Kleurhistorisch onderzoek Ophaalbrug bij Uitermeersluis Te Weesp
Colofon Opdrachtgever Naam
Waternet Amsterdam Sector TOP Afdeling Projecten, Civiele Techniek Postbus 94370 1090 GJ Amsterdam
Contactpersoon:
Dhr. D. Werther
Gegevens kleuronderzoeker Naam:
Drs. C.C. (Caroline) Meulemans CM Restauratie- en kleuradvies
Adres:
Ambonstraat 20, 3531 JT Utrecht
Datum onderzoek:
Juni 2015
Monumentgegevens Locatie:
De Uitermeersluis en -brug zijn gelegen ter plaatse van de ’sGravelandseweg in de gemeente Weesp. De sluis en brug zijn eigendom van Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht.
2
Inhoud 1.
Inleiding………………………………………………………………….4
2.
Kleuronderzoek…………………………………………………………5
3.
Kleuradvies………………………………………………………………9
3
1.
Inleiding
De ophaalbrug wordt gerestaureerd, waarbij ook het oude verfsysteem d.m.v. stralen zal worden verwijderd, waarna er een nieuwe coating zal worden aangebracht. Er lag al een eerste kleuradvies, echter naar aanleiding daarvan was het toch de wens van de gemeente dat er meer achtergrondonderzoek zou worden gedaan en de brug voorzien zou worden van de historisch correcte kleur(en). In het kader daarvan is er kleuronderzoek gedaan naar de aanwezige verflagen op de historische onderdelen van de brug, zowel op het portaal als op de balans. Het onderzoek vond plaats op de werf van SPIE te Sliedrecht. 1.1
Achtergrond ophaalbrug
De brug is in 1888 gemaakt in de in die tijd zeer productieve ijzergieterij ‘De Prins van Oranje’ in Den Haag. Het portaal bestaat uit twee ijzeren gegoten stijlen die bovenaan met een hameiregel aan elkaar zijn verbonden. In deze regel staat te lezen ‘Anno’ en ‘1888’. De twee bovenhoeken hebben een decoratief opengewerkte zwikvulling. Op één van de stijlen is een plaat bevestigd met hierop ‘ YZERGIETERY DE PRINS VAN ORANJE ’s HAGE 1888’. De balans bestaat uit aaneen geklinknagelde plaat- en gietijzeren delen. In 2001 is de brug al eens (ter plaatse) gerepareerd/geconserveerd en weer van een nieuw verfsysteem voorzien (een basiscoating op het metaal, gevolgd door twee – van kleur van elkaar verschillende – verflagen). De laatste verflaag is een donkergroene tint in RAL 6028. Alle onderdelen van de brug zijn in deze kleur geverfd. De kleur is wat verblauwd en mat geworden door inwerking van zon en weersinvloeden.
Afb. 1: het opschrift onderaan een van de pijlers
Afb. 2: het opschrift bovenaan in de hameiregel
Afb. 3: zwikken
Afb. 4: de balans op de werf van SPIE in Sliedrecht
voluutdecoratie in één van de
4
2.
Kleuronderzoek
2.1 Resultaten Bij het kleurenonderzoek ter plaatse is helaas geen historische verf gevonden. Enkel het drietraps coatingsysteem met RAL 6028 als laatste kleur ( Pijnboomgroen) is teruggevonden, in een flinke laagdikte zoals tegenwoordig voorgeschreven wordt bij coatingsystemen voor metaal. Na het verwijderen van een plaat aan de zijkant van de balans, werd de originele kleur zichtbaar. De balans is in het verleden met H-balken geschoord en aan de originele onderdelen geschroefd/gelast. De moderne bevestigingsmethode van de schoren staat in stevig contrast tot de oude klinkn agels. Dit deed ook vermoeden dat indertijd, om deze reparatie mogelijk te maken, alle verf al eens van de brugonderdelen is verwijderd – lassen is namelijk enkel mogelijk op ongecoat metaal.
Afb. 5: eerste punctie, de dikte van de lagen is aanzienlijk
Afb. 6: de drie lagen afzonderlijk te zien, met rechts de harde basislaag op het metaal, en links de uiteindelijke kleur
Afb. 7: de oorspronkelijke kleur is zichtbaar geworden na verwijdering van een plaat Afb. 8 (rechts): de H-profielen balans schoren, zijn met bouten oorspronkelijke materiaal gezet. het verschil tussen de bouten klinknagels
die aan Let en
de het op de
5
2.2
Soortgelijke ophaalbruggen
Om toch zonder oude kleurgegevens tot een verantwoord kleuradvies te komen, is het belangrijk om achtergrondonderzoek te doen naar de ophaalbrug. Er was relatief weinig te vinden, maar er is toch informatie gevonden over dezelfde soort ophaalbruggen in de Krimpenerwaard. In 1888 zijn, naast de ophaalbrug van de Uitermeersluis, een aantal andere ophaalbruggen in de ijzergieterij in Den Haag gemaakt. Vijf van deze bruggen waren bestemd voor de Stolwijkse Vaart (afb. 5 en 6), in opdracht van het Hoogheemraadschap de Krimpenerwaard. Hier zijn nog vier van deze ophaalbruggen bewaard gebleven en allemaal zijn ze tot rijksmonument bestemd. Deze bruggen zijn van hetzelfde type als de brug van de Uitermeersluis. Helaas is er over kleuren weinig bekend, behalve dat de bruggen toch een donkere kleur hebben gehad, op te maken uit oude foto’s
Afb. 9: een van de vier overgebleven bruggen bij de Stolwijkse vaart, bij de Gouderakse Tiendweg (Rijksmonument nr.512197)
Afb. 10: brug bij de Benedenkerkse Vliet bij Stolwijk, in 1986 (Bron: RCE, nr. 260.609)
In Nederland zijn veel voorbeelden bekend van oude ijzeren ophaalbruggen die vooral in de 19 e eeuw zijn gebouwd als antwoord op de toenmalige bevolkingsgroei en de daardoor toenemende belasting op de infrastructuur. Steeds meer wegen werden aangelegd en oudere, veelal houten bruggen werden vervangen door moderne en sterke gietijzeren exemplaren. Ijzerfabrieken als De Prins van Oranje draaiden overuren. Helaas zijn inmiddels een heel aantal sterk verouderde en verwaarloosde bruggen gesneuveld, maar gelukkig is er van sommigen nog beeldmateriaal te vinden in archieven, en ook bij beeldarchieven van onder meer historische verenigingen en stichtingen van diverse dorpen en steden. Ook zijn er steeds meer bruggen die vanwege hun culturele en historische waarde tot monument worden bestempeld. De laatste tien jaar zien we daarnaast ook een toenemende interesse voor de historische kleuren die eens de bruggen sierden en wordt daarom ook meer kleuronderzoek gedaan naar de historische afwerklagen. Het kleuronderzoek staat echter nog in de kinderschoenen, maar vooral grotere ge meentes zijn er toch serieuzer mee bezig. Een van de recentst gerestaureerde (houten) ophaalbruggen is de Morspoortbrug in Leiden (afb. 7), die een historiserende crèmekleur heeft gekregen met rode accenten die verwijzen naar de ooit Engelsrood geschilderde houten brug op die plaats. Omdat er in het verleden op die plaats veel verschillende bruggen hebben gestaan, de huidige brug uit 1986 dateert en er toch al veel opknapwerk aan de brug is uitgevoerd, is ook daar geen historische kleur teruggevonden. Op b asis van de kleuren die ‘oude’ Morspoortbruggen hadden en archiefgegevens is er toch een historische verantwoorde kleurkeuze gekomen. Ook in Strijen Sas is een ophaalbrug gerestaureerd en voorzien van oude kleuren. Of hier een kleuronderzoek is uitgevoerd, is niet duidelijk (afb. 8). Ook hier is gekozen om ornamenten en datering te voorzien van een contrasterende kleur.
6
Afb. 11: Morspoortbrug te Leiden, met haar nieuwe kleuren (Bron: RAL Leiden)
Afb. 12: recent gerestaureerde brug in Strijen Sas De twee ophaalbruggen in Benedenkerk te Stolwijk, Ansichtkaart rond 1940, bruggen zijn donker van kleur, maar wel lichter van tint dan de huidige kleur
Gietijzeren ophaalbrug in Rijnsbergen, rond 1940. De brug is licht van kleur.
7
Eerste kruisdiep Weteringkanaal, omstreeks 1925(?), het is lastig om de kleur van de brug te kunnen onderscheiden, en/of dat de brug voorzien is van twee verschillende tinten.
Ophaalbrug bij Rustenburg, Friesland, rond 1925, brug is licht van kleur
Oude Ophaalbruggen bij Reeuwijk, Ansichtkaart van rond 1915, de bruggen zijn licht van kleur.
Oudere foto’s van ophaalbruggen zijn overwegend in zwart -wit, maar desalniettemin is er niet echt een duidelijk beeld van de kleuren van de bruggen in het verleden. Wel valt op dat ze, veel meer dan nu, van lichtere tinten werden voorzien. Dit is op zichzelf te begrijpen: zeker in de 19 e eeuw waren groenen op basis van koper en chromaat zeer in trek, werden er tinten gebruikt die meer richting de fletse olijf - of mintgroene kleur gingen, en werden de kleuren daarom vaak met witten gemengd . Dit geldt in het algemeen voor het late 19 e eeuwse kleurgebruik op gebouwen en in interieurs en het is maar een kleine stap om dit door te trekken naar gebouwde elementen in de openbare ruimte. Het zou voor de kennis over historisch kleurgebruik op bruggen echter heel goed zijn dat er meer kleuronderzoek wordt gedaan in de toekomst .
8
3.
Kleuradvies
Op basis van het onderzoek ter plaatse is helaas geen kleuradvies te geven. We hebben wel informatie over een paar bruggen die in de laatste 10 jaar zijn gerestaureerd; deze bruggen hebben een historiserende kleur gekregen. Daar is in sommige gevallen gekozen voor het accentueren van ornamenten en jaartallen. We zien bij oude foto’s van historische ophaalbruggen dat het kleurgebruik over het algemeen lichter is dan de huidige donkergroene tint. Wat betekent dit voor het kleuradvies voor de brug van de Uitermeersluis? Er is geen historisch bewijsmateriaal, maar de volgende argumenten helpen om een bewuste, historisch verantwoorde kleurkeuze te maken voor de brug. -
De decoratieve elementen (jaartal en ornamenten) in de hameiregel en de zwikken vallen door de donkere kleur weg in de constructie. Het is in elk geval aan te raden om deze elementen meer te benadrukken door het gebruik van een contrasterende kleur.
-
De keuze voor een donkere kleur komt wellicht voort uit het feit dat donkergro en wat minder ‘smet’ dan lichtere kleuren; donkergroene algaanslag valt weg op een donkere achtergrond. Ook vormt donkergroen van oudsher een zeer sterke, weersbestendige verflaag die minder onderhoudsgevoelig is dan andere kleuren. Daarom werd ze vanaf de tweede helft van de 19 e eeuw steeds meer aan exterieurs gebruikt.
-
Een lichtere kleur zou de brug wat meer kunnen laten opv allen op haar plek; ze valt met haar donkergroene kleur minder op omdat ze één wordt met haar (natuurlijke) omgeving. De donkergroene kleur kent een lange traditie en kent ook vele namen om de vele nuances aan te kunnen geven, zoals standgroen, monumentengroen, grachtengroen, spaansgroen etc. etc. In de 20e eeuw wordt donkergroen gemeengoed in de openbare ruimte, en worden er vele monu menten, bruggen, lantaarns, hekken etc. van deze kleur voorzien, omdat ze zeer hard, schimmelwerend en bestendig is. Deze kleur is zo’n gemeengoed geworden, dat we haar overal voor zijn gaan gebruiken.
Kleuradvies Voor de balans, de brugstijlen en de hamei (excl. de ornamenten en opschriften): RAL 6011 (bleekgroen) 1 Voor de ornamenten/opschriften: RAL 1015 (licht ivoorkleurig) 2
Het is aan te raden om eerst kleurvlakken op te zetten en de kleuren (in combinatie met elkaar) nog te controleren en beoordelen.
1
Bedoeld worden alle elementen die in de kleurstellingstekening van Waternet worden aangeduid met RAL 6009 2 Bedoeld worden alle elementen die in de kleurstellingstekening van Waternet worden aangeduid met RAL 6019
9
