de bevolking (CBS, 2014). Hoewel de
lijke behandelwijzen.
gangbare (geestelijke) gezondheidszorg in Nederland meestal van hoge
Artsen mogen volgens de KNMG alleen onder strenge voorwaarden een
kwaliteit is, gaat deze kennelijk aan behoeften voorbij waarin alternatieve
niet-reguliere behandeling aanbieden. Deze voorwaarden zijn dat de patiënt
genezers voorzien. Zo vertelde laatst een cliënte aan een pvp dat ze al ja-
goed voorgelicht wordt, dat niet voorbijgegaan wordt aan een reguliere
ren onder behandeling is voor allerhande angststoornissen. Medicijnen, diverse therapieën, het helpt allemaal wel wat maar zodra ze veel stress ervaart, nemen de angsten in alle hevigheid toe. Sinds kort doet ze aan Qigong en mindfulness en
behandeling en dat de patiënt door de
Om een goede behandelrelatie te ontwikkelen moet de psychiater bruggen zien te slaan
niet-reguliere behandeling geen schade oploopt. De NVvP stelt in haar ‘uitgangs-
Wanneer u in behandeling bent bij een alternatieve
ook alleen maar uitgevoerd worden door BIG-ge-
het tuchtcollege. Ook kunt u een klacht indienen
punten niet-reguliere behandelwijzen in
behandelaar is uw rechtspositie anders dan bij
registreerden. Reguliere behandelaren (zoals een
bij de klachtencommissie. De patiëntenvertrou-
de psychiatrie’ vergelijkbare voorwaar-
de behandeling door een reguliere behandelaar.
arts, psychiater, verpleegkundige, psychothera-
wenspersoon kan u daarbij ondersteunen.
den aan het handelen van psychiaters.
Voor alternatieve behandelaren die niet in dienst
peut) moeten zich houden aan speciale wetten.
Het indienen van klachten tegen alternatieve
De Inspectie voor de Gezondheidszorg
zijn bij een ggz-instelling gelden er minder regels.
Ook stellen beroepsverenigingen, zoals de artsen-
behandelaren is lastiger. Sommige alternatieve
heeft ze het idee dat het haar helpt, dat ze haar rust beter kan bewaren en
geeft op haar website aan dat patiënten zelf verantwoordelijk zijn om te kie-
In Nederland is sprake van een ‘vrije gezondheids-
organisatie KNMG en de Nederlandse Vereniging
behandelaars zijn aangesloten bij een beroeps-
daarmee haar angsten enigszins kan bedwingen. Maar haar behandelaar
zen voor reguliere zorg of het alternatieve circuit. Patiënten die voor reguliere
zorg’: iedereen mag behandelingen aanbieden.
voor Psychiatrie kwaliteitseisen aan artsen en psy-
vereniging en bij een klachtencommissie. Maar dit
heeft daar bedenkingen bij en raadt het minderen van medicijnen af. In
zorg kiezen, mogen verantwoorde zorg verwachten. Patiënten die het al-
Wel zijn er beschermde beroepen: zonder diploma
chiaters. Behandelaren die in dienst zijn van een
is niet wettelijk verplicht. Ook kunt u geen klacht
deze PVP-krant is te lezen dat in Groningen, bij het Centrum Integrale Psychi-
ternatieve pad bewandelen, hebben minder garanties, aldus de inspectie.
mag men zich geen arts of verpleegkundige noe-
ggz-instelling, moeten op grond van de Kwaliteits-
indienen bij het tuchtcollege, als de alternatieve
atrie van Lentis, reguliere behandelwijzen wél gecombineerd worden met
Een patiënt bepaalt uiteindelijk zelf of hij een behandeling wil ondergaan
men en bepaalde medische beroepen mogen
wet ‘verantwoorde zorg’ bieden. De Inspectie
behandelaar niet BIG-geregistreerd is. De Inspec-
aanvullende, niet-reguliere vormen van zorg. Juist omdat men denkt dat
en welke. Die keuze kan de patiënt alleen maken als hij juist is voorgelicht
alleen worden uitgevoerd na inschrijving in het
voor de Gezondheidszorg controleert hier ook op.
tie voor de Gezondheidszorg kan op dit moment
deze bijdragen aan een betere kwaliteit van leven.
over de aard van de ziekte, over de diverse behandelingsmogelijkheden en
zogenaamde BIG-register. Sommige medische
Vindt u dat een reguliere zorgverlener niet zorg-
bij niet BIG-geregistreerden alleen optreden als
de kansen/gevolgen van die diverse mogelijkheden. Daar ligt volgens de
handelingen (zoals het geven van injecties) mogen
vuldig handelt, dan kunt u een klacht indienen bij
onverantwoorde behandelwijzen schadelijk zijn.
probeert minder medicijnen te slikken. Zelf
Bruggen slaan
inspectie een plicht van de zorgverlener, alternatief of regulier.
Niet iedere ggz-instelling staat open voor samenwerking met het complementaire circuit. Uit onderzoek (Hoenders e.a. 20061), blijkt dat 43% van de
Goede voorlichting aan cliënten, dat is iets dat de Stichting PVP van harte
psychiatrische patiënten jaarlijks gebruik zou maken van alternatieve ge-
onderschrijft.
neeskunde. Van die patiënten vertelt 60-75% dit niet aan zijn of haar regulie-
Nannie Flim, bestuurder van de Stichting PVP
re behandelaar, uit angst voor een negatieve reactie (VandeCreek, 1999 ). 2
Jaarverslag over 2013
De NVvP, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, heeft begin dit jaar
*Door patiënten en aanbieders worden verschillende algemene termen
de notitie ‘uitgangspunten niet-reguliere behandelwijzen in de psychiatrie’
gebruikt om een breed palet aan benaderingen en toepassingen aan te
opgesteld. Hierin staat onder andere dat niet-reguliere benaderingen on-
duiden (bijvoorbeeld natuurgeneeskunde, alternatieve en complementaire
Hoeveel klachten en vragen van cliënten hebben de pvp’en in 2013
derdeel zijn van de wereld van de patiënt. ‘Van de psychiater mag worden
geneeswijzen) De NVvP volgt de KNMG in haar overweging dat de term
afgehandeld, waar gingen die vragen over, welke artikelen hebben wij
verwacht dat hij in staat is om aansluiting te zoeken bij de patiënt en naast
‘niet-reguliere behandelwijzen’ de minste verwarring oproept. Reguliere be-
gepubliceerd, naar welke zaken deden we onderzoek en hoe kwamen wij
de reguliere, genezende behandeling oog heeft voor het algehele welzijn
handelwijzen verwijst in dit standpunt naar de methoden van diagnostiek,
in Twitterjail terecht?
van de patiënt. Dit betekent dat de psychiater in staat moet zijn om met
preventie en behandeling die gebaseerd zijn op de kennis, vaardigheden
een open houding de dialoog met de patiënt aan te gaan over de bete-
en ervaring die nodig zijn om de artsentitel te behalen en te behouden, die
Het antwoord op deze vragen en nog veel meer informatie, vindt u in ons
kenis die hij verleent aan zijn/haar psychiatrische problemen en zijn of haar
algemeen door de beroepsgroep worden aanvaard en deel uitmaken van
jaarverslag over 2013. Dit jaar voor het eerst uitsluitend een digitale versie.
gebruik van niet-reguliere behandelwijzen.’
de professionele standaard. Niet-reguliere behandelwijzen zijn methoden
Op deze wijze kunt u eenvoudig doorklikken naar achtergrond informatie
van diagnostiek en behandeling die buiten deze omschrijving vallen (KNMG
over onderwerpen waarin u geïnteresseerd bent. Uit het jaarverslag blijkt
gedragsregel, 2008).
weer dat we ook in 2013 onze bijzondere opdracht met bevlogenheid en
In deze PVP-Krant ook een interview met Cor Hoffer die veel weet over de
professioneel hebben uitgevoerd. De verschillende activiteiten die we uit-
alternatieve geneeswijzen die migranten hebben meegebracht uit het land van herkomst. Bekende voorbeelden zijn winti- en hindoeïstische genees-
1) [tijdschrift voor psychiatrie 48(2006)9, 733-737]
voeren binnen de stichting worden in het verslag samen gebracht. Daar-
wijzen of islamitische gebedsgenezing. Opvattingen binnen die stromingen
2) VandeCreek, L., Rogers, E., & Lester, J. (1999). Use of alternative therapies among breast cancer
door wordt zichtbaar dat we op verschillende manieren werken aan het
kunnen sterk verschillen van opvattingen over gezondheid en ziekte in de
outpatients compared with the general population. Alternative Therapies in Health and Medicine, 5, 71-76
ondersteunen van cliënten in het verwezenlijken van hun rechtspositie. Het jaarverslag vindt u op onze website www.pvp.nl
reguliere zorg. Indien die visies te ver uitelkaar liggen, kunnen er communi-
colofon
catieproblemen ontstaan. Om een goede behandelrelatie te ontwikkelen, moet de psychiater bruggen zien te slaan tussen zijn opvatting en die van de patiënt. Vertrouwen en een goede relatie zijn immers basisvoorwaarden
De PVP-krant is een uitgave van de Stichting PVP. De Stichting PVP geeft cliënten in de zorg advies,
voor effectieve hulp.
informatie en ondersteuning bij de handhaving van hun rechten. De PVP-krant wil cliënten en geïnteresseerden informeren over het werk van de Stichting PVP, over (juridische) ontwikkelingen op het gebied van patiëntenrechten en belichten hoe patiëntenrechten in de praktijk al dan niet vorm krijgen.
Bejegening en communicatie
Redactie: Caroliena van den Bos, Jan Willem van Drunick, Roeland Hofstee, Hellen Köhler, Ronald de Koster,
Bruggen slaan, verbinding zoeken, dat is ook aan de orde in het psycho-
André de Mol, Theo van Veldhuizen.
se centrum ‘De Brouwerij’, een kleinschalige kliniek in Amsterdam. Er wordt gewerkt met veel vrijwilligers, men legt de nadruk op gezamenlijkheid en hanteert een ‘verbindende gesprekstechniek’.
Verder werkten mee: Nannie Flim en Ton Peter Widdershoven. Foto’s: foto op cover en pagina 6 door Bram Budel Fotografie. Foto pagina 8 door An-Sofie Kesteleyn,
Factsheet Kort en overzichtelijk kunnen lezen wat de Stichting PVP doet?
Hollandse Hoogte. Overige foto’s via Dreamstime en privébezit.
Bekijk ons factsheet op www.pvp.nl
Overname van artikelen uitsluitend toegestaan met bronvermelding.
www.pvp.nl/files/documents/FactsheetA4.pdf
ISSN: 1380 - 1996
Goede communicatie is belangrijk. Dat vindt ook Wouter Kusters, ervarings-
Oplage: 7500 Ontwerp: qiks grafische vormgeving
deskundige en taalwetenschapper/filosoof. In zijn uiterst boeiende boek ‘Fi-
Druk: MultiCopy Utrecht
losofie van de waanzin’ breekt hij een lans voor anders luisteren en kijken
Reacties zijn van harte welkom via:
[email protected] of via uw pvp
naar de ‘waanzinnige’. Volgens Kusters moet de ‘waanzinnige’ niet gezien worden als slechts een ‘ziektegeval’ maar als een compleet individu dat
Voor informatie over de Stichting PVP: Stichting PVP, Maliebaan 87, 3581 CG Utrecht. T 030-2718353 www.pvp.nl Bij vragen en klachten over de ggz: Helpdesk PVP, T 0900 - 444 88 88
wellicht in zijn psychose tot belangrijke inzichten is gekomen.
PVP - krant, zomer 2014 - 2
PVP - krant, zomer 2014 - 3
Djinnsin of theorie? psychose? Vrijwilligheid alleen De gebedsgenezer als aanvulling op behandeling
van een cliënt, allochtoon of autochtoon. Het interview wordt nog weinig
hang hiermee psychische problemen ervaren. Het is daarom belangrijk dat
gebruikt in de ggz. Als het wordt toegepast, is het een voorwaarde dat het
de hulpverlener hier serieuze aandacht voor heeft, ondanks dat zingeving
samengaat met een goede training en open houding. Verder noemt hij
vrijwel van de agenda van ggz-instellingen is verdwenen.
de hetero-anamnese. Dit houdt in dat de familie van een cliënt wordt betrokken bij de behandeling, omdat zij de cliënt goed kennen en wellicht weten welke alternatieve genezers de cliënt heeft benaderd. De familie weet vaak heel goed magie te onderscheiden van bijvoorbeeld psychotische
‘Religieuze geneeswijzen kunnen mensen ondersteunen in hun genezingsproces. Het geeft ze houvast’
PVP-bril Wanneer wij in het gesprek met Hoffer opmerken dat wij ons wel eens afvragen of de pvp cliënten van allochtone afkomst voldoende bereikt, merkt hij op dat ook wij last kunnen hebben van een zogenoemde statische benadering van cultuur en re-
symptomen.
ligie. Het kan heel goed zijn dat ook wij generaliseren en last hebben van
Hoffer wijst er bovendien op dat psycho-educatie en voorlichting vanuit de
een gekleurde bril. Hoffer stelt daarop dat het ook voor ons belangrijk is dat
ggz naar bijvoorbeeld belangenorganisaties erg belangrijk is. Volgens hem
we ons realiseren dat in de dagelijkse realiteit sprake is van een enorme di-
zijn instellingen nauwelijks betrokken bij projecten van dergelijke belangen-
versiteit en dynamiek in diverse allochtone en autochtone bevolkingsgroe-
organisaties, bijvoorbeeld rondom het thema huiselijk geweld.
pen. Volgens hem is het de vraag of het aanbod van de pvp en ook de houding van pvp’en hier adequaat bij aansluit.
Zingeving Uiteindelijk gaat het er volgens Hoffer om dat de hulpverlener zich realiseert
Meer informatie: www.corhoffer.nl
dat het dikwijls om zingeving gaat. Mensen zitten vaak in een isolement en zoeken naar antwoorden op geloofs- en levensvragen. Ze kunnen in samen-
Theo van Veldhuizen en JW van Drunick
Cor Hoffer
Fqîh, hodja, pandit, ojha, maulana, winti
“Ga eens een gewoon gesprek aan met je cliënt en toon interesse voor zijn
Geloof in bovennatuurlijke ziekteoorzaken
of haar achtergrond”, zegt cultureel antropoloog en socioloog Cor Hoffer.
Hoffer stelt dat geloof in bovennatuurlijke ziekteoorzaken van alle tijden en
Hij heeft veel onderzoek gedaan naar psychische problemen onder alloch-
alle culturen is. Er zijn ook autochtone Nederlanders die waarde hechten
tone Nederlanders. Hij schat in dat minstens vijftien tot twintig procent van
aan allerlei geneeswijzen en rituelen. Veel mensen waren er destijds van
Turken hebben de hodja. Zij gebruiken kennis van de koran en uitspraken van de profeet Mohammed in
de allochtonen en autochtonen in Nederland gebruik maakt van een alter-
overtuigd dat Jomanda en haar ingestraalde water hen kon helpen en jaar-
gebedsgenezing. Verder schrijven zij amuletten (bestaande uit teksten uit de koran), die mensen op hun
natieve (gebeds)genezer.
lijks gaan vele mensen op bedevaart naar Lourdes in de hoop genezen te
Hoffer: “Elke cultuur en religie heeft zijn eigen genezer. Het is van alle tijden. Marokkanen hebben de fqîh,
lichaam kunnen dragen. Hindoes bezoeken een pandit of de ojha. Zij doen aan reinigingsrituelen, duive-
worden. Ook is bijvoorbeeld het bevrijdingspastoraat (duiveluitdrijving) een Hoffer werkt zelfstandig als onderzoeker en trainer interculturele communi-
bekend fenomeen onder christelijke Nederlanders. Ook hier zou de hulpver-
luitdrijvingen en andere magische rituelen. Surinaamse moslims consulteren een maulana, Afro-Surinamers
catie. Eerder was hij lange tijd adviseur bij ggz-instelling de Parnassia Groep.
lener volgens Hoffer open voor moeten staan om op die manier in contact
Open staan voor de denkbeelden en leefwereld van de ander, zonder
met deze mensen te komen.
hebben de winti-religie, waarin voorouder-verering een belangrijke rol speelt.”
vooroordelen luisteren en contact maken vormen de kern van zijn betoog. Volgens Hoffer zit bij veel psychiatrische instellingen de interculturele hulp-
Ideaalbeeld
verlening in het verdomhoekje. Er wordt niet in geïnvesteerd. Hulpverleners
Hoffer is ervan overtuigd dat religieuze geneeswijzen mensen kunnen on-
voelen zich vaak onmachtig door gebrek aan kennis over de invloed van
dersteunen in hun genezingsproces. Het geeft ze houvast. Naast rituele han-
cultuur op psychiatrische ziektebeelden.
delingen komt een gebedsgenezer soms met hele concrete instructies voor iemand: “Je hebt je te weinig met het geloof bezig gehouden en bent te
Tips voor cliënten die alternatieve zorg zoeken
“Ik weet niks van de islam, dus daar ga ik het niet over hebben!”
weinig naar de moskee geweest. Daarom ben je wat zwak en dan pakken
Of de hulpverlener er nou wel of niet in gelooft, voor diverse allochtone cli-
de djinns je juist. Probeer je leven wat meer te structureren en ga eens naar
ënten is de alternatieve genezer belangrijk. Als we het voorbeeld van mos-
buiten of maak een praatje.” Het ideaalbeeld van Hoffer is dat op dat mo-
U bent vrij om te kiezen door wie u zich laat behandelen. U kunt kiezen voor
behandelaar voor te leggen. Door middel van deze vragen kunt u een in-
lims nemen, zo stelt Hoffer, dan is het zo dat iedere moslim in djinns gelooft.
ment de genezer de persoon ook aanspoort om zijn medicatie in te nemen.
een reguliere behandelaar, maar ook voor een alternatieve of een combi-
druk krijgen of u door deze behandelaar wilt worden behandeld.
natie van beide. Het is belangrijk om te weten of de behandelaar die u kiest
Het gaat om de volgende vragen:
moslims doen daar verder niets mee terwijl anderen geloven dat djinns ziek-
Net zo overtuigd als psychiaters
goede zorg levert. Maar hoe weet u nu of een alternatieve behandelaar goede
• Wil (en kan) de behandelaar overleg voeren met uw behandelend
ten en problemen kunnen veroorzaken. Om die redenatie kun je als hulp-
Hoffer is van mening dat een hulpverlener nooit actief moet verwijzen naar
zorg levert? U kunt aan uw reguliere behandelaar vragen wat hij of zij van
verlener niet heen. Vaak hebben cliënten al een genezer geconsulteerd
een gebedsgenezer. Hij kan immers niet beoordelen of deze betrouwbaar is.
deze alternatieve therapie vindt. Ook kunt bij uw zorgverzekeraar navragen
• Welke opleiding(en) heeft de behandelaar gevolgd
voor of tijdens de psychiatrische behandeling en het is belangrijk dat te we-
Heel vaak heeft de cliënt al zelf of via zijn familie contact met een gebeds-
of deze therapie vergoed wordt.
• Is de behandelaar lid van een serieuze beroepsorganisatie
ten.” Hoffer vertelt dat op een bepaalde afdeling het de psychiater maar
genezer. Het is vooral belangrijk dat de hulpverlener hier naar informeert.
niet lukte Marokkaanse jonge mannen, die volgens hem psychotisch wa-
Belangrijk is om te onderzoeken hoe de gebedsgenezer tegenover de regu-
De Stichting Natuurlijk Welzijn geeft op hun website ook enkele tips waar u
• Wat is de werkwijze van de behandelaar
ren, te behandelen. Ze hadden het steeds maar over djinns en magie en
liere zorg staat. Wijst hij deze af en adviseert hij te stoppen met de psychiatri-
op moet letten bij het zoeken naar een alternatieve behandelaar:
• Wat zijn de kosten per behandeling (incl. geneesmiddelen e.d.)
“Als je gelooft in Allâh geloof je ook in het bestaan van djinns. Sommige
de medicatie sloeg niet aan. Uiteindelijk bleek dat de mannen geen aansluiting voelden met de psychiater en daarom de medicatie niet goed innamen. Vanaf het moment dat de psychiater belangstelling toonde voor hun belevingswe-
• Hoe staat de behandelaar tegenover de reguliere gezondheidszorg
• Worden de kosten vergoed door de zorgverzekering
sche medicatie of is hij van mening dat
‘Mensen zitten vaak in een isolement en zoeken naar antwoorden op geloofs- en levensvragen’
huisarts of specialist
beide behandelingen elkaar kunnen
• Zoek uit of de alternatieve behandelaar over uw behandeling wil over-
aanvullen?
leggen met uw huisarts of specialist. In de praktijk blijkt dat reguliere en al-
• Hoe is de bereikbaarheid en de waarneming geregeld.
Hoffer
ternatieve behandelaars vaak slecht met elkaar communiceren over de
Voor de volgende vragen is het vaak nodig dat de behandelaar u onder-
vaak net zo overtuigd van hun kunnen
behandeling van een patiënt en dat dit in veel gevallen de oorzaak is van
zocht heeft en zult u dus een consult nodig hebben:
als psychiaters en kijken op de psychia-
onvrede bij patiënten
• Hoeveel behandelingen heeft u volgens de behandelaar nodig • Welk resultaat denkt de behandelaar te kunnen bereiken.
Gebedsgenezers
zijn
volgens
reld ging het beter.
ter neer. “Alles wat regulier is vinden ze verdacht. Toch zijn er ook alternatie-
• Achterhaal welke opleiding de behandelaar heeft gehad. Het kan zijn dat
Hoffer is ervan overtuigd dat serieuze interesse zorgt voor een betere be-
ve genezers die hun diensten belangeloos aanbieden en wel naar de ggz
u te maken heeft met een reguliere behandelaar, die daarnaast een op-
handelrelatie. Recente onderzoeken wijzen uit dat een goede behandelre-
verwijzen als problemen te psychiatrisch worden.” Hoffer noemt het voor-
leiding heeft gedaan voor een alternatieve geneeswijze. Anderen zijn niet
Het kan zijn dat voor het kennismakingsgesprek een vergoeding wordt ge-
latie de belangrijkste bijdrage levert aan het herstel van de cliënt omdat die
beeld van een sociaal-psychiatrisch verpleegkundige (spv) van allochtone
regulier opgeleid, maar hebben bijvoorbeeld wel een serieuze alternatieve
vraagd, ook als u besluit geen behandeling bij deze persoon te ondergaan.
betere behandelrelatie leidt tot acceptatie van therapieën en medicatie.
afkomst die bewust heeft gekozen voor het aanbieden van alternatieve ge-
opleiding gevolgd. Maar er zijn ook therapeuten die helemaal geen oplei-
U kunt van tevoren vragen wat de kosten zullen zijn.
Dit betekent dat de behandelaar interesse moet tonen in de achtergrond
neeswijzen om zo deze mensen beter te kunnen bereiken.
ding hebben gehad en toch mensen ‘behandelen’. In deze laatste groep kunnen – volgens de Stichting Natuurlijk Welzijn – gevaarlijke kwakzalvers zitten
Op de site van Stichting Natuurlijk Welzijn staan ook punten die voor u een
antroposofie, het hindoeïsme, het katholicisme of de wintireligie gaat. De
Het culturele interview
• Is de alternatieve behandelaar aangesloten bij een beroepsorganisatie?
aanwijzing kunnen zijn dat u misschien niet te maken heeft met een goede
psychiater krijgt op die wijze toegang tot de leefwereld van de cliënt en kan
Volgens Hoffer zou er zowel in de opleidingen als in de zorginstellingen meer
Het moet dan wel gaan om een serieuze beroepsorganisatie, die de kwa-
behandelaar. Bijvoorbeeld als de alternatieve behandelaar u verbiedt om
de cliënt motiveren om bijvoorbeeld medicatie te gebruiken.
aan scholing op dit terrein moeten worden gedaan. Naast kennisover-
liteit van de opleiding en de tarieven voor de zorg bewaakt, zorgt voor
naar de huisarts of specialist te gaan. Dan kunt u er van op aan dat dit geen
De hulpverlener hoeft zelf niet te geloven in de alternatieve geneeswijze.
dracht gaat het daarbij vooral om het aanleren van een open benadering.
bijscholing en een klachtregeling heeft.
goede behandelaar is. Meer punten vindt u op de site.
Het gaat erom dat hij serieuze aandacht besteedt aan de cliënt en zijn ach-
Een middel om dit te realiseren is het culturele interview. Dit is een lijst met
tergrond en er op wijst dat de reguliere zorg daar bij kan aansluiten.
open vragen, waarmee een hulpverlener een beter, vollediger beeld krijgt
van de cliënt en voor zijn cultuur in het algemeen, of het nu om de islam, de
De Stichting Natuurlijk Welzijn adviseert om tijdens een kennismakingsgesprek (of al eerder) bijvoorbeeld de volgende vragen aan de alternatieve
PVP - krant, zomer 2014 - 4
PVP - krant, zomer 2014 - 5
Bron: www.natuurlijkwelzijn.org/therapie/aandachtspunten
De waanzinnige als f ilosoof
Wouter Kusters Foto: Bram Brudel
Naar eigen zeggen was het een patiëntenvertrouwenspersoon (pvp) die
Heilig
gevoelens van blijdschap, euforie of angst zo snel mogelijk worden onder-
en als je niet doet wat wij zeggen, krijg je een rechterlijke machtiging”. Ik zeg
hem tijdens zijn eerste psychose, in de late jaren 80, heeft ‘gered’. Wouter
“Ik ben natuurlijk niet de eerste die vindt dat waanzin bepaalde inzichten
drukt.”
niet dat dwang nooit gerechtvaardigd zou zijn, medicijnen hoef je ook niet
Kusters, taalwetenschapper en filosoof, wil de periode waarin hij ‘waanzin-
kan verschaffen, kan zorgen dat je het ‘licht’ ziet. Nog niet zo heel lang
nig’ was ontrafelen. Wat maak je precies mee als je psychotisch bent? Hoe
geleden werden waanzinnigen gezien als mensen die contact hadden met
Geestelijk verzorgers
ingezet worden als pressiemiddel. Gelukkig zijn er steeds meer behandelaren
begint het, in wat voor werelden kom je in terecht? Hij schreef er prijswin-
het ‘hogere’. Het idee dat waanzinnigen dichter bij de waarheid van hoger-
“Ik zou graag een soort time-out krijgen, niet in een ziekenhuis, maar in bij-
die deze mening delen, die communicatie als sleutelbegrip zien. Ook de pvp
nende boeken over. In zijn laatste boek, Filosofie van de Waanzin, pleit hij
hand staan was breed geaccepteerd. Oké, meestal werden waanzinnigen
zondere cultuurgemeenschappen, zoals ze dat bijvoorbeeld doen bij de
heeft in de ideale situatie nog steeds een rol. Maar ik vind ook dat de pvp
voor het inzetten van waanzin als middel om de wereld om ons heen beter
verstoten of ondergingen ze een ander verschrikkelijk lot, maar men had
Soteriahuizen. Waarbij naar mij wordt gekeken als een heel mens. Dus niet
de cliënt nog meer moet bekijken in zijn gehele context. Net zoals de arts de
te kunnen begrijpen. “Ik wil bekendmaken hoeveel plezier en inzichten de
toch een soort heilig ontzag voor de toestand waarin ze verkeerden. De
alleen naar mijn biologische kant, maar
roes van de waanzin kan bieden.”
ogenschijnlijk zinloze taal en handelen van de waanzinnige werden gezien
juist ook naar de psychosociale en zin-
als mystiek, veelbetekenend en als ‘voorspellend’. Wanneer in de oudheid
gevingskant van mijn persoon. De be-
Voor Wouter dit verder uitlegt, even terug naar het begin; ‘gered’ door een
mensen ziek waren, bezochten ze het heiligdom van de goden, vaak een
geleiders die in deze gemeenschappen
pvp. “Zo voelde dat echt. Ik zat in de isoleer en men had me gevraagd of
grot of iets dergelijks. In die grot kon men zich terugtrekken, de waanzin la-
werken zouden een soort geestelijk ver-
ik mijn medicijnen intramusculair toegediend wilde krijgen. Nou, dat klonk in
ten komen, er contact mee maken, door het oog van de orkaan kruipen en
zorgers kunnen zijn. En in die gemeen-
mijn psychotische brein op dat moment natuurlijk reuze interessant, ‘intra-
hem daarna weer laten gaan, zonder ingrijpen van anderen. Bij dat heilige
schappen moeten filosofen rondlopen die echt luisteren naar wat de waan-
Meer lezen?
mus-cu-lair’. Wist ik veel wat dat inhield. Dus zei ik volmondig ja. Maar toen
niets doen werd je niet alleen gelaten. Mensen, noem ze priesters, heiligen,
zinnigen zeggen en dat niet afdoen als “wartaal”. Overigens; tijdens die
Wouter Kusters. Filosofie van de waanzin. Fundamentele en grensoverschrij-
ze eenmaal met die injectiespuit aan kwamen zetten veranderde ik van
goeroes, dominees, sjamanen, die begrepen wat je doormaakte, stonden
tweede opname was wel het e.e.a. veranderd als het gaat om de rechts-
dende inzichten. Uitgeverij Lemniscaat. www.wouterkusters.nl
mening. Daar hadden ze toen geen boodschap meer aan, ik had toege-
je bij.”
positie van de patiënten, er was formeel meer zelfbeschikkingsrecht. Maar
Meer informatie over Soteriahuizen vindt u op www.soterianederland.nl
stemd dus naar mijn bezwaren werd niet meer geluisterd. Ik voelde me toNeurologisch probleem
als mijn enige strohalm. Hij heeft toen samen met mij een schriftelijk verkla-
“Maar toen deed de medische professie haar intrede. Wat eeuwenlang
ring opgesteld waarin ik mijn toestemming introk. Daardoor stopte die vorm
werd gezien als betekenisvol handelen werd teruggebracht tot een bijef-
van dwangmedicatie en dat ben ik nooit vergeten.”
fect van een lichamelijke stoornis. Een neurologisch probleem dat met pil-
Na zijn eerste psychotische episode wilde Wouter meer weten over de waanzin. Tijdens zijn opname en in de periode
‘Het is een keuze tussen waanzin als ziekte of waanzin als worsteling met levensvragen’
waanzinnige niet alleen moet bekijken als ‘medisch wezen’ moet de pvp ook verder kijken dan het ‘juridische wezen’. Je zou als het ware een mensbeeld moeten ontwikkelen waar je naar handelt.”
tegelijk zeiden ze, “als je geen pillen slikt, kom je nooit meer uit de isoleercel,
taal rechteloos en kon geen kant op. De ondersteuning door de pvp voelde
Strijd tussen goed en kwaad
allemaal af te schaffen. Maar juist omdat er dwang mogelijk is, kan deze
‘De filosoof bedenkt achter zijn bureau mooie theorieën, de waanzinnige beleeft die theorieën in de praktijk’
daarna viel het hem op dat niemand
len moet worden onderdrukt. Dat vind ik echt ongelooflijk beperkt. Dominees, priesters of geestelijk verzorgers hebben weinig meer te vertellen over wat een goed, zinnig of heilzaam leven is.
Vragen of klachten over de ggz?
Psychiaters des te meer. En hoewel de
vroeg waar zijn psychose om draaide, niemand die vroeg hoe het zo ge-
gemiddelde godsdienstwaanzinnige vroeger ook niet direct tot kardinaal
komen was, of wat hem echt bezighield. “Ik was niet bezig met persoonlijk
werd benoemd, krijgen de moderne waanzinnigen die ‘contact hebben
herstel,” zegt hij daar nu over, “maar met wat zoveel mensen bezighoudt
met iets’ bij de moderne psychiater nog veel minder een luisterend oor, laat
in een psychose: de strijd tussen goed en kwaad, God, en zijn relatie tot de
staan heling. Niet iedereen zal zaken als ‘het heilige’ of het ‘spirituele per-
wereld, de duivel, de leegte, de kosmos, het leven en de dood. Daar wilde
spectief’ onmiddellijk verwelkomen als de juiste manier om met waanzin en
ik het met mijn behandelaren over hebben. Maar dat kan niet met een
psychische worstelingen om te gaan. Maar eigenlijk is het een keuze tussen
psychiater. Ik werd ook niet gezien als iemand die worstelde met dilemma’s
waanzin als ziekte of waanzin als worsteling met levensvragen.”
Kijk op www.pvp.nl of bel de Helpdesk PVP T 0900 444 88 88 Bereikbaar op: maandag t/m vrijdag 10.00 - 16.00 uur en zaterdagmiddag 13.00 - 16.00 uur
van goed en kwaad, maar als een zieke patiënt met wanen. Hupsakee, pilletje er in om de chemie in mijn hersenen weer in balans te brengen. Ik
Waardigheid
was en ben er echter van overtuigd dat in het hart van de waanzin en dus
Kusters kreeg twintig jaar na zijn eerste psychose, midden in een periode
in de waanzinnige iets heiligs te ontwaren is. Daar wilde ik meer over weten
waarin hij zichzelf onderdompelde in filosofieën die over waanzin handelen,
en ik schreef mijn eerste boek ‘Pure waanzin’. Ik vond de waanzin inmiddels
zijn tweede psychose. “Gelukkig maar, mijn eerste psychose was inmiddels
zo’n interessant onderwerp dat ik filosofie ben gaan studeren, om tot op de
redelijk uitgekauwd. Nu had ik nieuw onderzoeksmateriaal,” zegt hij met eni-
bodem te kunnen uitzoeken hoe dat nu precies zit met psychoses, de wer-
ge ironie. Ook nu werd hij alleen als patiënt gezien, iemand die zo snel mo-
kelijkheid, de tijd en het leven. De filosoof bedenkt achter zijn bureau mooie
gelijk uit de psychose moest en waarbij vooral werd gekeken of hij wel braaf
theorieën, de waanzinnige beleeft die theorieën in de praktijk.
de medicijnen slikte. Stel, hij zou nogmaals een psychose krijgen, hoe zou hij behandeld willen worden? “Ik zou willen dat ze mijn strijd tussen goed en
De filosoof weet echter op een sociaal geaccepteerde en traditioneel be-
kwaad serieus namen. Eigenlijk zouden behandelaars weer datgene moe-
grensde manier met die theorieën om te gaan. De waanzinnige kan, even-
ten doen wat ze sinds de opkomst van de medische stand hebben nagela-
tueel via de psychiater, gedachten en ideeën aandragen voor die theorie-
ten, het genezen van de ziel. Waarbij de waanzinnige niet enkel slachtoffer
ën. Daar kunnen mooie, creatieve filosofieën uit ontstaan.”
is, maar een actieve zoeker naar de zin van dit alles. En waarbij niet alle
PVP - krant, zomer 2014 - 6
of stuur een e-mail naar
[email protected]
Dagelijks informatie over patiëntenrechten, tips, ervaringen en nieuws van de Stichting PVP in je tijdlijn? Volg ons op Twitter @StichtingPVP
PVP - krant, zomer 2014 - 7
Hellen Köhler
Minder eenzaamheid, minder isolement
‘De Brouwerij’: heel gewoon, maar toch anders
iemand niet meer voldoende ‘oordeelsbekwaam’ is en een gevaar vormt
heeft hij ervaren dat als er problemen zijn, ze hier er echt iets aan doen.
voor zichzelf (of anderen), dan zegt hij dat en stelt in sommige gevallen ook
Bertil: “Dat wil niet altijd zeggen dat de hulpverleners gelijk in actie komen. Er
een opname voor. Iemand is volgens Tielens ‘oordeelsbekwaam’ als hij de
wordt eerst gekeken wat iemand zelf kan doen. We proberen wel beter te
vaardigheid heeft om juiste of verstandige keuzes te maken.
luisteren: luisteren zonder oordeel. Ook proberen we niet meteen oplossingsgericht te denken.”
Vrijer en gelijkwaardiger
Johan kan zich ook goed inleven in een ander of die nu depressief, ma-
Johan, vlot pratend met overduidelijke Amsterdamse tongval, kent Jules Tie-
nisch-depressief of psychotisch is. “Hierdoor kan ik als het nodig is ook een
lens al 27 jaar; nog uit de tijd dat Johan dakloos was. De psychiatrie heeft
ander helpen. Het gezamenlijke hier zorgt er voor dat het sociale isolement
voor hem weinig geheimen meer. Hij heeft te maken gehad met dwang en
wordt verminderd. Juist dit isolement versterkt in de praktijk je kwetsbaarheid
drang, maar heeft ook actief gewerkt binnen de ggz als ervaringsdeskundige.
en dat moet je niet hebben.”
“De pvp ken ik ook,” zegt Johan. “In al die jaren heb ik eenmaal een beroep op hem gedaan, maar helaas lukte het hem ook niet om mij uit de isoleer te krijgen.” Johan was tijdens zijn laatste opname heel ontevreden over de bejegening. “Ik voelde mij er geterroriseerd. Ik was ten onrechte uit
‘In de grote ggz-instellingen was er altijd strijd tussen behandelaren en patiënten over medicatie-inname en diagnoses’
Klachten Bertil en Johan zijn het maar eenmaal oneens geweest met elkaar. Johan wilde zich niet laten opnemen, Bertil kon hem uiteindelijk overtuigen dat het toch wel verstandig was. Een pvp was toen niet nodig, hoe-
mijn huis gehaald, kreeg injecties en voelde mij niet meer veilig. Ik ben heel blij
wel beiden vinden dat deze in sommige situaties een toegevoegde waarde
dat ik nu hier ben, ondanks dat ik nog wel een RM heb.”
heeft. Molemann-Tielens heeft een klachtencommissie en een klachtenbe-
Johan voelt zich hier veel vrijer, er wordt veel met elkaar gedaan. “Iedereen,
middelaar, maar beiden hebben er geen ervaring mee.
of die hier nu werkt, vrijwilliger is of cliënt, is lid. Dat betekent dat we allemaal wat moeten bijdragen en dat ‘De Brouwerij’ van ons allemaal is. Er worden
Wat kan beter?
hier geen dingen aan mij opgedrongen. Bertil staat nooit onaangekondigd
Johan zegt – en Bertil sluit zich hierbij aan - dat hij het wel een goed idee zou
op mijn stoep; als hij langskomt gaat het altijd in overleg. Het is veel gelijk-
vinden, dat er in de geest van ‘De Brouwerij’ een kleinschalige kliniek zou ko-
waardiger.”
men. Wat ook nog beter kan volgens Bertil, is een doorgeleiding naar werk. Nu is er wel vrijwilligerswerk voorhanden, maar nog mooier zou betaald werk zijn.
Beter luisteren; minder doen
Johan sluit ons gesprek af met de wens dat hij hoopt dat ‘De Brouwerij’ nog
Johan vindt het grootste probleem van ggz-instellingen dat de meeste te
langer en vaker open is. Hij denkt dat veel mensen daar blij mee zouden zijn.
groot en te log zijn. “Het zijn net grote fabrieken of gevangenissen.” Onortho-
Leden van De Brouwerij aan het werk in de keuken
dox, zo vindt Johan ‘De Brouwerij’. Er is niet dat constante gehijg in zijn nek. Hij
JW van Drunick en Theo van Veldhuizen
geeft zelf aan als het niet goed gaat; er is meer wederzijds vertrouwen. Ook
Foto: An-Sofie Kesteleyn
Het Psychosecentrum, ‘De Brouwerij’ (onderdeel van Molemann-Tielens) is
Andere bejegening
een kleinschalig behandelcentrum in Amsterdam voor ambulante cliënten.
“We proberen door een andere benadering en bejegening opnames te
Het werd in 2012 opgezet door de bekende psychiater Jules Tielens, die al
voorkomen, want veel mensen ervaren de gedwongen opnames als trauma-
langer de behoefte had om op een alternatieve, kleinschalige manier psy-
tiserend. Deze bejegening gaat uit van ‘verbindende gesprekstechniek’. Dat
chosezorg te organiseren.
is niet zozeer een techniek of een trucje, maar meer een manier van contact
Er werken psychiaters en sociaal-psychiatrischverpleegkundigen (spv’en),
maken waarbij goed luisteren, zonder oordeel, hopelijk leidt tot meer vertrou-
een wijkverpleegkundige, een maatschappelijk werker en een psycholoog.
wen en het opbouwen van motivatie. Hierdoor blijf je met elkaar in gesprek.”
Verder is vooral de inzet van familieleden en vrijwilligers heel belangrijk.
Dit lukt heel aardig volgens Bertil: “Van de 175 cliëntleden uit heel Amsterdam
De Brouwerij biedt een behandeling, waarbij aandachtig luisteren en stress-
zijn er op dit moment maar 5 opgenomen, waaronder ook nog een aantal
reductie belangrijk zijn. Vanuit deze visie hopen ze eenzaamheid en isole-
vrijwillig.”
Eigen Kracht-conferenties als alternatief voor drang en dwang
ment te doorbreken, hopelijk met minder pillen en minder opnames. Het klinkt goed en het prikkelt de nieuwsgierigheid. Maar is het in de praktijk
Langdurig
ook zo mooi?
Van die 175 mensen hebben de meesten de nodige ervaring in de ggz; slechts een enkele keer komt het voor dat ‘De Brouwerij’ de eerste toegangspoort tot
We spreken af bij ‘De Brouwerij’ met Johan en Bertil. Binnen het psychosecen-
de ggz is. Er wordt binnen ‘De Brouwerij’ met diverse vrijwilligers gewerkt; men-
trum spreekt men niet van cliënten of behandelaar maar van leden. Johan
sen van allerlei achtergronden. Bertil: “We denken dat vrijwilligers een gunsti-
Vanaf begin 2013 doet GGZ Noord-Holland-Noord (NHN) mee aan het pro-
wordt ingezet bij vaak zware problematiek van cliënten. Henk-Willem: “We
is cliënt-lid, Bertil is spv-lid. Bij binnenkomst valt direct de huiselijk, gastvrije en
ge invloed hebben op de cliënt-leden, dat dit ‘normaliserend’ werkt. Bij crises
ject Eigen Kracht-conferenties bij het voorkomen van dwang in de ggz.
willen kijken of het anders kan, door het meer betrekken van het netwerk.
informele sfeer op. Een lichte, mooie ruimte, een grote open keuken en een
hebben mensen ook meer contact met vrijwilligers; ook dit kan een opname
Door het organiseren van een Eigen Kracht-conferentie is het mogelijk voor
Want misschien hebben die een veel betere oplossing in huis. Je enkel fo-
lange tafel waar een ieder kan aanschuiven. Bertil wil graag eerst meer ver-
voorkomen.”
cliënten, die een dwangmaatregel dreigen te krijgen of deze net achter
cussen op de cliënt is niet juist. De cliënt leeft, woont en werkt en heeft met
de rug hebben, om de regie over het leven weer op te pakken. Een Eigen
allerlei mensen te maken. Die mensen, die omgeving, worden vaak verge-
tellen over de visie van oprichter Tielens: “In de grote ggz-instellingen was er altijd strijd tussen behandelaren en patiënten over medicatie-inname en di-
Opname
Kracht-conferentie (EKc) is bedoeld voor cliënten, die in crisis zijn en wil-
ten. Een Eigen Kracht-conferentie laat zien in hoeverre mensen met elkaar
agnoses. Tielens zocht naar een manier om op een andere wijze verbinding
Toch is ook hier een opname soms onvermijdelijk. In de anderhalf jaar dat ‘De
len proberen om een dreigende (Wet Bopz) dwangmaatregel af te wenden.
afspraken kunnen maken om een probleem samen op te lossen, in plaats
te zoeken. Er wordt tijdens de behandeling ingezet op heel praktische onder-
Brouwerij’ bestaat is het twee maal voorgekomen dat de politie er aan te pas
Ook bij verlenging van een rechterlijke machtiging kan een Eigen Kracht-
van dat wij dat gaan doen.” Marjolein: “Vooral die omgeving, het netwerk,
steuning op het gebied van sociale contacten, werk en scholing. De nadruk
moest komen. Tijdens een opname blijft er een intensief contact met de per-
conferentie worden overwogen.
dat vind ik één van de belangrijkste dingen. Ik denk dat mensen daar heel
ligt op gezamenlijkheid en
‘We proberen door een andere benadering en bejegening opnames te voorkomen, want veel mensen ervaren de gedwongen opnames als traumatiserend’
veel uit kunnen halen. De kracht van de verbinding en het opnieuw aan-
soon die is opgenomen en er wordt alles aan gedaan
In het kader van dit project worden gedurende anderhalf jaar twintig Eigen
gaan van contacten binnen het netwerk, dat is zó belangrijk. Eigenlijk is dat
om de opname zo kort
Kracht-conferenties in de regio Noord-Holland-Noord georganiseerd. Hieraan is
belangrijker dan een hulpverlener die eens in de zoveel tijd langs komt.”
mogelijk te laten duren.
onderzoek gekoppeld door Marjolein van Dijk,
‘De Brouwerij’ heeft met
voormalig verpleegkundige en onderzoeker
alle ggz-instellingen en de
naar Eigen Kracht bij het VUmc en bij NHN en
helpend is.” Er wordt gewoon met een elektronisch patiënten dossier (epd)
crisisdienst in de regio goede contacten, maar blijft ook tijdens een opname
Henk-Willem Klaassen, sociaalpsychiatrisch-
gewerkt, er zijn vaste afspraken met elkaar en mensen worden thuis bezocht.
de hoofdbehandelaar.
verpleegkundige (spv) bij NHN en freelance
Bertil: “We willen alleen absoluut geen ziekenhuisuitstraling hebben. We willen
Bertil heeft het nog niet meegemaakt dat mensen na een opname geen
docent spv-opleiding. Zij trekken en begeleiden het project ook.
Kracht-conferentie is écht de regie bij de klant leggen, want die maakt z’n
een open centrum zijn, waar mensen overdag binnen kunnen lopen en zich
vertrouwen meer hadden in hem. Hij denkt dat dit komt doordat er open en
Voor Marjolein van Dijk en Henk-Willem Klaassen is de Eigen Kracht-confe-
eigen plan met z’n eigen netwerk waarin de hulpverlener een hele beschei-
welkom voelen.”
eerlijk wordt gecommuniceerd over wat wel en niet kan. Als Bertil vindt dat
rentie een alternatief voor de enorme hoeveelheid zorg die door de ggz
den rol heeft.”
vertrouwen
opbouwen.
Wij denken dat een gelijkwaardig, ‘vriendschappelijk contact’ tussen cliënt en
behandelaar
hierbij
‘Het netwerk heeft wellicht een veel betere oplossing in huis’
Van Dijk en Klaassen zien meer voordelen in de EKc: “In dit tijdperk, waarin hulpverleners altijd maar spreken over ‘de regie van de cliënt’ zie je in heel veel dingen dat de regie nog steeds bij de hulpverlener ligt. Een Eigen
Lees verder op pag. 10
PVP - krant, zomer 2014 - 8
PVP - krant, zomer 2014 - 9
Werkt dit voor iedere cliënt?
Motiveren
De vraag is of alle cliënten geholpen kunnen worden met een Ekc. Moet je
In het proces van de EKc is de rol van de hulpverleners erg bescheiden.
daar niet heel slim voor zijn en goed uit je woorden kunnen komen? Mar-
“Onze rol is beperkt zegt Henk-Willem. Dat is volgens hem ook de kracht van
jolein van Dijk maakt zich daar niet zo veel zorgen over: “Soms kom je bij
een EKc. Als hulpverlener doet hij niet meer dan zijn cliënt informeren en
Voor Bernadette, 34, kwam het plan voor een Eigen Kracht-
in kaart wie allemaal helpend zouden kunnen zijn, voor haar
een gezin waarvan je als hulpverlener denkt ‘Nou, ik weet niet wat daar-
eventueel motiveren voor een Eigen Kracht-conferentie. Die maakt vervol-
van terecht moet komen.’ Dan blijkt er toch een buurman van een paar
gens een afspraak met de coördinator en die bespreekt met de cliënt wie
conferentie van haar behandelaar op het juiste moment. Ze
en haar familie. Op de conferentie hebben alle aanwezigen
huizen verderop te zijn die zich bijvoorbeeld met de administratie wil gaan
hij er allemaal bij wil hebben. De hulpverleners komen wel aan het woord in
was erg geïsoleerd, kwam tot niets, had weinig contact met
een plan gemaakt hoe ze Bernadette zouden kunnen helpen.
bemoeien. Die snapt in welke situatie die mensen zitten, ze begrijpen elkaar
de eerste ronde van de conferentie en dan pas krijgen ze een rol. Dat vindt
over en weer en hij kan de mensen aanspreken op bijvoorbeeld de rotzooi
hij wel fascinerend. Veel hulpverleners hebben de neiging om dan van alles
haar (gescheiden) ouders, en begon te vervreemden van
En wie wanneer iets met haar ging ondernemen. Haar beide
in hun huis.” Henk-Willem vult aan: “We zijn nu heel erg aan het uitzoeken
te gaan doen, het netwerk activeren en zo. Maar dat is niet de bedoeling:
haar omgeving. Ze liet sinds kort ook de behandelaar niet
ouders spraken af om samen te werken en samen met Berna-
voor wie het wel en voor wie het minder goed werkt. Ik ben er van overtuigd
“Nee, juist niet! Want dan gaan ze eigenlijk al voorlichting geven, voorwerk
dat het voor iedereen wel zou kunnen werken. We hebben het nu twee keer
doen en dat moet je juist niet doen.” Wat als één of twee sleutelfiguren ‘nee’
meer toe en vervuilde.
dette de contacten te onderhouden met de ggz. Na een paar
meegemaakt dat de coördinator niet verder kwam dan één persoon van
zeggen? Klaassen: “Dan gaat de coördinator daarover in gesprek met de
Samen met de Eigen Kracht-coördinator sprak ze over wat zij
maanden was het plan nog steeds in werking, was er weer
iemands netwerk. En dan houdt het spijtig genoeg wel op.”
cliënt. Die coördinator komt ook nog bij de hulpverlener en die vertelt dan ook nog ‘Goh, die en die nodig ik uit en heb jij nog namen?’ Je kunt als hulp-
wilde, wie er voor haar belangrijk zijn, wat een conferentie voor
contact met de ggz en was Bernadette zelf heel tevreden met
Wie is de baas?
verlener dus ook actief nadenken over wie er nog meer uitgenodigd zou
Een netwerk is mooi en belangrijk maar wie is nou eigenlijk de baas, heeft de
kunnen worden. Je mag suggereren, dingen aandragen.” Van Dijk: “Maar
haar zou kunnen betekenen en wanneer er volgens haar winst
de uitkomst. Daarmee was een dwangopname voorkomen.
cliënt écht de regie? Loop je niet het risico dat mensen uit het netwerk die
het gaat wel in overleg met de hoofdpersoon want de coördinator koppelt
regie gaan overnemen?
het steeds weer terug. Je mag dus meedenken, dingen aandragen. Dat is
Marjolein van Dijk: “Kijk, in feite bepaalt de cliënt natuurlijk wie hij of zij bij
ook een beetje je morele plicht, het hoort denk ik ook bij het ‘goed hulpver-
zo’n EKc wil hebben en de cliënt bepaalt ook de agenda.” Henk-Willem:
lenerschap’ om dan daarin mee te denken.”
“We hebben nu een aantal Eigen Kracht-conferenties meegemaakt, maar
Of de EKc ook daadwerkelijk dwang en drang kan terugdringen? Die con-
ik heb niet het idee dat het netwerk de regie overnam en dingen oplegde.”
clusie kan nog niet worden getrokken. Per juli stopt het onderzoek. De resul-
geboekt zou zijn. Bernadette wilde serieus genomen worden door haar familie en dat zij haar zouden helpen om weer normaal te functioneren, aan het werk te raken en buiten de deur
Meer informatie?
te komen. De Eigen Kracht-coördinator bracht met Bernadette
www.eigen-kracht.nl of bel gratis 0800-3377835.
Het moet gaan om behandelingen die het best beschikbare bewijs van ef-
dat in de wettelijke voorschriften is vastgelegd. Er is veel aandacht voor de
fectiviteit hebben. Daarnaast spelen de wensen, voorkeuren van patiënten
relatie cliënt-hulpverlener. Er wordt in nauw overleg een behandelingsover-
en ervaringen van professionele hulpverleners een belangrijke rol. Deze drie
eenkomst opgesteld, waarbij de visie en de mening van de cliënt essentieel
factoren samen bepalen ons beleid.”
zijn. In een kritisch artikel over niet-regulaire behandelwijzen van de hand
taten worden volgend jaar gepubliceerd. Roeland Hofstee
van Ronald van den Berg (MGv jaargang 68 nummer 4 juli 2013 pagina 146-
Aanvulling opin bestaande Vrijwilligheid alleen theorie? hulpverlening bewijst effectiviteit
Kwaliteitseisen
153) wordt de volgende conclusie getrokken: “CAG loopt per definitie uit op
Het probleem is nu dat er vaak vooral naar bewezen effectiviteit en naar de
teleurstellingen, en per saldo op weggegooid geld, ook al verklaren patiën-
mening van de therapeut wordt gekeken en minder, of helemaal niet naar
ten kort na zo’n behandeling wel eens het tegendeel. De beste remedie is
de wens van de patiënt/cliënt. Alles waarvan gedacht wordt dat het niet
goede voorlichting.” Van den Berg stelt dat de hulpverlening eerlijk moet zijn
bewezen effectief is, wordt bij voorbaat afgewezen. Soms is er echter wel
tegen patiënten en hij ziet CAG als een vorm van valse hoop bieden voor
bewijs voor effectiviteit, maar is dat niet bekend (zoals bij het supplement
mensen die nooit meer helemaal zullen genezen. Hij pleit voor het voeren
SAMe). Binnen dat klimaat van tegengestelde meningen werkt men in Gro-
van een slecht nieuwsgesprek en acceptatie van het feit dat er beperkin-
ningen sinds 2007 met het zelf ontwikkelde protocol. Rogier Hoenders merkt
gen zullen blijven.
op dat het CIP zich op een aantal punten onderscheidt van de reguliere
Rogier Hoenders reageert hierop door te zeggen dat het eerlijk commu-
psychiatrie, maar zich daar niet tegen afzet: “Wij zijn ook regulier en beste-
niceren met patiënten over (on)mogelijkheden van genezing inderdaad
den daarnaast veel aandacht aan de leefstijl van de cliënt. Wij bieden de
van belang is binnen een behandeling. Hij is het daarin eens met Van den
mogelijkheid van complementaire behandelvormen die moeten voldoen
Berg. Echter, naar zijn mening is Van den Berg niet goed geïnformeerd over
aan strikte kwaliteitseisen”.
de stand van het wetenschappelijke onderzoek. “Zijn standpunt lijkt dogmatisch en onwetenschappelijk. Natuurlijk mag je geen valse hoop geven,
Valse hoop en eerlijk communiceren
maar ook geen valse hopeloosheid!”
Al met al ontstaat het beeld van een instelling die werkt op een manier zoals Alternatieve hulpverlening en alternatieve genezers zijn van alle tijden. Zij
stand van wetenschap (bv sint janskuid, mindfulness, vitamines). Er zijn ande-
vormen een dankbaar onderwerp in films en documentaires. De meningen
re, niet-reguliere geneeswijzen waarvan het verklaringsmechanisme echter
over deze vorm van hulpverlening lopen sterk uiteen. Zo zijn er verzekeraars
niet goed begrepen wordt en waarbij er te weinig bewijs voor effectiviteit is
die alleen nog bewezen effectieve vormen van hulpverlening willen ver-
(de alternatieve geneeswijzen). Deze biedt het CIP niet aan (bv homeopa-
goeden. De Vereniging tegen de Kwakzalverij timmert aan de weg met hun
thie, reiki en healing).”
jaarlijkse verkiezing van de Kwakzalver van het jaar. Aan de andere kant
Cijfers en meningen over Complementaire en Alternatieve Geneeswijzen (CAG)
lezen we verhalen van cliënten die melden baat te hebben bij alternatieve
Brede kijk
geneeswijzen. Het feit dat zij er baat bij hebben is voor hen en sommige
Integrale Psychiatrie, wat bedoelt men daar in Groningen mee? “Integrale
• Tussen de 30-70% van de wereldbevolking gebruikt jaarlijks CAG.
behandelaren genoeg bewijs voor de effectiviteit van de therapie. Is er nog
psychiatrie wil de gewone reguliere zorg combineren met complementaire
ruimte voor een mening anders dan zwart of wit?
geneeswijzen, zoals mindfulness, relaxatie bij angst, kruiden, supplementen
• 60-75 % van hen vertelt dat niet aan hun behandelaar uit angst voor
en massage vertelt Hoenders. “Daarbij is een aantal punten heel belangIn Groningen spreek ik met Dr. Rogier Hoenders, psychiater en leidinggeven-
rijk. Zo is er bij de integrale psychiatrie veel aandacht voor de wensen en
de bij het Centrum Integrale Psychiatrie (CIP) van Lentis. Enige jaren geleden
voorkeuren van de patiënt; meer dan gemiddeld in de reguliere zorg. Hulp-
heeft men daar een protocol opgesteld voor de verantwoorde toepassing
verlener en patiënt proberen de relatie zo goed mogelijk te maken en te
van Complementaire en Alternatieve Geneeswijzen (CAG). Hoenders: “Het
houden. Ook vaker dan gebruikelijk in de reguliere zorg gaat het om de
protocol is gebaseerd op gedragsregels van de KNMG en multidisciplinai-
veerkracht en kwaliteiten van de cliënt en hoe die te vergroten. Daarbij
re richtlijnen binnen de ggz. Het protocol helpt bij de toepassing in de ggz
werken wij vanuit een holistische visie, waarbij aandacht is voor biologische,
van effectieve en veilige complementaire geneeswijzen. Tevens bespreekt
psychologische, sociaal-maatschappelijke, ecologische en spirituele facto-
het een aantal kwaliteitscriteria bij de keuze voor alternatieve geneeswij-
ren. Verder kijken medewerkers van het CIP op een kritische en open manier
zen, buiten de ggz. Complementaire geneeswijzen zijn niet-regulier, maar
naar alle reguliere en complementaire behandelmogelijkheden die er zijn.
wel effectief. Het mechanisme (hoe het werkt) is bekend en sluit aan bij de
Alleen behandelingen waarvan bewezen is dat ze werken worden ingezet.
PVP - krant, zomer 2014 - 10
negatieve reacties. • CAG wordt vooral gebruikt door chronisch zieken, vrouwen, hoogopgeleiden en mensen met een hoger inkomen. • Steeds meer CAG methoden zijn bewezen effectief. • Baat het niet dan schaadt het niet is een mening die niet klopt. Sommige stoffen (ook natuurlijke) kunnen wel degelijk schadelijk zijn.
PVP - krant, zomer 2014 - 11
Ronald de Koster
Column
Vrijwilligheid alleen in theorie?
Andere tijden, andere inzichten
“Bereken alternatief”. Mijn wijsvinger beroert het icoontje op de TomTom.
verzekeraars. De Inspectie voor de gezondheidzorg hijgt hen in de nek. Ide-
Voor de Brienenoordbrug is het achteraan aansluiten. Dan zal de parallel-
alisme en organisatiedenken gaan soms hand in hand. Nieuwe afkortingen
baan ook wel volstaan, zo leert de ervaring. Veel lotgenoten wijken dan
verschijnen ten tonele: ROM, HIC, FACT, EBK. Maar de gesloten deur blijft er
daarheen uit. De Beneluxtunnel zou ook nog kunnen, maar dat is meer van
één van onvermurwbaar staal.
hetzelfde. Ik wacht op de stem die aanwijzingen geeft. Waarom gebeurt er niks? Oh, ik moet eerst nog toestemming geven een veerpont in de route op
“Ze willen me vermoorden!” Ook dat is een terugkerend thema in onze ont-
te nemen. Mijn reisgenoot loodst me door de Krimpenerwaard. Weilanden
moetingen. Marjans loopbaan in de psychiatrie heeft diepe sporen in haar
met koeien. Bermen die uitpuilen. Een zee van klaprozen ontrolt zich in mijn
ziel getrokken. Waan of werkelijkheid? In de jaren dat ik haar ken, heeft ze
ooghoeken. Blik op de weg! Een afslaande trekker noopt tot stapvoets rij-
me deelgenoot gemaakt van haar traumata. Het gevoel ten onder te gaan,
den. Stilstand. Is dat een lepelaar? Dan zet de stoet zich weer in beweging.
anderen die je leven bepalen, beetgepakt en afgevoerd worden naar een
De essentie van het alternatief: dat je er óók komt, maar dan langs een
plek waar je niets meer te vertellen hebt. Gebutst en gehavend gaat ze
andere weg. Met andere ervaringen. En andere waarden. “Bestemming be-
door het leven. Ze verhaalt van afgebroken zwangerschappen, mishande-
reikt”. De geruststellende stem doet er verder het zwijgen toe.
ling, of erger, kwade krachten die haar naar het leven staan. “Kijk!”, ze wijst op haar voet, “die is al dood”. Ze vertelt het met een ontwapenende van-
Tussen de middag zoek ik de zon op. De rust van een bankje in het park om
zelfsprekendheid. “Je doet anders nog aardig levend”, ik probeer – tegen
de gedachten even te verzetten en me weer op te laden voor de middag.
beter weten in – het gesprek een luchtiger wending te geven. “Rotzakken
“Hoe sterk is de eenzame, fietser die kromgebogen, over het stuur tegen
zijn het, ze hebben me vermoord!” De ervaring van het onwerkelijke kan,
de wind, ...” Ik herken de doorrookte alt van Marjan, die naast me is komen
paradoxaal genoeg, heel werkelijk zijn.
zitten. “Weet je op wie u lijkt?” Die vraag stelt ze me steevast als ze me tegenkomt. Ze kent zo’n beetje het hele oeuvre van haar favoriete liedjesschrijver uit haar
‘De essentie van het alternatief: dat je er óók komt, maar dan langs een andere weg’
Of het ook precies is zoals ze zegt, dat doet er niet toe. Alles moet maar objectiveerbaar zijn, vastgesteld met objectieve feiten. Onzin
hoofd. Marjan verblijft al bijna een mensenleven in de psychiatrie. Ze heeft
eigenlijk. Want wat is waar? Hoe ik het zie, wat ik ervan vind? Of hoe het voor
in die tijd heel wat separeers van binnen gezien. De laatste jaren gelukkig
jou is, wat jij ervaart? Beiden zijn we subject van de wekelijkheid. Intersubjec-
niet meer, zover ik weet. Andere tijden, andere inzichten.
tiviteit is, om met de filosoof Wouter Kusters te spreken, een betere term om de waarheid te vatten.
Mijn gedachten dwalen af naar een symposium waar ik laatst was. De
“Ik ga naar de inloop!” Met jeugdig elan zwaait Marjan haar been over haar
ggz-sector is op zoek naar alternatieven. Alternatieven voor eenzame op-
fiets, een modieus exemplaar, wit met zwarte vlekken. Voor ze uit het zicht
sluiting. Congressen en workshops, sprekers van formaat. Bemoedigende
verdwijnt, zwaait ze nog even uitbundig. Ik zie een weiland met koeien.
verhalen over cultuuromslag. Hoe bereik je dat? De markt regeert, beddenreductie, het moet allemaal korter en sneller. Productieafspraken met de
PVP - krant, zomer 2014 - 8
Pasqal van Pinxteren
