Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis
JAARVERSLAG 2007 Wat u niet in onze zalen zag...
KONINKLIJK MUSEUM VAN HET LEGER EN DE KRIJGSGESCHIEDENIS
JAARVERSLAG 2007 Wat u niet in onze zalen zag...
Diorama in het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” : “Flak”
3
INHOUD
4 1/ Inleiding..................................................................................
7
2/ Algemeen............................................................................... Statuten, missie en voogdijoverheid................................................. Beheerraad................................................................................... Wetenschappelijke Raad.................................................................. Commissie voor werving en bevordering............................................ Organogram..................................................................................
11 12 12 14 15 16
3/ Het Legermuseum in een notendop: data en cijfers................ Wat gebeurde er in 2007?............................................................... Enkele cijfers.................................................................................
21 22 26
4/ In Memoriam.......................................................................... Richard Boijen
33
5/ Publiekswerking..................................................................... Bezoekers..................................................................................... Nocturnes..................................................................................... Audiogids...................................................................................... De Educatieve Dienst...................................................................... De Dienst Communicatie.................................................................
37 38 40 41 43 46
6/ Collecties: conservatie, behoud en beheer.............................. Collectieplan.................................................................................. Wetenschappelijk Departement I...................................................... Wetenschappelijk Departement II..................................................... Wetenschappelijk Departement III....................................................
49 50 52 58 67
5 Externe reserves........................................................................... Bruikleen en bewaargeving............................................................. Informatisering van de collecties, bibliotheek en archief...................... Wetenschappelijke activiteiten......................................................... Publicaties van medewerkers.................................................. Lezingen, deelname aan colloquia, studiebezoeken.................... Externe activiteiten van medewerkers...................................... Opleidingen..........................................................................
71 73 75 78 78 81 87 90
7/ Financiën, Personeel, Administratie....................................... Financiën..................................................................................... Personeel..................................................................................... Administratie................................................................................
93 94 97 97
8/ Veiligheid, Infrastructuur, Projecten...................................... Algemene Dienst II : Veiligheid, onthaal, evenementen....................... Algemene Dienst IV : Infrastructuur, logistiek, transport..................... Algemene Dienst VI : Projecten.......................................................
99 100 100 101
9/ Het Legermuseum in beweging.............................................. Europees Forum van Hedendaagse Conflicten: fase II......................... Akten van het ICOMAM-symposium.................................................. Renovatie van de Grote Hal.............................................................
103 104 111 112
10/ Uitgeleide.............................................................................
117
11/ Bijlage.................................................................................. Naamlijst van het personeel met functie
121
Diorama in het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” : “Tonga”
7
INLEIDING
8
P.J. Clays: Inname en vernietiging van Debokké, olie op doek, inv. 508054
9
Het is nu de tweede maal dat het Koninklijk Legermuseum een jaarverslag voorlegt. We zijn er ons van bewust dat de eerste editie uit 2006 een aantal kinderziektes vertoonde en we hebben dan ook getracht deze nu weg te werken. Onze opzet blijft evenwel onveranderd. Enerzijds moet dit jaarverslag een soort visitekaartje zijn, dat de vaste gegevens van de instelling overloopt. Anderzijds wil het KLM met dit jaarverslag uiteraard ook een overzicht geven van de projecten die het afgelopen jaar werden gerealiseerd of op stapel gezet. We blikken dus niet enkel terug, maar kijken ook vooruit naar de toekomst van onze instelling. Met welke problemen worden we geconfronteerd? Welke successen wisten we te boeken? Welke zijn de grote beleidsopties? Doorheen de bladzijden van dit jaarverslag hopen we op al deze vragen een afdoend antwoord te bieden. Het jaarverslag wordt ook als een soort kijkboek opgevat. Een mooie kans om het Koninklijk Legermuseum te (her)ontdekken.
Buste van Peter de Grote aan de ingang van de “Russische Zaal”
11
ALGEMEEN
12
Statuten, missie en voogdijoverheid Bij Koninklijk Besluit van 11 juni 1976 werd het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis (kortweg “Legermuseum” of “KLM”) een wetenschappelijke instelling van de Federale Staat. Het Museum valt onder de bevoegdheid van de Minister van Defensie. De grote beleidsopties worden vastgelegd door de Beheerraad. De algemene opdracht luidt als volgt: “Het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis moet voorwerpen, studies en documenten, die betrekking hebben op de militaire geschiedenis in de meeste ruime betekenis van het woord opzoeken, verwerven, bewaren en bestuderen en deze ter beschikking stellen van het publiek.” Tevens vertelt het Museum de geschiedenis van de krijgsmacht vanuit een nationaal én een internationaal oogpunt en plaatst het deze geschiedenis in een sociale en wetenschappelijke context. Het documenteert de verschillende rijksinstellingen, richt tentoonstellingen in en verleent zijn medewerking aan gelijkaardige manifestaties buiten de instelling. Beheerraad De Beheerraad, samengesteld uit vertegenwoordigers van de universitaire wereld, afgevaardigden van de Minister, externe specialisten en medewerkers van het Museum, bepaalt het beleid op langere termijn en houdt toezicht op het beheer en het financiële reilen en zeilen van de instelling. De opdrachten van de Beheerraad (vastgelegd in het KB van 20 maart 2003) zijn: 1. het vastleggen van het kaderprogramma van de activiteiten van het Museum; het opstellen van de begroting voor het begin van het begrotingsjaar; 2. het goedkeuren, samen met de initiële begroting, van het jaarlijks investeringsplan; 3. het goedkeuren van het jaarlijks activiteitenverslag; 4. het afsluiten van de rekeningen van het afgelopen begrotingsjaar; 5. het beslissen over de opportuniteit tot de aankoop van artistieke of historische verzamelstukken en andere opdrachten die het voorwerp uitmaken van een overheidsopdracht voor aanneming van werken, leveringen en diensten; 6. het voorstellen aan de Minister van het aanwervingsplan voor het statutaire personeel (met uitzondering van het wetenschappelijke personeel) en het nemen van de nodige maatregelen voor de selectieproeven van dit personeel;
7. het in dienst nemen van het contractuele personeel ten laste van de begroting van het Museum; 8. het nauwgezet beheren van de middelen en het patrimonium van het Museum; 9. het organiseren van de algemene (administratieve, logistieke en technische) diensten van het Museum; 10. het bepalen van de behoeften inzake nieuw- en vernieuwbouw en het onderhoud van de infrastructuur en het waken over het rationeel gebruik ervan; 11. het nemen van de maatregelen om de veiligheid van personen en goederen te verzekeren boven de essentiële veiligheidsmaatregelen genomen door de dagdagelijkse leiding van het museum. De Beheerraad vergadert onder voorzitterschap van de heer Piet De Gryse (Conservator KLM) en is samengesteld uit 5 stemgerechtigde leden: - dhr. J-M. Delporte (Administrateur-Generaal FOD Financiën), - mevr. C. Geernaert (Secretaris-Generaal Defensie), - dhr. M. Jaupart (Adjunct Algemeen Bestuurder IV-NIOOO), - Prof. Dr. G. Vanthemsche (Vakgroep Geschiedenis VUB), - Prof. Dr. L. Vos (Dept. Geschiedenis KUL) Het zesde stemgerechtigde lid, Prof. Dr. Em. R. Kurgan-van Hentenryk (Dept. Geschiedenis ULB), nam op 12 maart ontslag. De voorzitter stelde aan de heer minister verschillende kandidaten voor, maar de beslissing voor een nieuwe aanstelling werd nog niet genomen. Er zetelen ook 2 raadgevende leden: - dhr. Y. Libert (Inspecteur van Financiën), - dhr. P. Van Nieuwenborgh (Rekenplichtige van het Museum) De Beheerscommissie nodigt ook steeds een aantal experten uit, te weten: - Generaal-Majoor (o.r.) D. Hardy (opdrachthouder), - Dr. P. Nefors (Gedelegeerd Ordonnateur KLM), - Generaal-Majoor (o.r.) J. Sizaire (opdrachthouder), - dhr. P. Thilly (Directeur-Generaal KLM) De heer F. Dehoux nam het secretariaat waar tot januari. Daarna werd deze taak overgenomen door mevr. D. Vanthemsche (Dienst Communicatie). De Raad vergaderde in 2007 7 maal, namelijk op 30 januari, 20 maart, 15 mei, 26 juni, 18 september, 13 november en 18 december.
13
14
Aankoopcommissie De Aankoopcommissie moet worden geraadpleegd voor aankopen boven het drempelbedrag van 30.000 euro. De leden van de commissie zijn de heer Piet De Gryse (Conservator KLM), de heer Claude Gaier (Directeur van het Musée d’Armes te Luik) en de heer Peter Sigmond (Directeur Collecties van het Rijksmuseum te Amsterdam). De commissie vergaderde niet in 2007. Wetenschappelijke Raad
Diorama in het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” : “C-47”
De opdracht werd bepaald in het KB van 20 april 1965. De Wetenschappelijke Raad verstrekt advies aan de bevoegde minister over kwesties van wetenschappelijke aard die verband houden met de uitvoering van de opdrachten van de instelling. De Wetenschappelijke Raad kan ook gevraagd worden om advies te geven voor benoemingen tot leidinggevende functies. Het advies van de Wetenschappelijke Raad over het driejaarlijkse kaderplan werd bij het begin van het jaar schriftelijk ingewonnen. De Raad is samengesteld uit vier leden, twee van binnen en twee van buiten de instelling. Dit zijn respectievelijk de heer C. Gaier, directeur van het Musée d’Armes van Luik en de heer G. Janssens, archivaris van het Koninklijk Paleis. De heer P. De Gryse, conservator, vertegenwoordigt het wetenschappelijke personeel van de instelling. De raad wordt voorgezeten door de heer P. Thilly, directeurgeneraal van het KLM. De raad werd bij elkaar geroepen op 3 april, 20 juni, 1 oktober en 27 november.
15 Commissie voor Werving en Bevordering
Affiche bewaard in het Documentatiecentrum, inv. C 5.2.3./17-33
De opdracht van deze Commissie is de Minister adviseren bij werving en bevordering van wetenschappelijk personeel. De Commissie bepaalt de profielen en staat in voor de selectie van niet-contractueel wetenschappelijk personeel. Zij bestudeert de ingediende kandidaturen, maakt een rangschikking op en bezorgt deze aan de bevoegde minister. De raad is samengesteld uit de voornoemde leden van de Wetenschappelijke Raad aangevuld met een bijkomend lid, te weten de heer P. Sigmond, directeur collecties van het Rijksmuseum te Amsterdam (MB 23/07/2004). De commissie vergaderde in 2007 op volgende data: 3 april, 20 juni, 1 oktober en 27 november.
16
Organogram
ALGEMENE DIRECTIE Directeur-Generaal : Philippe Thilly Gedelegeerd Ordonnateur: Dr. Patrick Nefors Conservator en Voorzitter van de Beheerraad : Piet De Gryse ALGEMENE DIENST I : secretariaat, personeel, financiën Personeel : Piet De Brock (tot eind februari 2007, functie daarna niet ingevuld) Financiën : Fabrice Dehoux (tot eind januari 2007, functie daarna niet ingevuld) Boekhouding : Patrick Van Nieuwenborgh ; Generaal-Majoor (o.r.), Opdrachthouder Joseph Sizaire ALGEMENE DIENST II : veiligheid, onthaal, evenementen Commandant Pol Vanormelingen A. Ost, Ontreddering, aquarel en potlood op papier, 1917, inv 81100012 (detail)
ALGEMENE DIENST III : administratief beheer van de collecties Kolonel SBH (o.r.), Opdrachthouder Jean-Pierre Hausman ALGEMENE DIENST IV : logistiek, infrastructuur, transport Commandant Michel Weets ALGEMENE DIENST V : Educatieve Dienst: Dr. Christine Van Everbroeck Sandra Verhulst, Sandrine Place, Leen Van den dries Public relations en communicatie : Diane Vanthemsche ALGEMENE DIENST VI : Projecten Commandant Pascal Mathieu Binnenhuisarchitect : Walter Minnaert
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT I Piet De Gryse Blanke wapens en harnassen : Piet De Gryse Uniformen en uitrustingen : Ilse Bogaerts Militaire kunst : Dr. Natasja Peeters Kunst Eerste Wereldoorlog : Sandrine Smets Eretekens en decoraties : Guy Deploige Project Historische Zaal : Laurent Malo Commissaris expo Leopoldsorde : Commandant Patrick Van Hoorebeke Restauratieatelier Textiel : Griet Kockelkoren Restauratieatelier Schilderijen : Adjudant Paul Michiels WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT II Divisieadmiraal (o.r.), Opdrachthouder Michel Verhulst Luchtvaart : Etienne Reunis Landmaterieel : Kolonel (o.r.) Jean-Pierre Hausman Marine : DAM (o.r.) Michel Verhulst Draagbare vuurwapens : Paul Dubrunfaut
A. Ost, Ontreddering, aquarel en potlood op papier, 1917, inv 81100012 (detail)
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT III Dr. Richard Boijen (tot 26 maart 2007) Anne Godfroid Bibliotheek, archief, prentenkabinet, fototheek, cartotheek : Anne Godfroid Historische expertise uniformen : Dr. Pierre Lierneux TEAM-BORDIAU onder de leiding van Dr. Patrick Nefors Commissaris van de tentoonstelling: Ruben Mayeur PROJECT-KEMMELBERG onder leiding van Generaal-Majoor van het Vliegwezen (o.r.), Opdrachthouder Denis Hardy Research: Manuel Duran
17
18 ALGEMENE DIRECTIE
ALGEMENE DIENST I Personeel, Financiën, Administratie
ALGEMENE DIENST II Veiligheid, Onthaal, Evenementen
ALGEMENE DIENST III Administratief beheer collecties
ALGEMENE DIENST IV Logistiek, Infrastructuur, Transport
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT I Harnassen, Uniformen, Militaire Kunst, Eretekens
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT II Luchtvaart, Landmaterieel, Marine, Vuurwapens
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT III Bibliotheek, Prentenkabinet, Fototheek, Archief, Cartotheek
ALGEMENE DIENST V Educatieve Dienst, Communicatie
TEAM-BORDIAU
ALGEMENE DIENST VI Projecten
PROJECT-KEMMELBERG
19
De acties van de Educatieve Dienst trekken heel wat jeugdige bezoekers.
Inhuldiging van de tweede fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” op 11 januari
21
IN EEN NOTENDOP : DATA EN CIJFERS
22
Wat gebeurde er in 2007? JANUARI 11 januari : inhuldiging van de tweede fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten”, in aanwezigheid van de heer André Flahaut, Minister van Defensie en de heer Xavier de Donnea, Minister van Staat 22 januari : nieuwjaarsmaaltijd voor het personeel 23-24 januari : tweedaags werkbezoek van Sir Robert Crawford, CBE, Directeur-Generaal van het Imperial War Museum 26 januari : het Museum ontvangt ZM Goodwill Zwelithini en HM Nompumelelo Zulu, koning en koningin van Kwazoeloe Natal en hun gevolg voor een werkbezoek.
24 januari 2007
FEBRUARI 12 februari : bezoek van het wetenschappelijk personeel van het KLM aan de tijdelijke tentoonstelling over het Rode Kruis in het Algemeen Rijksarchief 17-25 februari : familiespel van de Educatieve Dienst “Beestig” 28 februari : werkbezoek van Kolonel Bogdanov, voorzitter van de Federatie van Russische Verzetsstrijders MAART 2 maart : werkbezoek van de collega’s van het National Museum of Military History uit Diekirch (Luxemburg) 16 maart : werkbezoek van de heer Stéphane André, conservator van het Musée Guerre et Paix en Ardennes (Frankrijk) 25 maart : jongeren maken in het kader van het VUB-project “PI” kennis met archiefonderzoek. 26 maart : overlijden van Dr. Richard Boijen, archivaris en hoofd van Wetenschappelijk Departement III 27 maart : officiële overhandiging aan het Museum van de standaard van de Verbroedering van de Belgische Autokanonnen in Rusland 30 maart : “Land Day”, jaarlijkse bijeenkomst van de landcomponent
23 22 juni 2007 APRIL 4 april : het Museum verwelkomt mevrouw Yamulemye, Vice-Minister van Defensie van de Democratische Republiek Congo. 5 april : het Museum ontvangt de heer Jacques Martin, vader van de beroemde stripreeksen “Alex” en “Lefranc”, die momenteel een nieuw werk over de geschiedenis van de luchtvaart voorbereidt. 27 april : het KLM en de vzw Tank Museum nemen deel aan de plechtigheid aan het monument van de cavalerie ter gelegenheid van Sint-Joris. MEI 9 mei : internationale taptoe, in aanwezigheid van de heer André Flahaut, Minister van Defensie 11 mei : het KLM neemt deel aan de “Rat Race”, een ludieke wedloop ten voordele van het Rode Kruis.
30 juni 2007
JUNI 12 juni : het KLM en de vzw Tank Museum nemen deel aan de Household Cavalry Pageant in Londen. 19 juni : het Museum ontvangt de heer Antanas Valys, vice-minister van de Litouwse Defensie, voor een werkbezoek. 22 juni : officiële voorstelling van het boek “De eervolle onderscheidingen van de Verzameling-Brouwet” door adjudant Guy Deploige van de afdeling Faleristiek 24 juni : het KLM en de vzw Tank Museum nemen deel aan de Opendeurdagen van het kwartier van Leopoldsburg. 30 juni : het KLM is aanwezig op Rock Werchter: een Sherman Firefly werd door de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Kendell Geers beschilderd in het kader van de actie van “Amuseevous” om museumbezoek te bevorderen. 30 juni : het KLM neemt deel aan de “Dagen van Defensie” in Koksijde.
24
JULI 1 juli : het KLM neemt deel aan de “Dagen van Defensie” in Koksijde. 11 juli : het KLM ontvangt de heer Anand Satyanand, Gouverneur-Generaal van Nieuw-Zeeland. 17-18 juli : zomerstage van de Educatieve Dienst “Missie Regenboog” over camouflage
12 augustus 2007
AUGUSTUS 7- 8 augustus : zomerstage van de Educatieve Dienst “Missie Regenboog” over camouflage 12 augustus : opendeurdag in de externe reserve van Kapellen 18-19 augustus : het KLM en de vzw Tank Museum nemen deel aan de Wings and Wheels-show te Ursel. 22 augustus : het KLM neemt deel aan de “Tom & Charlotte”-actie, georganiseerd door de Brusselse Museumraad. SEPTEMBER 9 september : opendeurdag in de externe reserve van Kapellen 14 september : “Aviation Night”, jaarlijkse bijeenkomst van de luchtcomponent 27 september : Nocturne
27 september 2007
25
OKTOBER 1 oktober : personeelsuitstap naar het fort van Loncin 11-12 oktober : de VRT gebruikt het Museum als decor voor een nieuwe televisiereeks “De Keyzers van de Smaak”. 27 oktober – 4 november : familiespel Educatieve Dienst “Ingerukt, mars!”
11 oktober 2007
NOVEMBER 9 november : inhuldiging van de tijdelijke tentoonstelling Air & Craft in aanwezigheid van de heer André Flahaut, Minister van Defensie. Oud-paracommando’s exposeren hun kunstwerken. 26 november : het Museum houdt de traditionele “Toast op de Koning” en de korpsmaaltijd. DECEMBER 4 december : werkbezoek van een delegatie van de HMS Belfast, onderdeel van het Imperial War Museum te Londen aan de afdeling Marine
26
Enkele cijfers Bezoekers per maand in 2007 In 2007 kreeg het Legermuseum net geen 186.000 bezoekers over de vloer: een lichte stijging tegenover vorig jaar. De tabel in bijlage geeft een overzicht van het aantal bezoekers per maand. De sterkste maand was augustus met meer dan 20.000 bezoekers. Het gemiddelde bezoekersaantal per maand bedraagt 15.500.
Evolutie bezoekers 2003 – 2007 De tabel in bijlage geeft een overzicht van het aantal bezoekers gedurende de laatste vijf jaren. Het Museum beleefde in 2004 een ware piek met meer dan 246.000 bezoekers. Hopelijk staat 2007 voor een kentering in de neerwaartse trend van 2005 en 2006.
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
: : : : : : : : : : : :
14.678 15.987 15.203 16.532 17.519 14.567 17.549 20.500 17.414 9. 261 15.725 11.007
2003 2004 2005 2006 2007
: : : : :
233.859 246.408 238.556 182.698 185.942
27 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
2003 2004 2005 2006 2007
: : : : : : : : : : : :
: : : : :
19.447 22.234 23.786 20.192 22.810 18.340 22.113 21.772 19.970 21.076 21.076 16.419
60.173 70.544 115.956 151.268 249.763
Bezoekers website 2007 (per maand) Elke maand vinden zo’n 20.000 surfers hun weg naar onze website www.klm-mra.be . Dat is beduidend meer dan in 2006, toen we een gemiddelde van 12.000 hits per maand haalden. De tabel in bijlage geeft het overzicht per maand.
Evolutie bezoekers website 2003 – 2007 De website blijft het bijzonder goed doen. In 2007 surften 249.763 personen naar onze website. Dat is bijna 100.000 meer dan in 2006!
28 Geleide bezoeken in 2007 (per maand) Voor 2007 kon er een totaal van 354 geleide bezoeken worden opgetekend. Dat is beduidend meer dan in 2006. De tabel geeft de verdeling van het aantal bezoeken per maand weer. We moeten opnieuw een grote fluctuatie vaststellen: in augustus waren er slechts 2 rondleidingen, in november 79!
Evolutie geleide bezoeken 2003 – 2007 Na een kleine terugval in 2006 (met “slechts” 295 rondleidingen) scheren we in 2007 met 354 geleide bezoeken opnieuw dezelfde hoge toppen als in 2004 en 2005. We zitten dus ruim boven het gemiddelde van ongeveer 260 geleide bezoeken.
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
: : : : : : : : : : : :
9 33 51 41 46 31 9 2 10 29 79 11
2003 2004 2005 2006 2007
: : : : :
262 385 381 295 354
29 Tweede Wereldoorlog Algemene rondleiding Eerste Wereldoorlog Animatie Luchtvaart Interbellum België 19de eeuw
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
: : : : : : :
: : : : : : : : : : : :
24 % 21 % 17 % 16 % 12 % 8% 2%
162 152 207 176 152 112 179 180 60 135 126 90
Type en onderwerp van de geleide bezoeken in 2007 De Educatieve Dienst biedt niet enkel algemene rondleidingen aan, waarbij de hele collectie wordt overlopen, maar ook thematische tours. Daarbij wordt dan één bepaald onderwerp voor het voetlicht gehaald. De percentages voor elke deelcollectie werden dit jaar volledig overhoop gehaald. Het leeuwenaandeel van de belangstelling ging in 2007 naar de Tweede Wereldoorlog uit (24% van de bezoeken). De gloednieuwe afdeling in het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” scoorde dus bijzonder goed en beantwoordde duidelijk aan de vraag van het publiek.
Bezoekers van de leeszaal per maand in 2007 De leeszaal kreeg ook dit jaar een constante stroom lezers en vorsers te verwerken. Het documentatiecentrum krijgt per maand gemiddeld 146 bezoekers over de vloer.
30 Evolutie bezoekers leeszaal 2003 – 2007 Met een totaal van 1.731 lezers kreeg het documentatiecentrum in 2007 iets minder lezers te verwerken.
Grootlintborstster in de Leopoldsorde van generaal Chazal, 1861, inv. 502256
2003 2004 2005 2006 2007
: : : : :
2.091 1.997 1.866 1.896 1.731
31
De “Historische Zaal”, anders bekeken
33
IN MEMORIAM Richard Boijen
34 Het Koninklijk Legermuseum heeft voor 2007 ook uiterst droevig nieuws te melden. De heer Richard Boijen, hoofdarchivaris en hoofd van het Wetenschappelijk Departement III sinds 1991, overleed totaal onverwachts op 26 maart 2007. Het leven en de persoonlijkheid van Richard waren onlosmakelijk met het Legermuseum verbonden. Hij werkte bijna 35 jaar voor onze instelling en was daarom als het ware het “geheugen” van ons Museum. Na zijn legerdienst in het Museum werd hij als wetenschappelijk medewerker in dienst genomen om het uitgebreide maar disparate archief te ordenen. Dit leidde tot de publicatie van meer dan 35 inventarissen in de zogenaamde Blauwe Reeks van het Museum, waarvan Richard zowat de helft voor zijn rekening nam. Deze reeks ontsloot op een wetenschappelijke manier bijna het volledige archief van onze instelling. Zijn doctoraal onderzoek rond de taalverhoudingen in het Belgische leger voor de Tweede Wereldoorlog o.l.v. Prof. Wils van de K.U.L. werd in 1992 in de reeks “Bijdragen van het Centrum voor militaire geschiedenis” gepubliceerd onder de titel “De taalwetgeving in het Belgische leger (1830-1940)”. Het was een gedegen en baanbrekende studie waarmee Richard in 1994 met de Prijs voor militaire geschiedenis Generaal Baron de Greef werd bekroond. Richard bleef hierna niet op zijn lauweren rusten. Naast zijn dagelijks werk als archivaris van het Museum verrichte hij wetenschappelijk onderzoek over de meest diverse onderwerpen en hij stond dan ook bekend om zijn grondige professionele kennis. Zijn verantwoordelijkheden reikten verder dan het documentatiecentrum van het Legermuseum. Jarenlang stond hij immers ook in voor de inspectie, de controle, de selectie en de eventuele toestemming tot vernietiging van alle hedendaagse archieven van het departement van Defensie.
35 Met zijn diepmenselijke instelling, zijn aanstekelijke humor, zijn grote beschikbaarheid en zijn ongedwongen stijl slaagde hij er echter steeds in al zijn gesprekspartners op hun gemak te stellen. Richard kon lachen en plezier maken, maar kon ook evengoed diepzinnig en serieus zijn. Hij had er behoefte aan om te begrijpen en te analyseren: de anderen, zijn tijd, de wereld. Dat deed hij met zelfspot en pretentieloos, in alle vrijheid en heel genuanceerd. Richard was 20 in mei ’68 en 40 bij de val van de Berlijnse Muur. Zijn visie op het leven en de wereld werden door deze twee evenementen fundamenteel getekend. In 1989 ontdekte hij wat er zich achter die beruchte Muur bevond en vooral Rusland wist hem te boeien. Professionele gebeurtenissen zoals de inhuldiging van de Russische collectie in het KLM of de terugkeer van de “Russische archieven” stelden hem in staat deze nieuwe interessesfeer verder uit te diepen. Joviale professionele contacten werden door de jaren heen hechte persoonlijke vriendschapsbanden. Richard deed dankzij zijn werk en zijn passie de objecten en de evenementen herleven. Hij besteedde er zijn volledige loopbaan aan. Zijn aanwezigheid in het KLM blijft in het geheugen gegrift.
F. Allard l’Olivier, Artillerieschuilplaats te Pervijze, olie op doek, 1916, inv. 200700324
37
PUBLIEKSWERKING
38 Bezoekers In 2007 kreeg het Museum heel precies 185.942 bezoekers over de vloer. De beste maand was augustus met 20.500 bezoekers; de zwakste maand was oktober met ongeveer 9.000 bezoekers. In 2007 doet het Museum het dus net iets beter dan in 2006. De website haalt ongekende hoogtes. In 2007 brachten 249.763 surfers een virtueel bezoek aan het KLM. De stijging van bijna 100.000 hits tegenover 2006 mag ongetwijfeld spectaculair worden genoemd. De site is dus duidelijk een essentieel communicatie-instrument en een onontbeerlijk element in de publiekswerking. Naast het traditionele (maar tamelijk ingewikkelde) webadres www.klm-mra.be was het Museum vanaf 2007 ook te bereiken via www.legermuseum.be en www.museedelarmee.be.
Affiche bewaard in het Documentatiecentrum, inv. B 1.21.2./82-37
Bij de archieven worden de persoonlijke dossiers van soldaten, onderofficiers en officiers het meeste ingekeken. In 2007 zei 30% van de nieuwe lezers uitsluitend voor deze persoonlijke dossiers langs te komen. Dit cijfer kan echter ook anders worden geïnterpreteerd. Het geeft immers eveneens aan dat 70% van de ondervraagden andere onderwerpen aansnijdt: van fortenbouw tot fotografie, over architectuur of de geschiedenis van de legers en de uitrustingen doorheen de verschillende conflicten. De grote verscheidenheid aan onderzoekthema’s weerspiegelt ook meteen de enorme diversiteit en rijkdom van onze fondsen.
De Educatieve Dienst blijft het zeer goed doen: het aantal boekingen voor geleide bezoeken steeg met maar liefst 20% tegenover vorig jaar! Opvallend is vooral de verschuiving in de aangevraagde thema’s. Het nieuwe deel van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” (over de Tweede Wereldoorlog) kon op heel wat bijval rekenen: maar liefst 24% van alle rondleidingen deed dit deel van onze permanente tentoonstelling aan. De verwachtingen die wij in het jaarverslag van 2006 uitten, werden dus ingelost. Dankzij twee publieksenquêtes (uitgevoerd door studenten enerzijds van de ULB en anderzijds de KAHO te Aalst) kregen we een beter beeld van het profiel van onze bezoekers. Cassio Lopes van de Université Libre in Brussel spitste zich toe op de Franstalige bezoekers; Kathleen De Coster en Stefanie Willems van de richting Marketing en Bedrijfsmanagement van de Katholieke Hogeschool Sint-Lieven te Aalst stelden nagenoeg dezelfde vragen aan Nederlands- en Engelstalige bezoekers. Een eerste vaststelling was dat de resultaten van de twee onderzoeken zeer gelijklopend waren. De studie was noodgedwongen echter vrij algemeen en eerder beperkt van omvang. Toch zijn er een aantal algemene tendensen uit af te leiden. We konden vaststellen dat de gemiddelde bezoeker van het KLM hoofdzakelijk (maar lang niet uitsluitend) een man tussen 18 en 50 is. Ons publiek komt om iets bij te leren of uit persoonlijke interesse en het Museum slaagt erin de verwachtingen in te lossen. De luchtvaarthal is en blijft de grootste publiekstrekker, op de voet gevolgd door de zalen over de wereldoorlogen. De meeste mensen zijn uiterst tevreden over hun bezoek. Het grootste verwijt treft de gebrekkige bewegwijzering en het ontbreken van Engelstalige informatie. Het enorme contrast tussen de verschillende zalen - bijvoorbeeld tussen de Historische Zaal (het “museum in het Museum”) en de Bordiauhal (met de gloednieuwe museologie) – zorgt soms voor wat ontreddering: de bezoeker slaagt er niet steeds in het Museum “te plaatsen”. Het publiek wordt soms wat van zijn stuk gebracht door de grote disparaatheid in ons aanbod. De uiterst klassieke Historische Zaal staat in schril contrast met de hedendaagse presentatie in de Bordiauhal. Dit leidt tot cognitieve dissonantie, zodat de instelling moeilijk te beschrijven of te catalogeren valt. Opvallend is wel dat onze bezoekers het Museum heel trouw zijn: ze komen heel geregeld naar het KLM terug en vormen zo eigenlijk onze beste ambassadeurs.
39
40 Nocturne Op 27 september waren de deuren van het Museum tot 22 uur geopend voor de traditionele nocturne. Deze vond plaats in het kader van de nocturnereeks van de Brusselse Museumraad en was zelfs de openingsavond van het seizoen. Er werd bewust voor gekozen om het aantal nocturnes te herleiden. Daar waar we in 2006 nog twee avonden organiseerden, werd dit in 2007 tot één enkel evenement teruggebracht. Dankzij de reclamecampagne van de BMR enerzijds en de openstelling van onze reserves en ateliers anderzijds werd de nocturne een groot succes. Een bezoek “achter de schermen” is inderdaad steeds populair bij ons publiek. Daarnaast werden ook rondleidingen over uiteenlopende thema’s aangeboden. Ook deze geleide bezoeken konden op heel wat bijval rekenen. Op 27 september kwam een duizendtal personen naar het KLM.
Affiche van de Nocturne 2007
41 De audiogids De audiogids, een gebruiksvriendelijk instrument dat de bezoeker in staat stelt “à la carte” en in vier talen informatie op te vragen en dat in november 2005 in gebruik was genomen, werd in 2007 verder uitgebreid. De eerste fase van dit project bestond in de realisatie van een algemene tour met 120 items en een topstukkenparcours met 40 objecten.
Een audiotour speciaal voor kinderen
Nu werden er twee thematische tours toegevoegd: de Eerste Wereldoorlog en een speciale tour voor kinderen in de luchtvaarthal. De thematour over de Eerste Wereldoorlog legde vooral het accent op artilleriestukken, een categorie voorwerpen die in de algemene tour weinig of niet aan bod kwam en waar volgens een kleinschalig publieksonderzoek dat in 2007 onder de gebruikers van de audiogids werd gehouden, de nodige vraag naar bleek te bestaan. Daarnaast werd geopteerd voor een zo gevarieerd mogelijke reeks thema’s en objecten, gaande van uitrustingsstukken (het Franse blauwrode uniform, de Britse Brodie helm) monumenten (plaasteren maquettes van het monument van de eerste Belgische gesneuvelde, Antoine Fonck, en dat van de loopgraafartillerie) of aspecten van het frontleven (honden aan het front, roken in de loopgraven, de Belgische Orde van de Haas, de evacuatie van gewonden, de rol van aalmoezeniers en brancardiers) tot belangrijke personages (Manfred Von Richthofen, Gabrielle Petit, generaal Leman) en meer algemene onderwerpen (Europa aan de vooravond van WO I, de Duitse opmars door België, het torpederen van de RMS Lusitania en de Amerikaanse intrede in de oorlog). De thematour rond de Eerste Wereldoorlog werd in oktober 2007 in gebruik genomen.
42
Arend Adelaar, een “personage” uit de kidstour.
Voor de kindertour in de luchtvaartafdeling werd niet geopteerd voor de “klassieke” rondleiding, maar eerder voor een soort “hoorspel” waarbij de verschillende objecten in een boeiende verhaallijn werden verwerkt en de kinderen een lineair parcours afleggen. Het vertrekpunt voor de 45 minuten durende kindertour was een twintigtal toestellen van verschillende aard en uit verschillende periodes. De keuze viel op een maquette van de Montgolfière en de mand van een luchtballon, een aantal onderdelen van de gondel van een zeppelin, de Belgische Battaille (begin 20ste eeuw), de Franse Caudron (WO I), het Belgische Schreck watervliegtuig (WO I), de zweefvliegtuigen, de Percivall Gull (een sportvliegtuig uit het Interbellum), de Junkers 52 (Interbellum-WO II), de Amerikaanse DC3 (Interbellum-...), de Duitse Storch (WO II), de Britse Spitfire, Hurricane, Fairey Battle en Mosquito (WO II), De AmerikaansBritse Sea King (jaren ’50 tot heden), de C 119 (jaren ’50-‘60), de Belgische Caravelle (‘jaren ’60), en de Amerikaanse F16 (jaren ’80 tot heden). Aan deze stukken werd een verhaallijn opgehangen: twee kinderen doen er alles aan om de vliegtuigen, die een snode generaal in het geheim wil verkopen, van hun trieste lot te redden. Op hun tocht maken ze kennis met een aantal van de toestellen in de hal, waarover ze telkens een woordje uitleg krijgen. Het was belangrijk om de verhaallijn boeiend te houden, maar toch ook het informatiegehalte in de gaten te houden. De uiteindelijke bedoeling was om de kinderen op een leuke manier (aan de hand van een spannend verhaal waarin met de nodige humor informatie is verwerkt) een hoop te leren over de geschiedenis van de luchtvaart en tevens de meeluisterende ouders een leuke luisterervaring te bieden. Verschillende geluidseffecten maken de kindertour compleet.
Voor de kindertour werd geen gebruik gemaakt van de in de rest van het Museum gehanteerde signalisatie, bestaande uit zwarte (algemene en thematours) en rode (topstukkenparcours) plaatjes. Ten eerste omdat de kindertour een afzonderlijk geheel vormt binnen de audiotours en ten tweede omdat dit soort plaatjes in de immense luchtvaarthal, zeker voor kinderen, moeilijk zichtbaar zouden zijn. De signalisatie van de kindertour werd daarom met gele verf aangebracht op de vloer van de luchtvaarthal. De tour in de luchtvaartafdeling werd in oktober 2007 in gebruik genomen. De eerste reacties waren onverdeeld positief. In schril contrast tot de enthousiaste manier waarop het publiek op de audiotours reageert, staan de lage verhuurcijfers van de toestellen. In de loop van 2007 werden in totaal ongeveer 1.698 toestellen verhuurd, met een hoogtepunt in oktober-november (210 toestellen per maand) en drie dieptepunten in juni (93), september (96) en december (72). De bezoekers die de audiogids huren, zijn meer dan tevreden, maar het blijkt moeilijk te zijn de bezoeker bij aankomst in het Museum te overhalen om de audiogids te nemen. In de loop van 2008 zullen bijkomend twee nieuwe tours worden gerealiseerd: een thematour voor volwassenen in de luchtvaartafdeling (ter aanvulling van de 11 reeds bestaande stops rond luchtvaartgeschiedenis) en een kindertour voor de zaal Eerste Wereldoorlog.
De Educatieve Dienst De Educatieve Dienst telt 4 personeelsleden (burgerpersoneel van universitair niveau). Er werden in 2007 verschillende stagiairs verwelkomd. Met de akkoorden van Bologna die de organisatie van het hoger onderwijs wijzigden, sturen nagenoeg alle universiteiten en hogescholen studenten op stage. Het Museum zal in de komende jaren dus geregeld jongeren ontvangen die professionele ervaring wensen op te doen. We kunnen ons enkel verheugen over het feit dat het Legermuseum in deze opleidingevolutie als een volwaardige partner wordt erkend. We stippen graag volgende stages bij de Educatieve Dienst aan: - Sophie Van Heymbeeck en Eline Engelen hebben in het kader van de optie “Lerarenopleiding” in de afdeling “Museumdidactiek” aan de VUB tien opdrachten voor het ontdekkingsspel over camouflage van de zomerstage bedacht en gerealiseerd.
43
44
- Katleen De Coster en Stefanie Willems van de Katholieke Hogeschool Sint-Lieven in Aalst (richting Marketing en Bedrijfsmanagement) hebben een publieksonderzoek uitgevoerd. Een dergelijke bevraging werd in 2006 reeds opgezet door Cassio Lopes van de Université Libre in Brussel. Toen werden uitsluitend Franstalige bezoekers ondervraagd; de studentes uit Aalst richtten zich nu tot de Nederlands- en Engelstalige bezoekers. Er werd met dezelfde vragenlijst gewerkt en het onderzoek liep over dezelfde periode (oktober – december).
“Beestig”
“Ingerukt, mars!”
De Educatieve Dienst doet voor de geleide bezoeken beroep op free-lance gidsen. De medewerksters van de Dienst kunnen immers zelf niet alle rondleidingen voor hun rekening nemen. Vreemd genoeg slagen we er niet in een permanent team van Nederlandstalige gidsen samen te stellen. Verschillende rekruteringscampagnes werden reeds gelanceerd. Deze leverden steeds heel wat reacties op en zo konden er een zestal gidsen worden opgeleid. Spijtig genoeg haakten ze allen heel snel af daar ze elk ondertussen een voltijdse betrekking hadden gevonden. Het is echter toch wel opmerkelijk dat het probleem zich aan Franstalige kant niet stelt. Deze gidsen zijn ons inderdaad heel trouw. Sommigen onder hen werken reeds 17 jaar voor het Museum! De Educatieve Dienst kent enkele “vaste waarden”. Zo onder andere het familiespel en de zomerstage. In de Krokusvakantie (17 tot 25 februari 2007) werd het familiespel “Beestig” aangeboden, waar dieren in het leger de hoofdrol spelen; de Herfstvakantie (27 oktober – 4 november) concentreerde zich op de transportmiddelen uit de Tweede Wereldoorlog met “Ingerukt mars!”. Aan de hand van allerlei taken, opdrachten en spelletjes kunnen kinderen tussen 7 en 12, samen met hun (groot)ouders, de collecties van het Museum ontdekken. De formule kan steeds op heel wat succes rekenen en in 2007 was dit niet anders. De twee edities wisten
inderdaad meer dan duizend kinderen te verleiden. Ook de zomerstages waren een schot in de roos. In “Missie Regenboog” draaide alles rond kleur en camouflage bij mens en dier. Het evenement (twee dagen in juli en twee in augustus) werd in samenwerking met het Museum voor Natuurwetenschappen georganiseerd. De Dienst werkt ook mee aan éénmalige projecten. In samenwerking met de “Cel Wetenschapscommunicatie” van de VUB vond “Project Pi” plaats. Bedoeling was jongeren te sensibiliseren voor wetenschap doorheen originele activiteiten die speciaal voor hen werden ontworpen. Op 25 maart verwelkomde het Museum dan ook een vijftiental jongeren tussen 16 en 18 voor een evenement rond archiefonderzoek. Aan de hand van persoonlijke militaire dossiers moesten de deelnemers het leven reconstrueren van een personage dat ze voordien in de zalen van het Museum hadden opgespoord. De dag was ongetwijfeld een succes, temeer daar dit de gelegenheid was om een publiek te treffen dat gewoonlijk tamelijk moeilijk toegankelijk is.
“Missie Regenboog”
In 2007 kwamen dankzij de Educatieve Dienst opnieuw heel wat leerkrachten over de vloer. Op 27 januari en 22 maart werden er inderdaad specifieke leerkrachtendagen ingericht, die de aandacht van het onderwijzend personeel op de pedagogische mogelijkheden van het Museum moesten vestigen. Er werd vooral dieper ingegaan op de nieuwe permanente tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog en de educatieve dossiers die speciaal over deze afdeling werden gemaakt. De Educatieve Dienst beseft dat het Museum geen eiland is en dat het KLM zeker baat heeft bij samenwerking met andere instellingen. Er werd daarom een werkgroep opgericht met het Nationaal Gedenkteken Fort van Breendonk, de Dossinkazerne in Mechelen en de Territoires de la Mémoire in Luik om het pedagogische aanbod van de vier instellingen op elkaar af te stemmen en beter bekend te raken bij de scholengemeenschap. De vier instellingen hebben immers eenzelfde doelstelling: het aanwakkeren van de burgerzin en de overdracht van kennis en herinnering. Er hebben in 2007 reeds een zestal vergaderingen plaatsgehad en het project zal uiteraard in 2008 verder worden uitgewerkt.
45
46 De Dienst Communicatie De Dienst Communicatie telt één tweetalig burgerpersoneelslid van universitair niveau. De dienst kon het jaar 2007 al meteen met een persvoorstelling inzetten. Op 11 januari werd immers de tweede fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” ingehuldigd en dat vereiste uitnodigingen, persberichten, persdossiers. De campagne was geslaagd, want de nieuwe tentoonstelling kon op een ruime persbelangstelling rekenen met als resultaat artikels in nagenoeg alle nationale kranten, rechtstreekse tussenkomst in het televisiejournaal en reportages in diverse uitzendingen. Het Museum kwam niet enkel dankzij de nieuwe tentoonstelling “in the picture”. Onze zalen en collecties dienden heel vaak als “achtergrond” voor diverse uitzendingen en dat is natuurlijk steeds goed meegenomen gratis reclame. Talrijke journalisten kwamen ook weer bij ons langs voor opzoekingen. We kunnen ons enkel maar verheugen over het feit dat het Museum bekend staat als een belangrijke informatiebron. De “wetenschappelijke boog” moet echter niet altijd gespannen staan. Daarom verleende het Museum in oktober zijn medewerking aan de opnames voor een nieuwe televisiereeks. Twee dagen lang gebruikte een productiehuis (in opdracht voor de VRT) vooral de bibliotheek als decor voor “De Keyzers van de Smaak”. Het feuilleton zal waarschijnlijk in 2008 op “Eén” te zien zijn. De Dienst Communicatie wendt trouwens steeds diverse kanalen aan om het KLM onder de aandacht te brengen. Met Vizier / Cibles, het driemaandelijkse infoblad, tracht het Museum een brug te slaan tussen instelling en publiek. Het blad geeft info over het reilen en zeilen binnen de inrichting en haalt de verschillende collecties voor het voetlicht. In 2007 werden de hoofdartikels gewijd aan de commandobunker van de Kemmelberg, de afdeling Faleristiek, de afdeling Militaire Kunst en de tijdelijke tentoonstelling voor de 175ste verjaardag van de Leopoldsorde. In januari 2007 kwam ook een supplementair nummer uit: de inhuldiging van de tweede fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” verdiende inderdaad wel een speciale belichting en dus kreeg deze nieuwe permanente tentoonstelling een volledig extra nummer.
47 In juni 2007 werd er via het infoblad ook een kleine enquête gehouden. Vizier (en uiteraard de Franstalige tegenhanger Cibles) werd samen met een vragenlijstje verstuurd. De redactie wenste immers te weten of het blad wel aan de verwachtingen voldeed. En dat bleek – gelukkig – het geval te zijn. De overgrote meerderheid van de ingezonden formulieren toonde aan dat de lezers (heel) tevreden zijn, het blad met plezier doornemen en het verder wensen te ontvangen. Er zal uiteraard worden getracht om met de talrijke suggesties voor toekomstige artikels rekening te houden. In 2007 werd de vijftigste verjaardag van het Verdrag van Rome gevierd. De vzw Attractions et Tourisme Bruxelles wenste dit in de kijker te plaatsen en riep de Brusselse musea op voor een speciale actie. Het Museum werkte hieraan mee met een parcours dat door de dienst Communicatie werd uitgestippeld. Tien collectiestukken namen de bezoeker mee op een reis doorheen Europa. Zo werd duidelijk gemaakt dat de volkeren, die lang op vijandelijke voet hadden geleefd, elkaar nu onder de vlag van de Unie de hand reiken. Het initiatief kon op heel wat succes rekenen. Duizenden brochures (speciaal voor de actie en het parcours door de dienst gemaakt) gingen de deur uit. In 2006 verwelkomde het KLM het ICOMAM-symposium over uniformen. Daarover werd in het jaarverslag 2006 uitgebreid bericht. In 2007 publiceerde het Museum de “Akten” van dat symposium en het was de dienst Communicatie die instond voor de praktische afhandeling (verzamelen van de bijdragen en de illustraties, vertalingen, lay out,...). De papieren neerslag van het symposium telde zo’n 250 geïllustreerde bladzijden. Het werk van de dienst Communicatie is uiteraard nooit gedaan. Het Museum moet in de belangstelling blijven staan, de acties van de instelling moeten steeds opnieuw kenbaar worden gemaakt, nieuwe publieken moeten worden aangesproken. Een continue uitdaging...
De zaal “Eerste Wereldoorlog”
49
COLLECTIES
50
Collectieplan In 2007 schreef het KLM in totaal 1.355 nieuwe collectiestukken in. Voor Wetenschappelijk Departement I : 424 objecten Voor Wetenschappelijk Departement II : 890 objecten Voor Wetenschappelijk Departement III : 41 objecten (Voor Wetenschappelijk Departement III dient te worden opgemerkt dat er enkel met kunstwerken op papieren drager rekening wordt gehouden. Boeken worden hier niet als “collectiestukken” beschouwd). Diverse medewerkers doen aan actieve prospectie om de verzamelingen op een waardevolle manier uit te breiden. Hiervoor bezoeken zij systematisch grote militariabeurzen (o.m. deze van Ciney en Arlon) en worden veilingen van de nationale (Campo, De Vuyst, Horta, Vanderkindere, enz.) en internationale veilinghuizen (Hermann Historica München, Jan K. Kube, Andreas Thiess, Antiquitäten & Historica Carsten Zeige, enz.) op de voet gevolgd. Hoewel de museumwereld enigszins weigerachtig tegenover aankopen van objecten via het internet staat, moeten we toegeven dat voor de uitbreiding van de collectie uniformen en uitrusting dit nieuwe medium toch interessant kan zijn. Evenwel dient voldoende zekerheid te worden ingebouwd. Naast een actief aankoopbeleid ontvangt het Koninklijk Legermuseum geregeld giften die na selectie eventueel aan de bestaande collecties worden toegevoegd. Hierbij wordt toegezien dat ze een kwalitatieve verrijking en een reële aanvulling van het bestaande patrimonium betekenen. Anto Carte, Blijde Intrede van koning Albert en koningin Elisabeth, gouache op papier, ca. 1918, (detail), inv. 200810003
Ons beleid inzake aanwinsten en aankopen werd in 2002 in een nota vastgelegd. Hierin werd bepaald in welke domeinen het Museum nog actief wil verzamelen. De nota geeft ook aan welke criteria in aanmerking worden genomen om
aanwinsten te aanvaarden of te weigeren. De tijd waarin alles klakkeloos als collectiestuk werd aanvaard, ligt al vele jaren achter ons. Onze collecties zijn zo uitgebreid dat het kritisch omgaan met aangeboden voorwerpen een essentiële voorwaarde is om aan een verantwoord collectiebeheer te werken. Vooral het beheer van de vele dubbels in veelvoud, de zogenaamde multipels, (doorgaans het resultaat van een industriële productie) heeft een prijs. Niet alleen een louter financiële of een economische maar ook een beheersmatige en een wetenschappelijke. Het inrichten van reserves, het opnemen en bewaren van objecten, het beheren, het controleren, het onderhouden van stukken in reserve kosten immers geld, mankracht en tijd. De aanwinstennota is een leidraad en een hulpmiddel bij het beoordelen van aangeboden objecten. Diverse criteria spoelen hier een rol. Zo moet het aangeboden object een duidelijke en volwaardige aanvulling zijn op wat reeds aanwezig is, moet het in goede staat verkeren, dient er voldoende informatie over beschikbaar te zijn en dient het natuurlijk op een of andere manier een band met ons land te hebben. Objecten die we bovendien al in meer dan drie exemplaren bezitten worden doorgaans niet meer aanvaard tenzij de kwaliteit van het aangebodene duidelijk beter is dan wat we nu reeds bezitten.
M. Langaskens, Rustende krijgsgevangenen / De haan, olie op beddenlaken, 1917, inv. 200700334
Het beheer van groeiende collecties is niet enkel een probleem voor onze instelling, maar wordt een probleem voor vrijwel alle musea. Er zijn inderdaad “grenzen aan de groei”. Meer en meer musea bezinnen zich daarom over een politiek van het opschonen van de collectie en zoeken naar andere oplossingen voor objecten die niet echt tot de core business van het Museum behoren. Ook afstoting komt meer en meer ter sprake: “ontzamelen” als essentieel onderdeel van “verzamelen”. Afstoting is het in beheer en/of eigendom overdragen van delen van een museale collectie door schenking, ruil, verkoop of vernietiging, d.w.z. de permanente fysieke verwijdering van objecten uit de museumcollectie waarbij afstand van alle eigendomsrechten wordt gedaan.
51
52
Afstoting en aanwinsten zijn echter twee zijden van dezelfde medaille. De problematiek “afstoting” ligt bijzonder gevoelig omdat al te snel maar verkeerdelijk de link wordt gelegd naar de “verkoop” van unica of zeldzame objecten waarbij, zo fulmineren de tegenstanders al te gemakkelijk, het geld voor andere dingen dan voor collectiebeheer wordt gebruikt. Maar daar gaat het in wezen niet over. Wanneer wij het over afstoting hebben, gaat het vrijwel uitsluitend over dubbels in veelvoud. Het is in ieder geval zo dat de musea de morele verplichting hebben om zorgvuldig met alle objecten om te gaan, ook als ze worden afgestoten. De beslissing tot afstoting mag nooit door één persoon alleen worden genomen maar moet op verschillende niveaus worden afgewogen en gebaseerd zijn op een welomschreven procedure (zoals dit trouwens ook het geval is voor het verwerven van objecten). De afgestoten stukken dienen ook te worden gedocumenteerd, eventueel in een databankformule, zodat altijd naar een objectdossier kan worden teruggegrepen. Wetenschappelijk Departement I
De hond Whisky, Eerste Wereldoorlog, inv. 200700458
Departement I beheert zo’n kleine 72.000 objecten verdeeld over verschillende deelcollecties (blanke wapens, harnassen en oude bewapening; vlaggen, uniformen, textiel en persoonlijke uitrusting; schilderijen en beelden; muziekinstrumenten; orden en eretekens; maquettes en speelgoed). De meest opvallende collectiestukken, die aan de verzamelingen konden worden toegevoegd, zijn: - een zeldzame loopgravendolk anno 1917 (inv. 200700495); - enkele voorbeelden van “oorlogsartisanaal”, namelijk twee versierde hulzen uit de Eerste Wereldoorlog (inv. 200700978 en 979) en een volledige kerststal bestaande uit 11 figuren gemaakt in een Duits gevangenkamp tijdens de Tweede
“Portret van J.-E. Montgolfier” voor en na restauratie
Wereldoorlog (inv. (200700980 tot en met 200700990); - een geborduurde (militaire) borstster van Commandeur in de Leopoldsorde, periode 1832-1838 (inv. 200700029). Het stuk is uitzonderlijk omdat het slechts heel kort in omloop was en er slechts 54 dragers zijn geweest. - enkele archiefstukken en persoonlijke bezittingen van generaal baron Jacques Antoine Edouard de Knyff. Het gaat eigenlijk om een bijzonder geheel van 90 brieven en documenten, aangevuld met een portret in aquarel en enkele onderdelen van zijn persoonlijke servies en toiletartikelen. Generaal baron J.A.E. de Knyff (Brussel 12/10/1787 - Enghien (Seine et Oise) 17/9/1877) was commandant van de kurassiers bij de Keizerlijke Wacht en had ook de eretitel van “écuyer” van de vice-koning van Napels, J. Murat. Daarna werd hij adjudant van prins Willem Frederik en werd op 21 juli 1822 bevorderd tot majoor-generaal in het leger van het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden. - een doek van Fernand Allard l’Olivier, “Artillerieschuilplaats te Pervijze” uit 1916; - een doek van Maurice Langaskens, “Rustende krijgsgevangenen” uit 1917; - een jekker voor een “Oberhelferin”, een vrouwelijke vrijwilligster bij de Duitse luchtafweer, uit de jaren 1944; - een mantel voor een “Flak-Helfer” van de Hitler-Jugend (ca. 1944); - een (zeldzame) broek voor pantsertroepen (1942). Het tekort aan atelier- en depotruimte vormt een acuut en weerkerend probleem in het Koninklijk Legermuseum. De (hoofdzakelijk voor textiel bedoelde) reserve “19de eeuw” werd volledig heringericht. Het project werd gerealiseerd in samenwerking met de dienst Infrastructuur van het Museum en met de plaatselijke cel van de Regie der Gebouwen (eigenaar van de site). Naast aangepaste verlichting, bijkomende ventilatie werd er ook in wateraan- en afvoer voorzien. Het belangrijkste was echter de aankoop en installatie van een reeks modulaire en verrijdbare rekken (compactussen). De eigenlijke verhuizing van de objecten is gepland voor begin 2008.
53
54
De reserve beeldhouwwerken moest verhuizen door werkzaamheden in de centrale opslagruimte. Dat was meteen de gelegenheid om alle stukken nauwkeurig op te meten, te beschrijven, te fotograferen en in de centrale databank op te nemen. Volledige afwerking is gepland voor 2008.
De “Historische Zaal”
De situatie van de Historische Zaal laat niemand onberoerd. De meningen over deze galerij zijn - zelfs binnen het Museum - sterk verdeeld. Enerzijds zijn er de adepten van de “museumin-een-museum”-politiek, die ervoor pleiten om de zaal onaangeroerd te laten. Anderzijds zijn er de aanhangers van de verandering die ervan overtuigd zijn dat er aan de manier van presenteren moet worden gesleuteld om een halt toe te roepen aan het degraderingsproces als gevolg van erbarmelijke bewaaromstandigheden (te droog, te veel licht, te sterk schommelende temperaturen). Om ons zo goed mogelijk voor te bereiden en een aantal beslissingen met kennis van zaken te kunnen nemen, brachten we diverse facetten van het complexe dossier in kaart. Dit gaf aanleiding tot een eerste rapport in 2006 en een tweede in 2007 waarin duidelijk werd aangetoond dat – welke optie de museumdirectie ook neemt – er hoe dan ook maatregelen moeten worden genomen om de bewaar- en tentoons tellingsomstandigheden in lijn te brengen met de huidige normen. Er werd meteen ook nagedacht over de thematiek van de zaal en de invloed hiervan op het museale concept van de toekomstige renovatie. Om ons een idee te vormen hoe deze zaal door het modale publiek wordt ervaren, plannen wij in 2008 een uitgebreid publieksonderzoek en een samenspraak met diverse actoren. 2007 betekende de twintigste verjaardag van de transfer van de wapen- en harnassencollectie van de Hallepoort naar het Legermuseum. Meteen de gelegenheid voor een renovatie en/of herinrichting. Dit project voorzag in de vervanging van alle open
Restauratie van een harnas
vitrines door gesloten kijkkasten, de installatie van een nieuwe zaalverlichting, de vervanging van een deel van de vitrinewanden en verlichting in de vitrines en een verbetering en uitbreiding van de tekstpanelen en onderschriften. Omwille van onvoorziene administratieve moeilijkheden moest dit project worden bijgestuurd. Momenteel onderzoekt de directie welke oplossing moet worden gezocht om dit dossier te deblokkeren. De zaal zelf werd inmiddels ontruimd en de inhoud naar een tijdelijke reserve overgebracht. Dit moest ons toelaten om de collectie verder te bestuderen en de inventaris te controleren. Er werd een offerte uitgeschreven voor het bestuderen van de reeks harnassen, met een correcte toestandsbeschrijving. Het niet-originele en hoofdzakelijk negentiende-eeuwse leder moest worden vervangen. De opdrachten werden toevertrouwd aan een bekend restaurateur en specialist in oude bewapening en harnassen: Bob Smith, eertijds verbonden als restaurateur aan de Royal Armouries te Londen en Leeds en nu werkzaam als zelfstandig consultant en restaurateur. Deze behandelingen werden in 2007 ingezet en lopen door in 2008. Er werd in 2007 ook heel wat gerestaureerd. Vele textielobjecten werden binnenshuis gerestaureerd, andere werden door externe specialisten onder handen genomen. Verschillende collectiestukken kregen ook een aangepast presentatiesysteem. Naast functionaliteit en respect voor de museale normen, dient men immers met een zekere esthetiek rekening te houden. Het restauratieatelier “schilder- en beeldhouwkunst” behandelde 44 schilderijen en 8 plaasteren bustes. De restaurateurs halen ook elk jaar een aantal noodlijdende schilderijen uit reserve om ze een nieuw leven te geven. Dit gebeurde bijvoorbeeld met het “Portret van Jacques-Etienne Mongolfier” (inv. 200600183). Het werk zat onder een diepbruine patine, was geplooid, gescheurd, zat vol lacunes, schilferde af en van spanranden was geen sprake meer. Na restauratie, in dit geval een zware reiniging met vernisafname,
55
56
een bedoeking, het lijmen van de scheuren en het vullen en retoucheren van de lacunes werd het schilderij terug leesbaar en herwon het zijn kunstzinnige en documentaire waarde. Een ander vroeg 19de-eeuws werk, een “Portret van een kurassier” (inv. 3100017) onderging een gelijkaardige behandeling. De afschilfering bij dit werk was alarmerend aangezien er hele delen van de picturale laag ontbraken. Na het vullen en retoucheren werden de grote lacunes geïntegreerd en werd de voorstelling opnieuw een geheel. Ook minder evidente stukken werden behandeld. Zo kregen twee opgezette dieren, de hond Whisky uit de oorlog 1914-1918 (inv. 200700458) en Pluto, een kat die in de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt om boodschappen voor het Geheime Leger over te brengen (inv. 9800037) een specifieke behandeling in het Koninklijk Museum voor Natuurwetenschappen dat over een gespecialiseerd team van restaurateurs en taxidermisten beschikt. “Portret van een kurassier” voor en na restauratie
Ook het IJzerpanorama stond meermaals op de agenda. In de loop van 2007 werd een draaiboek opgemaakt voor het transport en tijdelijke bewaring in Zutendaal. De mensen van de eenheid aldaar zullen het KLM bijstaan met hun logistieke kennis. De verhuis zal wellicht in het voorjaar van 2008 plaatsvinden. Wetenschappelijk Departement I was in 2007 nauw betrokken bij de voorbereiding van de tentoonstelling over de 175ste verjaardag van de Leopoldsorde. Maar de afdeling Faleristiek stond ook in de belangstelling met de publicatie van een boek over de verzameling-Brouwet, geschreven door een medewerker van Departement I, adjudant Guy Deploige. De collectie-Brouwet, genoemd naar de samensteller en milde schenker van de verzameling aan het Museum, “sliep” sinds het einde van de jaren tachtig in de reserves van het Koninklijk Legermuseum. Ze verdient in alle opzichten erkenning. Het geheel telt ongeveer 200 inventarisnummers, voor het grootste gedeelte orden gesticht door Keizer Napoleon I (Ordre de la Légion
d’honneur, Ordre de la Couronne de Fer, Ordre de la Réunion) en door zijn broers (Koninklijke Orde van de Beide Siciliën, Orde van de Kroon van Westfalen, Koninklijke Orde van Spanje, Koninklijke Orde van Holland, Orde van de Unie). In het kielzog van de voorbereidingen van de tentoonstelling over de tweehonderdste verjaardag van de stichting van het Légion d’honneur in 2002, groeide de idee om een van de belangrijkste verzamelingen medailles en eretekens, waaruit veelvuldig voor de expositie over het Légion d’honneur moest worden geput, meer in detail te onderzoeken en te ontsluiten. Het ging over de collectie-Brouwet, een bij de verzamelaars en specialisten gerenommeerde verzameling, die naast brieven en autografen, eveneens uitzonderlijke eretekens en onderscheidingen omvatte. Deze nieuwe publicatie besteedde veel zorg aan de afbeeldingen. Zo krijgt de lezer steeds een algemeen beeld van voor- en achterzijde van het ereteken, meestal op formaat 1:1. Deze foto’s worden meestal aangevuld met details van meestertekens of met vergrotingen van opmerkelijke onderdelen. De kwaliteit van de opnamen en het overvloedig gebruik van illustraties hebben ervoor gezorgd dat de uitgave zowel bij specialisten en kenners als bij het grote publiek positief is onthaald.
57
58
Wetenschappelijk Departement II Departement II is verantwoordelijk voor het behoud en beheer van vier deelcollecties, namelijk Luchtvaart, Landmaterieel, Marine en Draagbare Vuurwapens. A/ LUCHTVAART De luchtvaartafdeling werkte, naast de militaire en burgerpersoneelsleden, ook in 2007 met personen met GECO-statuut, onder contract met de vzw AELR (Vrienden van de Luchtvaartafdeling). De Luchtvaartafdeling wist haar collectie met enkele bijzondere objecten uit te breiden. Het meest in het oog springende stuk was ongetwijfeld de tweemotorige Avro Anson (inv. 200800328 ). De sectie Luchtvaart was reeds lang naar dit toestel op zoek. Het werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door het Coastal Command en later door de 15de Wing gebruikt, maar de oudste versie van het vliegtuig dateert van 1935. Het werd jarenlang op vele plaatsen als verbindings- en transportvliegtuig ingezet en in België verdween het pas in 1953 uit circulatie. Na een jarenlange zoektocht werd het Museum door een Britse firma gecontacteerd, Retro Aviation. Hun Anson, van het type Mk 19 gebruikt in de burgerluchtvaart, verschilde lichtjes van de militaire Mk 1 of Mk 2-versies, maar had nu wel een hele loopbaan in België achter de rug. Het toestel vloog eerst voor de Compagnie des Chemins de Fer du Congo Supérieur aux Grands Lacs Africains. Tussen 1950 en 1953 werd onze Anson bij Sabena ingezet. Dan ging het naar Coastal Air Transport, een kleine maatschappij die in Het Zoute was gebaseerd en tot het einde van de jaren ‘50 passagiers en goederen van onze kust naar Engeland vervoerde. Ten slotte kwam het vliegtuig op het vliegveld van Wevelgem terecht, als eigendom van de Golden River Aviation Club. In 1971 werd het uit de Belgische registers geschrapt en vertrok het naar GrootBrittannië, zijn land van herkomst. Onze Anson vereist weliswaar een grondige restauratie, maar is nagenoeg volledig. Geen enkel deel is verwrongen of zwaar beschadigd en daarenboven beschikken we over talrijke wisselstukken. Deze mooie machine met lage vleugelaanzet en twee motoren van 385 pk is werkelijk een uniek stuk, dat nergens anders in Europa staat tentoongesteld. In totaal werden 110 stukken aan de inventaris toegevoegd: instrumenten, historische souvenirs of uitrustingstukken.
59
60
Hét project voor de luchtvaartafdeling (maar in feite voor het volledige Museum!) is uiteraard de renovatie van de Grote Hal. Er werden talrijke vergadering gehouden (zowel intern als met de Regie der Gebouwen) en verschillende rapporten opgesteld, die een antwoord bieden op de talloze praktische vragen die de renovatie oproept. Er werd over dit onderwerp ook ruimschoots naar buiten toe gecommuniceerd. Er kwamen inderdaad heel wat vragen vanuit het publiek en de media over de stand van zaken en de gevolgen van de renovatie voor de toegankelijkheid van het Museum. De boodschap was duidelijk: er kunnen nu nog geen definitieve antwoorden worden gegeven vermits het project nog volop in de studie- en evaluatiefase zit. Eén ding is echter zeker: de renovatie van de hal is onontbeerlijk. Tijdelijke ongemakken zullen heel waarschijnlijk niet kunnen worden vermeden, maar dat is de prijs die nu eenmaal moet worden betaald. Om de bezoeker ondertussen toch zo goed mogelijk te ontvangen, werkte de afdeling een chronologisch parcours uit, dat de vliegtuigen in een historisch perspectief plaatst. Grote panelen, opgesteld op strategische plekken in de hal, vertellen de geschiedenis van de luchtvaart en de technische evolutie. Er werd in 2007 ook verder gerestaureerd. De Dragon Rapide (een Brits transportvliegtuig, inv. 9602068), de A-26 (een Amerikaanse bommenwerper, inv. 9602068), de Mosquito DH98 (werkelijk een uniek stuk, daar de nachtversie van deze jager enkel in het KLM en in een Australisch museum te zien is, inv. 9602041) en de Belgische Tipsy Belfair (inv. 200400377) zouden tegen de zomer van 2009 moeten afgewerkt zijn. Een uiterst zeldzame Clerget motor (inv. 1106557) werd volledig nagekeken en opgekalefaterd.
Deze restauratieprojecten konden evolueren dankzij een vruchtbare dialoog tussen de vrijwilligers van AELR en de luchtvaartafdeling. Er was in 2007 ook heel wat beweging. Zo vertrok één van onze SV-4B (ongeveer het beroemdste Belgische toestel, inv. 9602037) naar de basis van Bevekom. Een Tiger Moth DH 82 A (inv. 9800300) en een MiG-17 werden uitgeleend aan Florennes, om de zestigste verjaardag van de basis luister bij te zetten. Onze tweemotorige Dornier 28 (inv. 9702391) kwam uit Oostende terug. Het toestel werd jarenlang ter beschikking van een technische school gesteld en werd nu naar de buitenreserve van Vissenaken overgebracht. De stratosferische gondel (inv. 200501019) waarmee Professor Piccard in 1931 tot op 16.000 meter hoogte klom, werd voor de tijdelijke tentoonstelling “La traversée des Alpes” aan het Musée Suisse des Transport in Luzern (Zwitserland) uitgeleend. De afdeling werkte trouwens ook mee aan de “Dagen van Defensie” in Koksijde en was daar met een Auster AOP.6 (inv. 9602367 ) aanwezig. In het kader van onze algemene dienstverlening verwelkomde de luchtvaartafdeling opnieuw twee weken lang studenten van INRACI (Institut de Radioélectricité et de Cinématographie) voor praktische camera-oefeningen. Dit begint nu stilaan een traditie te worden. De Grote Hal kon ook op persbelangstelling rekenen. Zoals reeds aangegeven, ging de aandacht vooral uit naar de geplande werkzaamheden. Het item kwam zelfs in het TV-journaal van VTM aan bod. De afdeling blikte ook naar de toekomst en ging in 2007 van start met de voorbereiding van een grote tijdelijke tentoonstelling over de eerste Belgische vliegenier, baron Pierre de Caters. In 2008 zal het immers honderd jaar geleden zijn dat een Belg voor de allereerste keer in de geschiedenis een gecontroleerde vlucht maakte. Baron de Caters was een enthousiaste auto- en motorbootpiloot en hij werd dan ook heel natuurlijk aangetrokken door de luchtvaart die op dat ogenblik een nieuwe en populaire sport was. In september 1908 schafte hij een eerste Voisin driedekker aan. Zijn pogingen liepen echter op niets uit en hij bestelde daarom een Voisin tweedekker met een krachtiger motor. Daarmee werd hij op 30 november 1908 de eerste Belgische piloot. Nadien nam de baron aan talloze luchtvaartshows en wedstrijden deel, tot zelfs in Polen, Rusland, Turkije, Egypte en India toe. De Voisin-Farman van de Caters weerstond de tand des tijds echter niet. Het Museum heeft dan ook besloten een replica op ware grootte na te bouwen. Afspraak in november 2008 voor de inhuldiging en viering.
61
62
B/ LANDMATERIEEL De afdeling Landmaterieel is opgesplitst in drie onderafdelingen: “Voertuigen”, “Artillerie - Genie” en “Transmissiematerieel”. De bezoekers krijgen in feite slechts het topje van de ijsberg te zien. Op het vierkante binnenplein staat immers een aantal stukken opgesteld, maar het leeuwendeel van de verzameling bevindt zich, wegens plaatsgebrek in Brussel, in het buitendepot van Kapellen. Ook in 2007 wist de afdeling haar collectie flink uit te breiden. In totaal konden 382 nieuwe objecten aan het patrimonium worden toegevoegd. Opvallend was de aangroei voor de onderafdeling “Transmissiematerieel”, die 323 stukken aanbracht. De afdeling verkreeg inderdaad een legaat van de familie van een overleden privé-verzamelaar. Zo kwam er allerhande interessant materieel in ons bezit. Het personeel werkte verder aan de restauratie van de collectiestukken. Vooral de Sherman 76 mm HVSS (inv. 200200980), de M74 Sherman TRV (inv. 200000136) of de Humber Mk4 (inv. 9601041) kunnen hier worden geciteerd. De afdeling Landmaterieel deelt kennen en kunnen ook graag met de buitenwereld. Hiervan getuigt een samenwerking met leerlingen uit Kapellen. De tankjager Sturmgeschutz III, ondergebracht in onze reserve van Kapellen, kreeg in het verleden een verkeerde loop aangemeten. Onze ploeg stelde de vergissing snel vast. Er werd contact opgenomen met een locale school (het Koninklijk Technisch Atheneum van Kapellen) om de correctie uit te voeren; werkje dat heel wat technische vaardigheid evenals het nodige materieel vereist. De laatstejaarsleerlingen van de afdeling “Lastechnieken” en hun leraars kwamen eerst ter plaatse vaststellen wat er juist diende te gebeuren om, enige tijd later, over te gaan tot het afbranden van de oude (valse) loop en het op maat branden en professioneel bevestigen van de nieuwe correcte loop. Het project werd in 2006 opgestart en in 2007 afgewerkt. Net zoals vorige jaren nam de afdeling Landmaterieel deel aan talrijke externe manifestaties en herdenkingen, wat het imago van het KLM enkel maar ten goede kan komen. Onze collectiestukken waren zo in Bergen, Koksijde, Ursel of Bastogne aanwezig. De sectie was ook in het buitenland actief, namelijk op de bevrijdingsfeesten in Wassenaar (Nederland), maar vooral in Groot-Brittannië. Op 12 juni nam de afdeling Landmaterieel deel aan de Household Cavalry Pageant 2007 ter gelegenheid van de opening van het Household Cavalry Museum in Londen. Onze Daimler A/C (inv. 961072), Staghound A/C (inv. 200000204), AEC Matador A/C Mk II (inv. 9900722) en Humber S/
Aanwezigheid in Ursel
C Mk II (inv. 200200899) waren dus te zien tijdens een optocht die de geschiedenis van het Britse regiment herdacht. Dat regiment nam onder andere deel aan de bevrijding van Brussel in 1944. Deze gebeurtenis werd uitgebeeld met een colonne van een zestigtal historische voertuigen, waaronder de vier van onze instelling. Vermits het KLM enkele zeer zeldzame Britse exemplaren bezit, die zelfs in het Verenigde Koninkrijk niet meer in rijdende toestand te zien zijn, werd onze afdeling uitgenodigd om aan de Pageant deel te nemen. HM Koningin Elisabeth II en 7.000 toeschouwers woonden de parade bij. Deze verplaatsingen in binnen- en buitenland worden grotendeels mogelijk gemaakt door de medewerking van de vzw “Tank Museum” en zijn vrijwilligers.
63
64 C/ MARINE De Sectie Marine heeft haar vaste stek in de Grote Hal. In eerste instantie staat de sectie in voor de studie, de bewaring, het dagelijkse beheer en de opwaardering van het maritieme patrimonium, dat zich trouwens jaarlijks fors uitbreidt. Anderzijds houdt de afdeling zich bezig met het onderzoek naar en de studie van de (Belgische) maritieme geschiedenis. Op 1 augustus 2007 sloot de tijdelijke tentoonstelling “De zee, een poort op de wereld” de deuren. Deze expo, ondergebracht in een vleugel van de benedenverdieping van de Bordiauhal, werd ingericht ter gelegenheid van de 175ste verjaardag van de Belgische Marine. Vanaf die datum hield de sectie Marine zich dan ook bezig met de afbraak van deze tijdelijke tentoonstelling en de opbouw van de semi-permanente opstelling in de Grote Hal. In oktober werd een werkgroep samengesteld met het oog op de inrichting van een permanente en kwalitatieve voorstelling in een uitgebreide marineruimte. In 2007 werden verschillende nieuwe stukken aan het patrimonium toegevoegd en in CollecPro ingevoerd. We denken hierbij aan: - het schaalmodel van de motorminesweeper (MMS) M193. Dit schip had een Engels-Belgische bemanning. In augustus 1943 kreeg een louter Belgische bemanning (Royal Navy Section Belge – 118de flottielje) controle over het schip. Na de Tweede Wereldoorlog werd de M193 door de Royal Navy aan de nieuwbakken Belgische Zeemacht overgemaakt (inv. 200700418); - het schaalmodel van de poolbasis Koning Boudewijn in Antarctica. In 1957 werd een Belgische Zuidpoolbasis opgericht in de Leopold III-baai. Vele landgenoten verbleven in deze Koning Boudewijn-basis. De basis werd in 1961 gesloten maar Belgen bleven tot 1970 van poolexpedities deel uitmaken (inv. 200700419, 200700420); - een kader met de crests van de zes Belgische hoogzeemijnenvegers (algerine-klasse). De zeemacht verkreeg deze 6 hoogzee-escorteurs-mijnenvegers op 4 april 1949 van de Britse Marine in het kader van het nakomen van een Belgische verplichting binnen de NAVO. De algerines bleven in dienst tot de Belgische regering in het begin van de jaren ‘70 de beslissing nam om modernere fregatten aan te kopen (inv. 200700422); - een oefenmijn van de Belgische Marine. Deze werd op alle mijnenjagers van de Belgische Marine gebruikt.
Ten slotte heeft de sectie Marine, na het succes van de tijdelijke tentoonstelling en door goede contacten met de familie, enkele bezittingen van Commodore Timmermans (1899 - 1969) aan het patrimonium van onze instelling kunnen toevoegen. Het ging hier om vrij unieke stukken die getuigden van de deelname van de Commodore aan de landing in Normandië: een “Distinguished Service Cross” (U.K.) (inv. 200701192), een onderscheiding “Legionnaire Legion of Merit” (U.S.A.) (inv. 200701193), een ridderkruis in de “Légion d’Honneur” (inv. 200701194), een vlag “White Ensign” van de Royal Navy (inv. 200800051) en enkele documenten (“Booklet C : France North Coast March 1944” en een “Carte des états de services de guerre du combattant 1940 – 1945”). De Sectie Marine beheert de schepen Avila en Meuse. De technische dienst van de Sectie stond ook in 2007 in voor de restauratie van deze unieke vaartuigen, tentoongesteld op het driehoekige binnenplein van het Museum. Tegelijkertijd werd ook het dossier voor de overdekking van het koninklijke jacht opgesteld. Dit project zal zich vermoedelijk in 2008 concretiseren. De Sectie Marine van het KLM verzorgde ook in 2007 de contacten met de buitenwereld. Vooral met de Marinecomponent in Zeebrugge werd er vruchtbaar samengewerkt, o.a. voor het verwerven van stukken met een historische waarde. De afdeling was met enkele collectiestukken ook aanwezig op de feestelijkheden “100 jaar zeehaven Zeebrugge” in het Provinciaal Hof te Brugge. Voorts werd de Sectie Marine in december vereerd met een bezoek van een delegatie van de HMS Belfast, onderdeel van het Imperial War Museum te Londen. Dat was een aangename bevestiging van groeiende contacten en banden met onze Engelse collega’s.
65
66 D/ DRAAGBARE VUURWAPENS De wapenwetgeving van juni 2006 had verstrekkende gevolgen voor burgers in het bezit van vuurwapens. Dit was ook in 2007 nog voelbaar. Heel wat mensen (er kwamen zo’n 250 aanvragen binnen) wensten te weten hoe ze legaal in het bezit van hun wapens konden blijven en kwamen die informatie bij het KLM zoeken. Ook officieel werd er in dit verband een beroep op het Museum gedaan. De verantwoordelijke van de afdeling Vuurwapens werd immers aangezocht om deel uit te maken van een nieuwe consultatieve commissie bij FOD Justitie en hij werd ook uitgenodigd om een lezing te geven voor de CommissieJustitie van de Kamer. De verzameling breidde in 2007 ook weer flink uit. Niet minder dan 383 stukken werden opgenomen. Daarvoor werd iets meer dan 29.000 euro uitgetrokken. Deze verzameling was niet enkel in het KLM zelf te bewonderen. De afdeling Vuurwapens werkte immers aan talrijke tentoonstellingen mee en leende verschillende objecten voor langere bruikleen uit. Heel wat tijd werd opgeslorpt door de herinrichting van de “Technische Zaal”. Deze geeft een overzicht van de reglementaire bewapening bij het Belgische leger in de 19de eeuw, is één van de oudste zalen van het Museum, maar was wel aan een opfrissing toe. Daarom werden er tekstpanelen, videobeelden en iconografisch materiaal verwerkt in een opstelling die de echter toch ook de geest en de traditie van de verzameling in ere houdt. Dankzij deze ingrepen werd een uiterst technisch onderwerp toegankelijk voor een breder publiek. Inhuldiging van de vernieuwde zaal werd gepland voor januari 2008.
67 Wetenschappelijk Departement III Het Documentatiecentrum (met archief, bibliotheek, prentenkabinet, fototheek, cartotheek en affiches in de kelders van de Bordiauhal, maar ook met drie specifieke technische documentatiecentra voor luchtvaart, landmaterieel en marine, gehuisvest in de Grote Hal) is als het ware de schatbewaarder van het “papieren geheugen” en illustreert de militaire geschiedenis in de ruimste zin van het woord. Het vertelt het verhaal van landen, bevolkingen en legers in oorlog. Het Belgische militaire verleden van de 16de tot de 20ste eeuw neemt een centrale plaats in. Het departement moet zijn collecties niet enkel conserveren en beheren, maar ook – en vooral – deze schatten via de leeszalen ter beschikking van het publiek stellen. Een niet te verwaarlozen percentage van deze bezoekers komt uit de militaire wereld of is op één of andere manier aan Defensie verbonden, maar het zijn toch vooral (amateur) historici of genealogen die de verzamelingen komen raadplegen. Bij de archieven zijn het daarom de persoonlijke dossiers van soldaten, onderofficiers en officiers die het meest worden ingekeken. De leeszaal van de centrale bibliotheek
Er dient toch ook meteen te worden vermeld dat met 9 à 10 lezers per dag de maximale capaciteit van de centrale leeszaal ongeveer is bereikt. De infrastructuur is inderdaad tamelijk beperkt. Het Documentatiecentrum wordt ook heel dikwijls van buitenaf geraadpleegd. Dat kan bijvoorbeeld door de catalogus, on-line beschikbaar via www.klm-mra.be => Documentatie => Biblio on line. Tot nu toe werden er
68
123.000 referenties opgenomen. Dat aantal stijgt elk jaar, dankzij de aanwinsten van de dienst. In 2007 kreeg de bibliotheek er ongeveer 800 titels bij. Honderden brieven, e-mails en telefoontjes lopen eveneens bij de dienst binnen. De algemenere vragen worden door het zaalpersoneel beantwoord en de historici van de instellingen behandelen gemiddeld zo’n dertig dossiers per maand. Het gaat hier dan om grondige analyses. Gelukkig kan ook het documentatiecentrum op de hulp van vele vrijwilligers rekenen. Net zoals andere afdelingen breidde ook het documentatiecentrum de collecties uit. Zo verkreeg de cartotheek 700 kaarten, waaronder heel wat stafkaarten. Bij gebrek aan een verantwoordelijke voor de afdeling blijft dit fonds echter onontgonnen en dus ruimschoots ondergebruikt.
A.-P. de Kat, Soldaat, potlood en aquarel op papier, 1915, inv. 200710017
Een andere opmerkelijke aanwinst waren de notitieboekjes van Paul Cornesse, oorlogsvrijwilliger bij het 1ste regiment Grenadiers van november 1914 tot augustus 1919. Deze memoires, in dagboekvorm, werden tweemaal herschreven en herwerkt door hun auteur. Het zijn juist deze drie successieve versies die uiterst interessant zijn: ze tonen immers de mentaliteitsevolutie van de maatschappij (en in het bijzonder van de oudstrijders) tegenover de Eerste Wereldoorlog. De boekjes zijn vergezeld van 200 onuitgegeven foto’s. In totaal werd er 16.427 euro uitgegeven voor verschillende aankopen. Opvallendste stukken hier zijn twee rekruteringsaffiches uit 1790, in het Frans én het Nederlands, die jonge mannen oproepen om zich in te lijven bij het “Nederlants regiment” of de “Légion Belgique”.
De fototheek kreeg er dan weer 88 opnames over de manoeuvres van de cavalerie uit 1892-1894 bij. De foto’s zijn buitengewoon scherp en zullen dus zeker een uitstekend instrument voor de studie van uniformen zijn. Het prentenkabinet kocht 19 tekeningen van Anne-Pierre De Kat uit ’14-’18 aan. De Kat was oorlogsvrijwilliger en lid van de “Section artistique” van het Belgische leger. Ook de luchtvaartbibliotheek werd gevoelig uitgebreid, zowel door aankoop als door schenking. Dit technisch documentatiecentrum kon trouwens 1.760 lezers ontvangen, d.w.z. een stijging van 17% tegenover het jaar 2006. Het technisch documentatiecentrum Marine werkt uiteraard eveneens volgens de directieven van het Wetenschappelijk Departement III dat ook alle zeggenschap over deze archieven heeft. Het dagelijkse beheer was in 2007 echter in handen van de Sectie Marine, gesteund door de vrijwilligers van de vzw “Vrienden van de Sectie Marine”. Zij zorgden voor de registratie in de databanken van het Museum. Op het einde van 2007 telde het technisch documentatiecentrum Marine ruw geschat 3.000 boeken, 400 kaarten, 1.000 specifieke dossiers, 1.000 scheepsplannen, 10.000 tijdschriften en 2.500 foto’s. In oktober 2007 werd onder supervisie van Departement III een project opgestart. Einddoel hiervan is een publicatie van de marinearchieven van het KLM. A.-P. de Kat, Portret van soldaat Craey, Oost-Indische inkt op papier, 1916, inv. 200710020
Wetenschappelijk Departement III staat ook in voor alle reproductieaanvragen die bij het Museum binnenkomen. In 2007 liepen 120 dossiers binnen; 600 fotografische reproducties gingen zo de deur uit. Deze dienstverlening draagt ongetwijfeld ook tot de uitstraling van de instelling bij.
69
70
Tegelijkertijd ijvert het centrum eveneens voor de opwaardering van de collecties. Zo werd er een grootschalig project opgestart: de creatie van een virtuele inventariszaal. Sinds enkele maanden worden de onderzoeksinstrumenten progressief gedigitaliseerd om ze in een volgend stadium “on line” te kunnen plaatsen. Voorrang wordt verleend aan fondsen die een meerwaarde aan de nationale en internationale wetenschappelijke gemeenschap bieden. Momenteel wordt vooral de “Blauwe reeks” gedigitaliseerd.
Uit de fototheek : reeks “Aubert”, ca. 1866, inv. DB-(a)13526
Voor de bibliotheek kunnen zelfs een aantal werken op voorhand (on line) worden gereserveerd zodat ze klaar liggen wanneer de bezoeker naar de leeszaal komt. In de leeszaal van de bibliotheek en het documentatiecentrum heeft het publiek toegang tot volgende databanken: CollecPro (objectendatabank), BiblioPro (bibliotheeken tijdschriftenbestand), AirCrash (database met de lijst van de neergestorte vliegtuigen op Belgische bodem met hun bemanning), Dossiers officieren (index op naam van de officieren) en ten slotte een eenvoudige toegangsindex op het zogenaamde Russische Archieffonds. Naast CollecPro beschikt het Museum dus ook nog over de bibliotheeksoftware BibPro. Hierin zijn op dit ogenblik bijna 123.000 verschillende titels verwerkt, waaronder een 30.000 tijdschriftartikels.
Externe reserves Het Legermuseum maakt, wegens plaatsgebrek in Brussel, gebruik van externe reserves. Deze zijn gesitueerd in Tervuren, Vissenaken en Kapellen. Tervuren In blok U van de kazerne Panquin te Tervuren worden om en bij de 14.000 uniformen en uitrustingstukken “post 1945” bewaard, waarvan een deel nog op een correcte inventarisering wacht. De bewaaromstandigheden in Tervuren zijn echter verre van optimaal omdat enerzijds de beschikbare ruimte te beperkt is (de reserve zit vol) en anderzijds er een te hoge relatieve vochtigheid wordt gemeten. Dit leidde in 2006 tot een ernstige schimmelinfectie. Door het plaatsen van enkele luchtontvochtigers kon de relatieve vochtigheid min of meer onder controle worden gehouden en werden extreme schommelingen vermeden. Het schimmelprobleem is hierdoor echter niet opgelost. Om in Tervuren meer plaats te maken, werd in 2007 de procedure opgestart voor de aankoop van zes modulaire containers voor opstelling in Vissenaken. De bedoeling is vervolgens dat de vele dubbels in veelvoud naar Vissenaken worden afgevoerd met behoud van een of twee exemplaren in Tervuren. De vrijgekomen ruimte moet ons toelaten om de aanwinsten uit de naoorlogse periode een beter onderkomen te bezorgen maar ook om de in Tervuren resterende collectie op een betere manier op te bergen. Doelstelling voor 2008 blijft evenwel het grondig reinigen van de door schimmel aangetaste uniformen en hoofddeksels. Omdat het één voor één behandelen van de aangetaste uniformen een bijzonder arbeidsintensieve en tijdrovende karwei is, zal hier vermoedelijk met een externe firma worden samengewerkt. Vissenaken Het depot van Vissenaken wordt hoofdzakelijk als externe reserve voor de luchtvaartafdeling gebruikt. Toch is er ook landmaterieel te vinden, evenals objecten van Wetenschappelijk Departement I. De toestand van de loods 10 is evenwel slecht. Er is geen verwarming en op sommige plaatsen regent het binnen. De loods is eigenlijk “ongeschikt” om collectiestukken te bewaren want de omgevingscondities voldoen niet aan de eisen van een museumdepot. Met de plaatsing van de zes containers, die afgesloten kunnen worden en waarin de temperatuur stabiel kan worden gehouden, proberen we dit te verhelpen. Met deze containers creëren we een reserve in een reserve die ons moet toelaten om een deel van onze multipels uit de collectie uniformen van Tervuren over te brengen.
71
72
Kapellen Naar goede gewoonte hield de reserve van Kapellen opendeurdagen. Kapellen is trouwens de enige buitenreserve die soms door het publiek kan worden bezocht. Een geleid bezoek aan de voertuigencollectie met een dynamische demonstratie van de pantsers was mogelijk op 12 augustus en 9 september. Zoals elke keer oogstte het initiatief heel wat succes.
Opendeurdag in Kapellen
73 Bruikleen
Objecten verlaten het Museum...
Van de 28 aanvragen die het Museum in 2007 ontving, leidden er 16 effectief tot een bruikleen. De rest werd geweigerd omdat de aanvragen niet voldeden aan de voorwaarden (vooral omwille van een te beperkte duur van de tentoonstelling) of werden door de organisatoren zelf geannuleerd. Aan deze cijfers moeten zeven dossiers worden toegevoegd die in 2006 werden opgestart maar waarvan de bruikleen pas in 2007 plaatsvond. Zoals in het vorige jaarverslag kon worden gelezen, is de voorbereiding van een bruikleen vrij arbeidsintensief. Deze taak wordt gecentraliseerd door Wetenschappelijk Departement I. Er is niet alleen de administratieve afwikkeling met onder meer het opstellen van de nodige contracten (akte van tijdelijke bruikleen), de controle van de verzekeringspapieren, het afspreken van een datum voor het afleveren van onze voorwerpen. Er is ook de volledige inhoudelijke voorbereiding. Dit gaat van het bijsturen van de lijst van gewenste voorwerpen en het voorstellen van alternatieven tot het tentoonstellingsklaar maken van de objecten (uithalen, reinigen, fotograferen, inpakken en vervoeren, ...). Uiteindelijk werkte het KLM in 2007 aan 10 tentoonstellingen in het binnenland en 6 in het buitenland mee. Circa 130 voorwerpen verlieten daardoor tijdelijk de instelling. In praktijk betekent dat ongeveer 32 werkdagen werden besteed aan de directe begeleiding van onze voorwerpen. Ervaring wijst uit dat deze begeleiding, zowel bij de opbouw als bij de afbraak van de tentoonstelling, niet alleen sterk door de bruikleenaanvragers wordt geapprecieerd maar dat ze de kans op schade en verkeerd
74
behandelen van onze voorwerpen wel degelijk beperkt. Onnodig te vermelden dat onze medewerking aan externe tentoonstellingen een gedroomde manier is om onze collecties en onze instelling naar buiten toe te promoten. Het aantal aanvragen bewijst dat onze politiek van samenwerking door vele vertegenwoordigers uit het veld geapprecieerd en naar waarde geschat wordt.
... om helemaal “down under” , in Canberra, te worden tentoongesteld.
Enkele in het oog springende tentoonstellingen waaraan het KLM zijn medewerking heeft verleend: - Remembering Herbert Hoover and the Commission for the Relief of Belgium, die na afloop van de tentoonstelling in ons museum (januari 2007) eveneens in Leuven, Antwerpen en ten slotte in Bergen werd getoond: bruikleen van hoofdzakelijk documenten, foto’s en affiches; - “Dit is onze geschiedenis! Een 50-jarig Europees avontuur” Brussel, Tour & Taxi : bruikleen van een meisjesjurk in de kleuren van de vlaggen van de geallieerden en gedragen tijdens de bevrijding van 1944; - “Schitterend Europa. Juwelen uit Europese vorstenhuizen”, Brussel, ING,: een schilderij van Anne-Louis Girodet-Trioson, “Portret van Napoleon”; - Pharaons Noirs, sur la piste des 40 jours, Musée de Mariemont, Mariemont - Aosta en vervolgens Firenze (Italië) voor de expo A Bon Droyt. Epées d’hommes libres, chevaliers et saints waarvoor twee van de vroegmiddeleeuwse zwaarden uit de collectie van de Hallepoort in bruikleen werden gegeven; - Canberra, War Memorial Museum (Australië), To Flanders Fields 1917 waar vijf kunstwerken van onze collectie werden tentoongesteld in het kader van de 90ste herdenking van de deelname van de Australische troepen tijdens de slag in Passendale; - Manchester, Imperial War Museum North, Animals at War, die eerst in het Imperial War Museum in London was opgebouwd en waarvoor het Museum uit de collecties 1914-
1918 de volgende voorwerpen ter beschikking stelde: een postduif, een oorbescherming voor paarden en een beeld van biscuit met de voorstelling van een soldaat met hondenkar. - Luzern, Musée Suisse des Transports, (Zwitserland), La Traversée des Alpes. La voie aérienne, le ballon stratosphérique d’Auguste Piccard, aan wie we de gondel van de befaamde Piccard-luchtballon in bruikleen gaven.
Bewaargevingen Het Museum kwam ook tegemoet aan een buitenlandse depotaanvraag (bruikleen lange duur) en plaatste in de permanente opstelling van het Imperial War Museum een volledige mannequin met uniform en uitrusting van een Ardense Jager van het einde van de jaren 1930.
Informatisering van de collecties CollecPro, de overkoepelend objectendatabank, telde eind 2007 ongeveer 115.500 voorwerpen. Dit zijn er 3.500 meer dan het jaar voordien, waarvan er 1.350 als nieuwe aanwinst werden genoteerd. Van ca. 24.000 objecten beschikken we niet enkel over een basisregistratie (de minimale informatie) maar ook over een zogenaamde uitgebreide beschrijving. Het zal de uitdaging voor de toekomst blijven om systematisch de bestaande minimale naar uitgebreide beschrijvingen om te zetten. CollecPro is niet alleen een objectendatabank maar tevens een instrument bij het dagdagelijkse beheer van de collecties. Ze omvat volgende modules: - reproducties (voor het beheer van zowel digitale als analoge opnamen); - bruiklenen (voor het opvolgen van alle uitgaande bruiklenen en bewaarnemingen); - restauraties (voor het stockeren van de interne en externe restauratieverslagen maar ook voor het opmaken en afdrukken van de toestandsverklaringen); - beschrijving (voor het verzamelen van alle administratieve en wetenschappelijke documentatie per object); - herkomst (een onderdeel dat gebruikt wordt voor de registratie van aanwinsten).
75
76
CollecPro is een huisgemaakte applicatie, geschreven in FileMaker Pro. Vermits de ontwikkeling intern gebeurt, kan ook eenvoudig op specifieke behoeften worden ingespeeld en wordt er permanente aandacht aan de gebruiksvriendelijkheid van het collectiebeheersysteem geschonken. We werken voor het ontsluiten van onze collectie voorlopig nog niet met een thesaurus – een hiërarchische lijst van aanverwante termen – maar wel met een gecontroleerde woordenlijst (de “authority list”). Hierin werd een nieuwe categorie “oorlogsartisanaat” aangemaakt om onze collectie “oorlogskunst” beter te onderscheiden en toegankelijk te maken. Verder werden een aantal deelcollecties (maquettes artillerie, vliegtuigen en marine, tekeningen, foto’s) naar de andere departementen overgeheveld, terwijl maquettes van speelgoed e.d. nu systematisch bij Departement I worden ingedeeld. Alhoewel thesauri de laatste jaren in museale context meer en meer ingang vinden, is het opstellen, het onderhouden en eventueel vertalen van een thesaurus een bijzonder tijdrovende zaak. Eerder dan een keuze te maken voor een welbepaald systeem, zijn we van oordeel dat een gedetailleerde en gecontroleerde begrippenlijst vaak even efficiënt werkt als een thesaurus en bovendien eenvoudiger te implementeren en te onderhouden is. Zowel CollecPro als BibPro zijn via onze website consulteerbaar. Onze website wordt op dit ogenblik gehost vanuit de Koninklijke Militaire School, maar dit systeem heeft zijn beperkingen getoond. Er zal worden onderzocht hoe op een iets eenvoudigere manier bijkomende e-services kunnen worden aangeboden. Eind 2007 telden we 179 toestellen waarvan 11 servers (mail, Back up 1 en Back up 2, DNS 1 en 2, Filemaker Server 1 en 2, Portfolio Server) en 168 werkposten waarvan er 29 op WinXP en 139 op Mac OSX draaien. Via 10 stand alone en 48 netwerkprinters kunnen de gegevens worden afgedrukt. In 2007 werden alle consoles van de Bordiauhal op het interne netwerk aangesloten. Hiermee is deze zaal de eerste die volledig in het KLM netwerk werd opgenomen.
77
78 WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN
1/ Publicaties van medewerkers Ilse Bogaerts - (met J.-C. Liénart), L’influence des grands pays européens sur l’uniforme de la Marine belge, in ICOMAM, 50 Papers on Arms and Military History 1957-2007, Leeds, 2007, p. 275-292. - Het uniformvocabularium van de Belgische Marine, in: C. Koninckx en M. Verhulst (ed.), De zee: een poort op de wereld, Brussel, 2007, pp. 110-127. - A Belgian ambassador’s uniform, in: ICOM’s Costume Committee Proceedings from the 58th Annual Conference 9-13th October 2006, Kopenhagen, 2007, pp. 44-48. - The Blue Smock: a Workshirt becomes a Uniform and a Belgian National Symbol, in: Proceedings of the ICOMAM symposium 2006: Uniforms yesterday, today and tomorrow, Brussel, 2007, pp. 88-94. Piet De Gryse Twee catalogusnotities in : M. Scalini, A Bon Droyt. Epées d’hommes libres, chevaliers et saints, Milaan, 2007. Gregory De Smet - Le Fort de Tancrémont dans les combats de mai-juin 1940, in 39/45 Magazine, nr. 245, mei 2007, pp. 4-10. - Un contingent « Onusien » en Corée – Le bataillon belge dans la première bataille de l’Imjin, in Ligne de front nr.7, oktober 2007, pp. 68-77. - USS Wahoo – The one boat wolf pack, in Navires & Histoires nr. 45, december 2007, pp. 60 – 69 - Le Circuit européen de 1911 – Première partie, in Brussels Air Museum Magazine, nr. 136, december 2007, pp. 2-9. Guy Deploige De eervolle onderscheidingen van de verzameling-Brouwet in het Koninklijk Legermuseum, Brussel, 2007, 400 p.
Anne Godfroid - Le Comité de Politique nationale au service du séparatisme rhénan? La défense nationale et la politique rhénane du CPN, in Actes du XXXIIe Congrès international d’histoire militaire. Nation, nationalisme et armée, Commission allemande d’histoire militaire, Potsdam, augustus 2007, pp.393-398. - Archives and Service to the public, in Mars & Janus. International Newsletter for Military Archives, n°10, fall-winter 2007, pp.11-13. Pierre Lierneux - Samenwerking met Scaillet (Th.) en Markovitch (L.), Le camp scout de La Fresnaye. Cinquante ans d’histoire 1938-1988, Brussel, 2007. - Genèse des collections d’uniformes du Musée Royal de l’Armée de Bruxelles, in Actes du symposium de l’ICOMAM 2006: Les uniformes au passé, au présent et au futur, Brussel, 2007, pp. 164-173. Patrick Nefors In memoriam Richard Boijen, in : Mars & Janus. International Newsletter for Military Archives n°9 (2007/1), p.6. Natasja Peeters - Zugewanderte Künstler in Antwerpen in der Frühen Neuzeit, in: K.J. Bade, P.C. Emmer, L. Lucassen en J. Oltmer (ed.), Enzyklopädie Migration in Europa vom 17. Jahrhundert bis zur Gegenwart, Paderborn, 2007, pp. 1108-1110. - (met H. Dubois), Het mythologische decor van de Torre de la Parada, in: J. Vander Auwera en S. Van Sprang (ed.), Rubens, een genie aan het werk, Rondom de Rubenswerken in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Tielt 2007, pp. 250-253 (ook verschenen in het Frans en het Engels). - Rubens’ altaarstukken in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, in: J. Vander Auwera en S. Van Sprang (ed.), Rubens, een genie aan het werk, Rondom de Rubenswerken in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Tielt, 2007, pp. 157-159 (ook verschenen in het Frans en het Engels). - Het geheim van Rubens’ succes, Muziek & woord (Cultureel programmablad van Klara), nr. 396, september 2007, pp. 16-17. - De afdeling “Militaire Kunst”’, in Vizier, driemaandelijks infoblad van het Koninklijk Legermuseum nr. 35, sept. 2007, pp. 1-2 (ook in het Frans verschenen). - Peter Paul Rubens en de kunstmarkt in de eerste helt van de zeventiende eeuw, In de schaduw van Rubens, in Kunsttijdschrift Vlaanderen nr. 317, jg. 56, sept. 2007, pp. 190-193. - 11 catalogusnotities in: S. Hautekeete (ed.), Tekeningen uit Nederlands Gouden Eeuw in de verzameling van Jean de Grez (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel/Rembrandthuis Amsterdam), Gent 2007, meerbepaald : ‘Jacques de Gheyn II (Antwerpen 1565-Den Haag 1629), Studie
79
80
van zes koppen naar Lucas van Leiden’, p. 30-32 ; ‘Jacques de Gheyn II (Antwerpen 1565-Den Haag 1629), Studie van Christus aan het Kruis’, p. 27-29 ; ‘Abraham Bloemaert (Gorinchem 1564/66-Utrecht 1651), Studieblad met vrouwenkoppen, handen, armen en buste’, p. 48-50 ; ‘Abraham Bloemaert (Gorinchem 1564/66-Utrecht 1651), Het triktrakspel’, p. 45-47 ; ‘Abraham Bloemaert (Gorinchem 1564/66-Utrecht 1651), Twee koppels hanen en kippen, opgehangen aan hun poten’, p. 42-44 ; ‘Abraham Bloemaert (Gorinchem 1564/66-Utrecht 1651), Hoeve met rustende herder, p. 39-40 ; ‘Reinier Nooms (alias ‘Zeeman’) (Amsterdam 1623/24-Amsterdam 1664), Twee Hollandse fluitschepen: De Liefde en Het Gele Fortuin’, p. 126-128 ; ‘David Bailly (Leiden 1584-Leiden 1657), Vermeend portret van Professor Scriverius (voorheen Schrevelius)’, p. 65-67 ; ‘Jacques de Gheyn II (Antwerpen 1565-Den Haag 1629), Vier studies van een naakte vrouw die haar haren kamt (voorheen ‘Maria Magdalena’)’, p.18-20 ; ‘Pieter J. Saenredam (Assendelft 1597- Haarlem 1665), Interieur van de Sint-Bavokerk te Haarlem (Oosten en Noorden) - verso: drukpers, tafel, en een drukker en corrector’, p. 78-81 ; ‘Pieter J. Saenredam (Assendelft 1597- Haarlem 1665), Gezicht op het Orthenklooster en de Sint-Janskerk in ‘s – Hertogenbosch’, p. 82-84. - 9 groepen catalogusnotities in : J. Vander Auwera en S. Van Sprang (ed.), Rubens, een genie aan het werk, Rondom de Rubenswerken in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Tielt, 2007, (alle ook verschenen in het Frans en het Engels) : (met J. Vander Auwera en H. Dubois), ‘P.P. Rubens, Portret van Paracelsus’, p. 78-81 ; (met H. Dubois), ‘P.P. Rubens, De tenhemelopneming van Maria’, p. 164-166 ; (met H. Dubois en T. Meganck), ‘P.P. Rubens, De kroning van Maria’, p. 168-170 ; (met H. Dubois en J. Vander Auwera), ’P.P. Rubens, De aanbidding der wijzen’, p. 175-177 ; (met H. Dubois), ‘P.P. Rubens, Vier studies van het hoofd van een Moor’, p. 178-179 ; (met H. Dubois), ‘P.P. Rubens, Nood Gods met de Heilige Franciscus’, p. 183-186 ; ‘P.P. Rubens, Nood Gods’, p. 188 ; (met H. Dubois), ‘P.P. Rubens, De tussenkomst van de heilige Maagd en van de heilige Franciscus weerhoudt Christus’ toorn’, p. 191-194 ; (met H. Dubois en J. Vander Auwera), ‘P.P. Rubens, De marteling van de heilige Livinus’, p. 196-200 ; (met H. Dubois), ‘P.P. Rubens, De beklimming van de Calvarieberg’, p. 203-212. Sandrine Smets - Uniformologie et peinture militaire : deux disciplines complémentaires ?, in Actes du symposium ICOMAM 2006 : Les uniformes au passé, au présent et au futur, Brussel, 2007, pp. 174-183. - James Thiriar ou l’art en uniformes, in Paul Meganck (dir.), James Thiriar. Les uniformes de Waterloo 1815, Bruxelles, Editions de la Belle-Alliance, 2007, pp. 4-13. (Les Planches de la Belle Alliance n°5). Christine Van Everbroeck August Borms, Nationaal Biografisch Woordenboek, vol.18, pp.85-102, Bruxelles, 2007.
2/ Lezingen, deelname aan colloquia, studiebezoeken Ilse Bogaerts - 2 februari : deelname colloquium : “Rode Lijst van Afghaanse antieke voorwerpen in gevaar”, gepresenteerd door de secretaris-generaal van ICOM (International Council of Museums) John S. Zvereff - 14 mei : VMV-studiebezoek, aan het erfgoeddepot van de stad Dordrecht - 12 januari : werkbezoek Paleis het Loo, Nationaal Museum te Apeldoorn - 18 oktober : deelname colloquium: MoMu Symposium: Modus Operandi: Stand van zaken in het hedendaagse Belgische modeonderzoek Piet De Gryse - 29 maart : gastcollege aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten/Hoger Instituut Antwerpen. De evolutie van de defensieve bewapening. Middeleeuwen tot de 19de eeuw - 12 juni tot en met 16 juni: studie- en werkbezoek in het kader van een onderzoek naar een 15de-eeuws standschild uit onze collectie aan het Bayerische Armeemuseum, Ingolstadt; Veste Coburg te Coburg - 17 augustus tot 24 augustus: deelname aan het 21ste Algemeen Congres van ICOM (onder het thema Museums and Universal Heritage) en het 18de driejaarlijkse ICOMAM-congres te Wenen van 19 augustus tot 24 augustus 2007 - 21 september: studiebezoek aan het Musée du Genie in Jambes - 4 oktober: deelname aan de ceremonie van de Anzac (Australian and New Zealand Army Corps) in Passendale naar aanleiding van de 90ste verjaardag van de Slag bij Passendale, gekoppeld aan het Museum Zonnebeke en een werkbezoek aan het Bakkerijmuseum in Veurne en de abdij Ter Duinen in Koksijde - 10 oktober : interview voor het programma Memo van Radio 2 (omtrent kanonballen) Anne Godfroid - 30 januari : werkbezoek Musée de la Photographie, Charleroi - 1 februari: deelname colloquium ‘Oud Nieuws, Nieuw Leven ?’, Erfgoedcel Ieper - 27 februari: werkbezoek: Maison européenne de la Photographie et Musée de la Marine, Parijs - 19 maart: werkbezoek: Musée de la photographie, Anvers - 12 april : lezing: « Paysage muséal belge » en « Métiers des musées : Filières de formation professionnelles », in het kader van het uitwisselingsprogramma voor jonge museumprofessionals, Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland, Bonn - 18 april : seminaire Les mouvements anticommunistes en Belgique dans les années vingt, door
81
82
Marc Swennen, SOMA, Brussel - 24 april : seminaire Photographie documentaire et histoire de l’art, KIK, Brussel - 24 april : Studiedag MInisterial NEtwoRk for Valorising Activities in digitalisation, MinervaEC, Koninklijke Bibliotheek, Brussel - 1 juni: studiedag Les territoires à plébiscite, 1918-1922, Service historique de la Défense, Vincennes - 28 juni: lezing: « Les archives « belgo-allemandes » conservées par le Musée royal de l’Armée sous la loupe », Institut historique allemand, Paris - 12 augustus : lezing : « Archives and Service to the public » in het kader van het XXXIIIe Internationaal Congres voor militaire geschiedenis, Kaapstad - 13-17 augustus: deelname colloquium XXXIIIe Internationaal Congresvoor militaire geschiedenis. Régions, Organisations régionales et Pouvoir militaire, Kaapstad - 17 november : deelname colloquium Dead Reckoning. Passchendaele 1917, Memorial Museum Passchendaele 1917 Zonnebeke en In Flanders’ Fields Museum Ieper - 17 december : werkbezoek: Musée de l’Armée, Parijs - 18 december: deelname colloquium Nouvelle politique générale en matière d’archives en sein de la Défense, KMS, Brussel Griet Kockelkoren - 19 januari : studienamiddag: “Plasmaproject” in de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen - 19 april : textieldag van de Textielcommissie Nederland: “Techno, eco, smart. Ontwikkeling van synthetische vezels en de gevolgen voor conservatie, Textielmuseum Tilburg (Nederland) - 20 april : bezoek aan de “Nederlandse Restauratiebeurs” in de Brabanthallen in ‘s Hertogenbosch - 26 april : seminarie: “Mens en milieuvriendelijke onderzoeksmethoden voor insectenbestrijding.”, Openluchtmuseum Bokrijk - 24 mei: “Eretekens: generaties lang gekoesterd ter behoud van verloren schittering en praal. Manipulatie, bewaring en opstelling.” Lezing voor de studiekring Faleristiek VZW- SKF, Brussel KLM - 22 / 25 mei : symposium: “Plastics: Looking at the Future, Learning from the Past.” Victoria & Albert Museum, Londen. Ingericht door ICOM Conservation (ICOMCC). - 19 / 24 augustus : symposium: “The Universal Heritage of Arms and Military History : Challenges and Choices in a Changing World.” Wenen. Ingericht door ICOMAM (Army – Museums) - 21 augustus (met Laurent Malo): lezing “Honour and Glory of Belgium. How to save the
diluted memory of the 19th century/Honneur et Gloire de la Belgique. Comment sauver la mémoire affadie du 19e siècle.”, ICOMAM: Heeresgeschichtliches Museum, Wenen.“The Universal Heritage of Arms and Military History: Challenges and Choices in a Chainging World”, Wenen 20-24 augustus 2007 (tweetalige presentatie: Engels/Frans) Pierre Lierneux - 2 februari : De militaire samenwerking tussen Belgie en Siam, in het kader van de samenwerking Thaïbel- ambassade de Thaïlande - 12 juni : Le Musée royal de l’Armée au secours des historiens et des généalogistes, in het kader van de lezingen van de Cercle de Généalogie et de héraldique de l’Union européenne - 7 november : lezing Vauban, ingénieur militaire et stratège in Cercle d’Histoire de l’Université Libre de Bruxelles, - 23 mei : verdediging doctoraat “Le costume militaire dans les Pays-Bas méridionaux et en Belgique jusqu’en 1915. Histoire institutionelle et approche socio-économique”, Université Catholique de Louvain Laurent Malo - 21 augustus (met G. Kockelkoren) : lezing “Honour and Glory of Belgium. How to save the diluted memory of the 19th century/Honneur et Gloire de la Belgique. Comment sauver la mémoire affadie du 19e siecle.”, ICOMAM: Heeresgeschichtliches Museum, Wenen.“The Universal Heritage of Arms and Military History: Challenges and Choices in a Chainging World”, Wenen 20-24 augustus 2007. (tweetalige presentatie: Engels/Frans) - 1 maart : deelname aan plenaire zitting AISIM (Accès Informatisé aux Collections des Institutions Muséales) - 19 / 24 augustus : deelname aan het 21ste Congres ICOM, Wenen Ruben Mayeur - 25 januari : studiebezoek aan de tentoonstelling “Kleine Helden, Grote Missie. Het Belgisch Rode Kruis tijdens de Tweede Wereldoorlog”, Algemeen Rijksarchief Brussel - 28 februari : deelname aan het seminarie “De paarse regering en de Holocaust: geschiedenis zonder geschiedenis?” van Marc Reynebeau, Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij - 14 maart : studiebezoek aan het Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk - 25 / 28 maart : werkbezoek aan de Still Picture Unit van de National Archives and Records Administration (NARA) te Washington DC - 12 april : studiebezoek aan het Joods Museum van Deportatie en Verzet (Mechelen) - 26 juni : studiebezoek aan het Verzetsmuseum Amsterdam
83
84
- 17 december : bezoek aan het Musée de l’Armée (Parijs), expo “Amours, Guerre et Sexualité” Patrick Nefors - 6 februari : interview door Jacques Bauduin voor RTBF (over industriële collaboratie) - 3 maart : deelname, als auteur, aan een debat over WO II tijdens “Foire du Livre”, debat o.l.v. Christian Laporte met Jean-Noël Lefèvre, Tinou Dutry-Soinne, Céline Préaux - 12 / 123 juni : vertegenwoordigde de KLM-directie tijdens Household Cavalry Pageant ter gelegenheid van de inhuldiging door H.M. the Queen van het Household Cavalry Museum, gevolgd door bezoek expo’s Camouflage en Falklands in IWM - 15 juli : ertegenwoordigde de KLM-directie op de jaarlijkse plechtigheid van Belgische oudstrijders aan de Cenotaph in Londen - 13 / 17 augustus : deelname aan het congres van de International Committee of Military Historians, Kaapstad - 24 / 25 september : zending naar Londen : opening van de tentoonstelling over Passchendaele 1917” waaraan KLM had meegewerkt; bezoeken aan het Churchill Museum en het RAF Museum, Duxford - 17 november : deelname colloquium Dead Reckoning. Passchendaele 1917, Memorial Museum Passchendaele 1917 Zonnebeke en In Flanders’ Fields Museum Ieper - 17 december : bezoek aan het Musée de l’Armée, Parijs, expo “Amours, Guerre et Sexualité” en werklunch met Generaal Bresse Natasja Peeters - 12 januari : werkbezoek Paleis het Loo, Nationaal Museum te Apeldoorn - 20 januari : ‘Met zicht op buiten, de zucht naar het landschap te Antwerpen rond 1550’, lezing voor de Koninklijke Academie voor Oudheidkunde van België, Koninklijke Bibliotheek, Brussel - 22 / 25 mei : zending Londen: werkbezoek: onderzoek Victoria & Albert miniaturencollectie; onderzoek fototheek Courtauld Institute voor schilderijen Historische Zaal - 21 augustus : ‘Losing it all? Proposing a deaccessioning and disposals policy for the Royal Military Museum of Brussels’, in: congres ICOMAM: Heeresgeschichtliches Museum, Wenen.“The Universal Heritage of Arms and Military History: Challenges and Choices in a Chainging World”, Wenen 20 / 24 augustus 2007 - 14 september : deelname congres: ‘Histoire de l’art du XIXe siècle (1848-1914) bilans et perspectives’ Musée d’Orsay, Ecole du Louvre, colloque 13 / 15 september 2007 - 19 september : interview VPRO radio, De Avonden: Rubens. Een genie aan het werk: De marteling van de H. Livinus Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België
- 22 september : interview radio Klara, Kunstkaravaan: Rubens. Een genie aan het werk Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België - 24 september (met Sandrine Smets), interview VRT radio 1, Mezzo : Alfred Bastien, het IJzerpanorama, Koninklijk Legermuseum - 9 november: ‘Rubens’ grote altaarstukken en het geheim van zijn ondernemerschap’, Lezing in het Cultureel Centum Oosterweel, Antwerpen - 10 december: Rubens monumental altarpieces, Rubens as an entrepreneur, Rubens copied and recycled, lezing op : ‘Rubens scholars’ day’ Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel, i.s.m. Rubensteam voor een groep internationale museumconservators. - 17 december: zending Musée de l’Armée, Parijs: werkbezoek en bezoek expo “Amours, Guerre et Sexualité” Sandrine Place - 5 maart : studiebezoek aan het Legermuseum te Delft - 28 maart : studiebezoek aan de educatieve dienst van het Musée de l’Armée te Parijs - mei / juni : deelname uitwisselingsprogramma voor jonge museumprofessionals, Lyon - 5 november : studiebezoek aan het museum van Péronne (Frankrijk) - 25 november : deelname aan het colloquium “Conservation et restauration des biens culturels” , Mariemont - 7 december : studiebezoek aan de educatieve dienst van het museum In Flanders’ Fields te Ieper Sandrine Smets - 9 januari: studiebezoek aan het museum In Flanders’ Fields te Ieper, het documentatiecentrum en de tijdelijke tentoonstelling “De laatste getuige” met de heer R. Boijen - 13 februari : deelname aan een rondetafelgesprek “Quel parcours professionnel avec un diplôme de Philosophie et Lettres?”, Université Libre te Brussel - 11 april / 29 juni: deelname uitwisselingsprogramma voor jonge museumprofessionals, Ingolstadt - 3 juli : studiebezoek aan het museum van Péronne (Frankrijk) en de tijdelijke tentoonstelling “La Guerre des Animaux” - augustus : studiebezoek aan het Australian War Memorial (in het bijzonder de tentoonstelling In Flanders’ Fields 1917) en het National Museum of Australia - 24 september : (met N. Peeters), interview VRT radio 1, Mezzo : Alfred Bastien, het IJzerpanorama, Koninklijk Legermuseum - november: studiebezoek aan de National Archives of Australia
85
86
Leen Van den dries - 5 maart : studiebezoek aan het Legermuseum te Delft - 28 maart : studiebezoek aan de educatieve dienst van het Musée de l’Armée te Parijs - 8 oktober : deelname aan de studiedag “Bling Bling” in het Diamantmuseum Antwerpen - 5 november : studiebezoek aan het museum van Péronne (Frankrijk) - 21 november : deelname aan de studiedag “Webkwesties” in het Zilvermuseum Sterckshof - 7 december : studiebezoek aan de educatieve dienst van het museum In Flanders’ Fields te Ieper Christine Van Everbroeck - 3 / 5 april : studiebezoek aan de tentoonstelling “Kunst und Propaganda im Streit der Nationen” in het Deutsches Historisches Museum, Berlijn - 24 oktober : deelname aan het colloquium “Transmettre la Mémoire” te Luik - 5 november : studiebezoek aan het museum van Péronne (Frankrijk) Diane Vanthemsche - 19 maart : deelname aan de studiedag “Musée et marketing” te Namen - 5 november : studiebezoek aan het museum van Péronne (Frankrijk) Orde van de Afrikaanse Ster: ordeketen, inv. 14714C
Sandra Verhulst - 3 / 5 april : studiebezoek aan de tentoonstelling “Kunst und Propaganda im Streit der Nationen” in het Deutsches Historisches Museum, Berlijn - 5 november : studiebezoek aan het museum van Péronne (Frankrijk)
3/ Externe activiteiten Ilse Bogaerts - Lid van Vlaamse Museumvereniging (VMV) en tot juli 2007 secretaris van deze vereniging - Lid van ICOMAM, ICC, lid van het Gesellschaft für Waffen-und Kostümkunde Piet De Gryse - Lid van de Vlaamse Museumvereniging (VMV) - Lid van ICOM en ICOMAM, Gesellschaft für Waffen- und Kostümkunde, Arbeitskreis für Blankwaffen Bestuurslid en Penningmeester van ICOMAM - Lid van de Jury van de Justus Lipsius Award uitgereikt door ICOMAM - Voorzitter van de Beoordelingscommissie Musea van de Vlaamse gemeenschap en lid van de Adviescommissie Erfgoed - Lid van de Raad voor Kunsten en de Raad voor Cultuur van de Vlaamse Gemeenschap - Gastdocent Koninklijke Academie voor Schone Kunsten/Hoger Instituut Antwerpen - Lid van de programmacommissie van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen Guy Deploige Lid van ICOM, ICOMAM, Vlaamse Museumvereniging VMV, Studiekring Faleristiek VZW (Ondervoorzitter en webmaster), Geschiedkundige Kring van Ereteken- en Medailleverzamelaars (MEDEC), Société des Amis du Musée National de la Légion d’honneur et des Ordres de Chevalerie, Forum Insignes & Médailles Pierre Lierneux Jurylid voor een licentieverhandeling aan de Université catholique de Louvain: Brunel (N.), L’armée belge et la mobilisation de 1870, juni 2007 Anne Godfroid - Lid van ICOM - Lid van Association francophone des Musées de Belgique (AFMB) - Lid van Associations des archivistes francophones de Belgique (AAFB) Griet Kockelkoren - Lid van de Vlaamse museumvereniging (VMV) - Jury afstudeerproject van Kim Vereecken – Conservatie & Restauratie van Historisch Textiel & Kostuum Academie voor Schone Kusnten – Antwerpen. 18 juni 2007
87
88
Laurent Malo - Lid van Association francophone des musées de Belgique (AFMB) - Lid van ICOM Ruben Mayeur - Gewoon lid van De Leiegouw vzw, Vereniging voor geschied-, taal en volkskundig onderzoek in het Kortrijkse - Bestuurslid van Stedelijke Musea Kortrijk vzw Patrick Nefors - Lid van de jury voor de “Prijs van de Stichting-Auschwitz” - Lid van het wetenschappelijk comité van het Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk - Lid van de Beheerraad van het Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk vanaf 1.10.2007 (KB van 27.04.2007) - Lid van de consultatieve commissie van de Historische Pool van Defensie (MB van 21.12.2006) - Lid van de Jury van de Prijs-Degreef - Lid van de Belgische Vereniging voor Nieuwste Geschiedenis - Lid van Friends of the Imperial War Museum - Lid van ICOM - Lid van de Vlaamse Museumvereniging (VMV) Natasja Peeters - Referent tijdens verdediging doctoraatsproefschrift Micha Leeflang: september 2007 ‘Uytnemende schilder van Antwerpen. Joos van Cleve: atelier, productie en werkmethoden‘, Rijksuniversiteit Groningen - Lid van de Koninklijke Academie voor Oudheidkunde en Geschiedenis van België - Lid van ICOM, ICOMAM en de Vlaamse Museumvereniging - Lid van het Genootschap voor Antwerpse Geschiedenis, Historians of Netherlandish art, College Art Association, Codart (Ndl.); Association of Low Countries Studies (G.B.) - Gastdocent Sint-Lucas Hogeschool Gent - Gastdocent Koninklijke Academie voor Schone Kunsten/Hoger Instituut Antwerpen Etienne Reunis Lid van de Royal Aeronautical Society (Londen)
Sandrine Smets - Lid van Association francophone des musées de Belgique (AFMB) - Lid van ICOM Christine Van Everbroeck Lid van GEM (Group for Education in Museums) Sandra Verhulst Lid van Amici Academiae Belgicae Roma
Leopoldsorde : militair juweel van Grootlint, inv. 15393
89
90
4/ Cursussen, vormingen, opleidingen Piet De Gryse 3 juli : Antwerpen, deelname aan de cursus ‘Financieel-economische begrippen voor nietfinanciëlen’, Kluwer Opleidingen Gregory De Smet cursus Nederlands (OFO) Bart De Paepe cursus Frans (OFO) Anne Godfroid gecertificeerde opleiding: “Gestion de projets” (OFO) Griet Kockelkoren 17 oktober : Workshop rond conservatie en restauratie van leder in het KLM gegeven door Elise Blouet Pascal Mathieu december: driedaagse cursus “Behoud en beheer in musea” (Gent) Walter Minnaert - 17 / 18 en 23 april: opleiding Go live ingericht door Key Job Training te Zaventem - december: driedaagse cursus “Behoud en beheer in musea” (Gent) Patrick Nefors gecertificeerde opleiding “Projectbeheer” (OFO) Rudi Ramaekers 26 november, 3 en 10 december: cursus Conservatie en Beheer van museumcollecties ingericht door Culturele Biografie Vlaanderen en het Provinciaal Museumconsulentschap Provincie OostVlaanderen Anne Regnault 17 oktober : workshop rond conservatie en restauratie van leder in het KLM gegeven door Elise Blouet
Laurent Malo - cursus Nederlands (OFO) - gecertificeerde opleiding “Gestion de projet” (OFO) Sandrine Smets gecertificeerde opleiding ‘’Gestion de projets’’ (OFO) Dirk Theunis - 17 / 18 en 23 april: opleiding Go live ingericht door Key Job Training te Zaventem - 17 oktober : workshop rond conservatie en restauratie van leder in het KLM gegeven door Elise Blouet Christine Van Everbroeck 17 / 18 en 23 april: opleiding Go live ingericht door Key Job Training te Zaventem Johnny Van Wymeersch - 17 oktober : workshop rond conservatie en restauratie van leder in het KLM gegeven door Elise Blouet - 6 november, 3 en 10 december: cursus Conservatie en Beheer van museumcollecties ingericht door Culturele Biografie Vlaanderen en het Provinciaal Museumconsulentschap Provincie Oost-Vlaanderen Sandra Verhulst 17 / 18 en 23 april: opleiding Go live ingericht door Key Job Training te Zaventem Fabrice Verspeet 17 oktober : workshop rond conservatie en restauratie van leder in het KLM gegeven door Elise Blouet De alleredelste Orde van de Kousenband : ordegewaad
91
93
FINANCIËN PERSONEEL ADMINISTRATIE
94 FINANCIËN
De ontvangsten Het Museum kon rekenen op een totaal van 3.487.562,99 € aan inkomsten, verdeeld zoals aangegeven in onderstaande tabel. 3.185.000,00 221.365,87 81.197,12 0,00 3.487.562,99
F. Gaillard, De brand van Leuven, olie op doek, 1914, inv. 200400327
Dotatie (92 %) Eigen ontvangsten (6 %) Ontvangsten voor orde (2 %) Aanwending van reservefonds Totaal
De tabel toont aan dat: - de dotatie 92 % van de ontvangsten vertegenwoordigt. Het gaat hier om de eerste schijf van de dotatie voor 2007 en de tweede schijf van de dotatie voor 2006. - de eigen inkomsten 6 % van de ontvangsten vertegenwoordigen, met een verdeling als volgt: 5.900,34 30.381,00 24.311,90 53.433,04 107.339,59 221.365,87
Giften, legaten, bus Educatieve Dienst Verkoop Diverse ontvangsten Interesten Totaal
- De ontvangsten voor orde vertegenwoordigen 2 % van het totaal. - Er werd niets in het reservefonds geplaatst.
95
De uitgaven Het Museum gaf in 2007 een totaal van 2.971.607,86 € uit, verdeeld als volgt: 757.626,87 1.204.576,20 893.504,67 0,00 115.900,12 2.971.607,86
A. Van Sassenbrouck, Zelfportret in uniform, olie op doek, s.d., inv. 200400367
Personeel (25 %) Werking (41 %) Investeringen (30 %) Plaatsing in reserve Uitgaven voor orde (4 %) Totaal
Volgende conclusies kunnen worden getrokken: - De personeelslasten bedragen een kwart van de totale uitgaven. Dit is een aanzienlijk bedrag, daar de gewone personeelslasten door het budget van Defensie. Sommige personeelsleden worden echter toch door de dotatie van het Museum betaald en die uitgaven betreffen 25% van het totaal. Het bedrag voor 2007 werd verhoogd door het feit dat de Generale Staf van Defensie het Museum heeft gevraagd om de uitgaven van vorige jaren en van 2007 terug te betalen. - De werkingskosten 41 % van de totale uitgaven bedragen. - De investeringen bedragen 30 % van de totale uitgaven, waarvan 73 % (d.w.z. 657.568 euro) voor de aankoop van collectiestukken of boeken, het onderhoud of de inrichting van tijdelijke tentoonstellingen. - De uitgaven voor orde belopen 4 % en er werd niets in reserve geplaatst.
96
De investeringen De investeringen belopen 893.504,67 euro, verdeeld als volgt: 166.496,03 19.876,50 458.609,86 23.620,62 99.746,66 70.420,59 54.734,41 893.504,67
Collecties (19 %) Bibliotheek (2 %) Werken (51 %) Software (3 %) Hardware en repromateriaal (11 %) Materieel (8 %) Meubilair (6 %) Totaal
De tabel toont aan dat: - de aankoop van collectiestukken 19 % en de aankoop van boeken 2 % van de totale uitgaven bedraagt. - werkzaamheden 51 % van de totale investeringen vertegenwoordigen. Hier dient een onderscheid te worden gemaakt tussen werkzaamheden voor algemeen onderhoud (45.872,68 €) en renovatiewerken voor een betere presentatie van de collecties (412.738,18 €). We denken meer bepaald aan de inrichting van de Kemmelberg of het project-Bordiau. Het patrimonium Het patrimonium van het Museum bestaat uit materiële en financiële bezittingen. Materiële bezittingen: 4.596.108,49 -1.089.013,74 3.507.094,75
Initiële waarde Afschrijvingen Huidige waarde
Financiële bezittingen 3.507.094,75 4.189.704,90 7.696.799,65
Huidige waarde Financieel vermogen Totaal vermogen
PERSONEEL 2007 zag heel wat personeelsbewegingen, met verschillende mutaties, pensioneringen en langdurige afwezigheden. Dit was vooral voelbaar bij het militaire personeel. Het gespecialiseerde (technische) personeel werd dikwijls niet op adequate manier vervangen. Ook bij het burgerpersoneel zijn verschillende openstaande betrekkingen niet ingevuld. Globaal kan worden gesteld dat het Museum met een personeelstekort kampt. Het is eveneens belangrijk te vermelden dat het militaire personeel grotendeels instaat voor de zaalwacht en dus niet continu ter beschikking van de verschillende departementen staat. Een volledige personeelslijst bevindt zich in bijlage (toestand op 31 december 2007).
ADMINISTRATIE A. Lynen, Touwslagersbrug over de IJzer te Nieuwpoort, olie op hout, 1917, inv 3000107 (detail)
In 2007 verwerkte het centrale secretariaat van het KLM meer dan 5.000 verzendingen (brieven in: 2.429; brieven out: 2.963). Het secretariaat staat ook in voor de verzending van het infoblad van het Museum. In 2007 werd VIZIER vijf maal verstuurd en voor het centrale secretariaat komt dit neer op ongeveer 10.000 verzendingen.
97
Een zaal in het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten”
99
VEILIGHEID INFRASTRUCTUUR PROJECTEN
100
VEILIGHEID, ONTHAAL, EVENEMENTEN In 2007 verwelkomde het Museum 65 externe evenementen (kleine en grote recepties, de 20km van Brussel, de marathon van Brussel, 100 jaar scoutswezen, een internationale tattoo,...). De Dienst verzekerde de veiligheid tijdens deze gebeurtenissen en bood ook logistieke steun. In 2006 werd er nagedacht over een mogelijke identificatie van de suppoosten, zodat de bezoekers over duidelijke aanspreekpunten zouden kunnen beschikken. Het project vond helaas geen concretisering in 2007, maar blijft wel nog actueel.
INFRASTRUCTUUR, LOGISTIEK, TRANSPORT Algemene Dienst IV staat in voor de structurele werken van het Museum (algemeen onderhoud, herstellingen,...). Bij de afdeling “Infrastructuur, logistiek en transport” kunnen we voor 2007 aanstippen: - de vernieuwing van de personeelskantine - herstellingswerken in de centrale reserve (tunnel) - voorbereidende werken voor de tijdelijke tentoonstelling over de Leopoldsorde - opbouw van de permanente vertegenwoordiging van de afdeling Marine in de grote hal - inrichting van de Technische Zaal - contacten met de Regie der Gebouwen voor de overkapping van het vierkante binnenplein (opstelling dossier) - contacten met de Regie der Gebouwen voor de verduistering van de Historische Zaal (opstelling dossier) - de transportafdeling reed meer dan 90.000 km voor rekening van het Museum.
101 PROJECTEN De dienst “Projecten” had ondermeer de handen vol met: - het project “Kemmelberg” - het opstellen van het dossier voor de tijdelijke tentoonstelling “Dieren in de Eerste Wereldoorlog” (oorspronkelijk gepland voor november 2008) - het opstellen en opvolgen van het dossier voor de tijdelijke tentoonstelling “175 jaar Leopoldsorde en Belgische nationale orden” - het opstellen van het dossier voor de renovatie van de Wapenzaal - het opstellen van het dossier voor de renovatie van de huidige hoofdingang - het opstellen van het dossier voor de renovatie van de Grote Hal
A.-P. de Kat, Een paar slapende soldaten, houtskool op papier, 1918, inv. 200710029
Diorama in het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” : “Smolensk”
103
LEGERMUSEUM IN BEWEGING
104
EUROPEES FORUM VAN HEDENDAAGSE CONFLICTEN Het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” is één van de meest ambitieuze projecten die ooit werden gerealiseerd in het museum. Alle conflicten uit de 20ste eeuw, van de Russische revolutie van oktober 1917 tot en met de Koude Oorlog, moeten er op termijn aan bod komen. Het Forum wordt uitgebouwd op een oppervlakte van ongeveer 6.000 m2, in de Bordiauhal van het Koninklijk Legermuseum.
Inhuldiging op 11 januari
Om financiële en logistieke redenen werd het project in verschillende fasen opgesplitst. In januari 2004 werd het eerste deel van het project ingehuldigd. Deze eerste fase handelt over de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog, het Interbellum en het begin van de Tweede Wereldoorlog (tot en met de “Battle of Britain”). Op 11 januari 2007 volgde de plechtige opening van het tweede deel. De draad wordt opgepikt in de zomer van 1940. Het parcours van de tweede fase leidt de bezoeker langsheen de belangrijkste Europese strijdtonelen en eindigt met de landing in Normandië en de veldtocht in Frankrijk in de zomer van 1944. Het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” wordt volledig uitgewerkt door het personeel van Koninklijk Legermuseum. Een team van wetenschappers staat in voor de wetenschappelijke voorbereiding van de nieuwe, permanente tentoonstellingsruimtes. Zij zorgen voor de uitwerking van een coherent parcours, de selectie van objecten en beeldmateriaal en de redactie van teksten voor de infopanelen.
Aanvankelijk bestond het “team-Bordiau” uit vier personen (Sophie Karlshausen, Sophie Hottat, Anne Godfroid en Gregory De Smet). Zij rondden de wetenschappelijke voorbereiding van de tweede fase in 2006 af. In 2007 werkte er door omstandigheden nog slechts één nieuwe historicus (Ruben Mayeur) als wetenschappelijk medewerker aan dit grootschalige project. De wetenschappelijke leiding was in handen van Dr. Patrick Nefors, de praktische coördinatie werd verzorgd door Commandant Pascal Mathieu. Binnenhuisarchitect Walter Minnaert stond in voor concept en design.
Diorama “Smolensk”
De tweede fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” werd ingehuldigd in aanwezigheid van de Minister van Defensie, de heer André Flahaut en Minister van Staat, de heer Xavier de Donnea. De eerste reacties van pers en publiek waren onverdeeld positief. Het doordachte parcours, de rijkdom aan thema’s en de gevarieerde opstelling konden op veel bijval rekenen. Onze bezoekers waren verrast door de variatie van de opstellingen en de levendigheid waarmee de geschiedenis in beeld wordt gebracht. De vele technische snufjes (zoals de interactieve kaart van het Middellandse Zeebekken, de klankmontages in het deel over de oorlog op zee, de uiterst realistische diorama’s of de talrijke filmmontages) spraken het publiek aan. De pers besteedde eveneens reeds heel wat aandacht aan het nieuwe deel van het Forum. Zowel televisie, radio als geschreven pers loofden onder andere het dynamisme van en de variatie binnen de tentoonstelling, de pedagogische kracht van de opstellingen en de diversiteit van de collectiestukken. Iedereen is het erover eens dat het Legermuseum in volle evolutie is. Niemand minder dan Sir Robert Crawford, directeur-generaal van het Imperial War Museum sprak zijn lof uit tijdens zijn bezoek aan ons museum in januari 2007. Het Koninklijk Legermuseum lijkt te zijn geslaagd in zijn opzet om een presentatie te verwezenlijken die zowel de gespecialiseerde bezoeker als het grote publiek kan boeien.
105
106
Het nieuwe deel van de tentoonstelling bespreekt de belangrijkste strijdtonelen van de Tweede Wereldoorlog tussen de zomer van 1940 en de zomer van 1944. Passeren zo, onder andere, de revue: - De oorlog in de Middellandse Zee : naast een tijdslijn waarop de verschillende gebeurtenissen tussen oktober 1940 en november 1942 een plaats vinden, verdeelt een centrale en interactieve kaart de zone. - De invasie van de Sovjet-Unie : een indrukwekkend diorama toont hoe het Duitse offensief vastloopt in de modder. - De slag om de Atlantische Oceaan : de ruimte is georganiseerd rondom de reconstructie van de commandobrug van een Brits oorlogsschip dat instond voor de bescherming van konvooien. - De geallieerde strategische bombardementen op Duitsland en de Duitse belangen in de bezette landen: de vloer van de zaal wordt deels bedekt door een luchtfoto van een door bommen verwoeste Duitse stad, zoals die te zien zou zijn vanuit een bommenwerper op geringe hoogte. - De tegenaanval van het Rode leger : het geheel, opgebouwd rondom het schilderij “De Slag bij Koersk, een geschiedenisles” dat in 2002 door de Russische Federatie werd geschonken, vertelt de kentering in de oorlog op het oostfront. - Naar de bevrijding van Europa : inhoudelijk gaat het aan Duitse zijde over de “Vesting Europa” met de Atlantikwall en aan geallieerde zijde over de voorbereidingen voor de landing. - D-Day : de zaal vertelt “Operatie-Overlord” en haar maritieme luik “Operatie-Neptune”. - De veldtocht van Frankrijk : de ruimte beschrijft nauwkeurig de verschillende stappen die hebben geleid tot de bevrijding van Europa (wat, onder andere, gedetailleerd aan bod zal komen in de derde fase van het project).
“De oorlog in de woestijn”
Het “Europees Forum” vergde eindeloze voorbereiding. Achter de schermen verliep heel wat restauratiewerk. Na behandeling en voor de plaatsing in de vitrines werden alle objecten gefotografeerd.
De binnenhuisarchitect wenste vooral een verrassingseffect in te bouwen. Geen rechtlijnige vitrineplaatsing dus, ook geen open zalen die in één enkele blik kunnen worden beschouwd, maar eerder een kronkelend parcours vol onverwachte elementen en opstellingen.
Diorama “Atlantikwall”
Lichteffecten, vormgeving en materiaalkeuze helpen mee het verhaal te vertellen. We denken hier bijvoorbeeld aan verschillende lichtkleuren die de zomerse steppe of de barre winter in de Sovjet-Unie symboliseren of aan wisselende vloer- en wandbekledingen die de thema’s duidelijker in de verf zetten. Het kleurenpalet van de eerste fase werd doorgetrokken. De wanden kregen een vrij donker, klassevol aubergine. De binnenzijde van de toonkasten, daarentegen, werd bewust helder gehouden in een zacht gebroken wit. Dit laat de (meestal) vrij donkere uniformen mooi uitkomen en tevens is er, door de natuurlijke reflectie, minder energie nodig om toch het gewenste lichtniveau te verkrijgen. UV-werend glas beschermt de objecten. Om de objecten optimaal tentoon te kunnen stellen werd er gewerkt met een zeer polyvalente techniek: modulaire wanden laten de montage van zowel foto’s, tekstpanelen, uniformen als diverse objecten toe. Er kunnen zo zeer gevarieerde composities worden gemaakt. Het nieuwe parcours toont een duizendtal objecten die alle deel uitmaken van de collecties van het Koninklijk Legermuseum. Sommige zijn reeds lang in ons bezit; andere werden speciaal voor de nieuwe tentoonstelling aangekocht. Er dient te worden opgemerkt dat alle objecten door éénzelfde persoon (Dirk Theunis van Wetenschappelijk Departement I) in de vitrines werden geplaatst!
107
108
Diorama “Whitley”
Eén van de meest indrukwekkende items (zowel door het volume als door de zeldzaamheid) is zonder twijfel de staartkoepel van een middelzware Whitley bommenwerper. Dit Britse toestel, waarvan geen enkel luchtwaardig exemplaar meer overblijft, nam deel aan de geallieerde strategische bombardementen op Duitse belangen in de bezette landen. De staartkoepel van het type Frazer-Nash 4a was jarenlang te bewonderen in de luchtvaarthal, toen helaas onder een verkeerde benaming (een aandachtige bezoeker vestigde onze aandacht op de fout en verbeterde ze). Het stuk werd volledig gerestaureerd door de ploegen van het Museum en uitgerust met vier machinegeweren Browning .303. In de koepel heeft nu de schutter plaats genomen samen met zijn mascotte, een pluchen kat met een brilletje op. Het beestje heeft talloze vluchturen getotaliseerd vermits het de Belg W.J. Henri, piloot bij de Royal Air Force, steeds vergezelde tijdens zijn missies. Naast de vele anonieme uniformen (het parcours telt er zo’n zestig!) stelt het Museum ook fier enkele tenues van illustere buitenlandse officieren tentoon. We denken hier bijvoorbeeld aan Karl Dönitz, Gunther von Kluge of Dwight Eisenhower. Deze laatste, toen opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten in Europa (1951-1952), schonk het Museum in hoogsteigen persoon één van zijn tenues, waaronder de befaamde “Ike” blouson die door zijn toedoen zeer populair werd bij de officieren van de US Army. Het exemplaar werd weliswaar na de landing vervaardigd, maar blijft er toch onlosmakelijk mee verbonden.
109 Het project-Bordiau heeft echter ook met een aantal problemen te kampen. De vertraging in de vervanging van de wetenschappers van het “teamBordiau” bemoeilijkt de planning en uitwerking van de derde fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten”. Deze fase omvat volgende thema’s: - De bezetting van België (bestuur, collaboratie, verzet, dagelijks leven en repressie) - Het einde van de Tweede Wereldoorlog (van de bevrijding van België tot en met de Duitse capitulatie) - De nationaal-socialistische uitsluitings- en uitroeiingspolitiek (de wereld van de kampen) - Oorlog in de Stille Oceaan
“Ike”, inv. 901736
Door het gebrek aan wetenschappelijke medewerkers kon in 2007 slechts één onderdeel van de derde fase worden voorbereid. Er werd beslist om voorlopig te concentreren op de nieuwe ruimte over België onder de Duitse bezetting. De huidige tentoonstelling “Verzet en deportatie” uit 1998 zal volledig worden vernieuwd en ingepast in het nieuwe project. In deze nieuwe ruimte willen we tonen hoe het eraan toeging in de door nazi-Duitsland bezette gebieden. De aandacht gaat hier niet naar de militaire campagnes maar naar de impact van oorlog en bezetting op een land en zijn bevolking. Centrale thema’s zijn bestuur, collaboratie, verzet, dagelijks leven en repressie. We concentreren ons op bezet België maar hebben ook aandacht voor de Europese context en sluiten daarmee aan bij de internationale aanpak van het Forum.
110
De wetenschappelijke medewerker startte de voorbereiding van de nieuwe tentoonstelling over bezet België op. Hij werkte een parcours uit en zocht naar interessante stukken (objecten, documenten, foto’s, films) binnen en buiten het Museum. In overleg met collectiebeheerders van de verschillende wetenschappelijke departementen werd al een eerste selectie gemaakt. Eind 2007 werd bovendien een project “getuigenissen bezet België” opgestart. Getuigenissen zullen een belangrijke plaats innemen in de nieuwe tentoonstelling. Het Koninklijk Legermuseum beschikte reeds over een interessante collectie getuigenissen op video. Een aantal onderwerpen kwamen echter onvoldoende aan bod in deze collectie. Het Museum maakte van de gelegenheid gebruik om nieuwe opnames te organiseren en het verhaal van een aantal van de laatste getuigen van de bezetting vast te leggen. Een tiental interessante figuren werden geïnterviewd in samenwerking met de Dienst Imago en Public Relations van Defensie. Verschillende onderwerpen kwamen aan bod: verzet, dagelijks leven, cultuur en sport, bombardementen, ...
De mascotte uit de Whtiley-bommenwerper, inv. 9300347
Samen met de Dienst Projecten en de wetenschappelijke departementen van het Museum stond de wetenschappelijk medewerker in 2007 ook in voor het beheer van de eerste en tweede fase van het Europees Forum van Hedendaagse Conflicten. Er werden verschillende aanwinstendossiers opgesteld of opgevolgd. Om conservatieredenen werd de zone gewijd aan de tegenaanval van het Rode Leger herschikt en kreeg Generalfeldmarschall Günther von Kluge een aparte vitrine, waar zijn overjas en enkele foto’s te bewonderen zijn.
111 AKTEN VAN HET ICOMAM-SYMPOSIUM Van 17 oktober tot 21 oktober 2006 werd het jaarlijkse symposium van ICOMAM (International Committee of Museums and Collections of Arms and Military History) door het Museum georganiseerd. Thema was “Uniformen, gisteren, vandaag en morgen”. Voor dit congres ontvingen we financiële steun van het Fonds de la recherche scientifique. De inhoudelijke opzet van dit internationale wetenschappelijke congres werd uitgeschreven door Ilse Bogaerts en Piet De Gryse van Wetenschappelijk Departement I. In 2007 was het dan tijd voor de publicatie van de “Akten” van het symposium. Het Legermuseum (en meer bepaald de dienst Communicatie) nam dit voor zijn rekening.
112
RENOVATIEPROJECT VAN DE GROTE HAL In 1970, toen de luchtvaartafdeling het licht zag, stelde de directie van het KLM meteen alles in het werk om de Grote Hal te heropwaarderen. In een vlotte samenwerking met Openbare Werken en de Regie der Gebouwen werd er getracht een jarenlange verwaarlozing weg te werken. Er werden al snel verschillende werven opgestart (herstelling van de dakbedekking, asfaltering, schilderwerken aan de metalen structuur, brandbeveiliging), maar toch bleef de Grote Hal meer een grote loods dan wel een moderne tentoonstellingsruimte. Nu (meer dan dertig jaar later) is de toestand van de hal meer dan zorgwekkend. Na herhaalde aanvragen vanwege de museumdirectie en dankzij een beslissend bezoek van de twee voogdijministers, de heren Flahaut en Reynders (voor Defensie en voor de Regie der Gebouwen / Financiën), werd het principe van het uitvoeren van prioritaire renovatiewerken voor de luchtvaarthal goedgekeurd. De Regie der Gebouwen stelde een boedelbeschrijving op en er vonden heel wat vruchtbare vergaderingen plaats tussen de Regie (eigenaar van het gebouw) en het Museum (huurder en gebruiker). Op basis hiervan stelde de architect van de Regie een voorproject op. Dit voorproject beantwoordt grotendeels aan de wens om de ruimte en het oude gebouw te restaureren en op te waarderen. Ook werd er ruimschoots tegemoet gekomen aan een aantal dringende vragen van het Museum. Het project omvat een volledige restauratie van de structuur van glas en staal, de inrichting van een nieuwe hoofdingang recht tegenover die van Autoworld (met alle benodigdheden voor een
aangenaam en vlot onthaal van de bezoekers), een mooie cafetaria op de eerste verdieping en een nieuwe museumwinkel op het gelijkvloers, een verwarmingsinstallatie voor de volledige hal, een nieuwe vloerbedekking, liften en een circulatieplan dat rekening houdt zowel met de architectuur als met de veiligheidsvoorschriften (bijvoorbeeld inzake evacuatie).
De metalen structuur is aan een grondige opknapbeurt toe.
Het voorproject heeft eveneens oog voor het goede beheer van onze collecties: er wordt inderdaad een grote ondergrondse polyvalente ruimte voorzien, die ruimte kan bieden aan reserves en tijdelijke tentoonstellingen. Dit geplande ondergrondse depot is gewoonweg essentieel en is zonder meer een wissel op de toekomst van het Museum. Met de renovatie en de uitbreiding van de hal staat of valt het idee van een hedendaags museum dat de vele uitdagingen die de 21ste eeuw ons stelt op een gepaste professionele wijze kan beantwoorden. Alle desiderata moeten echter nog wel door de Commissie voor Monumenten en Landschappen en door de verschillende voogdijoverheden worden goedgekeurd. Ook de nodige financiering moet nog worden uitgedokterd. De restauratie van de zuidelijke voorgevel zou in theorie niet meer lang op zich moeten laten wachten. Deze zijde van het gebouw is inderdaad erg gehavend door de weersomstandigheden. Ondertussen stellen de Regie en het Museum alles in het werk om het dossier zo vlot mogelijk te laten evolueren. De betrokken diensten binnen het Museum nemen reeds alle nodige maatregelen om de enorme werf voor te bereiden. Zo werd er besloten om de kostbaarste stukken (bijvoorbeeld de vliegtuigen uit de Eerste Wereldoorlog) ter plaatse te bewaren en ze niet in een externe reserve onder te brengen. Het transport en het opslaan van andere stukken wordt gepland in samenwerking met en met de steun van verschillende eenheden van Defensie.
113
114
De directie van het Museum weet dat de luchtvaartverzameling een groot en trouw publiek trekt en dat ze in ruime mate bijdraagt tot het algemene succes en het imago van het KLM. Maar juist om onze bezoekers nog beter van dienst te kunnen zijn, om onze collecties op een professionelere manier tentoon te stellen en dus voor de toekomst te vrijwaren, zijn deze grootse en fundamentele werken onvermijdelijk. Hoe men het ook draait of keert, niets doen is uitgesloten en zou een zware hypotheek op het goede beheer van onze collecties leggen. Alle betrokkenen (de Regie en de diverse medewerkers van het Museum) zijn zich bewust van de enorme uitdagingen die deze belangrijke werf met zich zal meebrengen maar juist dit besef dwingt hen ertoe omzichtig maar vastberaden te werk te gaan. Met de renovatie van de luchtvaarthal stapt het KLM zelfbewust de 21ste eeuw in. Door ze niet uit te voeren, zal het Museum in Belgische en vooral ook in internationale context op het tweede of derde plan verzeild geraken. Wij kijken er alvast naar uit...
115
De zaal “Eerste Wereldoorlog”
117
UITGELEIDE
118
Handgeschreven brief van maarschalk Bernadotte, toekomstige koning van Zweden, 2 mei 1805, inv. doss. handtekeningen 16
De lezing van een Jaarverslag is altijd verhelderend. Het maakt duidelijk dat de werking van het Museum zich slechts voor een klein deel op het publieke forum afspeelt en dat er heel wat achter de schermen gebeurt, onzichtbaar voor het publiek. Communicatie hier rond is ook niet altijd evident en juist daarom is de lezing van een Jaarverslag zo bijzonder leerrijk. Het belangrijkste hoogtepunt van 2007 was ongetwijfeld de plechtige opening op 11 januari 2007 van de tweede fase van het “Europees Forum van Hedendaagse Conflicten” in aanwezigheid van de toenmalige Minister van Defensie, de heer André Flahaut, en van tal van andere persoonlijkheden. De pers, die over dit evenement uitvoering berichtte, was unaniem lovend over de geleverde prestatie en de kwaliteit van de permanente tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog. Verder vallen ook weer de talrijke activiteiten van de Educatieve Dienst op. We denken hier dan in het bijzonder aan de programma’s die speciaal voor de vakanties worden ontwikkeld en een jeugdig publiek tot doelgroep hebben. Het feit dat ze keer op keer snel zijn volgeboekt en dat de deelnemers telkens enthousiast vragen “naar meer”, bewijst dat deze activiteiten aan een behoefte voldoen. Minder spectaculair zijn de vorderingen die we hebben geboekt in het dossier van de renovatie van het Museum. Vele worden in stilte aan de vergadertafel voorbereid of krijgen vorm rond en aan de tekentafel. In het kader van het groot renovatieproject van de luchtvaarthal was er geregeld overleg met de Regie der Gebouwen. Het dossier “Opfrissing van de huidige hoofdingang” kreeg groen licht van de Beheerraad en zal waarschijnlijk in 2008 worden aanbesteed. Het minst aangename nieuws van 2007 - en ook het meest ingrijpende - was zonder enige twijfel het onverwachte overlijden op 26 maart van de heer Richard Boijen, Hoofd van de bibliotheek en het archief. Zijn plotselinge heengaan dompelde de hele instelling in rouw. Tot slot blikken we bij wijze van uitgeleide even vooruit. In september 2007 werd de procedure voor de aanstelling van een nieuwe directeur-generaal opgestart en tegen het einde van het jaar afgerond. Door de lange regeringsonderhandelingen was het evenwel wachten tot maart 2008 vooraleer het benoemingsbesluit werd ondertekend, waarmee vanaf 1 april 2008 de heer Dominique Hanson werd aangesteld als hoofd van onze instelling en dit voor een mandaat van zes jaar. Nadat een driekoppige leiding in juli 2005 door de toenmalige Minister van Defensie was aangesteld, werd het inderdaad tijd dat aan deze moeilijke situatie een einde werd gesteld. De uitdagingen waarvoor onze instelling zich gesteld ziet, zijn groot. De verwachtingen die in de nieuwe directie worden gesteld evenzeer.
119
121
BIJLAGE
122
PERSONEELSLIJST Alfabetische personeelslijst per departement (toestand op 31 december 2007). Deze lijst geeft achtereenvolgens de naam, de taal, het niveau of de graad, de functie en het statuut van de personeelsleden.
ALGEMENE DIRECTIE DE GRYSE Piet NEFORS Patrick (Dr.) THILLY Philippe
N N F
A A A
Conservator – Voorzitter van de Beheerscommissie Gedelegeerd Ordonnateur Directeur-Generaal
Stat. Contr. Stat.
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT I ANCIAUX Bernard BAEKEN Pierre BOGAERTS Ilse (Drs.) CHANTRAINE Pierre DE GRYSE Piet DEPLOIGE Guy KOCKELKOREN Griet LAROCK Nadine MALO Laurent MEUNIER Stéphanie MICHIELS Paul NOEL Alexis PEETERS Natasja (Dr.)
F F N F N N N F F F N F N
Adj. Adj. A D A Adj. A D A D Adj. B A
Collectiebeheer Informatica Afdelingshoofd Uniformen en uitrustingen Onderhoud stukken Conservator - Hoofd Dpt. I Eretekens - Informatica Restauratrice textiel Onderhoud stukken Project Historische Zaal Restauratie schilderijen Restauratie schilderijen Informatica Attaché – Afdelingshoofd Militaire Kunst
Mil. Mil. Contr. Contr. Stat. Mil. Contr. Contr. Contr. Contr. Mil. Contr. Stat.
RAMAEKERS Rudi REGNAULT Anne ROOS Eric SAERENS Philippe SMETS Sandrine (Drs.) THEUNIS Dirk VAN HOOREBEKE Pat VAN WYMEERSCH Johnny VERSPEET Fabrice WETS Claude
N F N F F N N N F F
Adj. D 1 SC Adj. A Adj. Cdt.(o.r.) Adj. D D
Collectiebeheer Onderhoud stukken Informatica Collectiebeheer Kunst Eerste Wereldoorlog Collectiebeheer Tentoonstelling Leopoldsorde Secretariaat Dpt. I Onderhoud stukken Secretariaat Dpt. I
Mil. Contr. Mil. Mil. Contr. Mil. Mil. Mil. Contr. Contr.
Vzw AELR, onderhoud Reserve Vissenaken Reserve Vissenaken Reserve Kapellen Vzw AELR, cafetaria Vzw Tank Museum, secretariaat Vzw AELR, veiligheid Secretariaat Luchtvaart Onderhoud coll. Landmaterieel Projecten - Luchtvaart Administratief collectiebeheer Luchtvaart Onderhoud coll. Landmaterieel Reserve Vissenaken Secretariaat Landmaterieel Assistant - Afdelingshoofd Draagbare Vuurwapens Reserve Vissenaken Vzw AELR, plaatslagerij Vzw AELR, veiligheid Onderhoud stukken - Vuurwapens
GeCo Mil. Mil. Mil. GeCo GeCo GeCo Mil. Mil. Contr. Mil. Mil. Mil. Stat. Stat. Mil. GeCo GeCo Contr.
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT II ACHONU Chidi BANGELS Marc BATAIRE Dominique BERCKMANS Eddy BERLAND Beatrice BOTTU Chantal CHONQUEREZ Jean-Marie CULOT Raymond DE PAEPE Bart DE SMET Gregory DE VOLDER Carl DECOUTERE Danny DEGEEST Marc DERIDDER Marie-Paule DUBRUNFAUT Paul ELSEN Lodewijk GELTAY Pascal HAMAIDE Willy HANLET Marie-Rose
F N F N F F F F N F F N N F F N F F F
1 CC 1 CC 1 SC
Adj. Adj. A Adj. Adj. Adj. C A Adj. D
123
124
HAUSMAN Jean-Pierre HENRARD Dominique HERMAN Jonas HUVENNE Jean-Marie JACQUEMIN Jean-Marc JANSSENS Jacques LAEREMANS Johan LAMS Ingrid LE BRUN Olivier LIEVIN Luc MATHIJS Marc MEEREMANS Max MICHAUX Fabienne MICHIELS Astrid MUNARETTI Monique PIRON David PONCELET Sébastien REUNIS Etienne SANDERS Jean-Philippe SNYDERS Luc TACNIERE Lucien THIRIONET Nicole VAN CAENEGEM Christian VAN CAUTER Christine VAN DE POELE Patrick VANDENBUSSCHE Daniel VERBEKEN Eddy VERHULST Michel VERTONS Eric VILTERS Eric VOGELWEITH Yves XHIBITTE Gérard
F F N F F F N F F F N F F F F F F F F N F F F N F N N F N N N F
Kol. BEM 1 QC A D D 1 KC 1 SC 1 CC Adj. D 1 SM MTR A Adj. 1 CC 1 QC ADC CLC Adj. Adj. AJM DAM 1 SM Adj. Adj. Adj.
Afdelingshoofd Landmat. - Hoofd Alg. D. III Collectiebeheer Marine Historicus - Marine Vzw AELR, veiligheid Onderhoud coll. Vuurwapens Technisch medewerker Vuurwapens Reserve Vissenaken Vzw AELR, veiligheid Vzw AELR, secretariaat Onderhoud coll. Luchtvaart Reserve Vissenaken Secretariaat Vuurwapens Administratief collectiebeheer Luchtvaart Vzw AELR, kunsthistorica Vzw AELR, veiligheid Onderhoud coll. Luchtvaart Onderhoud coll. Marine Attaché - Afdelingshoofd Luchtvaart Onderhoud coll. Landmaterieel Reserve Kapellen Onderhoud coll. Marine Vzw AELR, vormgeving Technisch beheer Luchtvaart Reserve Kapellen Onderhoud coll. Vuurwapens Reserve Kapellen Collectiebeheer Landmaterieel Hoofd Dpt. II Reserve Vissenaken Reserve Vissenaken Onderhoud coll. Landmaterieel Collectiebeheer Landmaterieel
Mil. (or) Mil. Contr. GeCo Stat. Contr. Mil. GeCo GeCo Mil. Mil. Mil. Contr. GeCo GeCo Mil. Mil. Stat. Mil. Mil. Mil. GeCo Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. (or) Mil. Mil. Mil. Mil.
125
WETENSCHAPPELIJK DEPARTEMENT III ABRAS Yvonne BAUTHIER Eric BERNAERTS Raymonde BRACKE Gérard DAVID Pierre DUQUESNE Yvan DURIAU Etienne GODFROID Anne (Drs.) LEBRUN Jean-Claude LEYS René LIERNEUX Pierre (Dr.) MAES Danny MOERENHOUT Michel VAN DEN STEEN Josse VANPEENE Rudy VELAERS Rudy VRANKEN Roger
F F F F F F F F F N F N F N N N N
C 1 MDL C 1 MC C Adj. 1 SC A 1 SC D A Adj. D C 1 CC MTC D
Inlijsting Reproductie foto’s Klassement fototheek Ondersteuning Bibliotheek Boekbinderij - Cartotheek Technisch Documentatiecentrum Collectiebeheer Bibliotheek Afdelingshoofd Ondersteuning Bibliotheek Ondersteuning Bibliotheek Expertise uniformen Fotograaf Ondersteuning Bibliotheek Technicus - Fotograaf Audio- en videomaterieel Audio- en videomaterieel Ondersteuning Bibliotheek
Stat. Mil. Contr. Mil. Stat. Mil. Mil. Contr. Mil. Stat. Stat. Mil. Stat. Stat. Mil. Mil. Contr.
N
A
Historicus
Contr.
N F
A Gen Maj
Historicus Afdelingshoofd
Contr. Mil. (or)
TEAM-BORDIAU MAYEUR Ruben
PROJECT-KEMMELBERG DURAN Manuel HARDY Denis
126
ALGEMENE DIENST I (Personeel, Financiën, Secretariaat) CERTYN François CHAUSSEE Sandra DE BRUYN Michel DENIS Thierry DELRIVIERE Etienne LANSAY Marc MARLIER Marie-France NYS André PIROTTE Didier SIZAIRE Joseph THONET Brigitte VAN EYCKEN Chantal VAN NIEUWENBORGH P.
N F F F F N F F F F N N F
Adj. C C 1 Sgt D D C 1 CC Adj. Gen Maj D D B
Adm. Beheer Personeelsdienst Secretariaat Hulpboekhouder Secretariaat Cafetaria Secretariaat Technicus - Secretariaat Adm. Beheer Personeelsdienst Adm. Beheer Personeelsdienst Opdrachthouder – Financiën Secretariaat Secretariaat Technicus - Rekenplichtige
Mil. Contr. Stat. Mil. Stat. Stat. Stat. Mil. Mil. Mil. (or) Contr. Stat. Stat.
ALGEMENE DIENST II (Veiligheid, Onthaal, Evenementen) DE RIDDER Peter DEBART Michel DEVELDER Nicole DICHANT Patrick DIETRICH Karl GREGOIR Nadine HANSON Eric HARTIEL Emiel HERBOTS Luc HUYSMANS Martin IMBERT Patrick LAUVAUX Paul MAEREMANS Karel NOSSENT Jean
N F N F N N F N N N F F N F
Adj. CLC D 1 CC 1 CC D 1 Sgt. 1 CC D 1 CC CLC 1 CC 1 CC 1 SC
Veiligheid Nachtwaker Veiligheid Veiligheid Nachtwaker Veiligheid Veiligheid Nachtwaker Nachtwaker Nachtwaker Nachtwaker Nachtwaker Veiligheid Onthaal
Mil. Mil. Contr. Mil. Mil. Contr. Mil. Mil. Contr. Mil. Mil. Mil. Mil. Mil.
POLLE Maurice PROMELLE Jean-Luc RAECKELBOOM Kurt SAPPIN Didier TESTAERT William VAN BEEK Paul VAN LEEMPUT Dirk VANORMELINGEN Pol VERSTRAETEN Johan
F F N F N N N F N
1 CC AJM CLC 1 CC 1 CC B 1 CC Cdt. Adj.
Nachtwaker Veiligheid Nachtwaker Nachtwaker Events Hoofdtechnicus - Onthaal Veiligheid Afdelingshoofd Veiligheid
Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. Stat. Mil. Mil. Mil.
ALGEMENE DIENST III (Administratief beheer van collecties) GELDHOF Jean-Marie TROOSKENS Alain
N F
C Adj.
Administratief beheer Administratief beheer
Stat. Mil.
ALGEMENE DIENST IV (Logistiek, Infrastructuur, Transport) BILLIET André BOURDON Reza CLARE Virginie CLERCKX Pascal DE BRUYNE Yvan DURIEUX Didier DUSOLLIER Dominique GUILLAUNE Alain HERSSENS Christian JANS Alex
F F F N F F F F F F
1 CC 1 SC D 1 Sgt 1 CC CLC 1 QC 1 CC Adj. Adj.
Infrastructuur Infrastructuur Infrastructuur Logistiek Logistiek Infrastructuur Infrastructuur Infrastructuur Transport Infrastructuur
Mil. Mil. Contr. Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. Mil.
127
128
KAYARTS Alain LEDOCQ Marc MERTENS Louis RAEYMAEKERS Luc STRUYVEN Bernard TINANT Patrice VANDRIESSCHE Eddy WEETS Michel
F F N N F F N F
1 CC 1 CC 1 SC Adj. 1 CC 1 CC D Kapt.
Transport Logistiek Infrastructuur Logistiek Transport Infrastructuur Infrastructuur Afdelingshoofd Infra-Trans-Log
Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. Mil. Contr. Mil.
ALGEMENE DIENST V (Educatieve Dienst – Dienst Communicatie) PLACE Sandrine VAN DEN DRIES Leen VAN EVERBROECK C. (Dr.) VANTHEMSCHE Diane VERHULST Sandra
F N F N N
A A A A A
Educatieve Dienst Educatieve Dienst Attaché – Afdelingshoofd Algemene Dienst V Communicatie en Public Relations Educatieve Dienst
Contr. Contr. Stat. Contr. Contr.
Cdt B Adj.
Afdelingshoofd Projecten Gesp. hoofdtechnicus - Binnenhuisarchitect Secretariaat Algemene Dienst VI
Mil. Stat. Mil.
ALGEMENE DIENST VI (Projecten) MATHIEU Pascal MINNAERT Walter UMANS Fred
N N N
129
Het KLM bedankt ook de talloze vrijwilligers en de vzw’s voor hun toewijding, inzet en enthousiasme.
COLOFON
Een uitgave van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis
Verantwoordelijke uitgever : Dominique Hanson, Jubelpark 3
1000 Brussel
Concept : Piet De Gryse Patrick Nefors Bijdragen : Piet De Gryse, Paul Dubrunfaut, Jean-Pierre Hausman, Jonas Herman, Pascal Mathieu, Patrick Nefors, Etienne Reunis, Joseph Sizaire, Christine Van Everbroeck, Diane Vanthemsche, Sandra Verhulst, Michel Weets Coördinatie en eindredactie : Diane Vanthemsche Grafische vormgeving : Diane Vanthemsche Vertaling : Diane Vanthemsche Drukkerij : Print House Defence Wettelijk depot : 2008/0935/2 ISBN 9789071936258
