KIJKKAART EERSTE VERDIEPING
TWEEDE VERDIEPING
43 76 8
58 14 +15 68
60
44 78
71
59 27
20
ROMANTIEK EN NEOCLASSICISME In Frankrijk bepaalt in de negentiende eeuw de Académie des Beaux-Arts wat goede kunst is. De Académie is geen opleiding maar een rijksinstituut. De Académie organiseert ook de Salon, een (twee)jaarlijkse tentoonstelling in Parijs. Leden van de Académie bepalen wie er wordt uitgenodigd en wie er in de prijzen valt.
Kunst die voldoet aan de smaak van de Académie en de Salon, wordt ook wel Academische of Salonkunst genoemd. Aan de ene kant putten kunstenaars uit de klassieke wereld voor inspiratie en onderwerpen. Aan de andere kant gaan romantische kunstenaars op zoek naar exotische thema’s en woeste landschappen om de strijd van de mens met de natuur uit te beelden.
44 Jean-Léon Gérôme (1824–1904), Verkoop van een slavin in Rome, 1884 NIVEAU 1
NIVEAU 2
*
* Beredeneer dat dit schilderij zowel romantische als neoclassicistische kenmerken heeft. * Er is een relatie tussen de keuze voor historische onderwerpen en het afbeelden van naakte vrouwen. Leg uit. * De impressionist Edgar Degas noemde een soortgelijk schilderij van Gérôme ‘pornografisch’. Kun je uitleggen waarom hij dat vond? * De naakte slavin baseerde Gérôme op de foto (links) die hij had laten maken van het model Marie-Christine Leroux. Waaraan kun je zien dat hij deze foto heeft gebruikt? Wat is het verschil tussen de foto en het schilderij?
Is dit doek een voorbeeld van romantische of van neoclassicistische kunst? In welke tijd speelt deze scène zich af? Hoe kun je dat zien? Hoe gaat de verkoop in zijn werk? Hoeveel slaven zijn er? Wat doen de twee mannen achter de tafel?
* * * *
1
27 Eugène Delacroix (1798–1863), Leeuwenjacht in Marokko, 1854 NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Leg uit waarom dit schilderij een typisch voorbeeld van romantische schilderkunst is. * Hoeveel mensen zie je? * Wat zijn de verschillende personen aan het doen? * Welk dier hebben ze al gevangen? * Hoe zou je de gemoedstoestand van het paard omschrijven? * De jagers hebben een positie uitgekozen waardoor ze voor de leeuw niet alleen moeilijk te zien zijn, maar ook moeilijk te horen. Leg uit.
* Romantische schilders benadrukten de woestheid van de natuur. Waar zie je die woestheid hier het duidelijkst weergegeven? ‘De Grieken en Romeinen heb ik hier op de stoep, met de Arabieren die in hun witte kleden op Cato en Brutus lijken.’ * Hoe kun je zien dat deze scène zich in de Arabische wereld afspeelt en niet in de oudheid?
78 Ary Scheffer (1795–1858), Faust met de gifbeker, 1858 Ary Scheffer werd geboren in Dordrecht maar leefde en werkte een groot deel van zijn leven in Frankrijk. Hij schilderde Bijbelse en literaire verhalen op een streng classicistische manier. Faust is een creatie van de Duitse dichter Goethe (1749–1832). Op zoek naar de zin van het leven roept hij ‘de Geest’ op. De Geest weet het ook allemaal niet en Faust besluit zichzelf te vergiftigen. Dan hoort hij kerkklokken, verandert van gedachte, loopt zijn studeerkamer uit en treft daar een poedel aan. Hij neemt de poedel mee naar binnen, waar het beest in de duivel Mephistopheles verandert, met wie Faust een pact sluit.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Waar zijn de Geest (goed zoeken) en de gifbeker? * Welk moment van het verhaal is hier afgebeeld? * Ziet Faust er volgens jou suïcidaal uit? Waarom wel/niet?
Scheffer had dit werk waarschijnlijk bedoeld als een duo met een doek in de Wallace Collection in Londen: Margaretha bij de fontein. Margaretha krijgt een buitenechtelijk kind van Faust, dat ze verdrinkt. Ze komt in de gevangenis en sterft. Faust heeft spijt. * Hoe heeft Scheffer de twee schilderijen met elkaar verbonden? * Goethe verenigde in zijn werk het classicisme en de romantiek. Geldt dat ook voor Ary Scheffer?
2
Realisme en de school van Barbizon De negentiende eeuw kende een aantal revolutiegolven. In 1830 resulteerde dat in de instelling van parlementen en het indammen van de macht van de vorsten. In 1848 eisten de burgers van verschillende Europese landen kiesrecht. In dat jaar schreven Karl Marx en Friedrich Engels het Communistisch Manifest. In de schilderkunst is er een beweging naar het afbeelden van
echte landschappen met echte mensen: geen geïdealiseerde werelden maar de werkelijkheid. De uitvinding van de verftube stelt schilders in staat om in de buitenlucht te schilderen, naar en in de natuur. Het dorp Barbizon bij Parijs wordt een van de eerste kunstenaarskoloniën en de naamgever van de beweging die wordt gezien als de voorloper van het impressionisme.
14 Camille Corot (1796–1875), Ochtend, 1855–1860 15 Camille Corot (1796–1875), Avond, 1855–1860 Corot was de voorman van de school van Barbizon. Hij ruilde in de loop van zijn carrière de classicistische mythologische figuren in zijn landschappen in voor echte mensen.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Wat zijn de mensen aan het doen? * Wat kun je zeggen van de manier waarop Corot zijn verfkwast gebruikte? * Hoe is het verschil tussen de ochtend en de avond weergegeven?
* Ook op dit schilderij zijn overblijfselen te zien van het classicisme in het werk van Corot. Hoe zie je dat? * Zijn de landschappen realistisch of zie je toch een ideaalbeeld?
76 Théodore Rousseau (1812–1867), Landschap met een ploeger, 1860–1865 Rousseau stierf in Barbizon, waar hij bijna uitsluitend landschappen schilderde zonder mensfiguren.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Op welk moment van de dag speelt deze scène zich af? * Rousseau had het zwaar te verduren in de latere jaren van zijn leven: zijn vrouw was krankzinnig en een vriend van de familie pleegde zelfmoord in zijn huis. Zelf kreeg hij last van slechte longen en slapeloosheid. Kun je in het schilderij terugzien dat Rousseau een wat melancholische persoon was?
* Kun je zien aan de manier waarop de mensen zijn afgebeeld dat er sprake is van commentaar op de samenleving?
3
58 Jean-François Millet (1814–1875), Landschap met twee boerinnen, 1870–1875 Millet was een boerenzoon die portretschilder werd. Hij maakte in de jaren veertig van de negentiende eeuw de overgang van de academische traditie naar de realistische school. Vincent van Gogh en Claude Monet waren grote bewonderaars van Millet.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Kun je zien wat de boerinnen aan het doen zijn? * Waar komt het licht vandaan op het schilderij? * Welke tijd van de dag is het? * De boerinnen zijn heel klein afgebeeld. Hoe heeft Millet ervoor gezorgd dat ze toch opvallen in het landschap?
* Wat is het effect van het minuscule formaat van de mensfiguren? * Is de natuur op dit schilderij een vriendelijke plek voor de mensen? Leg uit waarom wel of niet.
de impressionisten In 1863 werd op initiatief van keizer Napoleon III naast de officiële academische Salon ook een tentoonstelling gehouden van door de Académie geweigerde werken: de Salon des Refusés. In 1874 was er een vergelijkbare tentoonstelling, die later de eerste tentoonstelling bleek te zijn geweest van de impressionisten. Ze heetten toen nog niet zo, maar gingen zich zo noemen na een sarcastische opmerking van een criticus over het schilderij
Impression. Soleil levant (Impressie. Ondergaande zon) van Claude Monet. De landschappen en alledaagse onderwerpen zijn geschilderd met kleine, dunne en zichtbare penseelsteken met veel nadruk op de weergave van het licht. De composities lijken losjes en open. Figuren kunnen gedeeltelijk buiten het beeld vallen, als in snapshots. De belangrijkste namen zijn Monet, Manet, Renoir, Degas, Pissarro en Sisley.
59 Claude Monet (1840–1926), Vrouw in een tuin, 1867 NIVEAU 1
NIVEAU 2
Monet schilderde deze scène in de tuin van een neef. Hoewel Monet niets aan de realiteit heeft veranderd, is het schilderij toch een doordachte compositie. * Hoe kun je als schilder de compositie van een schilderij beïnvloeden dat je naar de werkelijkheid wilt schilderen?
De vrouw die is afgebeeld is de vrouw van Monets neef. * Waarom heeft hij haar op de rug afgebeeld? * Er is een compositorische reden dat ze links staat. Welke reden is dat? * Waaraan kun je zien dat dit een vroeg-impressionistisch schilderij is?
Het schilderij wordt overheerst door het contrast tussen twee kleuren. * Welke twee kleuren zijn dat? * De jurk van de vrouw is niet met alleen witte verf geschilderd. Welke kleuren zie je nog meer? De rode bloemen zijn geraniums. * Kun je bepalen of Monet behalve de juiste kleur ook de vorm van de bloem heeft weergegeven?
4
60 Claude Monet (1840–1926), Vijver in Montgeron, 1876 NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Scheen de zon op de dag dat Monet dit schilderde? * Hoeveel mensen zie je afgebeeld? * Met hoeveel penseelstreken heeft Monet de hand van de vissende vrouw geschilderd? * Zie je ook bebouwing of alleen water, bomen en mensen?
* Waarop heeft Monet in dit schilderij de meeste nadruk gelegd: de bomen, het water of de mensen? * Waaruit blijkt die nadruk? * Vergelijk de bomen rechts goed met hun reflecties in het water. Wat valt je op? * Als je half door je oogwimpers naar het schilderij kijkt, valt je oog het eerst op iets. Wat is dat en hoe gaat de kijkrichting verder?
68 Camille Pissarro (1830–1903), Place du Théâtre Français in Parijs, 1898 Pissarro maakte vanuit zijn kamer in het Grand Hôtel du Louvre verschillende schilderijen van zijn uitzicht. Gedurende bijna een jaar schilderde hij dat uitzicht met steeds ander licht: met sneeuw in de winter, met mist en in de voorjaarszon.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* In welk jaargetijde is dit schilderij geschilderd? * Je kunt aan de lichtval zien op welk moment van de dag het schilderij is gemaakt. Kun je dat ook zien aan de voorstelling? (Mensen die met het openbaar vervoer reizen: de omnibus.)
Links zie je een uitzicht op het plein uit het Los Angeles County Museum of Art en rechts een exemplaar uit het Philadelphia Museum of Art. * Waaraan zie dat het om hetzelfde plein gaat? * Kun je bepalen hoe de hoek waaruit Pissarro uit zijn raam keek, verschilt per schilderij?
5
71 Pierre-Auguste Renoir (1841–1919), Meisje met een waaier, 1880 Renoir is voornamelijk bekend van zijn portretten (veelal van vrouwen) en scènes waarin zijn vrienden figureren. Het meisje op dit schilderij is óf Angèle, een schildersmodel uit het dorp Montmartre (nu een wijk van Parijs), óf Alphonsine Fournaise, de dochter van een bareigenaar.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
Hierboven links zie je Alphonsine Fournaise, 1879 (Musée d’Orsay, Parijs). Rechts zie je Angèle op het schilderij Slapend meisje, 1880 (Sterling & Francine Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts).
* Vergelijk het gezicht van het meisje met de waaier met dat van deze celebrities.
* Wat denk jij: is het Angèle of Alphonsine? * Hoe zou je de sfeer van het schilderij omschrijven?
Ze hebben allemaal wat in het Italiaans strabismo di Venere wordt genoemd: naar de Venus van Botticelli (links). * Wat hebben al deze vrouwen gemeen? Renoir heeft het gezicht van het meisje anders geschilderd dan de rest van het schilderij. * Wat is het verschil en wat is het effect daarvan?
6
de POSTimpressionisten De term postimpressionisme werd in 1910 geïntroduceerd bij een tentoonstelling in Londen van onder meer Monet, Cézanne, Gauguin en Van Gogh. De postimpressionisten gingen verder waar
de impressionisten waren gebleven: ze benadrukten geometrische vormen, gebruikten onnatuurlijke kleuren en begonnen voorzichtig met het vervormd weergeven van de realiteit.
8 Paul Cézanne (1839–1906), De oevers van de Marne, 1888–1890 De impressionisten legden het vluchtige vast op hun doeken. Cézanne zocht juist naar wat je permanent zou kunnen noemen: vorm en structuur.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Is de verf dik of dun aangebracht? * Welke kleur overheerst in dit schilderij? * Hoe zou je de penseelstreken omschrijven waarmee Cézanne de bomen heeft geschilderd?
Cézanne wordt gezien als een voorloper van het kubisme. * Waar zie je in het schilderij dat Cézanne op zoek was naar geometrische vormen?
20 Henri-Edmond Cross (1856–1910), De kerk Santa Maria degli Angeli bij Assisi, 1909 Het pointillisme is een beroemde stroming binnen het postimpressionisme. Afbeeldingen worden opgebouwd uit puntjes ongemengde verf die de kijker tot een beeld mengt.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Dit schilderij is niet strikt pointillistisch. Waarom niet? * Uit welke kleuren zijn de boomstammen opgebouwd? * Welke achtergrondkleur heeft de schilder gebruikt?
* Is het schilderij een objectieve afbeelding van een kerk of is er een persoonlijke noot aan toegevoegd? * Waaruit blijkt dat wel of niet?
7
43 Paul Gauguin (1848–1903), Eü haere ia oe (Waar ga je heen?). Vrouw met een vrucht, 1893 Het werk van een aantal postimpressionisten, waaronder Gauguin, kreeg rond 1890 het label cloisonnisme opgeplakt. Een van de kenmerken is dat kleurvlakken worden omlijnd met donkere lijnen.
NIVEAU 1
NIVEAU 2
* Waar zie je dat op dit schilderij terug? * Heeft Gauguin veel met schaduwwerking gewerkt? * Heeft het schilderij veel diepte of juist niet? * Hoe komt dat?
Een onderdeel van het postimpressionisme was dat kunstenaars hun fantasie en gevoel gingen gebruiken. Er werd veel gebruik werd gemaakt van symbolen uit religie en de geschiedenis. * Naar welk christelijk symbool verwijst Gauguin met het meisje dat een vrucht in haar hand heeft? Gauguin reisde tweemaal naar Tahiti en had daar verschillende minnaressen. Een van hen was Tehamana, hier afgebeeld op een tekening van het Art Institute of Chicago en een schilderij van het Baltimore Museum of Art.
* Denk je dat de vrouw met een vrucht een portret is van Tehamana? Waaraan herken je haar?
8
