Laparoscopie kijkje in de buikholte
Inleiding Uw gynaecoloog heeft voorgesteld een laparoscopie bij u te verrichten. Dit is een ingreep waarbij de arts met een speciaal instrument, de laparoscoop, in de buikholte kan kijken. Via een of meer andere sneetjes in de buik worden instrumenten ingebracht waarmee de specialist het onderzoek en/of de behandeling uitvoert. Ook kunnen operaties via de laparoscoop worden uitgevoerd. Een laparoscopie kan nodig zijn om de oorzaak van onbegrepen buikpijn of vruchtbaarheidsstoornissen op te sporen. In sommige gevallen kunnen kleine afwijkingen tijdens de laparoscopie meteen worden behandeld. Ook wordt een laparoscopie toegepast om een sterilisatie uit te voeren. Verder biedt deze techniek de mogelijkheid om kleine stukjes weefsel weg te nemen voor verder onderzoek (biopsie) of om andere eenvoudige ingrepen in de buikholte uit te voeren. Een laparoscopie kan ook worden voorgesteld om vast te stellen of een andere (grotere) ingreep nodig is. In deze folder wordt allereerst beschreven wat er bij een laparoscopie gebeurt. Vervolgens wordt kort ingegaan op de gang van zaken voor en na het onderzoek en welke risico's ofwel complicaties bij een laparoscopie kunnen optreden. Tevens gaat deze folder in op de klachten of aandoeningen die met behulp van een laparoscopie te onderzoeken en mogelijk te behandelen zijn. Omdat bij de laparoscopie vaak de baarmoeder, eileiders of eierstokken betrokken zijn, volgt eerst enige algemene informatie over deze organen. De baarmoeder, eileiders en eierstokken Een normale baarmoeder (= uterus) heeft de vorm en grootte van een peer. Aan de bovenkant monden twee eileiders (= tubae) in de baarmoeder uit. Dit zijn dunne buisjes, elk ongeveer 8 - 10 cm lang. Een eileider verbindt de eierstok (= ovarium) met de baarmoeder. Normale eierstokken zijn ongeveer 3 á 4 cm groot. Bij een laparoscopie kunnen doorgaans de eileiders en eierstokken gezien worden, evenals het bovenste deel van de baarmoeder, namelijk het baarmoederlichaam (= corpus uteri). Het onderste deel van de baarmoeder mondt uit in de schede en 2
wordt de baarmoedermond of baarmoederhals genoemd (= cervix of portio). Dit gedeelte is bij een laparoscopie niet te zien. Baarmoeder, eileiders en eierstokken liggen niet los in de buik, maar zitten met bindweefselbanden vast onder in het bekken. De baarmoeder is noodzakelijk om te menstrueren en zwangerschappen te dragen. Daarnaast kan de baarmoeder bijdragen aan erotische gevoelens bij opwinding en het krijgen van een orgasme. De eierstokken maken hormonen. Deze hebben onder andere invloed op het baarmoederslijmvlies, dragen bij tot het zin hebben in vrijen en houden de schede stevig en soepel. Ook komt er elke maand bij de eisprong een eicel uit de eierstokken vrij. De eileiders hebben een transportfunctie. Zaadcellen komen via de schede en de baarmoeder door de eileiders naar de eierstok toe. Bij een eisprong kunnen ze een eicel bevruchten. Een bevruchte eicel komt via de eileider in de baarmoeder terecht. Een niet bevruchte eicel komt in de buikholte en lost daar vanzelf op. De laparoscopie Bij welke klachten en aandoeningen? Een laparoscopie wordt in het algemeen alleen geadviseerd als het vermoeden bestaat van een goedaardige aandoening. Bij kwaadaardige aandoeningen wordt deze operatietechniek zelden gebruikt. Zo wordt een laparoscopie wel toegepast in de volgende situaties: - sterilisatie Het afsluiten van de eileiders vindt dikwijls via een laparoscopie plaats. De eileiders worden met een ringetje of klemmetje dichtgedrukt, of er kan een stukje uit elk van de eileiders worden weggehaald. Eicel en zaadcel kunnen elkaar nu niet meer bereiken, zodat geen zwangerschap kan optreden. - buikpijn Vaak kan een laparoscopie uitgevoerd worden vanwege aanhoudende en dikwijls hevige buikpijnklachten. Buikpijn kan uiteenlopende oorzaken hebben, die ook na een laparoscopie 3
lang niet altijd kunnen worden verklaard. Mogelijke oorzaken zijn: endometriose, ontstekingen, verklevingen of inwendige bloedingen. - adnex extirpatie Het verwijderen van eierstok en een linker of rechter of van beide eileiders. - onvruchtbaarheid Bij het vruchtbaarheidsonderzoek kunnen met behulp van laparoscopie afwijkingen op het spoor komen, die met andere onderzoekmethoden (o.a. echografie en baarmoederfoto) niet of onvoldoende zichtbaar zijn. Daartoe behoren vergroeiingen, verklevingen, endometriose of een gedeeltelijk afgesloten eileider. Er wordt dan via de baarmoederhals een blauwe kleurstof ingespoten. Zijn de eileiders open, dan wordt de kleurstof in de buikholte zichtbaar. De laparoscopie wordt in dit geval in de tweede week van de cyclus gedaan, dus tussen de laatste menstruatie en de te verwachten ovulatie in. - endometriose Baarmoederslijmvlies, in medische termen endometrium genoemd, kan ook buiten de baarmoeder in de buikholte voorkomen. Tijdens de menstruatie bloeden deze stukjes baarmoederslijmvlies mee. Hierdoor kunnen de menstruaties soms heviger worden en bovendien kunnen andere klachten als pijn en/of onvruchtbaarheid ontstaan. Met een laparoscopie kan worden vastgesteld waar de ‘endometriumhaarden’ zich bevinden. Deze kunnen worden verwijderd of behandeld met medicijnen. Na behandeling kan een laparoscopie uitsluitsel geven over het succes ervan. - ontstekingen Bij ontstekingen van de eileiders kan via een laparoscopie worden bekeken hoe ernstig de ontsteking is. Na behandeling kan gekeken worden of de ontsteking weer helemaal over is. ook kan eventueel wat weefsel worden meegenomen voor bacteriologisch onderzoek. - verklevingen Door ontstekingen of operaties kan littekenweefsel in de buik ontstaan. Dit kan verkleving of verdraaiing van organen tot 4
gevolg hebben, die heel pijnlijk kunnen zijn. Kleine verklevingen kunnen tijdens een laparoscopie worden losgemaakt met een speciaal klein schaartje. - inwendige bloedingen Door een ziekte of ongeluk kan een bloeding uit een orgaan in de buik optreden. Met een laparoscopie kan worden bepaald waar het bloed vandaan komt. Inwendige bloedingen zijn pijnlijk, niet alleen omdat een orgaan gewond is, maar ook door eventuele ophoping van bloed. Bij een laparoscopie kan het overtollige bloed worden weggezogen. - zwellingen Deze kunnen via een laparoscopie goed worden onderzocht. Soms wordt over buikpijn geklaagd, maar meestal is een zwelling pijnloos. Enkele, bij veel vrouwen voorkomende, afwijkingen die gepaard gaan met zwellingen zijn: - eierstokvergroting Een eierstok kan vergroot raken door een cyste (een met vloeistof gevulde holte) of een gezwel. Met een laparoscopie kan een arts zien waar het hier om gaat. Is er een cyste, dan kan die soms meteen worden leeggezogen. Blijkt het een gezwel te zijn, dan wordt een stukje weefsel weggenomen voor verder onderzoek. - eileidervergroting Ook kan een eileider worden afgesloten door vochtophoping. Dit is met een laparoscopie vast te stellen. Bij vruchtbaarheidsstoornissen kan ook worden gekeken of de eileider met een operatie is te herstellen. - myomen Myomen, ook wel vleesbomen genoemd, bevinden zich in of op de wand van de baarmoeder. Ze bestaan uit spier- en bindweefsel en variëren in grootte. Al naar gelang de plaats waar ze zich bevinden, kunnen ze pijn en/of onvruchtbaarheid veroorzaken. - verkrijgen van eicellen Bij reageerbuisbevruchting wordt laparoscopie soms nog toegepast om eicellen uit de eierstokken te kunnen opzuigen, 5
maar meestal gebeurt dit vaginaal. - onderzoek naar kanker Na behandeling met medicijnen kan de arts met een laparoscopie zien of het gezwel kleiner wordt of niet. Ook kan laparoscopie een antwoord geven op de vraag of een operatie zinvol en uitvoerbaar is. En uiteraard kunnen stukjes weefsel voor nader onderzoek worden weggenomen. Zeker niet bij elk van deze aandoeningen zal of kan ook daadwerkelijk tot deze techniek worden besloten: uw gynaecoloog overlegt met u over de te kiezen methoden van onderzoek en/of behandeling(en). Aspecten die bij de keuze hoe de klachten of aandoening te onderzoeken en/of te behandelen meespelen, zijn onder andere • • • •
ernst van de klacht of aandoening; plaats en grootte van de aandoening; eventuele kinderwens; functioneren van de overige organen.
Het onderzoek Laparoscopie betekent: in de buik (= laparo) kijken (= scopie). Eerst maakt de arts een klein sneetje in of vlak onder de navel. Vervolgens brengt hij via dit sneetje met behulp van een dunne naald met een ronde punt 2 á 3 liter koolzuurgas in de buikholte. De buik blaast hierdoor een beetje op. Dit vergemakkelijkt het zicht op de organen in de buikholte en verkleint de kans op verwonding van darmen of bloedvaten. Als de arts vermoedt dat er ernstige verklevingen van buikorganen bestaan, brengt hij de naald soms op een andere plaats in bijvoorbeeld onder de ribbenboog. Daarna brengt de arts ook via dit sneetje de kijkbuis (= laparoscoop) in, die is aangesloten op een lichtbron: via deze buis kan de arts de organen in de buikholte goed bekijken. Het beeld wordt ook weergegeven op een monitor. Indien nodig maakt de arts nog een tweede sneetje vlak boven of in het schaamhaar. Hierdoor kan hij eventueel hulpinstrumenten in de buikholte brengen, bijvoorbeeld een instrumentje om de organen tijdens het onderzoek opzij te duwen of een speciaal tangetje waarmee een klein stukje 6
weefsel kan worden weggehaald (= biopsie). Vaak brengt de arts vooraf via de schede en de baarmoederhals een staafje in de baarmoederholte om deze tijdens de operatie heen en weer te kunnen bewegen zodat alles beter te zien is. Als het onderzoek en de eventuele behandeling zijn voltooid, laat de arts het koolzuurgas weer ontsnappen. De laparoscoop wordt verwijderd en de wondjes worden gehecht. De opname Een laparoscopie -alleen een kijkje in de buik- is een vrij eenvoudige ingreep die gemiddeld een half uur duurt. Een laparoscopische operatie -de arts doet dan ook een behandeling- kan veel langer duren. Meestal vindt de laparoscopie/laparoscopische operatie tijdens een dagopname plaats, zodat u dezelfde dag weer naar huis kunt. Het is echter ook mogelijk dat de gynaecoloog u liever een dag (en een nacht) in het ziekenhuis opneemt. Dit is afhankelijk van het verloop van de ingreep en van de klachten die u heeft. Meestal vertelt de gynaecoloog voordat u naar huis gaat, hoe de ingreep is verlopen en wat de resultaten zijn van het onderzoek en/of de behandeling. Indien dit niet het geval is, kunt u de eerstvolgende werkdag naar de polikliniek Gynaecologie van het ziekenhuis bellen. De arts zal u dan informeren over de resultaten van de laparoscopie dan wel de laparoscopische operatie. Een laparoscopie vindt in het algemeen onder volledige narcose plaats. Uw gynaecoloog spreekt hierover met u voordat u wordt opgenomen. In het ziekenhuis heeft ook de anesthesioloog (= arts die de narcose geeft) vóór de operatie nog een gesprek met u. De eerste 24 uur kunt u wat last hebben van pijn tussen uw schouderbladen. Dat komt omdat er meestal wat gas in de buikholte achterblijft. Het achtergebleven gas wordt vrij snel in het bloed opgenomen en via de longen uitgeademd. Op dat moment vermindert pijn tussen de schouderbladen. Na het onderzoek en de eventuele behandeling brengt een verpleegkundige u naar de uitslaapkamer. Hier blijft u tot u weer wakker bent en teruggebracht kan worden naar de afdeling. Een bijwerking van de narcose kan zijn dat u zich de eerste dagen na het onderzoek niet zo fit voelt. Ook kunt u een paar 7
dagen een beetje buikpijn hebben. Soms treedt bloedverlies uit de schede op. In het algemeen verdwijnen deze klachten na enkele dagen. De wondjes genezen in het algemeen binnen een week. De sneetjes laten hele kleine littekens achter die na verloop van tijd nauwelijks meer te zien zullen zijn. De hechtingen mogen de 7e dag bij uw huisarts worden verwijdert, ook als ze oplosbaar zijn. Enige tijd na de laparoscopie/laparoscopische operatie komt u voor een controle naar de polikliniek van het ziekenhuis: tijdens dit bezoek bespreekt de gynaecoloog nogmaals met u de resultaten van het onderzoek en de eventuele behandeling. U doet er goed aan na uw ontslag uit het ziekenhuis te rekenen op een herstelperiode van zeker 2 á 3 weken: te hard van stapel lopen heeft een averechts effect op uw herstel. De gynaecoloog zal met u bespreken wat u wel en beter niet kunt doen: vraagt u bij twijfel of als u zich onzeker voelt gerust hiernaar. Complicaties In het algemeen geldt dat als het verloop van het herstel na de operatie anders is of langer duurt dan verwacht, het verstandig is dit met uw huisarts of uw gynaecoloog te bespreken. Bij het optreden van een of meer van de volgende verschijnselen moet u uw huisarts of uw gynaecoloog waarschuwen: • • • •
buikpijn die niet minder maar juist steeds heviger wordt; koorts; roodheid en zwelling van de wondjes; vochtverlies uit de wond.
Laparotomie De meest voorkomende complicatie bij een laparoscopische operatie is dat er toch een 'gewone' buikoperatie (=laparotomie) moet plaatsvinden via een grotere snede. In wezen is dit geen echte complicatie, omdat het soms te moeilijk is om zorgvuldig te opereren met behulp van de laparoscopische methode. Deze complicatie kan voorkomen bij ernstige verklevingen door 8
endometriose of door een eerdere buikoperatie. Ook andere technische problemen zoals het niet goed zichtbaar zijn van de afwijkingen kan aanleiding zijn om alsnog te besluiten tot een 'gewone' buikoperatie. In zeer zeldzame gevallen kunnen tijdens een onderzoek of ingreep via de laparoscoop de urinewegen of darmen beschadigd worden. De gevolgen van deze beschadigingen kunnen soms pas merkbaar worden nadat u uit het ziekenhuis bent ontslagen. Bij ernstige buikpijn, koorts of pijn in de niersteek (aan de zijkant van de rug) is het daarom verstandig direct contact op te nemen met het ziekenhuis. De beschadigingen zijn meestal goed te behandelen maar het vraagt extra zorg en het herstel zal langer duren. Verder is er bij een onderzoek of ingreep via een laparoscopie een kans op een aantal complicaties die ook bij een 'gewone' buikoperatie kunnen optreden: • elke narcose brengt risico's met zich mee. Als u verder gezond bent zijn deze risico's zeer klein; • bij de operatie wordt meestal een katheter in de blaas gebracht. Dit is een slangetje waardoor de urine het lichaam kan verlaten. Door deze katheter kan een blaasontsteking ontstaan. Dit is lastig en pijnlijk, maar goed te behandelen; • er kan in de buikwand of in de schede een nabloeding optreden. Meestal kan het lichaam zelf de bloeding verwerken, maar dit vergt een langere periode van herstel. Bij een ernstige nabloeding is soms een tweede operatie nodig, vaak via een grote snede; • bij iedere operatie is er een klein risico op het ontstaan van infectie of trombose. Sommige vrouwen hebben na een laparoscopie klachten als duizeligheid, slapeloosheid, moeheid, concentratiestoornissen, buik- en/of rugpijn. Deze klachten zijn vervelend, maar ze verdwijnen in het algemeen na verloop van enige tijd vanzelf. Welke voor- en nadelen? Het uitvoeren van een operatie via de kijkbuismethode heeft voor- en nadelen. Bij een laparoscopische operatie blijft de buikholte afgesloten. 9
Door de kleine sneetjes treedt minder wondpijn op. De wond is kleiner, waardoor ook het verblijf in het ziekenhuis korter kan zijn. Ook het herstel thuis gaat in het algemeen sneller. Wel duurt de operatie soms langer, zodat u langer onder narcose bent. De ervaring van de gynaecoloog en het soort operatie spelen hierbij echter ook een rol. De beslissing Uw gynaecoloog zal met u over veel van de in deze folder opgenomen informatie ook al gesproken hebben. Wij hopen dat dit gesprek en deze folder het mogelijk maken een beslissing te nemen over het al of niet laten onderzoeken en/of behandelen van uw klachten met behulp van een laparoscopie. Bij de hiervoor genoemde aandoeningen hebt u ruim de tijd om na te denken. De enige uitzondering is de buitenbaarmoederlijke zwangerschap: hier kan soms spoed geboden zijn met name als zich bloed in de buik bevindt. Voordat u een definitieve beslissing neemt tot een operatie is het verstandig na te gaan of u op de volgende vragen een antwoord hebt gekregen: • wat is de reden voor het onderzoek en/of de behandeling; • als ik klachten heb, hoe groot is dan de kans dat deze verminderen of verdwijnen na de laparoscopie; • zijn er andere mogelijkheden en welk resultaat is daarvan te verwachten; • wat gebeurt er tijdens de laparoscopie en wat zijn de gevolgen daarvan; • waar komen de littekens op de buik en komt er een litteken in de schede; • weet ik welke complicaties er kunnen optreden en hoe groot die kans is; • heb ik voldoende tijd en informatie gehad om een weloverwogen beslissing te nemen?
10
Vragen Mocht u na het lezen van deze informatie nog vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met de gynaecologie verpleegkundige op de volgende werkdagen: maandag 11.30 dinsdag 11.30 donderdag (even weken) 11.30 vrijdag 11.30
-
12.30 12.30 12.30 12.30
0597 0596 0596 0597
-
459 644 644 459
533 492 492 533
Mocht u toch dringende vragen hebben en geen mogelijkheid hebben om op deze tijden te bellen, kunt u contact opnemen met de polikliniek Gynaecologie: - locatie Lucas - locatie Delfzicht
0597 - 459 237 0596 - 644 523.
Bronvermelding Bij de tot standkoming van deze brochure is gebruik gemaakt van de brochure: de laparoscopische operatie….(NVOG-2001, Utrecht) 11
Ommelander Ziekenhuis Groep locatie Delfzicht
locatie Lucas
Jachtlaan 50, Delfzijl
Gassingel 18, Winschoten
Postbus 30.000 9930 RA Delfzijl Telefoon 0596 - 644 444
Postbus 30.000 9670 RA Winschoten Telefoon 0597 - 459 111
E-mail:
[email protected] Web: www.ozg.eu
(05.12-194) © OZG 12
