Oradour sur glane
Oradour stroomt vol dagjesmensen en de weinige eetgelegenheden zijn overvol. Het stadje is nieuw en niet bepaald mooi. Maar dat is niet de reden van het druk toeristenbezoek. Oradour, zo schrijft de gids opnieuw in keurig Nederlands, was vroeger een lieftallig groot dorp in de Limousin, waar de bewoners hun vermaak zochten in de serene vrede der natuur en in het vissen in de rivier de Glane. Plots op 10 juni 1944 wordt Oradour geschiedenis. Omstreeks 2 uur in de middag bezetten Duitse troepen het dorp en weldra moeten alle inwoners aantreden op de marktplaats. De vrouwen en kinderen worden van de mannen gescheiden en in de kerk samengebracht, terwijl de mannen op verschillende plaatsen ondergebracht worden, in schuren, garages, een 97
koetshuis....Omstreeks 4 uur begint de moordpartij. De beulen gaan door met schieten tot er zich niets meer beweegt. De lijken worden bedekt met hout en stro en ze steken de stapel in brand. Na uren wachten zien de vrouwen de deuren van de kerk weer opengaan, twee Duitse soldaten plaatsen een kist waaruit snoeren steken bij de communiebank, ze steken de lonten aan, verlaten het gebouw en sluiten de deur achter zich.
98
Bijna onmiddellijk hierna doet zich een explosie voor. Op die middag in 1944 werden 642 inwoners vermoord. Het nieuwe Oradour werd naast de ruines van het geteisterde oorlogsdorp gebouwd. Via een bunker komt men eerst in een tentoonstellingsruimte waar je gewezen wordt op de gevaren van alle soorten extremismen en aan de muur prijkt een foto van Filip de Winter. Vervolgens komen we in de straten van het verwoeste dorp. Meer noch dan de verwoeste gebouwen spreken de gehavende tramlijn, de autowrakken en een restant van een naaimachine tot de verbeelding. Het lijkt alsof het kerkhof met de foto's van de vermoorde kinderen Picasso geïnspireerd heeft bij het schilderen van Guernica.
99
Denkend aan oorlog We zijn nooit naar Frankrijk geweest om oorlogstaferelen te bezoeken maar we zijn toch verschillende keren de oorlog tegengekomen op onze reizen. Zo vertrokken we een keer in de Paasvakantie langs de champagne waar de sleutelbloemen als onkruid woekerden en verder langs Auvergne waar we in 's avonds aankwamen in Le Puy en Vélay. De volgende ochtend was het marktdag in Le Puy en we vonden geen plaats om onze auto te parkeren. We zijn toen verder gereden via de adembenemende Causses naar de Languedoc. We telefoneren naar een chambre d'hôte in het domaine de boutou in Albieres. Er is plaats voor ons, Mevrouw Lafargue vraagt of we hier ook willen avondmalen maar vermits we vanavond in Zuid Frankrijk zullen zijn vinden we het veel te vroeg om al aan avondeten te denken. Te laat realiseren we on dat we weliswaar in het zuiden zijn maar toch niet aan de côte d'azur. De laatste honderd kilometer gaan echt aan een slakkengangetje door de corbière, een aangenaam landschap dat er soms even rood uitziet als de wijn die hier verbouwd wordt. In Albieres zijn we door elke straat gereden en toch bleef het domein onvindbaar tot we ergens gingen aanbellen en vroegen of ze dat domein kenden. Jawel maar de naam zou je op het idee moeten brengen dat zulke dingen niet in de dorpskom liggen. Buiten het dorp vinden we een wegwijzer met de gezochte naam. We slaan de zandweg in en we moeten eerst nog een private weg van vijf kilometer afleggen en dan zijn we aan het optrekje van loodgieter Christian Lafargue.
100
Als we onze kamer hebben gekregen vragen we waar we kunnen eten en het dichtsbijzijnde restaurant blijkt niet in de omgeving te zijn maar het is geen probleem als we mee aanzitten aan de table d'hôte. De andere gasten zijn twee koppels uit de Auvergne die altijd samen op reis gaan en een koppel uit de Jura. Terwijl de wijn rijkelijk vloeit vertellen we natuurlijk van onze vakantie met de kippen in Doucier en kan ik niet meer op het plaatsje in de Auvergne komen aan de route des crètes waar Nederlanders een vegetarisch restaurant uitbaten tot uiteindelijk een van de gasten de naam Lascelles laat vallen. Deze logeergelegenheid prijst zich aan als een plaats waar gasten met hun huisdier welkom zijn. De volgende ochtend zien we tijdens ons ontbijt dat de Juraanse dame nieu haar hondje buiten liet wandelen en het beestje vond er niets beter op dan dwars door het aangeplante bloemenhofje terug te keren. Dit tafereel werd gevolgd door afkeurende blikken en commentaar van mevrouw Lafargue. Languedoc als reisdoel was een idee van Natia die zich al enige tijd in lectuur over de Katharen verdiept had. Om een globale indruk te krijgen van hetgeen we kunnen verwachten gaan we eerst op bezoek naar Limoux waar een audio-visueel spektakel de katharen tot leven brengt. 101
Volgens de Katharen moesten er twee verschillende scheppers geweest zijn. Eén enkel wezen dat almachtig is in het goede kan niet tegelijkertijd ook verantwoordelijk zijn voor de schepping van het kwade. Deze theologische beginselen sterken mij in mijn overtuiging dat één schepper toch geen leven zou gewild hebben waarbij de ene soort de andere moet opeten om te overleven. De Katharen geef ik alle eer die hen toekomt maar mijn overtuiging gaat eerder naar de evolutieleer van Darwin dan naar het creationisme. Limoux is nog om iets anders bekend dan katharen, namelijk om de 'Blanquette de Limoux', de welbespraakte verkoopster laat ons niet alleen de mousserende wijn proeven maar verklaart ook de naam die oorspronkelijk 'le blanc qui pète luidde'. Het was trouwens in Limoux dat Dom Perignon het procédé waarbij de wijn een tweede maal gist op de fles kwam bestuderen en later in de Champagne ging toepassen. Met een lichte tinteling in de kop en een jerrykan rode zonder bewaarmiddel in de bagage genieten we van het landschap dat afwisselend rood is zoals de wijn en soms ook verrassend groen oogt. We stoppen even om een praatje te maken als we familie menen te herkennen. Morgen zullen we Queribus en Peyrepetuse bezoeken.
even stoppen als we familie menen te zien!!! 102
Als het rijk van Karel de Grote terug verbrokkelt en de Vikingen en Arabieren hun beschavingswerk gestopt zijn was de geestelijkheid buiten de kloosters vervallen in onzedelijk en corrupt gedrag. Pausen en wereldlijke leiders strijden om de macht. De agrarische bevolking wordt verplicht een deel van hun inkomsten, de tienden, af te staan aan de kerk. Het was dan ook niet meer dan normaal dat het katharisme met open armen ontvangen werd bij een breed publiek niet alleen voor de stellingname in de strijd tussen goed en kwaad maar evenzeer als protest tegen de heersende kerk. De plaatselijke heren beschermden de vredelievende katharen in hun burchten. De Franse koning was op zoek was naar een uitweg naar de Middellandse Zee met het oog op de kruistochten. De kathaarse ketterij was voor hem dan ook een uitstekende gelegenheid om hun gebied te veroveren. We schrijven 1208. Al tien jaar bestookt paus Innocentius III de Franse koning met ernstige vermaningen om op te treden tegen de ketterij in zijn zuidelijke leendomeinen. Wanneer een pauselijke legaat om het leven wordt gebracht roept de heilige vader op tot een heilige oorlog. De Franse koning geeft met tegenzin zijn vazallen toestemming deel te nemen aan deze nieuhaar hondje buiten liet wandelen en het beestje vond er niets beter op dan dwars door het aangeplante bloemenhofje terug te keren. Dit tafereel werd gevolgd door afkeurende blikken en commentaar van mevrouw Lafargue. we kruistocht tegen de heidenen die beschermd worden door zijn eigen leenman. we kruistocht tegen de heidenen die beschermd worden door zijn eigen leenman. In Béziers richtten de kruisvaarders een bloedbad aan. Aangenomen wordt dat 20 000 mensen de dood vonden waarbij geen onderscheid gemaakt werd tussen katharen en katholieken. Vandaag bezoeken we de ruine van Peyrepetuse - de vesting die zich in 1217 overgaf aan de kruisvaarders. 103
De hardnekkige mist bleef ons die dag gezelschap houden de immense vergezichten moesten we er maar bijdenken. De volgende ochtend ontbijten we samen met een Engels koppel waarvan de man een 104
oudstrijder van een andere oorlog was en zijn stokoude gehandicapte lichaam diept een foto van een zeventienjarige jongeling in Flanders Fields uit zijn portefeuille en toont ons fier zijn herinnering. De militair wordt gentleman wanneer de afrekening komt en hij de hele procedure in het Frans afhandelt en meteen ook ervaart dat No aan de Euro de problemen soms alleen maar groter maakt. Mevrouw Lafargue schudt meewarig haar hoofd wanneer de man zijn overjaarse lichaam in de wagen gehesen heeft en vertrokken is.
In Zuid Frankrijk schijnt de zon wel eens en mogelijk maakt dat Minerve nog aangenamer om te bezoeken. De in natuursteen opgetrokken gebouwen lijken eerder uit het landschap gegroeid dan ermee te vloeken. Toch werden in 1210 de Katharen in deze stad niet met rust gelaten. Hoewel het niet op een berg lag maar midden in het plateau is Minerve omgeven door ravijnen en loodrechte wanden
105
zodat Minerve beschouwd werd als een van de moeilijkst te belegeren plaatsen. De enige waterput ligt in de rivierbedding en is vanuit de stad te bereiken langs een overdekte en versterkte weg.
Op 15 juni 1220 verschijnt het leger in Minerve. De vazal van Minerve, Guillaume is niet gediend met de Franse invasie in zijn gebied. Guillaume is vastbesloten de aanval af te slaan. Hoewel de burcht de aanvallen met katapulten 106
goed doorstaat zullen de onophoudelijke bombardementen de verstekte weg naar de waterput vernielen. Kasteelheer en inwoners mogen de stad verlaten als ze zich verzoenen met de kerk. 140 katharen worden levend verbrand. Op de terugweg slaan we even af naar Roquefort-sur-Soulzon, nieuwsgierig geworden omdat de Michelin gids vermeldde dat alles zich daar onder de grond afspeelt. Wie kent er Roquefort niet? De Romeinen waren er dol op en ook bij Karel De Grote in Aken kwam die schapenkaas op tafel. Aan de autocars en de goed gevulde parkeerplaatsen merk je dat er hier nog volk moet zijn, onder de grond natuurlijk. Wij begeven ons dan maar naar ' Papillon 'een van de befaamde kaashuizen die deze ' Appellation d'origine ' mogen voeren. Het bezoek begint met een filmvoorstelling. Door het instorten van een gedeelte van het plateau zijn in de ondergrond spleten ontstaan en tussen de rotsblokken heerst een constante temperatuur en luchtvochtigheid. In deze natuurlijk gevormde grotten begint dan het rijpingsproces dat drie maanden duurt. De koele, vochtige lucht die naar binnen blaast, fleurine genaamd, doet een schimmel ontwikkelen en zo ontstaan de groenblauwe aders in de kaas. Het bezoek wordt besloten met een proeverij. Het Verschil met een bleu d'auvergne of een Danisch blue proef ik niet maar dat de inwoners van Roquefort al vele honderden jaren het alleenrecht hebben om kaas in hun grotten te laten rijpen en alleen de kaas die daar gerijpt is ' Roquefort ' mag heten, hadden ze in Hoegaarden blijkbaar over het hoofd gezien. Sinds Peyrepetuse hebben we niet meer in de mist gezeten. Het is zelfs opnieuw een beetje warm geworden maar de blauwe lucht laat op zich wachten. Onze kop staat nog niet naar huis en we willen nog een extra vrije dag in Languedoc doorbrengen. We rijden derhalve naar een andere loodgieter om de nacht door te brengen in Le 107
Rozier. We hebben een volledige dag uitgetrokken voor een voettocht langs de Corniches du Causse Méjean De Causses bestaan uit kalkrotsen, dolomietgesteente en mergel. Het feit dat deze verschillende steensoorten ook verschillende weerstand bieden tegen erosie heeft gezorgd voor verrassende effecten: canon met loodrechte wanden en eigenaardige rotsformaties die met namen bedacht worden als de Chinese Vaas. Tegen de loodrechte rotswand waarop ' de vaas ' staat zie je mensen naar boven klimmen. Toen wij de voet van de vaas bereikt hadden was de eerste van de twee klimmers ook boven aangekomen en het bleek dat onder de felkleurige kleding een kranig dametje van zeker 65 jaar schuil ging. Gedurende onze hele tocht kregen we gezelschap van nooit eerder geziene
gevederde vrienden: gieren. Ze gaven ons een demonstratie van de eeuwige natuurwetten, zonder vleugelslag klommen ze toch naar de toppen alleen maar door gebruik te maken van de thermiek. De gieren werden hier met succes terug uitgezet na de boeren ervan overtuigd te hebben dat gieren alleen maar dode dieren opruimen. Ingevolge Europese regelgeving kwam er een verbod om kadavers in de natuur te 108
laten liggen en zodoende kregen de gieren honger en gingen o.m. in Vlaanderen op zoek naar voedsel. Vogelliefhebbers wilden ze trakteren op vers vlees maar onze middenstander minister-president liet de mensen het voedsel weer weghalen. Onlangs las ik in de krant dat gieren nu ook levende dieren aanvielen. Of hoe een vredelievend wezen toch op het oorlogspad geraakt. De Normandische stranden zijn beroemd om vele redenen, de fruits de mer komen hier vandaan, de immense zandstranden en de langste dag speelde zich ook op deze stranden af.
109
Het lijkt er wel of de film een never ending story geworden is, de kitcherige souvenirswinkels nodigen er iedereen uit om zijn eigen oorlogsmateriaal aan te kopen, en regelmatig kom je overjaarse legerjeeps en vrachtwagens tegen met bestuurders die zich op weg wanen naar de longest day.
Het toppunt van deze oorlogsgekte kwamen we tegen in Sante-Mère-Eglise waar de valschermspringer nog altijd aan de kerktoren blijft hangen. 110
In de chambre d'hôte in Bernières-sur-mer staat een duur streekprodukt, een flesje Calvados te koop en ontmoeten we aan het ontbijt een koppel uit Parijs dat zich meewarig uitlaat over de toeristische belangstelling voor de oorlog.
Deze logeergelegenheid had ook iets van een bunker. Het was de enige plaats waar we in Frankrijk logeerden en waar we een cijfercode nodig hadden om binnen te geraken. Eenmaal binnen werd de bewaking overgenomen door een reusachtige hond maar daar was Natia best maatje mee. Op een boogscheut van ons verblijf ligt Bayeux waar we het fameuze 'tapisserie de la reine' bezoeken. Het is eigenlijk geen tapijt maar een borduurwerk en koningin Matilda zou het niet gemaakt hebben om als geschenk aan een halfbroer van Willem te geven. - Waarom zou ze ook had de Parisienne retorisch bij haar ontbijt gevraagd. Meteen zitten we weer midden in de oorlog maar heel de wereld komt naar dit werk kijken. In 58 panelen vertelt dit werk 70 meter lang de invasie van Engeland in 1066 door Willem de Veroveraar. Een 1000 jaar oud stripverhaal met alle ingrediënten erin 111
om de toeschouwers geboeid te houden.
We krijgen inzicht in de wijze waarop de schepen gemaakt werden en de welke wapenuitrusting gebezigd werd, een vleugje humor ontbreekt niet. We menen dat toch te zien bij het inladen van de wijn die nodig is om Engeland te veroveren, de gruwelijke kanten van de oorlog gaat men niet uit de weg maar de afgehakte hoofden of andere lichaamsdelen worden als het ware in close-up getoond in een detailband onder de hoofdpanelen.
112
