Obstetrie & Gynaecologie
Kijken in de buik Diagnostische laparoscopie
Inhoud Inleiding De baarmoeder, eileiders en eierstokken Wat gebeurt er bij een diagnostische laparoscopie? De belangrijkste redenen voor een diagnostische laparoscopie Voorbereiding op de laparoscopie De operatiedag zelf Na de operatie Complicaties Naar huis Vragen
1 2 2 3 5 5 6 6 6 7
Inleiding Een diagnostische laparoscopie is een kijkoperatie waarbij de gynaecoloog de buikholte en de organen die daarin liggen onderzoekt. Buikpijn of het uitblijven van een zwangerschap zijn veel voorkomende redenen voor zo’n operatie. Hier beschrijven we alleen de kijkoperatie: wat gebeurt er tijdens de ingreep, wat wordt er bekeken, zijn er risico's en waar moet u vóór en na de operatie rekening mee houden. Omdat bij de operatie de baarmoeder, de eileiders en de eierstokken worden beoordeeld, volgt eerst wat algemene informatie over deze organen. Tijdens een kijkoperatie kan als het nodig is ook een operatie worden uitgevoerd: een ingreep om bijvoorbeeld een eileider of eierstok weg te nemen. Dit wordt van tevoren met u besproken. Meer informatie daarover vindt u in de folder ‘De laparoscopische operatie’. U krijgt deze informatie als aanvulling op de mondelinge informatie die de arts of gynaecoloog u heeft gegeven. Deze informatie is gebaseerd op de patiënteninformatie van de Nederlandse Vereniging van Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Daarnaast beschrijven we wat u kunt verwachten wanneer u in het UMCG wordt onderzocht of behandeld. Soms geeft uw arts andere informatie en/of adviezen, dan hierin staat beschreven. Bijvoorbeeld omdat uw situatie anders is of dat er recent nieuwe inzichten zijn op dit gebied. Als u na het lezen vragen heeft, dan kunt u hiermee altijd terecht bij uw arts of gynaecoloog. 1
De baarmoeder, eileiders en eierstokken Een normale baarmoeder heeft de vorm en grootte van een peer. Aan de brede bovenkant monden twee eileiders in de baarmoeder uit. Deze dunne, soepele buisjes, die zo’n 8 tot 10 cm lang zijn, beginnen bij de baarmoeder en eindigen bij de eierstokken. Normale eierstokken zijn ongeveer 3 cm groot. Bij een laparoscopie ziet de arts de eileiders en eierstokken, evenals het bovenste deel van de baarmoeder. Het onderste deel van de baarmoeder dat in de vagina (schede) uitmondt, de baarmoedermond of baarmoederhals, is tijdens een laparoscopie niet zichtbaar. De baarmoeder, eileiders en eierstokken liggen niet los in de buik, maar zitten met bindweefselbanden vast onder in het bekken. De eierstokken maken hormonen die elke maand het baarmoederslijmvlies opbouwen. Ook komt er elke maand bij de eisprong een eicel uit de eierstokken vrij. De eileiders hebben een transportfunctie. Zaadcellen komen via de vagina en de baarmoeder door de eileiders naar de eierstok toe. Als een eisprong heeft plaatsgevonden, kunnen de zaadcellen een eicel bevruchten. De bevruchte eicel wordt door de eileider naar de baarmoeder vervoerd. In de baarmoeder kan een bevruchte eicel, inmiddels embryo genoemd, nestelen. Een niet bevruchte eicel lost vanzelf op. Wat gebeurt er bij een diagnostische laparoscopie? Laparoscopie betekent ‘in de buik kijken’. Diagnostisch betekent ‘om te onderzoeken’. Tijdens de ingreep onderzoekt de gynaecoloog de organen in de buikholte: de baarmoeder, de eileiders en de eierstokken. Ook kunnen de blindedarm, een deel van de lever, de galblaas en een groot deel van de darm gezien worden. Alle organen zijn alleen aan de buitenkant zichtbaar. De operatie gebeurt altijd onder narcose (algehele verdoving). De gynaecoloog maakt een sneetje van ongeveer 1 cm in de onderrand van de navel en brengt door dat sneetje de kijkbuis (laparoscoop) in de buik en sluit deze aan op een videocamera.
Via de kijkbuis wordt de buik eerst gevuld met onschadelijk koolzuurgas. Zo ontstaat ruimte in de buik om de verschillende organen te kunnen bekijken. Via een sneetje links en/of rechts in de onderbuik worden andere instrumenten in de buikholte gebracht. Soms brengt men ook via de vagina instrumenten in, om de baarmoeder te kunnen bewegen of te kunnen vullen met vloeistof om de doorgankelijkheid van de eileiders te onderzoeken. Dit laatste gebeurt vaak als een 2
onvervulde kinderwens de reden is voor de diagnostische laparoscopie. Een enkele keer is nog een vierde sneetje aan de zijkant van de buik noodzakelijk, om met een extra hulpinstrument beter zicht te krijgen op de baarmoeder, eileiders of eierstokken of te kunnen opereren aan deze organen. De belangrijkste redenen voor een diagnostische laparoscopie De drie belangrijkste redenen voor deze ingreep zijn onvervulde kinderwens, plotselinge pijn in de onderbuik en langdurig bestaande onderbuikpijn. Onvervulde kinderwens Bij het uitblijven van een gewenste zwangerschap kan een diagnostische laparoscopie aangeven of hiervoor een verklaring bestaat. De gynaecoloog beoordeelt dan hoe de eileiders eruit zien en of ze open of afgesloten zijn. Open eileiders zijn nodig om zaadcellen vanuit de vagina en de baarmoeder naar de eierstok te vervoeren; en een eventueel bevruchte eicel weer naar de baarmoeder terug te vervoeren. Daarom wordt tijdens de operatie via de vagina en de baarmoedermond een blauwe vloeistof in de baarmoeder gespoten. Als deze blauwe kleurstof via de eileiders in de buikholte komt, zijn de eileiders open. Welke afwijkingen kunnen gezien worden?
Afgesloten eileiders Eileiders kunnen afgesloten zijn als gevolg van een ontsteking in het verleden, een eerdere buikoperatie, endometriose of verklevingen. Endometriose is een aandoening waarbij baarmoederslijmvlies aanwezig is in de buikholte op plekjes waar het normaal niet aanwezig hoort te zijn. Als beide eileiders afgesloten zijn, is medische hulp nodig om zwanger te worden. Is er maar één eileider open, dan is de kans op een spontane zwangerschap mogelijk iets lager maar zeker niet uitgesloten. Als een of beide eileiders afgesloten zijn, beoordeelt de gynaecoloog tijdens de laparoscopie of het mogelijk en/of zinvol is de eileiders operatief te openen. Vaak gebeurt dit dan tijdens een tweede operatie, waarbij dan van te voren de precieze ingreep en de risico’s met u besproken zullen worden.
Een hydrosalpinx Een speciale vorm van een afgesloten eileider is een hydrosalpinx. Er verzamelt zich dan vocht (hydro = vocht) in de eileider (salpinx = eileider). Meestal zijn er geen klachten, slechts zelden veroorzaakt een hydrosalpinx pijn. Bij een kinderwens beoordeelt de gynaecoloog hoe de andere eileider er uitziet en of het verstandig is de hydrosalpinx te verwijderen of te openen. Voor het openen van een hydrosalpinx kan op een ander tijdstip een laparoscopische operatie of een grotere buikoperatie noodzakelijk zijn.
Endometriose Bij endometriose bevindt het slijmvlies dat de binnenkant van de baarmoeder bekleedt zich ook buiten de baarmoeder: in de buikholte of in de eierstokken. De menstruaties zijn dan vaak pijnlijk omdat ook deze plekjes in de buik bloeden. In de eierstok kan zich bloed ophopen. Omdat dit op chocolade lijkt spreekt men van chocoladecysten. Er kunnen ook verklevingen ontstaan, waardoor de eileiders afgesloten raken. Endometriose wordt behandeld met hormonen of door een operatie. De gynaecoloog bespreekt met u welke behandeling voor u het meest geschikt is. Er is een folder ‘Endometriose’ beschikbaar.
Verklevingen Verklevingen kunnen het gevolg zijn van ontstekingen, vroegere operaties of endometriose. Meestal geven verklevingen geen klachten en is het niet nodig er iets aan te doen. Als verklevingen 3
een mogelijke oorzaak zijn voor verminderde vruchtbaarheid, beoordeelt de gynaecoloog tijdens de operatie of ze verwijderd kunnen worden en of dat zinvol is. Soms is hiervoor een tweede operatie nodig.
Myomen Myomen (vleesbomen) zijn goedaardige verdikkingen in de spierwand van de baarmoeder die meestal geen klachten geven. Myomen belemmeren meestal het zwanger worden niet; maar soms doen ze dat wel als ze in de baarmoederholte uitpuilen, erg groot zijn, of net op de overgang van de baarmoeder naar de eileider liggen. Een behandeling is alleen nodig als er klachten zijn of als de gynaecoloog veronderstelt dat een myoom bijdraagt aan verminderde vruchtbaarheid. Meer informatie vindt u in de folder ‘Myomen’. Plotselinge pijn in de onderbuik Pijnklachten in de onderbuik die vrij plotseling ontstaan in de loop van enkele uren of dagen kunnen een aantal oorzaken hebben. Als de oorzaak van ernstige pijn niet duidelijk is, kan de arts een diagnostische laparoscopie adviseren. We beschrijven hieronder een aantal veelvoorkomende oorzaken van plotselinge buikpijn.
Blindedarmontsteking De blinde darm (appendix) is een 5-8 cm lang aanhangsel van de dikke darm dat ontstoken kan raken. De oorzaak van deze ontsteking is bijna altijd onbekend. Meestal begint de pijn rond de navel en zakt daarna af naar de rechteronderbuik. Vaak zijn er klachten over misselijkheid, is de ontlasting wat dunner dan normaal en is de temperatuur iets verhoogd.
Gedraaide eierstok Een eierstok zit aan één kant met een brede ‘steel’ vast in de buikholte en aan de andere zijde met een dunnere band. Als een eierstok vergroot is, kan hij rond de steel draaien. Door het afknellen van de bloedtoevoer naar de eierstok ontstaan dan pijnklachten. Een eierstok kan vergroot zijn als er een cyste (een holte gevuld met vocht) in zit. Ook is het mogelijk dat een eierstok in zijn geheel vergroot is. Soms is er dan sprake van een dermoïd, ook wel een teratoom (wondergezwel) genoemd. Allerlei soorten weefsel kunnen hierin voorkomen zoals haren, botten en talg.
Problemen met een myoom Een myoom (vleesboom) is een goedaardige verdikking of knobbel van de spierwand van de baarmoeder. Een myoom dat via een steel met de buitenzijde van de baarmoeder verbonden is, kan rond de steel draaien. Net als bij een rond de steel gedraaide eierstok ontstaan pijnklachten door het afknellen van de bloedtoevoer.
Een gesteeldraaide hydrosalpinx Een afgesloten eileider gevuld met vocht kan in zeldzame gevallen ook ronddraaien en net als een gedraaide eierstok of myoom vrij plotseling pijnklachten veroorzaken.
Bloeding bij een eisprong Twee weken voor het begin van een menstruatie vindt de eisprong plaats. De holte waarin de eicel ligt (follikel) barst dan open en er komt een eicel vrij. Een enkele keer knapt hierbij een bloedvaatje, dat door blijft bloeden. Het bloed prikkelt dan het buikvlies in de buikholte en veroorzaakt de plotselinge buikpijn.
Eileiderontsteking Klachten van onderbuikpijn, koorts, veranderde afscheiding of bloedverlies buiten de normale 4
menstruatie om, kunnen duiden op een eileiderontsteking. Soms wordt deze ontsteking veroorzaakt door een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) zoals een Chlamydia-infectie of Gonorroe. Ook bacteriën uit de darmen kunnen zo’n ontsteking geven. Bij een kijkoperatie ziet de arts dat de eileiders rood en gezwollen zijn; soms bevindt zich ook pus in de buikholte. Meer informatie vindt u in de brochure ‘Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) en eileiderontsteking’.
Buitenbaarmoederlijke zwangerschap De medische term voor een buitenbaarmoederlijke zwangerschap is een extra-uteriene graviditeit (extra = buiten, uterus = baarmoeder, graviditeit = zwangerschap). Vaak wordt dit afgekort als EUG. De zwangerschap bevindt zich buiten de baarmoeder, meestal in de eileider. Een toekomstige kinderwens, de mate van schade aan de eileider en de toestand van de andere eileider spelen een rol bij de keuze van de behandeling. Vaak, maar niet altijd, wordt een EUG verwijderd. Meer informatie hierover kunt u lezen in de brochures ‘De laparoscopische operatie’ en ‘Buitenbaarmoederlijke zwangerschap’. Langdurige buikpijn Langdurige (chronische) buikpijn kan een reden zijn voor een diagnostische laparoscopie. Soms ziet de gynaecoloog tijdens de operatie een afwijking zoals een vergrote eierstok, een vleesboom, verklevingen of endometriose. Bij langdurige pijnklachten is vaak moeilijk te zeggen of een dergelijke afwijking wel de buikpijn veroorzaakt, omdat verklevingen of myomen meestal geen pijnklachten geven. De gynaecoloog bespreekt na de operatie of u kunt verwachten dat de bevindingen de langdurige pijn verklaren. Veel vaker vindt de gynaecoloog bij lang bestaande onderbuikpijn geen duidelijke verklaring voor de klachten. Er zijn dan geen afwijkingen zichtbaar van de baarmoeder, eileiders of eierstokken, darmen of andere plaatsen in de buikholte. Daarom adviseert een gynaecoloog zeker niet elke vrouw die langdurig buikpijn heeft een diagnostische laparoscopie. De kans dat er afwijkingen gevonden worden die de pijn kunnen verklaren is immers klein. Toch is voor sommige vrouwen de geruststelling dat er niets ernstigs aan de hand is, een reden om een diagnostische laparoscopie te overwegen. Meer informatie vindt u in de folder ‘Chronische (langdurige) buikpijn bij vrouwen’. Voorbereiding op de laparoscopie De gynaecoloog bespreekt met u de opname. Meestal gebeurt een diagnostische laparoscopie in een dagopname en heeft u van te voren een gesprek met de anesthesioloog over de narcose. Hulp na de operatie Voordat u wordt opgenomen, kunt u al het een en ander regelen voor het herstel na de operatie. U kunt nog pijn hebben en zich slap voelen. Bij een druk huishouden is na thuiskomst enige hulp wenselijk. Bespreek dit van tevoren met de gynaecoloog of uw huisarts. Als u buitenshuis werkt, reken dan op ten minste enkele dagen afwezigheid. De operatiedag zelf Voor de operatie moet u nuchter zijn, dit betekent dat u vanaf 6 uur voor de operatie niet meer mag eten, drinken of roken. Een verpleegkundige ontvangt u op de dagbehandeling. U krijgt operatiekleding aan. Vlak voor de operatie krijgt u soms een medicijn waar u slaperig van wordt. Een droge mond is een bijwerking daarvan. U kan worden gevraagd om te plassen en uw urine op te vangen voor een zwangerschapstest. Een zwangerschapstest vindt plaats voorafgaand aan de ingreep, om uit te sluiten dat er sprake is van een (vroege) zwangerschap tijdens de ingreep. Dit wordt alleen verricht bij vrouwen in de voortplantingsleeftijd. 5
U gaat in bed naar de operatieafdeling. Via een infuus in uw hand of arm wordt de narcose (verdoving) toegediend. U valt in slaap en merkt niets meer tot u na de operatie wakker wordt in de uitslaapkamer. De operatie duurt ongeveer een uur. Na de operatie Als u goed wakker bent gaat u naar de uitslaapkamer. Soms heeft u keelpijn als gevolg van een buisje dat onder narcose in de luchtpijp werd ingebracht om u te beademen. Misselijkheid en zelfs overgeven na afloop zijn niet ongebruikelijk. U krijgt via het infuus in uw hand of arm wat vocht toegediend. Meestal wordt het infuus enkele uren na de operatie verwijderd. Tijdens de operatie wordt soms een blaaskatheter ingebracht om de urine af te voeren, deze wordt meestal direct na de operatie verwijderd als u nog onder narcose bent. Hechtingen De wondjes in uw buik zijn gehecht. Voordat u naar huis gaat, hoort u of hechtingen 7 dagen na de operatie verwijderd moeten worden via een afspraak bij de huisarts of dat er zelf-oplossende hechtingen zijn gebruikt. In dat laatste geval duurt het soms ruim zes weken voordat eventuele uiteinden van draadjes die u nog ziet, verdwenen zijn. Als u last heeft van de zelf-oplossende hechtingen kunt u die ook 7 dagen na de ingreep laten verwijderen bij de huisarts. U kunt gerust douchen of een bad nemen terwijl de hechtingen nog aanwezig zijn. Gebruik een pleister zolang er nog wondvocht uit de wondjes komt om uw kleding te beschermen. Complicaties De kans op complicaties bij een diagnostische laparoscopie is klein. In zeer zeldzame gevallen worden de urinewegen, darmen of een bloedvat beschadigd. De kans op een dergelijke complicatie is wat groter als u eerder in de buik geopereerd bent en bij ernstige verklevingen in de buik. De gevolgen zijn soms pas zichtbaar als u al uit het ziekenhuis ontslagen bent. Bij toenemende of ernstige buikpijn, koorts, braken of pijn in de nierstreek (aan de zijkant van de rug in de flank) is het dan ook verstandig direct met de dienstdoende gynaecoloog contact op te nemen. Dit kan 24 uur per dag 7 dagen per week. Pijn Direct na de ingreep heeft u vaak vrij hevige buikpijn. De pijn vermindert de eerste uren na de operatie en verdwijnt meestal aan het einde van de dag. Sommige vrouwen houden de eerste dagen nog buikpijn. U kunt hier gerust pijnstillers voor gebruiken. Ook schouderpijn komt voor. Het koolzuurgas dat gebruikt is om de kijkruimte in de buik te vergroten, prikkelt het middenrif, wat deze pijn veroorzaakt. Het koolzuurgas wordt vanzelf door het lichaam opgeruimd. De schouderpijn verdwijnt meestal de dag na de operatie. Bloedverlies Soms is tijdens de operatie de baarmoederhals via de vagina met een paktangetje vastgepakt. Dit is om de baarmoeder tijdens de operatie te kunnen bewegen, of om vloeistof in de baarmoeder te spuiten voor het testen van de doorgankelijkheid van de eileiders. Door de wondjes van het tangetje kan er enkele dagen na de ingreep wat bloedverlies via de vagina zijn. Naar huis Op de dag van de ingreep bent u door de operatie en de narcose vaak nog behoorlijk slap. Het is daarom verstandig dat u uit het ziekenhuis wordt opgehaald. Zelf autorijden of met het openbaar vervoer naar huis gaan raden we sterk af. 6
Herstel De meeste vrouwen hebben een paar dagen nodig voordat zij zich weer helemaal hersteld voelen. Als u thuis kleine kinderen heeft, is het verstandig de eerste dagen extra hulp te regelen. Werk kunt u hervatten als u zich weer voldoende hersteld voelt. Voor de meeste vrouwen is dit na enkele dagen, andere vrouwen hebben wat langere tijd, bijvoorbeeld een week, nodig. De zwaarte van de operatie, de snelheid van uw herstel, en de zwaarte van uw werk zijn hierbij van belang. Controle Na de operatie krijgt u meestal een afspraak voor een controle op de polikliniek, in andere gevallen krijgt u een afspraak thuis toegestuurd. Als er weefsel is verwijderd tijdens de ingreep, krijgt u bij deze controle de uitslag van het weefselonderzoek. De gynaecoloog bespreekt met u of nog verdere controle of behandeling noodzakelijk is. Natuurlijk kunt u zelf ook vragen stellen. Contact opnemen met het ziekenhuis Als u na de operatie koorts krijgt of hevige buikpijn, ook al gebeurt dit een paar dagen na de operatie, neemt u contact op met de gynaecoloog. U kunt de polikliniek Gynaecologie op werkdagen bereiken tussen 8.30 – 12.00 uur, telefoonnummer (050) 361 21 67. Als u bij de polikliniek Voortplantingsgeneeskunde of IVF onder behandeling bent kunt u bellen met (050) 361 30 32. Buiten deze uren kunt u het algemene nummer van het UMCG bellen (050) 361 61 61 en vragen naar de dienstdoende gynaecoloog. Vragen Als u na het lezen van deze informatie vragen heeft, kunt u deze altijd bespreken met uw arts of gynaecoloog. Iedere werkdag van 8.00 – 12.00 uur is een medewerker van het secretariaat Gynaecologie bereikbaar, telefoonnummer (050) 361 31 28. als u bij de polikliniek Voortplantingsgeneeskunde of IVF onder behandeling bent kunt u bellen met (050) 361 30 32. www.og.umcg.nl en www.vpg.umcg.nl Voor meer informatie over de afdeling Obstetrie & Gynaecologie of het Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde van het UMCG. www.nvog.nl De website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, een beroepsvereniging voor gynaecologen. Hoewel de NVOG geen patiëntenvereniging is, ziet zij het wel als haar taak om patiënten en verwanten van de nodige informatie te voorzien. Op de site van de NVOG kunt u dan ook terecht voor alle brochures van de NVOG. Daarnaast is er een overzicht van links naar relevante websites voor patiënten.
Patiëntinformatie VLC 368 / december 2015
7
